Biznes hám isbilermenlik tiykarları

múmkin. Tunınıw qarıydarlarınıń bolmaslıǵı aqıbetinde kishi isbilermen kárxanalarınıń islep shıǵarıw xızmetiniń dawam ettiriw ushın zárúr bolǵan qarjılar jetispewshiligin payda etedi, bul kárxana xızmetin finanslıq qıyınshılıqlarǵa alıp keledi.

Kárxanalardıń finanslıq qáwip-qáteriniń aldın alıw ushın iri islep shıǵarıw subektlerinde jeke finanslıq qáwip-qáterlerdiń aldın alıw menedjerleri boladı. Finanslıq qáwip-qáterler aldın alıw menedjerleri basqa isbilermenlik iskerlikleri menen baylanıslı bolǵan menedjerler menen birge kárxana xızmetinin nátiyjeli bolıwı ushın juwapker esaplanadı.

Finanslıq menedjer finanslıq qáwipqáterlerdiń aldın alıwda isbilermenlik kárxanasın tutınıwshı bazar subektler menen ónimlerni satıw boyınsha, yamasa kárxanaǵa zárúr bolǵan islep shıǵarıw quralların, shiyki-zatların satıp alıw ushın xojalıq pitimlerin yamasa banklar, finanslıq institutlar menen xojalıq pitimlerin dúziwdi tiykarlab beredi.

Finanslıq menedjer finanslıq qáwip-qáterler aldın alıw máselelerinde kárxana marketologi, qániygeleri menen islew menedjeri menen birgelikte is alıp baradı.

Finanslıq qáwip-qáterlerdiń aldın alıwda finanslıq menedjer finanslıq jaǵdaydıń bir neshe kórinislerde analizlew tiykarında málim bir ilajlardı kórip shıǵadı.

121

Kóriletuǵın ilajlar málim bir kárxana sharayatında yamasa málim qáwip-qáterler sharayatında málim qararlar qabıllaw tiykarında yamasa ulıwma finanslıq jaǵdayınıń anıq emesligi dárejesin onı saplastırıw ilajlarınıń kóriliwi múmkin.

Málim bir sharayatta yaǵnıy anıqlıqta finanslıq qáwip-qáterler aldın alıw boyınsha qabıllanatuǵın qararlar. Máselen, bankke qoyılǵan depozitler ushın tólenetuǵın tólemler muǵdarı anıq bolǵanda yamasa qáwip-qáterler bolıwı anıq bolǵanda qabıllanatuǵın hár bir shara hám ilajlar boyınsha bolatuǵın anıq nátiyjelerge erisiw arqalı hám anıq emeslik qáwipqáterleri bolǵan waqıtta olarni qanday dárejede unamsız nátiyjelerge alıp keliwi málim emes bolǵanda kóriletuǵın shara hám ilajlar nátiyjeliligin anıq dárejede aytıw qıyın esaplanadı. Isbilermenlik finanslıq qáwipqáterlerdiń aldın alıw, onnan awlaq bolıw ushın ekonomikalıq jaǵdaydı tereń analizlew tiykarında ilimiy tiykarlanǵan juwmaqlar qabıllawı zárúr.

13- Tema: BAZAR HÁM KÁRXANA 1. Bazar hám kárxanaǵa jer tańlaw

Bazarda satıwshı hám qarıydar ortasındaǵı ekonomikalıq qatnasıq tovardı pulǵa almasıw qatnası túrinde ámelge asırıladı. Bazar jetilisken (erkin) bazar hám básekili bazar túrinde bolıp, erkin bazar bir túrdegi ónimge bir waqıtta birdey baha beriw

122

- nızamız bazar.

6.Básekiden sheklengenlik gúresine qaray: -monopolistik báseki bazarı;

-oligopolistik báseki bazarı; -sap monopolistik bazarı; -erkin báseki bazarı; -aralas báseki bazarı.

7.Taraw túrlerine qaray:

-avtomobil bazarı; -kompyuter bazarı; -neft ónimleri bazarı;

-awıl xojalıǵı ónimleri bazarı;

-inteletual tovarlar bazari.

2. Potentsial hám qarıydarlar haqqındaǵı maǵlıwmat

Qarıydar qálewin úyreniw ushın firma júda kóp qarjı sarıplawı múmkin, sebebi kárxananıń taqdiri kóp tárepleme qarıydar qálewine baylanıslı. Qarıydar qálewin úyreniw ushın tómendegi sorawǵa juwap tabıw kerek:

-kim satıp alıp atır? -ne satıp alıp atır?

