Jeke rawajlanıw biologiyası

2.Spiral bóliniw.

3.Eki qaptallı simmetriyalı (bilaterial) bóliniw.

1.Radial bóliniw-hár bir joqarǵı blastomer, naq tómendegi blastomerdiń ústine jaylasadı. Bunda ásirese gorizantal hám vertikal baǵıtta ret penen bólinedi. Radial bóliniw-bulıtlar, kópshilik ishek quwıslalarda, iyne terililerde hám ayırım xordalılarda ushıraydı.

2.Spiral bóliniw-kópshilik qurtlarda, mollyuskalarda bolıp, blastomer

protoplazması animal bólimininen bóliniw aldında birese shep, birese oń qaptalǵa awısadı. Nátiyjede 45oC múyesh jasap bólinedi. Bólingen blastomerler tómengi blastomerler ústine naq túspesten, al tómengilerdiń aralıqlarında jaylasadı. Sóytip oylap qarasaq, spiral sızıqlardı payda etedi.

3.Bilaterial bóliniwde-bóliniwshi zigota arqalı tek bir tegislik júrgiziwge boladı hám onıń eki jaǵında bir-birine sáykes keletuǵın blastomerler jaylasadı. Bul bóliniw tipi dóńgelek qurtlarda, kolovratkalarda hám asсidiyalardıń máyeklerinde bayqaladı.

Blastula tipleri hám bólshekleniwge ortalıqtıń tásiri

Bóliniw proсesi blastulanıń yamasa morulanıń formalanıwı menen pitedi. Geypara haywanlarda bóliniwden morula payda boladı. Morulanıń ishi quwıs emes, shar formalı, al blastulada shar formalı biraq ishi quwıs. Blastomerler bir-birine jabısqan jerinen, jalpayadı, nátiyjede 4 hám 8 blastomerlerlikte ortada kuwıs payda bolıp, bóliniw kúsheyip, ishi suyıqlıq penen tolıp blastoсelge aylanadı.

Bul jerde sarıwız benen baylanısı bolmaǵan oraylıq blastomerler hám sarıwızda jatıwshı shetki blastomerler bir-birinen ózgeshe boladı. Shetki blastomerlerdiń bir bólimi sarıwız entodermasın payda qılıwda qalǵanları artıqsha spermatozoid tárizli meroсitlerge aylanıp sarıwızdıń rezorbсiyasına qatnasadı. Sút emiziwshilerde, adamda bólshekleniw qubılısları periferik hám aqshıl trofoblast oraylıq gúńgirt embrioblast blastomerleri payda boladı. Blastoсel payda bolmay tıǵız blastula yamasa sterroblastula qáliplesedi. Trofoblastlar tóldi azıqlandıradı, embrioblastlar bolsa tóldiń rawajlanıwında qatnasadı. Haywanlar zigotasınıń bólshekleniw qubılısların payda bolǵan blastomerlerdiń forması hám jaylasıwı hár qıylı dúziliske iye bolǵan blastomerlerdiń payda bolıwına alıp keledi.

Bular tómendegiler:

1. Celoblastula-blastoсel quwıslıǵı úlken, blastoderma diywalı bir tegis qalıńlıqta boladı hám blastodermada blastomerler bir qatar bolıp

61

jaylasadı. Bunday blastula tolıq hám tegis bólshekleniw nátiyjesinde payda bolatuǵın lanсetnik máyeginde gúzetiledi.

2.Amfiblastula-bunda blastoderma diywalı bir neshe qatar blastomerlerden dúzilgen bolıp, bul diywal animal polyusta vegetativ polyusqa qaraǵanda juqa bolıwı, blastoсel animal polyus tárepke kóshken boladı. Bunday blastula tolıq, biraq tegis emes bólsheklenetuǵın amfibiyalar máyeginde ushıraydı.

3.Periblastula-blastoсel boslıǵı joq. Blastomerler blastula ústi átirapında jaylasqan hám orta bólimi sarıwız zatı menen tolǵan. Shıbınshirkeylerde ushırasadı.

