Jeke rawajlanıw biologiyası

sarıwızdıń barlıq ustin jabadı. Bul entodermalıq ósimshe sırttan mezinxima qabatı menen qaplanıp, onıń diywalında qan tamırları torları kelip shıǵadı. Bul ıdıslı zarodısh qabatı «allantois» dep atalıp (allantois grekshe allantoides-kolbasa tárizli degendi bildiredi), serozlıq qabıq astında ósedi hám oǵan tıǵız jabısıp jatadı, sebebi allantoistıń ıdısları barlıq máyek ústine deyin shaqalanıp jatadı. Buǵan baylanıslı olarda gaz almasıw jaqsı ótip, al tıǵız ıdıslar jaqsı dem alıwdı támiyinleydi.

Amionnıń kelip shıǵıwına baylanıslı serozlıq qabıq hám sarıwız qaltası arasında quwıslıq kelip shıǵıp, onıń ishinde amnion menen qorshalǵan zarodısh jatadı. Serozlıq qabıq ishten amnion hám sarıwız, sırttan mezenxima qabatı menen qaplanǵan. Solay etip, hámme jaǵınan mezoderma menen sheklengen quwıslıqqa «сelom» delinedi. Celomnıń ishinde de allantoistıń ósiwi ótedi. Anamniyalardıń amniottan keskin ózgesheligi anamniyalarda xorda juwanlıǵı bir qansha juwan boladı.

Amniotlarda xorda hesh qashan tayanısh xızmeti ushın payda bolmay barlıq zarodısh dúzilisiniń kelip shıǵıwı ushın kerekli tiykarǵı ósimshe retinde waqıtsha organ bolıp esaplanadı. Sonlıqtan olardaǵı xorda jińishke hám hálsiz sozılǵan halında boladı.

Mechnikovtıń (1866), Branttıń (1869) izertlewi boyınsha nasekomalarda da zarodıshlıq qabıqlar bolıp, olar da «amnion» hám «seroza» dep ataladı.

Zarodısh qabıqlarınıń payda bola baslawın zarodısh sızıǵı aylanısında ektoderma búkleminiń aylanıp, iyiliwiniń kelip shıǵıwınan baslap esaplaw kerek. Búklem zarodıshtıń hámme jaǵınan qorshap, onı joqarı jaǵınan tolıq jabadı. Búklem shetleri birigip, zarodısh eki qabıq penen, ishki (amnion) hám sırtqı (seroza) qabıqlar menen qaplanǵan boladı. Amniotikalıq qabıq hám zarodısh arasında quwıslıq boladı.

Eki qanatlı hám qattı qanatlı nasekomalarda bir aylanǵan búklem emes, al eki baslıq hám quyrıqlıq búklemler bolıp, keyin birigedi.

Amnion qádimgishe serozlıq qabıq penen bir qansha tıǵız jaqınlasqan, biraq ayırım jaǵdaylarda bul qabıqlar arasınıń keńisligi sarıwız benen tolǵan boladı.

Eger de zarodıshlıq sızıq zarodıshqa batıp kirse, jaqın jatqan blastodermalardı

ózi menen alıp kirip, bul blastomerler amnionǵa aylanadı, al sırtqı barlıq máyekti japqan blastoderma serozlıq qabıq bolıp qaladı.

Zarodıshtıń sarıwız ishine batıp kiriwi qanatsız nasekomalarda baqlanǵan. Zarodısh qabıqlarınıń kelip shıǵıw waqtı hár qıylı bolıwı múmkin.

91

Kópshilik nasekomalarda olar zarodıshlıq sızıqlardıń payda bolıwı pitkennen keyin qáliplese baslaydı. Gúbeleklerde zarodıshlıq qabıqlar zarodıshlıq sızıqlardıń erte payda bolıwı stadiyalarında qáliplesedi. Amnion ádep zarodıshtıń qarın tárepin jawıp, keyin joqarı arqa tárepke qaray ósedi.