-qanday etip satıp alıp atır? -qashan satıp alıp atır? -qay jerde satıp alıp atır? -ne ushın satıp alıp atır?

125

Firma tutınıwshılardın tovar hám ónim qásiyetlerine, bahasına, reklamasına jantasıwın jaqsılab bilip alsa, ol basqa básekilesler aldında úlken hám sheshiwshi utısqa iye boladı. Sonıń ushın da kárxanalar hám olardıń ilimiy-texnik qániygeleri bul máselege úlken áhmiyet beredi.

Bunıń ushın:

-tutınıwshını qızıqtırıwshı, iytermelewshi, jolǵa salıwshı hám uı kórinistegi basqa faktorlar;

-tutınıwshınıń hár qıylı sırtqı tásewirlege bolǵan juwap reaksiyası úlken áhmiyetke iye;

Birinshi toparǵa tovarlar xızmeti, onıń bahası, tarqalıw usılları hám satıp alıwǵa qızıqtırıw faktorları kiredi. Bunnan tısqarı ekonomikalıq, ilimiy texnikalıq siyasıy hám mádeniy faktorlar hám kiredi. Tovar hám ónimniń turin tańlaw, tovar hám ónim markasın tańlaw, tovar hám ónimdi satıwdı shólkemlestirietuǵın dillerlerdi tańlaw, tovar hám ónimdi satıp alıw waqıtın tańlaw, tovar hám ónimdi satıp alıw kólemini tańlaw hámde qarıydar qálewin úyreniw arqalı júzege keledi. Qarıydardıń bazardaǵı xızmetine jámiyettegi mádeniyat, social jaǵday, keypiyatı, hám tásir etedi.

Satıp alıw haqqındaǵı qararǵa keliwde qarıydar tómendegi basqıshlardan ótedi.

- qanday da bir nárseni satıp alıw haqqında pikir júritiw;

-kerekli tovar haqqındaǵı informaciyanı alıw;

126

-hár túrli variantlardı esapqa alıw arqalı optimal varianttı tańlaw;

-tovarni satıp alıw haqqındaǵı qarar qabıl etiw; -satıp alınǵan tovarǵa qaray juwmaq shıǵarıw.

3. Maqsetli bazar marketingi hám onıń wazıypaları

Bazar qatnasıqları rawajlanǵan mámleketlerde marketing dep atalıwshı ekonomikalıq usıl nızamqaǵıydalar sistemasıda puqta islep shıǵılǵan.

Marketing tovar hám xızmetlerdi islep shıǵarıwshıdan tutınıwshıǵa yamasa paydalanıwshı tárepine qarap isleniletuǵın háreketti basqaratuǵın isbilermenlik xızmeti esaplanadı.

Marketing degende kerekli payda kerekli waqıtta hámde qanday da tovar yamasa xızmet haqqındaǵı usınıstı kerekli adamlarǵa bildiriw túsiniledi.

Marketing aldındaǵı maqsetleri xojalıq wazıypaların sáwlelendirip,kárxana sonday sapalı ónim tayarlawı kerek,onı satıw hám qarıydarǵa jetkeriw qolaylı bolsın.

Házirgi waqıtta marketing bazar kontsepsiyası tárzinde basqarıwda firmanıń tek ǵana bazar strategiyasın emes, bálki islep shıǵarıw strategiyasın hám belgileytuǵın jetekshi wazıypanı orınlaydı.

Marketingtiń tiykarǵı wazıypaları tómendegiler kiredi:

127

-bazardı hám onda marketing xızmetin ámelge asırıw menen baylanıslı bolǵan mashqalalardı úyreniw;

-ónim assortimentin rejelestiriw;

-ónim sawdasın hám bólistiriw mashqalaların saplastırıw;

-talaptı túrlentiriw hám sawdanı kúsheytiw keńeytiw menen baylanıslı is túrlerin rawajlandırıw;.

-kárxana joylashuv jerini tańlawga tásir etuvchi tiykarǵı faktorlarni úyreniw.

Kárxana joylashuvi jerini tańlawga tásir etiwshi tiykarǵı faktorlar bolıp makrortalıq, demografik, ekonomikalıq, tabiiy, texnikalıq hám mádeniy faktorlar esaplanadı.