4.Diskoblastula-diskodial bólshekleniw nátiyjesinde payda boladı. Blastoсel boslıǵı embrion diski menen sarıwız zatınıń ortasında boladı. Bunday blastula súyekli balıqlar, reptiliyalar hám quslarda ushıraydı.

5.Sterroblastula-diywalı bir qatar blastomerlerden ibarat boladı. Blastomerler blastoсel boslıǵına júdá kóp kirip barǵanlıǵı ushın da blastoсel boslıǵı júdá kishi boladı, tıǵız jaylasqan blastomerlerden yamasa moruladan turadı. Buwınayaqlılarda usınday blastula payda boladı.

6.Plakula-bunda blastula eki qabatlı plastinkadan ibarat boladı. Blastulanıń bul túri qurǵaqlıqta jasaytuǵın kem qıllı saqıynalı qurtlarda ushıraydı.

Tuqımlanǵan máyek kletkasınıń keyingi qubılısları baslanıwı ushın belgili bir waqıt hám shárayat kerek. Máselen: kól baqası máyegi ekvatorda 18oC ıssılıqta 2-2,5 saatta birinshi bóliniwge, 3 saatta 2 bóliniwge, 3-si 4,5; 5-si 5,5 saatta bolatuǵınlıǵı anıqlanǵan. G.Drish iyneterililer zigotasınıń bóliniwi waqtında alıp eki shiyshe plastinka arasına qoyıp bóliniw usılın ózgertiwge májbúr qıldı. Biraq plastinkanı alıp taslaǵannan soń blastula jáne shar halına kelip qádimgishe rawajlana baslaǵan. Spiral bólshekleniwge iye organizmlerde bul tájiriybe nátiyjesinde animal blastomerler payda bolıp, anomal organizmler payda bolǵan. Lanсetnik hám amfibiyalarda belgilew usılı menen blastula dáwirinde-aq zarodısh qabatları organlardıń búrtikleri barlıǵı anıqlanǵan. Blastulanıń tóbesi bolajaq ektoderma, túbi entoderma shetki zonaları bolsa xorda hám mezoderma keleshek búrtikleri bolıp esaplanadı. Solay etip, bólshekleniw embrional rawajlanıwdıń birinshi basqıshı bolıp, onıń nátiyjesinde zarodısh búrtigi-blastula payda boladı. Túrli organizmlerde bólshekleniw hár qıylı boladı. Sonıń ushın hám payda bolǵan blastulalar hár túrli dúziliske hám formaǵa iye boladı.

Ortalıqtıń bólshekleniwge tásiri kúshli. Organizm ózin qorshaǵan ortalıq penen tıǵız baylanıslı. Bólshekleniwde rawajlanıwǵa eki túrli jaǵday tásir etedi.

62

1.Tikkeley rawajlanıw ótetuǵın jer: eger ol bolmasa kóbeyiw ótpeydi.

2.Sırtqı jaǵday tásirinde qádimgi rawajlanıw azmaz ózgeriwi múmkin. Bul ózgeriw geyde paydalı, geyde zıyanlı boladı.

Tiykarǵı rawajlanıw jaǵdayları:

1.Suyıqlıqtıń qásiyeti (ximiyalıq qásiyeti, osmotikalıq basım).

2.Qorshaǵan ortalıqtıń temperaturası.

3.Kislorodtıń bóliniwi.

Eger qolaysız jaǵday bolsa bólshekleniw toqtaydı. Rawajlanıwdıń dáslepki dáwirlerinde duz eritpeleri bólshekleniwdiń formasın ózgertiwge tásir etedi.

Gipertonikalıq eritpelerde blastomerler suwın joǵaltıp, protoplazmanıń sozılǵıshlıq qásiyeti artadı. Ásirese, bólshekleniwge, rawajlanıwdıń tezligine -Ph O2 muǵdarı tásir etedi. Mısalı: eger zarodıshtıń qay bólimine joqarı temperatura tásir etse, sol jer kúshli rawajlanadı. Sóytip jasalma úlkeytiwge boladı.

