
Matematikalıq analiz páninen
.pdf
Endi f (x) funkciya [ |
|
, |
] de berilgen taq funkciya bolsın hám ol usı [ |
, |
] |
||||||||||||||||||||||||||||
aralıqta integrallanıwshı bolsın. Bul jaǵdayda f (x)cos nx |
taq funkciya, al f (x)sin nx |
||||||||||||||||||||||||||||||||
(n 1, |
2, |
|
|
|
) bolsa |
jup funkciya |
|
boladı. (2) |
– |
formuladan |
paydalanıp, f (x) |
||||||||||||||||||||||
funkciyanıń Fure koefficientlerin tabamız: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
an |
|
|
f (x)cos nxdx |
|
|
|
f (x)cos nxdx |
|
|
|
f (x)cos nxdx |
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
1 |
f (x)cos nxdx |
|
|
|
|
f (x)cos nxdx |
|
|
0 |
(n |
0, 1, |
2, |
), |
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
0 |
|
|
|
|
|
|
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
bn |
|
|
|
|
f (x)sin nxdx |
|
|
|
f (x)sin nxdx |
|
f (x)sin nxdx |
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
f (x)sin nxdx |
|
|
|
(n |
1, |
2, |
3, |
). |
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Demek, taq f (x) funkciyanıń Fure koefficientleri |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
an |
|
0 |
|
(n |
0, 1, 2, |
), |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
bn |
|
2 |
|
f (x)sin nxdx |
|
|
|
(n |
1, 2, 3, |
). |
|
|
(7) |
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
bolıp, Fure qatarı bolsa |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
f (x) |
|
T(f ;x) |
|
|
|
bn sin nx |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
n |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
boladı. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mısallar. 1. f (x) |
|
x2 ( |
|
x |
) funkciyanıń Fure qatarı jızılsın. (6) – |
||||||||||||||||||||||||||||
formulalardan paydalanıp, berilgen funkciyanıń Fure koefficientlerin tabamız: |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
a0 |
2 |
|
2 |
|
|
|
2 |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x dx |
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
a |
|
|
2 |
|
|
|
|
x 2 cos nxdx |
|
2 x 2 sin nx |
|
|
|
|
4 |
|
x sin nxdx |
|
|
|
|
|
|||||||||||
n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
n |
|
|
|
|
n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
0 |
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
cos nx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
n |
4 |
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
|
|
cos nxdx |
|
|
|
(-1) |
|
|
(n |
1, |
2, |
) |
|
||||||
|
|
|
|
n |
|
|
|
|
n |
|
0 |
0 |
|
|
|
|
n2 |
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Demek, f (x) |
|
|
|
|
x2 funkciyanıń Fure qatarı tómendegi |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
2 |
|
2 |
|
|
|
|
n |
4 |
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
cos 2x |
cos 3x |
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
x |
|
~ |
|
|
|
|
(-1) |
|
cos nx |
|
|
|
|
|
4 |
|
cos x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
3 |
|
|
n2 |
|
3 |
|
|
|
22 |
|
|
32 |
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
n 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
kóriniste boladı. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
2. Tómendegi |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
f (x) |
x |
|
( |
|
|
|
|
|
x |
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
41 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|

taq funkciyanıń Fure qatarı jızılsın.