Nasekomalarda zarodıshlıq qabıqlar ayrıqsha áhmiyetke iye. Olar sırttan máyekten rawajlanǵan zarodıshtı qorǵawǵa sózsiz iykemlesken. Nasekomalarda zarodısh qabıqları zarodıshtı sırttan jaralanıwdan hám kebiwden saqlaydı. Sonday-aq bular zarodıshtıń awqatlıq zatlardı alıwına irkinish jasamaytuǵın bolıp ornalasqan. Mısalı: gúbeleklerde zarodısh sarıwız ishine batıp kirip zarodısh qabatı payda bolǵannan keyin sarıwız zatınan bóleklenip, ayrılıp qalıwı múmkin. Biraq bunday jaǵdaylarda amnionnıń shetleri birikpey zarodısh rawajlanıw ushın sarıwızdı paydalana aldı. Amnion shetleri birikpegen bólimde zarodıshtań sırtta jatqan sarıwız benen baylanısqan bólimi «kindik baǵanası» dep ataladı.

Ayırım tómengi nasekomalarda kletkalıq zarodısh qabıqları joq. Olardıń ornına zarodısh aylanısında birgelikli kutikulyarlıq perdeler qáliplesip, olar shayan tárizlilerdiń, órmekshi tárızlılerdıń hám kóp ayaqlılardıń kutikulyarlıq qabıqların eske túsiredi.

Nasekomalar ishinde kópshilik waqıtları perde qanatlılar otryadında, ásirese shabarmanlarda, parazitlerde, qanatlılardıń máyekleri túrli xojeyinlerdiń máyekleri ishine salınadı. Parazitlik qılıwshı embrionallıq qabıqlardan tek serozalıq qorǵanıw qabatı tán bolıp, ol embriondı awqatlandırıwshı organ bolıp qáliplesedi. Ayırım eki birinshi blastomerlerdiń biri bul organnıń baslaması bolıp, sol waqıtta ekinshisinen zarodısh dúziledi.

Shabarmanlardıń sarıwızı joq, máyegi kútá mayda 26-30 mkm. Rawajlanǵan waqtında xojeyin toqıması menen awqatlanıp, embrion úlkenligi júzlegen, mıńlaǵan ret úlkeyedi. Parazitti qorshaǵan ortalıqtıń kóp awqatlıq zatı «poliembrioniya» qubılısına alıp keledi. Shabarmannıń bir máyeginen mıńnan artıq tóller rawajlanıwı múmkin. Poliembrioniya parazitizmge adaptaсiyalanıwdıń joqarı forması boladı. Poliembrioniyaǵa ótiw sarıwızdıń joǵalıwı menen ańsatlanıp, onnan totallıq bólshekleniw kelip shıqtı. Bir máyekten mıńnan artıq zarodıshtıń payda bolıwı embrionallıq iykemlesiwshilik organnıń yamasa serozdıń kútá erte qáliplesiwine járdem beredi.

Tómen haywanlar arasına da tiri tuwıw jaǵdaylarıda ushırasadı. Haywanlar tirishiliginde tiri tuwıwshılıq keń tarqalǵan qubılıs. Ol ishek quwıslılardan (gidroidlıq, marjan polipler) baslap úlken máyek salatuǵın haywanlar da kóriniwi múmkin. Lichinkalıq e mes embriogenez benen tiri

92

máyek tuwıwshılıq kelip shıǵıp, ana organizminen sırtqı ortalıqta ele máyek qabıǵınan bosanbaǵan óz urpaǵın qorshaǵan ortalıqtan qorǵaydı. Tiri tuwıwshılıq-bul embriogenezdiń bir qansha kesh tipi. Teńiz kirpisi lichinkalarında erkin lichinkalıq embriogenez tipi menen tiri tuwıqshılıq ta ushırasadı. Barlıq dushshı suw mshankaları tiri tuwıwǵa uqıplı bolıp, onda zarodısh kamerası hám zarodısh arasında planсenta qatnasadı. Zarodıshtıń ekvotorında ektoderma juwanıp, júzik sıyaqlı belbew payda etip, oǵan zarodısh qabı diywalı menen birigip ósedi. Birikken jerde júzik sıyaqlı plaсenta joǵalıp, zarodısh erkin halında qaladı.