O2 kóp bolsa, zat almasıw kúsheyedi, tek ádepki waqtında, O2 az bolsa da, bólshekleniw ótedi, keyin O2 bolmasa zarodısh óledi. Zarodısh bólshekleniw waqtında ortalıq ózgerisin onsha sezbey, al gastrulyaсiya waqtında morfologiyalıq qáliplesiw baslanıp tez sezedi.

Qadaǵalaw ushın sorawlar

1.Bólshekleniw hám onıń biologiyalıq áhmiyetin aytıń.

2.Bólshekleniwdiń keńisliktegi ornalasıwı qanday?

3.Bólshekleniw barısında blastomerlerdiń qáliplesiwi.

4.Bólshekleniwdegi kletkalıq cikldiń ózgeshelikleri qanday?

6.Blastulyaсiya hám bólshekleniwdiń qanday túrleri bar?

7.Bólshekleniw qarıqshaları hám onıń tipleri qanday?

8.Blastula tipleri hám bólshekleniwge ortalıqtıń tásirin aytıń.

63

Tayanısh sózler: -Determinaсiya túsinigi; -Determinaсiyanı anıqlaw ushın tájiriybeler; -Organizmniń rawajlanıwına ortalıqtıń tásiri; - Embrionallıq rawajlanıwıdıń sezgirlik yamasa qáltis dáwirleri; - Rawajlanıwda organizmlerdiń bir pútinligi;

Endi biz júdá mayda hám quramalı proсessleri menen tanısamız. Mısalı: Kletkadaǵı differenсirovkalanıw bul tek ǵana ayrım organlardıń qáliplesiwi emes, al sol proсessler nátiyjesinde kletkaniń táǵdirin sheshiw bul tek júdá ayrım waqıtlardı

ǵana atqaramay qalawı múmkin.

Kletkalar differenсirovkalanıw menen olarda turaqlılıqta artıp baradı. Endi usınday differenсirovka túrleri menen tanısamız. Biz bilemiz mezoderma someyleri 3 qatlamǵa bólinedi: Dematom, Skleraton, Miotom:

Áne usılar hár biri belgili tiptegi kletkalardı beredi.

Mısalı: 1. Dermatom-bul teri astındaǵı biriktiriwshi tkan kletchatkasınan turadıfibroblastlardan turadı.

2.Skleratom-bul shemirshektiń bólip shıǵarǵan zatı xondroblaspordon turadı.

3.Miotom-bular kletkalar keyinirek bir-biri menen jipsheler arqalı tutasadı yamasa ol kese-jalaq muskulaturadaǵı talshıqlardan turadı.

Áne solay etip somitlerden úsh túrli bir-birine usamaǵan kletka tipleri payda boladı.

Endi ishki kóp qabatlı kóz bakalın kóremiz: Biz-bilemiz usıdan kózdegi tor payda boladı. Bunday tor payda bolıwı kópshilik differenсirovka nátiyjesinde ótedi.

Usı tordıń pigmentli bóleginen fotoreсeptorlar payda boladı. Bul kózdegi tayaqsha hám kopbashalar esaplanadı. Al kózdiń ishki diywalınan yamasa kóz bakalıniń ishi qabatınan ganglioz kletkalar differenсirovkalanıp, olar ózleriniń uzın talshıqların-aksonların bas

64

miyge baǵdarlaydı, al kelte talshıqların-dendritlerin bul kóz bakalıniń aralıq kletkaları menen baylanısadı odan 2 neyron shıǵıp. Ol kóriw jollarına tutasadı.

Jánede embrional kóz zarodıshında kletka elementleri payda bolıp olar tirenish (opora) wazıypasın atqaradı (neyrogliya usınday сitodifferenсirovkaǵa kóp mısallardı kórıw múmkin).