1.Demografik faktorlar, xalıqtıń sanınıń ósiwiniń tıǵızlıǵın úyreniw menen baylanıslı.

Bul xalıqtıń kóbeyiw tempiniń tezlik penen

ósiwi bazardıń ósiwine hám onıń strukturalıq jaqtan ózgeriwine alıp keledi. Jas balalar tuwılıwdıń kemeyiwi yamasa kóbeyiwi tiyisli ónimler yamasa xızmetler kólemin de ózgertiredi. Úlken jastaǵı xalıq protsentiniń kóbeyip ketiwi tiyisli tovarlar sanınıń kóbeyiwine alıp keledi.

Semyada turmıs táriziniń ózgertiriw hám tutınıw bazarına tásir kórsetedi.

2.Ekonomikalıq faktorlar-xalıqtıń tutınıw qábiliyetiniń ózgeriwi menen baylanıslı. Xalıqtıń tutınıw qábilieti xalıqtıń dáramatınan, bahalar dárejesinen, banktegi qoyılmalarınan hám kredit

128

resurslardın alıwı shárt-shárayatlaridan kelib chiqadi.

Joqarı jumıssızlıq dárejesi hám kredit alıw bahasınıń ósiwi xalıqtıń tutınıw qábilietine tásir etedi.

Ekonomikalıq shároit mushkullashganda arzon tovarlar satıp alıw, arzon xızmetlardan paydalanıwga hárakat qilinadi.

3. Tabiiy faktorlar kárxana xızmeti menen baylanıslı ráwishte atrof-ortalıqidın hám tabiiy shároitlaridın ózgarishi, xomashyodın etishmovchiligi hám enjergetika menen baylanıslı. Jumladan Suw hám xavo tabiiy faktorlardın cheksiz ishlatilishi múmkin bolǵan tiykarǵı turleridan biri bolıp bázi sanoat islep shıǵarıw baǵdarlari atmasfjeradın azon qatlamini emirilishiga yamasa Suw xavzalarini qattiq ifloslanishga alıp kelishi múmkin.Shudın ushın kárxana tabiiy resurslarga zarar etkazmasdan uni oldini alıw imkoniyatlarini qidirishi lazım.

4.Ilmiy-texnika rawajlanıw faktorı ilimtexnikanı rawajlanıwı, jańa tarawlardı júzege keliwi menen baylanıslı faktorlar. Bul faktorlar biotexnologiya, genetikinteneriya, qattı dene elektronikası, elektromobiller esaplanadı.

5.Mádeniy faktorlar-insanlardıń duńyaǵa kózqarası, pikirlew usılları, turmıs tárizleri, mádeniy qatnasıqları hámde bir-biri menen baylanısları qusaǵanları menen baylanıslı.

129

14- Tema: BAZAR HÁM MARKETING

1. Marketing mazmunı hám kárxana wazıypaları

Isbilermenlik háreketi bazar ekonomikası sharayatında nátiyjeli raúajlanıwı onı marketing xızmetleri menen shuǵıllanıwın talap etedi.

Marketing isbilermenlik háreketin basqarawda onıń tiykarǵı baǵdarı esaplanadı. Isbilermen tek ǵana bazar tutınıw talapların úyreniw tiykarında óziniń óndirisin tutınıw talaplarına baǵdarlap qoymastan, ol islep shıǵarıw qurallarına, shiyki zatlarǵa, miynet kúshine bolǵan talap hám usınıslardı da úyreniw tiykarında, islep shıǵarıw ushın zárúr bolǵan islep shıǵarıw quralların satıp aladı.

Isbilermen islep shıǵarıw qárejetlerin ónim birligine kemeytirip barıw tarawında da marketing xızmetlerinen paydalanadı. Sebebi islep shıǵarıw qárejetlerin kemeytirip barıw olardıń nátiyjeliligin ósip barıwın támiynlewdiń eń tiykarǵı jolı esaplanadı.

Marketing isbilermenlerdiń belgili texnikalıq – ekonomikalıq kórinislerin úyrenedi. Olar tutınıw tovarları háreketlerin úyreniw, satılǵan tovarlarǵa zárúr bolǵan xızmetlerdi shólkemlestiriw, tutınıw tovarların tutınıwshı subektlerge jetkiziw nátiyjeligin asırıw ushın onı nátiyjeli shólkemlestiriw, jumısshılardı materiallıq xoshametlew tiykarında tutınıwshılardıń tutınıwǵa bolǵan talapların asırıp barıwdan ibarat.