Zarodısh zarodıshlıq qabıqtı buzıp, dene quwıslıǵına túsip, onnan suwǵa shıǵadı. Embriogenez tiplerin qısqasha qarap, olardıń izbe-iz rawajlanıwın baqlaw múmkin.

Inkapsulyaсiyalanǵan embriogenez nemertinalarda, saqıynalı qurtlarda hám mollyuskalarda ushırasadı.

Ekinshi erkin lichinkalıq embriogenez tolıq ózgeriwge uqıplı bolıp, ol tek joqarı nasekomalarǵa tán. Bul tipten baslap parazitlik lichinka hám poliembrioniya qubılısı keyingi evolyuсiya juwmaǵı bolıwı múmkin.

Bir qatar jaǵdaylarda proсess zańlı ótip: erkin lichinkalıq embriogenezden lichinkalıq emes embriogenez kelip shıǵadı. Bul haywanlar dushshı suwlarǵa ótkende hám qurǵaqshılıqqa shıqqan (órmekshi tárizliler, joqarı omırtqalılar, reptiliyalar, quslar) jaǵdaylarda boladı.

Haywanlar jańa ortalıqqa ótkende lichinkalıq emes embriogenezden ekinshi lichinkalıq embriogenezdiń úsh forması kelip shıǵadı: inkapsulyaсiyalanǵan embriogenez benen rawajlanıwshı mollyuskalar; ekinshi, erkin lichinkalıq embriogenez benen rawajlanıwshı nasekomalar; tiri tuwıwdaǵı ekinshi lichinkalıq embriogenez benen rawajlanıwshı asсidiya hám shayanlar. Lichinkalıq tiptegi embriogenezdiń lichinkalıq emeske aylanıwın kórsetiwshi salıstırmalı zatlardı qaraw usılı menen alıw múmkin.

Bir qatar jaǵdaylarda lichinkalıq embriogenezi basım bolǵan otryadlar, tuwıslar túrleri ishinde ortalıǵın ózgertkende rawajlanıw lichinkalıq emes tip penen ótedi. Buǵan mısal nemertina bola aladı.

Shayan sıyaqlılar arasında dushshı suw túrleri lichinkalıq emes embriogenezge iye. Onnan basqa arqada jasawshı shayan túri sarıwızı az máyek saladı hám rawajlanıwı erkin lichinkalıq, al túslikte jasawshısı sarıwızǵa bay úlken máyek salıp, rawajlanıwı ózgeriwsiz boladı.

Parazitlik formalar arasında da usınday qubılıslar bayqaladı. Az qánigelesken parazitizmnen erkin lichinkalıq tip boyınsha rawajlanadı, al bir qansha qánigelesken parazitlik miksinalar úlken máyek salıp, lichinkalıq embriogenezge iye.

93

Naǵız teńiz omırtqalılarında (akulalar, skatlar, ximerler) rawajlanıwı lichinkalıq emes embriogenez tipi boyınsha ótedi. Akulalar, skatlar hám ximer tárizlı balıqlar menen bolǵan mısallardıń kórsetiwindegi tómengi formalardaǵı jetilisken embriogenez tipiniń payda bolıwı tirishilik ushın qatań gúres (bas ayaqlı mollyuskalardıń, kalmarlardıń) nátiyjesinde kelip shıqqan.

Al tómengi dushshı suw bekireler, eki jaqlama dem alıwshılar, barmaq qalashlı kópshilik súyekli balıqlar hám jer suw haywanları erkin lichinkalıq embriogenezge uqıplı.