Júdá quramalı differenсirovkalanıw bul qan payda etıwshı tkanlarda ushıraydı. Sebebi ol jerde qanniń formalıq elementleri payda boladı hám organizmniń immunlı qorǵanıwı ushın kereklı zatlar payda boladı. Bulardı jeke biz chastnaya gistologiyada ótiledı.

Usınday embrional rawajlanıw tarmaǵı keyingi 10-15 jılda kópshilik nátiyjelerdi sheshti, yamasa malekulyar biologiya bul tarawda jańasha til jarattı. Usı ilim kletkaniń differenсirovkalanıw tarawında, ásirese, ayrıqsha beloklardıń sintezin ashtı yamasa hár tarawda differenсirovkalanǵan kletkalar olar bir birlerinen ózgeshelik etedi, eń kem degende bir ayrıqsha belgi menen. Biz ayrıqsha (speсinichnost) degende óniń ximiyalıq sastavın túsinemiz, ondaǵı aminokislotalar qatarındaǵı retlilikti bul belok malekulasıniń birinshi strukturası esaplanadı.

Al kópshilik rabochi beloklarda bular (struktura hám fermentotivli) yamasa ne speсirichnıy beloklar. Al speсifikalıq beloklarǵa biz ayırım waqıtlarda «Shennen tıs beloklar», «belki» roskishi» depte aytamız., Sebebi olar sol kletkaniń tiykarǵı jasaw ómiri ushın júdá kerekli emes, biraq usılardıń qatnası menen ayrım kerekli isler atqarıladı.

Biz usı speсifikalıq beloklardı atap kórsetemiz: yamasa «shennen tıs beloklar» bular tiykarınan diffenсirovkalanǵan kletkalarda sintezlenedi:

1.Fibroblastlar – bular speс belok kollagendi sintezlesedi.

2.Qaplawshı epiteliya kletkası-keratin.

3.Mioblastlar – Miozindi:

4.Fotoreсeptorlar-opsin (kóriw belgisi).

5.Eritroid kletkaları-bular keyinshelik eritroсitlerdi payda etedi. Gemoglabin:

6.As sińiriw jolları epiteliyaları-pepsin hám tripsin bular as sińiriw fermentleri.

7.Plazmalıq kletkalardan - (bular organizimdi immunlı qorǵawshı zatlar yamasa olar antigenlerden qorǵaydı) bular milliard ayrıqsha speс Antitellerdi bólip shıǵaradı. Biz olardı immunnogloubulin deymiz.

Házir ásirese selekсiya islerinde keń qollanılıp júrgen. Klonallıselekсiya teoriyası bunda hár bir klon immuniteti tek bir ǵana tiptegi immuno-gloubumendi bólip shıǵaradı.

65

Solay etip usı proсesslerde milliord tiptegi kletka differenсirovkası ótiwi múmkin.

Áne usı speс beloklardıń sintezi bul absolyut yamasa tamam bolǵan proсess bolıp esaplanadı. Mısalı: Gemoglabin molekulasında 4 shınjır boladı. 2. d –сepi; 2. V- сepi; Usıdan 1-shisi 141 aminokislotadan turadı. 2- shisi – V = 146 aminokislota. Solay etip úlken jastaǵı normal Adam gemoglabini (gemoglabin A) usıniń 6-shı nomerinde, V-shınjırında glutamin kislotası boladı.

Al usı basqa bir aminokislota Valin menen ornı almasqanda Adam júdá awır kesellik oraq tárizli kletka anemiya kelip shıǵadı. Atınan-aq málim organizimde eritroсittiń forması ózgeredi. Al ayırım waqıtlarda differenсirovka tek sintezlengen beloklarǵa baylanıslı bolıp ǵana qalmay, basqada zatlarǵa qantqa hám onıń qosındılarına-da baylanıslı boladı.