130

2. Marketingtiń maǵlıwmatlar sisteması menen baylanısı

Marketing tutınıwshılardıń tek ǵan usı búgingi, usı waqıttaǵı máplerin emes, bálkim eń áhmiyetlisi

keleshektegi máplerinde qanaatlandırıwǵa qaratılǵan tovarlar (xızmetler) islep shıǵarıw hám onı tutınıwshılarǵa jetkerip beriw menen tıǵız baylanısqan xızmet túri esaplanadı.

Ekonomikada islep shıǵarıw menen tutınıw ortasında júz beretuǵın bárshe qatnasıqlar marketing toparına kiredi.

Eger bazar-tutınıwshı menen satıwshı ushırasatuǵın jer bolsa, marketing olardıń ushırasıwına járdem beretuǵın iskerlik esaplanadı. Marketing - ónimdi ápiwayı reklama qılıwdan úlkenirek nárse. Ol ónimler aldı-sattısın, kólemin hám jaylastırıwdı olardıń túrlerin rejelestiriwdi analiz etiwdi, tovardıń bazarda ótiwin tutınıwshılarǵa xızmet kórsetiwdi pul menen támiynlewdi, qamsızlandırıw hám basqalardı óz tovarları, xızmetler ushın qarıydarlar bazarın tabadı.

131

3. Marketińniń tiykarǵı wazıypaları

Marketing óziniń tariyxıy rawajlanıwına iye. Marketing XIX ásir aqırları hám XX ásir baslarında kapitalistlik kárxanalardıń islep shıǵarıwın, tayar ónimlerdi satıwdı hám sawda iskerligin qarıydarlar

132

talabına qarap shólkemlestiriw hám basqarıp barıwdıń bir sisteması sıpatında payda boldı.

Bazarǵa kompleksli jantasıwdan ibarat bolǵan marketing bas derekleri túrli mámleketlerde áyyemgi zamanlarǵa barıp taqaladı. Tovarlar islep shıǵarıw hám xızmetler kórsetiwdi shólkemlestiriwde ǵana emes, bálki sawdada, ilimiy izertlewlerde, insan iskerliginiń hár qıylı tarawlarında da marketingten keń paydalana baslaǵannan keyin ol jáne bir márte ashıldı.

Marketing jolı menen jantasıw kontsepciyası ekonomikalıq jaqtan rawajlanǵan mámleketlerdegi bazar qatnasıqlarınıń tabiyiy rawajlanıwı aqıbetinde payda boldı. Islep shıǵarıwdıń rawajlanıwı, pán texnika rawajlanıwı nátiyjesinde jámiyetlik miynet bólistiriliwiniń tereńlesiwi nátiyjesinde marketing iskerligi bárshe tarawlarda qollana baslandı.

Burınǵı socialistlik sistema dáwirinde sırtqı marketing iskerligi oraydan basqarılǵan. Ishki ekonomikada talap, usınıs kategoriyalarına ámel qılınbaǵan, nátiyjede marketing iskerligine ishki ekonomikada derlik ámel qılınbaǵan.

Bazar ekonomikasına ótiw marketing principlerin úyreniwdi hám onı ámelge eńiziwdi talap etpekte. Respublikamızda usı kúnde marketing iskerligi jolǵa qoyılǵan. Respublikada marketing izertlewlerin alıp barıw talap hám usınıs nızamları ortasındaǵı qatnaslarınıń alternativlestiriw maqsetinde shólkemlestirilimekte.

133

4. Marketing iskerligin basqarıw hám onı qadaǵalaw

Isbilermenlikte marketing iskerligin ámelge asırıw ushın tómendegi tayarlıq basqıshları bolıwı kerek.

-úyreniw hám izleniwlerdi shólkemlestiriw; -bazardı sigmentlestiriw hám usı sigmentlerdi

úyreniw;

-tovardı tiyisli sigmentlerde jaylastırıw;

-hár qıylı sharalardı ámelge asırıw;

-tiyisli marketing siyasatın eńiziw; -marketingti sigmentler ara rejelestiriw; -marketing qadaǵalawın ámelge asırıw.