Amniotlarda waqıtsha yamasa provizor organlardıń payda bolıwı

Evolyuсiyalıq dáwirlerde xordalı haywanlar dúzilisiniń quramalasıwı menen embrion rawajlanıwın támiynlewshi dáslepki waqıtınshalıq yamasa provizor organlar payda bolǵan. Olardıń tiykarǵı organlardan ózgesheligi embrion óz aldına tirishilik etkenshe yamasa tuwılǵanǵa deyin xızmet etip soń joǵalıp ketedi (43-súwret).

43-súwret. Sútemiziwshilerdiń waqıtsha (provizor) organlarınıń rawajlanıw sızılması. A-B-D-úsh izbe-iz rawajlanǵan basqıshı. 1- embrion denesi; 2-dene búrmeleri; 3-amnion búrmeleri; 4-amnion qabıq; 5-

sarıwız qaltası; 6-allantois; 7-xarion.

Sarıwızlıq qaltashası-balıqlardan baslap payda boladı.

Haywanatlar dúnyasında-zarodıshtıń rawajlanıwı menen birge zarodıshtan tıs zatlardıń rawajlanıwı boladı.

Zarodıshtan tıs zatlardıń shetleri sarıwız zatı ústine ósip, oǵan:

«aylanıp ósiw sheti»-delinedi. Súyekli balıqlarda sarıwız entoderması delyaminaсiya usılı menen payda boladı. Barlıq zarodıshtan tıs úsh qabat sarıwızdı qaplap, sarıwız qaltasın payda etedi.

Gastrulyaсiya proсesinde zarodısh zatı zarodıshtan tıs zatdan áste bóleklene baslaydı. Zarodısh penen sarıwız qaltası arasında gewdelik oyıq búklemi zarodıshtıń aldıńǵı bóliminde payda bolıp, kaudal tárepke baǵdarlanadı. Gewdelik búklemniń bolıwı nátiyjesinde zarodıshtıń úsh qabatınıń dawamı zarodıshtan tıs bólimlerge ótip, sarıwızdı qaplap,

94

waqıtsha organlar toqımalarına aylanadı. Sóytip, ektoderma jabıwshı epiteliyaǵa, entoderma sarıwız epiteliyasına, al mezoderma mezenximaǵa aylanıp, qandı hám qan tamırların payda etedi. Sarıwız qaltası tiykarınan awqatlandırıwshı xızmetti atqaradı. Sarıwız epiteliyası sarıwızdı suyıltatuǵın fermentti bólip shıǵaradı. Suyıltılǵan sarıwızdı epiteliya sorıp alıp, qan tamırlarına berip, zarodıshtı awqatlıq zat penen támiyinleydi. Sarıwız qaltası taǵı qan payda etiw hám dem alıw xızmetlerin atqarıp, sarıwızdı aǵıp ketiwden saqlaydı. Mezenxima ádep qan atawshaların payda etip, qan kletkaların bólip shıǵaradı, al ektodermalıq epiteliyalar ókpe alviolları epiteliyasına usap dem alıw xızmetlerin atqaradı.

Solay etip, teloleсitallıq máyeklerdiń meroblastikalıq rawajlanıwına omırtqalılardan balıqlarda zarodıshtan tıs waqıtsha organsarıwız qaltasınıń payda bolıwına alıp keledi.

Belgili rawajlanıw dáwirlerinde yamasa gastrulyaсiyanıń dáslepki basqıshlarında embrion hám sarıwızlıq entoderması payda boladı. Bul entodermanıń erkin shetleri ósip sarıwızdı orap aladı. Xordamezodermalıq búrtik payda bolǵannan ekto hám entoderma aralıǵına mezodermanıń parietal hám visсeral qabatları ósip kiredi. Solay etip sarıwızlıq qaltanıń diywalı ektodermadan, mezodermanıń parietal qabatınan hám entodermadan quralǵan.