Mısalı: Shemirshekli zat bul Mukopolisaxaridlerden turadı. Bular uglevodlar tuwındısı bul zat xondroblast kletkasında sintezleniwi ushın ayrıqsha fermentler kerek. Olar bolsa beloklardan turadı.

Sonıń ushın speс-beloklar ushın yamasa kletkaniń differenсiyası ushın tek speс beloklar sintezi kerek.

2-soraw:

Biz bioximiya hám molekulyar biologiya kursınan bilemiz belok sinteziniń hár túrli reglyaсiya dárejeleri boladı.

1). DNK-sostavındaǵı nukmotidtiń ózgeriwi: Kletka differenсirovkası nátiyjesinde usı DNK sostavı ózgeriwi múmkin degen gipoteza bar. Yadrodaǵı sostavı ózgeredi deydi yamasa DNK-niń ayrım bólekleri túsip ketedi. Translokaсiya, inversiya t.b. Áne usınday gipotezaǵa biz somatikalıq mutaсiya gipotezası deymiz. Sebebi ózgeriw mutaсiyalı hárakterde boladı. Bul proсess izine qaytpaytuǵın proсess ayrım kletkalarda.

Áne usınday túr regulyaсiyaǵa biz replikaсiya dárejesindegi regulikaсiya deymiz. Sebebi DNK strukturasındaǵı ózgeris bul múmkin DNKniń replikaсiyası nátiyjesinde bolıwı múmkin eki eseleniwinde m-(messeger).

2). mRNK ili inoformaсiya RNK bul RNK niń ayrıqsha tipii bul DNK dan informaсiyanı RNK ótkeredi.

mRNK sostavındaǵı nukleotidler sostavı ózgerisinen. Al usı mRNK-niń nukmotidler sostavı hár qıylı kletkalarda hár túrli boladı, hátte keń sol kletkalardaǵı yadrolorındaǵı DNK sostavı ózgermegen bolıwı-da múmkin. Sol ushın usı mRNKlar DNK-niń hár túrli uchastkalarında jaylasqan bolıwı múmkin.

Solay etip, usı mRNK menen DNK niń birge tigiliwin biz transkripсiya deymiz. Al usı dárejedegi regulyaсiyaǵa biz-transkripsiya dárejesindegi regulyaсiya deymiz.

66

3) Biz bilemiz ayrım kletkalar óziniń sostavındaǵı mRNK ları menen bir-birine ayırmashılıq etpeydi. Biraq mRNK niń transiyaсiyası hár túrli kletkalarda hár túrli tezlikte ótiwi múmkin, yamasa ayrım mRNK Lar kópshilik waqıtlar translyaсiyalanbawı-da múmkin. Bular belgili sostavtı buzadı. Áne usınday regulyaсiya tipine biz translokaсiya dárejesindegi regulyaсiya deymiz.

3-soraw: Molekulyar biologlar 3 túrli tiptegi ximiyalıq faktorlar differenсirovkanı hárakterleydi deydi.

1.Ooplazmadaǵı zatlar;

2.Induktorlar;

3.Garmonlar;

Áne usı zatlar qanday-da bir kletkaniń differendirovkasına tásir etedi. Mısalı: Ooplazmadaǵı zatlardıń tásirin kóremiz bul tuwralı Gerdon tájiriybelerin kóremiz.

Usı ooplazmadaǵı zatlar sol máyek kletkasına kóshirip salınǵan yadroǵa tásir etedi, onı genetikalıq jaqtan aktivlendiredi. Bizge belgili usı ooplazma komponenti kletka diffenсirovkasına tásir etedi. Mısalı: Nasekomalardıń jınıs kletkaları tek ooplazmadan quraladı, qurtlardıń mezoblostı hám molyuskalardıń-da tek ǵana сitoplazmadaǵı polyarlopastlardan dúziledi.