Marketingti islep shıǵarıw, basqarıw hám bazar baǵdarındaǵı sawda-satıqtı pútin bir sistema sıpatında eki tárepten qaraw múmkin. Birinshi – basqarıw marketingi kárxananı basqarıwdaǵı belgili bir teoriyalıq hám ámeliy bilimler sistemasınan ibarat. Kárxana bazar baǵdarında iskerlik alıp baradı hám bazar talaplarına maslasıwı lazım. Islep shıǵarılatuǵın ónimniń texnikalıq kórset kishleri menen birge onıń tutınıw máplerin de jetilistiriwge itibar beriledi.

Basqarıw marketingtiń shólkemlestiriw, ónim sawdasın qadaǵalaytuǵın marketing bólimi hám xızmetlerin ashıw menen ǵana shegaralanbay, kárxananıń óz marketing

134

sistemasın qáliplestiriw jolı menen de ámelge asırıladı. Bul sistema 3 bólimnen turadı:

-shólkemlestiriwshilik basqarıw marketingti shólkemlenstiriw menen shuǵıllanatuǵın xızmetten ibarat.Onıń wazıypası kárxananıń barlıq bólimlerin zárúr bazar informaciyaları menen támiynlew, olardıń bazar talapları menen baylanıslı bolǵan barlıq islerin óz-ara muwapıqlastırıw bolıp tabıladı;

-izertlewler baǵdarı-kárxana marketingtiń bazar, islep shıǵarıw,baha,reklama qusaǵan tovarlardı óz ishine alǵan halda izertlewdiń uslubiy, informaciya jolları hám qaǵıydalarınan ibarat bolıwı kerek;

-dásturiy qadaǵalaw tarawları kárxanalarında marketingti maqsetli dásturleri tiykarında qadaǵalaw. Bunnan maqset-bazardaǵı bar bolǵan waziyatlar hám kárxanalar quwatı imkaniyatlarına qaray, hár turli dáwirde strategiya, taktika, operativ bazar xızmetin túrlendiriw bolıp tabıladı.

Marketing islep shıǵarıwdı basqarıw sisteması sıpatında ―Kárxananıń keleshegin jaratıwshısı‖ esaplansa, bazardaǵı tuwrı xızmetten ibarat bolǵan marketing kárxananıń ―háreket tárzin‖ túrlentiredi hám ol marketingtiń hár túrli usıl hám qurallarınan payda boladı hám ―marketingdárejesi ‖ n júzege keltiredi.

Marketing dárejesi tiykarında inglizshe 4 túrli attıń bas háriplerinen ibarat bolıp baha (prayc), ónim(produkt), ónimniń jaylastırıwı (place),

135

ónimdi keń jámiyetshilikke tapsırıw (promotion)

beyimlesken bawa siyasatın ámelge asırıw;

-ónim hám xızmet menen tıǵız baylanıslı bolǵan reklamanı tiyisli usıllarda hám baǵdarlarda ámelge asırıw;

-tovar hám xızmetlerdiń túwrı hám qıya sawdasın hár túrli usılların qollaw arqalı kúsheytiw;

-ónim hám xızmetler satıw shártshárayatların múmkin bolǵan barlıq imkaniyatların iske salǵan holda túrlendiriw;

-tovar hám xızmet háreketi jolların imkaniyat dárejesinde jaqsılaw.

Marketing kompleksiniń tiykarǵı elementleri tómendegiler:

-ónim; baha; bólistiriw; komunikaciya; xızmet kórsetiw hám reklamadan ibarat.

Marketing kompleksiniń elementleri tómendegi talaplarına juwap beriw kerek:

-muwapıqlastırıw marketingtiń sostavlı bólimlerinen bir-biri menen tıǵız baylanıslılıǵın támiyinlewge;.

136

kóbeytiriw, etiketkaların jańalaw, tovardı kóbirek sawda tarawlarına satıwdı uyıstırıw qusaǵan usıllar padalanıwı múmkin. Bazar shegaraların keńeyttiriwde firma aldınan bar bolǵan tovarǵa jańa bazarlardı tabıwǵa háreket qıladı. Máselen, demografik bazarların yamasa geografiyalıq bazarların izertlenedi.