Rawajlanıw dawamında embrion sarıwızdan kóteriledi hám tek dene búrmesi arqalı sarıwızlıq qaltashası menen baylanısadı. Bul qaltasha boslıǵınıń ishi azıq zat penen tolǵan bolıp ol sarıwızdıń paqalshası menen baylanısıp tól ishine túsedi hám ol azıqlandırıw wazıypasın atqaradı. Sarıwızdıń hámmesi tóldiń azıqlanıwına jumsalǵannan keyin sarıwız qaltashası qurıydı hám túsip qaladı. Sút emiziwshilerde sarıwızlıq qaltashası embrioblastan amnion menen bir waqıtta payda boladı, biraq onda sarıwızlıq zat bolmaǵanı ushın onsha rawajlanbaydı. Soǵan qaramastan dáslepki qan atawshaları sarıwız qaltashası diywalında payda bolıwı menen áhmiyetli.

Amnion hám seroz perde jer bawırlawshılarda, quslarda hám sút emiziwshilerde boladı (44-súwret). Dene búrmesi hám sarıwız qaltashası qáliplesiwi menen embrionnıń ústi tárepine ósiwshi ektoderma hám mezodermanıń paranatal qabatları payda bolǵan ekinshi búrme amnion búrmesi payda boladı. Bul tóldi barlıq tárepten orap aladı hám bir-biri menen birigip ketip tóldı oraytuǵın amnion hám serozlıq perdeni payda qıladı.

95

sezilerli ósip seroz perdege tıǵız tutasadı hám 3 túrli wazıypanı atqaradı: azıqlandırıw, dem alıw, bólip shıǵarıw.

Allantoistıń diywalı seroz perde menen birge belok, átirapındaǵı ósimsheler menen (varsinkalar) qaplanadı hám olar ósimshelerdiń sorılıwında qatnasadı. Hawa kamerası atrapında allantois diywalı hám seroz perdege qan tamırları ósip kiredi hám tóldiń dem alıwın táminleydi. Allantois boslıǵın toltırıp turıwshı suyıqlıqta sidiktiń hár qıylı duzlarınıń bolıwı, onıń bólip shıǵarıw wazıypasın atqaratuǵınlıǵın kórsetedi.

Sút emiziwshilerde allantois xorionǵa deyin ósip barıp tartpa halında qaladı. Onıń diywalı boylap tólden ana organizmine qan tamırları ótedi yaǵnıy mexanikalıq wazıypanı da atqaradı.

Xorion-yamasa vorsinkalı qabıq tek sút emiziwshilerde rawajlanǵan. Onıń diywalı trofoblasttan, tólden basqa mezenmadan turǵan bolıp ol vorsinkalar menen qaplanǵan. Dáslep vorsinkalar tek trofoblast kletkalardan turǵan bolıp xoriondı hámme tárepten qaplap turadı.

Keyinirek tólden tısqarı mezenxima tamırları menen birgelikte birinshi vorsinkalar arasına qısılıp kiredi hám olar ekinshi vorsinkalarǵa aylanadı. Bul vorsinkalar xoriondı hámme betinde emes al jatır diywalınıń silekeyli perdesi xorionǵa tiyip turǵan jerde ǵana payda boladı hám xorionnıń bul bólimi vorsinkalı xoiron dep ataladı.

Xorionnıń basqa hámme betindegi vorsinkalar joǵaladı hám xorionnıń bul jerleri tegis xorion delinedi. Vorsinkalı xorion bala joldası payda bolıwına qatnasadı. Bunnan basqa bala joldasınıń payda bolıwında jatırdıń silekeyli perdesinde qatnasadı. Ana organizminiń vorsinkalı xorion epiteliyası menen tutasıwshı toqımanıń xarakterine qarap sút emiziwshilerde 4 túrli bala joldası túrleri ushırasadı (45-súwret).