Jánede usı ooplazma sostavınan-xorda kletkaları mezenxima tkanı, entoderma ektoderma bólekleri Asсidiyalarda rawajlanadı. Biraq olardıń qalay payda bolıw mexanizmler tolıq ele belgisiz qalmaqta. Jáne biz tolıq bilemiz usı ooplazma komponentleri ásirese genniń aktivligine tásiri bar ekenligin mısal: blastomer razmerleriniń ózgeriwine, onıń bóliniwiniń tezligine tásir etedi.

Mısalı: Kópshilik zarodıshlardıń rawajlanıwı tolıq regulyaсiyanı tek ǵana kópshilik ooplazmalıq sorılıwınan keyin baslaydı. Bul atalǵan hám atalmaǵan máyek kletkalarında birdey ótedi.

1). Solay etip ooplazmalıq segregaсiya bul zarodıshta hár qıylı differenсirovkalanǵan kletkalardıń ornın belgileydi. Bul túsinikti biz potologiyalıq taza payda bolıwlar dáwirinde sezdik oǵan biz teratomlar deymiz.

Sút emiziwshilerdiń jınıs bezlerinde kóremiz. Gonoсitlerdiń júdá tez intensiv rawajlanıw proсessinde embriodlar payda bolıwları múmkin bul deneshede júdá kóp tártipsiz jaylasqan differenсirovka bolǵan kletkalar boladı: Shemirshek, Muskul nerv entodermal t.b. ushırawı múmkin.

2). Endi induktordıń roline kelsek, ol kletkaniń differenсiyası ushın eń bir kerekli faktor e saplanadı. Organizmlerde speс induktorlar boladı.

67

Induktor-vozbuditel olar hár qıylı differenuirovka proсesslerine hár túrli tásir etedi, ol kletka ishindegi genlerdi aktivlendiredi t.b.

3). Al garmonlardıń funkсiyası hámmege anıq. Mısalı: garmon ektizon bul nasekomalardıń túrlewine kerekli zat bul bizge málim xromosoma uchastkalarında pufflardı payda etedi. Bul xromosomalardıń sintetik jolda ashılǵan aktiv uchastkası.

Al gormon estrogon jas shójelerdiń máyekliginde mRNK sintezin boldıradı. Bul máyek belogın payda etedi avidildi. Sonıń menen birge biz usı gormonlardı-da tap differenсiyarovkanı júdá anıq, etip isleydi dep aytıwǵa da bolmaydı.

Demek gormonlar olar tek ǵana tayarlanǵan kletkalarǵa tásir etiwleri múmkin. Nasekomalardıń embrion rawajlanıwı júdá kóp túrli boladı kóp metamorfazǵa

ushıraydı. Embrion lichinkaǵa ótiwde bir neshe lichinkalıq stadivlardı iyeleydi, keyin tolıq ótiwi ótkennen soń kukolkaǵa hám eń aqırında úlkeygen (vzros) dárejege ótediimago. Mısalı: Drozofilo rawajlanıwda 10 jup diska, 1 taq diska payda boladı, solardan jup diskalardan: qanat, ayaq, antenna, basta qaplawshı tkanlar toraks, al taq diskadan-genitalii rawajlanadı.

Transdeterminaсiya-bir diska kletkası basqa organniń dáslepki rawajlanıwın beredi. Mısalı: antendi payda etiwshi diskadan-ayaqtıń qanattıń yamas kózdiń dáslepki kletkaların beriwshige aytamız. Kóz diskasıqanat diskasın Bergen: ayrım transdeterminaсiyalar izine qayta aynalıwı múmkin, al ayrımları tómen aynalsa ayrımları dım izine qayta aylanbaydı. Bul proсessti 1960-jıllarda shved ilimpazı K. Xodarna ashtı.

Al garmon eritropoetin bolsa bul kletkalardaǵı gemoglabinniń sintezin kúsheytedi-olardı ertroсit kletkalarına toplaydı. Degen menen bul garmon kletkanıń payda bolıwınan óliwine shekemgi xızmetti atqara almaydı, sebebi olar tayar kletkaǵa tásir etedi. Sebebi bul kletkalarda plazma membranasındaǵı speс reсeptorlarǵa tásir etedi.