(7) – formulalardan paydalanıp berilgen funkciyanıń Fure koefficientlerin tabamız:
b |
|
x sin nxdx |
2 |
|
xcosnx |
2 |
cos nxdx |
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
||||||
n |
2 0 |
|
n |
|
|
|
0 n |
|
|
|||
|
|
|
|
|
0 |
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
2 |
cosn |
( |
|
n 1 2 |
(n |
1, 2, 3, |
). |
||||
|
|
n |
1) |
n |
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Demek, f (x) x funkciyanıń Fure qatarı tómendegishe boladı:
x ~ |
|
n 1 2 |
sin nx |
2 sin x |
sin 2x |
sin 3x |
|
|
(-1) |
n |
2 |
3 |
|||
n |
1 |
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
6-lekciya
Kóp ózgeriwshili funkciya haqqında túsinik. Rm keńisliktiń úles kóplikleri m ózgeriwshili funkciyanıń anıqlanıw oblastı sıpatında. Eki ózgeriwshili funkciyanıń grafigi. Qáddi sızıqları hám betleri túsinigi
1. keńislikler. İqtıyarlı eki A hám B kóplikleriniń Dekart kóbeymesi menen tanısqan edik (qaralsın, 1-bólim, 1-bap, 1-§). Endi A hám B kóplikler dep R
kópligin alayıq: A B R. Onda A x B |
R x R |
(x1,x2) : x1 R, x2 R |
boladı. |
|
|
Mına |
|
|
x1, x2 : x1 |
R, x2 |
R |
kóplik R2 kóplik dep ataladı.R2 kópliginiń elementleri juplıqlar bolatuǵını ayqın. Olar usı kópliktiń noqatları dep júrgiziledi. Ádette R2 kópliktiń noqatı bir hárip,
42

máselen |
x , x |
2 |
R2 noqat x arqalı belgilenedi: x |
x ,x |
2 |
. |
Bunda |
x |
1 |
hám |
x |
2 |
|
1 |
|
1 |
|
|
|
|
|
sanları x noqatınıń sáykes birinshi hám ekinshi koordinataları delinedi. Eger
noqatlar ushın x |
1 |
y , |
x |
2 |
y |
2 |
bolsa, onda x y dep ataladı. |
|
1 |
|
|
|
|||
Tegislikte |
|
tuwrı |
múyeshli Oxy |
||||
Dekart koordinataları sistemasın alayıq. |
Ox kósherde (abscissa kósherinde) x1 |
|
||||
ózgeriwshiniń mánisleri, Oy kósherde |
|
||||
(ordinata |
kósherinde) bolsa |
x2 |
|
||
ózgeriwshiniń |
mánisleri |
jaylasqan |
|
||
bolsın. |
|
|
|
1-sızılma |
|
|
|
|
|
|
|
Bul jaǵdayda x1, x2 |
. juplıǵı, |
tegislikte koordinataları x1 hám x2 |
bolǵan |
||
M x1,x2 |
noqatın ańlatadı (1-sızılma). |
|
|||
Haqıyqıy sanlar kópligi R menen tuwrı sızıq noqatları arasında óz-ara bir |
|||||
mánisli sáykeslik |
ornatılǵanınday-aq (qaralsın, 1-bólim, 2-bap, 10-§) R2 |
kópligi |
noqatları menen tegislik noqatları arasında da óz-ara bir mánisli sáykeslik ornatıw múmkin. Bul bolsa R2 kópliktiń geometriyalıq suwretleniwin tegislik dep qarawǵa imkaniyat beredi. Joqarıda R2 kópliktiń elementleriniń noqat dep atalıwınıń
sebebide usınnan edi. Analitikalıq geometriya kursında kórsetilgenindey, R2 kópliginde eki noqat arasındaǵı aralıq túsinigin kiritiw múmkin.
xx1,x2 R2, y y1,y2 R2 bolsın.
1-anıqlama. Mına
|
|
|
|
|
y1 |
2 |
y2 x2 |
2 |
|
|
|
(x,y) |
|
x1 |
|
||
shaması x |
x1,x2 |
,y |
y1,y2 |
noqatlar arasındaǵı aralıq dep ataladı. Kirgizilgen |
||||
(x,y) aralıq tómendegi qásiyetlerge iye (bunda |
x,y,z |
R2) : |
||||||
10. |
(x,y) |
0 |
hám |
|
(x,y) |
0 |
x |
y *. |
20. |
(x,y) |
(y, x) . |
|
|
|
|
|
|
30. |
(x, z) |
(x,y) |
(y, z). |
|
|
|
Bul qásiyetlerdiń dálilleri keyingi punktte (ulıwma jaǵdayda) keltiriledi.
Ádette R2 kóplik R2 keńislik |
|
(eki ólshemli Evklid keńisligi) dep ataladı. |
||||||||||||||
Endi R2 keńisliginiń keleshekte tez-tez ushırasıp turatuǵın bazıbir áhmiyetli |
||||||||||||||||
kópliklerin keltiremiz. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
R2 keńisliginiń |
а |
а , а |
noqatın hám oń |
r sanın alayıq. |
|
|||||||||||
|
|
1 |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tómendegi |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x , x |
2 |
|
R2 |
: |
x |
1 |
а |
2 |
x |
2 |
а |
2 |
r2 |
(1) |
|
|
1 |
|
|
|
|
1 |
|
|
|
2 |
|
|
|
|||
|
x , x |
2 |
|
R2 |
: |
x |
1 |
а |
2 |
x |
2 |
a |
2 |
2 |
r 2 |
(2) |
|
1 |
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
||||
kóplikleri sáykes dóńgelek hám ashıq dóńgelek dep ataladı. Bunda a |
noqatı |
|||||||||||||||
dóńgelektiń orayı, r |
bolsa dóńgelek radiusı delinedi. |
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
43 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|

2-sızılma |
|
|
|
|
3-sızılma |
|
|
||
Mına |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x , x |
2 |
R2 : x |
1 |
а 2 |
x |
2 |
а |
2 |
r2 |
1 |
|
1 |
|
2 |
|
|
kópligi sheńber delinedi.