Jańa tovarlar islep shıǵarıw usıllarında bazarlarǵa jańa túrdegi tovarlar jetkerip beriw kózde tutıladı. Ol tiykarınan tovarlarǵa arnawlı qosımshalar yamasa ózgerisler kiritiw tiykarında tovarlarni diversifikaciyalaw jolı menen

shıǵarılǵan tovarlr arqalı ámelge asırıladı.

Firma óz xızmetlerin alıp barıwda sonıń menen tayar ónimlerdi satıwda ham básekige ushraydı. Bir firma islep shıǵarıp atırǵan ónimlerni basqa firmalar tárepinen islep shıǵarılıwı yamasa sol túrge jaqın bolǵan, onıń ornın basa alatuǵın ónim islep shıǵarılwı hám básekini kelip shıǵıwına sebepshi boladı.

Tutınıw tovarları háreketlerin úyreniw, satılǵan tovarlarǵa zárúr bolǵan xızmetlardi alternativ dárejede shólkemlestiriw múmkin.

Demek isbilermenlik kárxanaların tovarlardı islep shıǵarıw hám olarni tutınıwshılarǵa jetkiw menen baylanıslı bolǵan sorawlarǵa, marketing izertlewleri anqq juwaplar beredi dep esaplaw múmkin.

138

5. Bazarda ónimlerdi satıw analizi.

Isbilermenler tárepinen tutınıw bazarların analizlew islep shıǵarıw processini payda etiwdiń tiykarǵı baǵdarın hám maqsetin anglap alıwın támiyinleydi.

Sebebi hár bir ekonomikalıq regionda qanday tovarlar, qanday kólemde, satıp alınıwın anıqlamay turıp, islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw isbilermenniń sınıwına yaǵnıy bankrot bolıwına alıp keledi.

Isbilermen tutınıw bazarın analizlewde eki tiykarǵı faktorǵa itibar beriwi kerek:

Bul bazardıń tutınıw kólemi hám bazarda isbilermen islep shıǵargan ónimlerin satıwı arqalı alatuǵın paydası bolıp tabıladı.

Bazardın rentabelli (nátiyjeli) bolıwı tutınıwshılardıń tovarlarni satqp alıw kólemine hám onıń satılıw bahasına baylanıslı boladı. Demek isbilermen islep shıǵarıw hám tovar ónimlerin satıwdan mápdar bolıwı ushın tutınıw bazarın úyreniw tiykarında, oǵan zárúr bolǵan tutınıw ónimlerin differenciyalastırıw tiykarında islep shıǵarıwdı shólkemlestiriwi zárúr.

Islep shıǵarıwshı isbilermen tutınıw bazarı ózgesheliklerinen hám tutınıwshıların satıp alatuǵın qábilietlerine juwap bere alatuǵın kólemde zárúr bolǵan ónimlerdi islep shıǵarıwı kerek.

139

Bazardıń tutınıw sigmentlerin úyreniwde onı kompleks jaǵdayında úyreniw maqsetke muwapıq boladı. Bul jaǵdayda islep shıǵarıwdıń nátiyjelilik dárejesini ósip barıwın kepillikke alıw múmkin.

Bazar sigmentleri bazarlardı shólkemlestiriw,olardı jaqın hám uzaqlıq dárejesi ónimlerin talapqa say etip tutınıwshılarǵa kórsetiw, onıń sapası hám qunın, bazarlarǵa transportlardı jaqın yamasa uzaqlıǵı sawda infrastrukturaların, talapqa juwap beriw hám basqa kórsetkishlerden turadı.

Áne usı bazar segmentleri kórsetkishlerinen birin yamasa ekinshisin tańlap alǵan halda islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw, ónimlerin kem islep shıǵarıw qárejetleri menen islep shıǵarıwdı támiyinleydi. Onıń tutınıw bazarında satıwshı hám bákesekeles ónimlerdiń islep shıǵarıw baǵdarların belgilewge xızmet qıladı.

Marketing xızmetin bazar ekonomikası shárayatında zárúr bolǵan tutınıw ónimlerin islep shıǵarıw, satıw hám payda alıwın támiyinlew bolıp tabıladı.

Isbilermenlik kárxanasınıń tiykarǵı wazıypası talapqa say juwap beretuǵın ónimlerdı islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw. Isbilermen islep shıǵarıwdı shólkemlestiriwde onı islep shıǵarıw ushın zárúr bolǵan shárt-shárayatlar bar yamasa joqlıǵınan kelip shıqpaydı, bálki islep shıǵarılıp

140