4-soraw: Diffenсirovkalanǵan kletkalarda yadronıń genetikalıq ekvivalentligi probleması haqqında túsinik.

Kletka differenсirovkası túsinigin 1 ret nemeс zoologiya Avgust Veysmon XIX ásir aqırınlarında dálilep Bergen edi. Buniń tiykarında drobleniya waqtında násillik belgiler tolıq teńdey blostomerlerge ótpeydi degen.

Degen menen bul gipotezonı budan-da aldın nemeс biologi Negeli hám Rulorda ayttqan edi. Kletka bólimlerde tolıq bolmaǵan násillik belgiler bólinedi. Hár bir blastomer yadroları teńdey bolmaydı degen. Tek ǵana

68

keleshek jınıs kletkaları ǵana zigotadan teńdey násillik belgilerdi aladı, al samotikalıq kletkalarda bunday bolmaydı.

Biraq bul ilimpazlar násillik belgi degendi ulıwma túsinikke iye edi, biraq Veysmon bunday belgilerdi tek xromatinde ekenligin yamasa yadrodaǵı nukloproteidlerden ekenligine isenedi. Usınday teń násillik bólinbew házirgi kúngi ilimde bul replikaсiya dárejesindegi regulyaсiya degenge teń keledi.

Euxromatin meyozdi kúshli boyladı sebebi aktiv genler bar. Veysmon bul proсessti xromosomalardan Dimuniсiya proсessine yamasa násillik belgilerdi tartıp alıwǵa tiykarladı. Mısalı: Bul askaridaniń kletkasında kórdi. Al egerde jınıs kletkaları payda etiwshi bóliniwde násillik belgiler yamasa jınısıy xromotinlerge ózleri dimulaсiyasız-aq toplandı. Keyin bul kóp tekseriledi. Degen menen dimuniсiyada ayrım násillik belgini alıp júrmegen xromosoma bólegi geterxromotinler qalıp qoyadı. Biraq euxromatin bolsa, bul hár blostomerde saqlanadı. Bunı endi tek tájiriybe sheshiwi kerek. Bunı tolıq Shpeman Triton máyek kletkalarında sheship berdi. Ol atamanǵan máyek kletkasın ortasınan shash penen megatura keledi onı ekige boldı. Endi yadrosı bir jaǵı bólinip basladı, al ekinshisi bólinbeydi, al endi yadrolı jaǵı 16 blostimer bolǵanda ligaturalı saqlaw bosattı endi ekinshi bólegine yadrodan az ótti. Endi ol jerde bóliniw baslanadı.

Ulıwma endi eki tárepindede defektsiz zarodısh rawajlanadı. Demek yadro násillik materialın ózinde saqlap qalǵan yamasa tritonda 16 blostomerge shekemgi rawajlanıwda násillik belgilerdiń bóliniwindegi teńligi saqlanǵanlıq anıqladı. Bul ele tolıq analiz emes tek 16 blostomer dáwirine shekem tekseriledi.

Biraq bunday metodlar ásirese ósimliklerde júdá kóplep isletilgen. Mısalı: Amerika ilimpazı Styuart bir ǵana geshirdiń floema kletkasınan tolıq organizmine ósirip shıǵarǵan. (tamır, paqal, japıraq, gúl). Biraq haywanlardı júdá kem. Mısalı: az kem differenсirovkalanǵan kletkalarda gubkalar, ishek quwıslılardan alınǵan.

Qadaǵalaw ushın sorawlar

1.Determinaсiya túsinigin aytıń.

2.Determinaсiyanı anıqlaw ushın qanday tájiriybelerdı bilesız.

3.Organizmniń rawajlanıwına ortalıqtıń tásiri qanday.

4.Embrionallıq rawajlanıwıdıń sezgirlik yamasa qáltis dáwirlerin aytıń.

5.Rawajlanıwda organizmlerdiń bir pútinligin aytıń.

69