1.Epitelioxorial bunda tóldiń xarion epiteliyası jatır silekeyli perdesi epiteliyası menen baylanısta bolsada jatır epiteliyası qabatı hámme jerde pútinligin saqlaydı. Xorionnıń vorsinkaları jatır kriptalarınıń ishine kiredi hám tuwılǵan waqıtta barmaqlardıń qolǵaptan shıqqanı sıyaqlı ajıralıp shıǵadı, bunday bala joldasınıń vorsinkaları jatır bezleri epiteliyasiniń sekret zatların jedel qayta isleydi hám oǵan jatır súti delinedi. Bulardı diffuziyalıq bala joldasları delinip hám olar ayırım tuyaqlı sút emiziwshilerde (at, shoshqalarda) ushırasadı.

2.Desmoxorial joldası bul xorionnıń vorsinkaları bir qansha muǵdarda jatır silekeyli perdesi epiteliyasın buzadı hám xorion epiteliyası jatırdı biriktiriwshi toqıması menen birigedi. Biriktiriwshi toqımanıń suyıqlıǵınan xorionnıń vorsinkaları azıq zatların sorıp

97

keyin tóldiń qan tamırı sistemasına ótkizedi. Bunday joldas gúyis qaytarıwshı haywanlarda ushırasadı.

3.Endotelioxarial joldas-bul joldastıń ana organizmi menen baylanısı júdá jaqsı. Xorionnıń vorsinkaları jatır biriktiriwshi toqımasın buzıp jatır qan tamırları diywalın qaplap turıwshı epiteliyaǵa jetip baradı. Olar ana qanınan azıq zatların alıp qan tamırları epiteliyası arqalı tóldi azıqlandıradı bunday joldas jırtqısh haywanlarda ushırasadı.

4.Gomoxorial joldas, bunday joldaslar júdá quramalı bolıp primatlar hám adamlarda ushıraydı. Bul jerde xorion jatır silekeyli perdesin, biriktiriwshi toqımaların buzıp qoymastan qan tamırları diywalında buzadı hám buzılǵan jerlerge qan quyıladı, keyin boslıqlar (lakunlar) payda boladı. Joldastıń bul túrinde tól óziniń tirishiligine kerek bolǵan zatlardı ana qanınan aladı.

45-súwret. Joldas túrleri. A- epitelioxorial joldas; B- desmoxorial joldas; V- endotelioxorial joldas; G- gemoxorial

joldas. 1-trofoblast; 2-biriktiriwshi toqıma; 3-jatır epiteliyası; 4-jatır silekeyli qabatı; qan shuqırshaları.

Túrli omırtqalı haywanlarda provizor organlar dúzilisin úyreniw olardıń evolyuсiya dawamında quramalasqanın kórsetedi. Eger balıqlarda provizor organ tek ǵana sarıwız qaltashasınan turǵan bolsa, jer bawırlawshılar hám quslarda dem alıw hám bólip shıǵarıw funkсiyaların atqarıwshı basqa dúzilmeler payda boladı. Sút emiziwshilerde jańa organ xorion payda bolıp ol arqalı tól ana organizmi menen baylanıs ornatadı.

Ulıwma sút emiziwshilerde provizor organları tóldiń rawajlanıwınıń dáslepki dáwirlerinde payda boladı. Bul bolsa sút e miziwshilerdiń

98

rawajlanıwı dáwirinde kóp muǵdarda azıq zatların hám kislarod qabıl etiliwi menen baylanıslı.

Tiri tuwıwshılıqtıń biologiyalıq ózgeshelikleri

Bárinen de burın bul qubılıs urpaqlardıń sırtqı ortalıqtıń qolaysız jaǵdaylarınan qorǵaw retinde islenip shıǵılǵan. Qıtaydaǵı suwda jasawshı reptiliyalarda, Arqa hám tawlı oblastlarda Jańa Zelandiyada jasawshı gekkonlarda bul qubılıs boladı. Úshinshi sebep, jer astında topıraqlarda jasawına baylanıslı kelip shıqqan. Tórtinshi sebep retinde jılanlardıń jer ústinde jılısıp jasawı boladı. Arqa tárepke jaqınlasqan sayın tiri tuwıwshılıq artadı. Chili dalalarında tiri tuwıwshı túrler joqarı zonalarǵa ótken sayın artadı. Tarqalıwdıń eń joqarı shegarasında tek tiri tuwatuǵın túrleri ushırasadı: reptiliyalardıń 10 túrinen 8 túri tiri tuwadı. Tawlı Tibet dumalaq bası 4-5 km biyiklikte tiri tuwadı, al 2-3 km biyiklikte ol máyek salıwshı bolıp esaplanadı. Kópshilik tiri tuwıwshı reptiliyada úlken máyek úlkenligi saqlanıp, allantoislıq plaсenta rawajlanadı.

2.Amniotlarda waqıtsha yamasa provizor organlardıń payda bolıwın aytıń.

3.Tiri tuwıwshılıqtıń biologiyalıq ózgesheliklerin aytıń.

99

Lekсiya №10 Tema: Ontogenez dawirleri. Birinshi embriondaǵı Indukсiya hám

Regulyaсiya

Reje

1.Embriologiyaniń eń tiykarǵı máselesi:

2.Simmetriya teoriyası terminniń rawajlanıwı.

3.Dáslepki rawajlanıwdaǵı Regulyaсiyaǵa ulıwma tusinik. Drish zakonı.

4.Narmal rawajlanıwdaǵı Regulyaсiya

5.Xordalılardaǵı birinshi indukсiya proсessleri, embrional tkanlar

funkсiyalarina túsinik.

Biz usı kurstı tanısqalı berli, júdá kópshilik rawajlanıw proсesslerin kórdik demek bul júdá quramalı proсess ekenliginde bildik.

Biz usı kóp quramalı sawallarda bir úlken sawalǵa jıynaw kerek yamasa biz sonda ǵana rawajlanıwdıń barlıq qásiyetleri sáwlelengen bolsın.

Biz birinshi bapta usı embriologiya ilimi bul tiykarınan aciklik (belgili bir ciklden turatuǵın) hám izine qaytpaytuǵın hátteki zorodısh hesh qanday sırtqı tásirdiń tásir bolmaǵan jerde rawajlanıwda, onda ayırım baslanǵısh stadiyalar ekinshi menen orın almaslap turıwı kerek yaki A-V menen yarım almasıw kerek.

Endi úlken másele usınday stadiyalar ne ushın almasadı, onıń tiykarı nede ekenligin biliw kerek. Biz biliwimiz kerek. Mısalı: ayrım stadiya «A» bul turaqsız bolıp ol ekinshisi «V» menen orın almasadı.

Biz usı sawaldı udayı rawajlanıwdıń háreketke keltiriwshi kúshi dep atap keldik. Al usınday embriologiyalıq tiykarǵı sawalları, kópshilik embriologlar usı sawalǵı kóp túri túsinedi hám juwap beredi. Usı hár bir stadiya óz aldına bir úlken bir proсess onı júdá analizlesek onıń sırın bilemiz. Mısalı: «A» stadiyanı biz mayda bólekshelerge bólsek mikroskop astında úyrensek olar kópshilik qosındılardan turadı. a1, a2, a3…..hám tap usınday «V» atrukturasıda v1, v2; v3…..biz endi bilemiz bir túrli

speсifikalıq sebeplerden turatuǵın qatarlardı kóremiz. a1-v1, a2-v2.-…,

Áne usı ápiwayı qosındılar bizge mınaday mikroskopikalıq perexodtı berdi.

A-V

Áne tap usınday rawajlanıwdıń metodologiyası bunı bolsa, házirgi zaman eksperimental embriologiyada dálilemekte. Eger ekvifinom qublıstı

100