Bul sheńber (1) hám (2) dóńgelekleriniń shegarası boladı. Bunda a noqat sheńber orayı hám r bolsa sheńber radiusı delinedi. (qálegen kópliktiń shegarası anıqlamasın keyinirek keltiremiz).
(1) kópliginiń geometriyalıq súwretleniwi 2-sızılmada kórsetilgen.
(1)kópliginde (dóńgelekte) dóńgelektiń shegarası usı kóplikke tiyisli boladı,
(2)kópliginde bolsa (ashıq dóńgelekte) dóńgelektiń shegarası (2) kópligine tiyisli bolmaydı.
Ashıq dóńgelek hám bul dóńgelektiń shegarasınıń bazıbir noqatlarınan ibarat bolǵan kópliklerdi dúzipte qaraw múmkin. Máselen 3-sızılmada ashıq dóńgelek hám onıń shegarasınıń joqarı yarım tegislikte jaylasqan noqatlarınan ibarat kóplik keltirilgen.
Aralıq anıqlamasınan paydalanıp, dóńgelek hám ashıq dóńgeleklerdi sáykes tómendegi
x R2 : (x, а) r , (1 ) |
|
|
x R2 : (x, а) |
r |
(2 ) |
|||||||
kóplikler depte qaraw múmkin. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
a ,b,c,d- haqıyqıy sanlar hám а |
b, |
c |
d |
bolsın. Tómendegi |
||||||||
x , x |
2 |
R2 |
: а |
x |
1 |
b, |
c |
x |
2 |
d |
, |
(3) |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
x , x |
2 |
R2 |
: а |
x |
1 |
b, |
c |
x |
2 |
d |
|
(4) |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
kóplikler, sáykes túrde tuwrı tórtmúyeshlik hám ashıq tuwrı tórtmúyeshlik dep ataladı. Bul (3) kóplik 4 - sızılmada Oxy tegisligindegi shtrixlanǵan bólek sıpatında suwretlengen.
4-sızılma |
5-sızılma |
44

Mına |
a |
b |
, |
c d |
R2 noqat (3) hám (4) tuwrı tórtmúyeshliktiń orayı |
|
|
2 |
|
|
|||
|
2 |
|
delinedi.
R2 keńisliginiń mına
x ,x |
2 |
R2 : x |
1 |
0, x |
2 |
0, x |
1 |
x |
2 |
h |
(5) |
1 |
|
|
|
|
|
|
noqatlarınan ibarat kóplik (eki ólshemli) simpleks dep ataladı, bunda h- oń san. Simpleks (simplex) latınsha sóz bolıp, ol ápiwayı degendi bildiredi. (5) kópliktiń geometriyalıq súwretleniwi 5 - sızılmada keltirilgen.
|
Endi R3 keńislik túsinigi menen tanısamız. R3 keńisligide joqarıdaǵı R2 |
||||||||||||||||||||||
keńisligindey bolıp anıqlanadı. Eki kópliktiń |
Dekart |
kóbeymesine uqsas ıqtıyarlı |
|||||||||||||||||||||
úsh |
A, B, C |
kópliktiń Dekart |
kóbeymesi |
túsinigi |
kiritiledi. |
|
Dara |
jaǵdayda |
|||||||||||||||
A |
B |
C |
R bolǵanda |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
A B C R R R |
x1,x2,x3 |
: |
x1 |
R, x2 |
R, x3 |
|
R |
|||||||||||||||
boladı. Mına |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
x1,x2,x3 : x1 |
|
|
R;x2 |
|
R;x3 |
|
R |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
kóplik |
R3 |
kóplik dep ataladı. |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
R3 |
kópliktiń elementi |
|
|
x ,x |
2 |
,x |
3 |
úshlik usı |
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
||
|
|
|
|
kópliktiń noqatı delinedi hám ol ádette bir hárip, |
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
máselen, x arqalı belgilendi: х |
|
|
x1,x2,x3 . Bunda |
||||||||||||||||
|
|
|
|
x1, x2 hám x3 |
sanlar x noqatınıń sáykes birinshi, |
||||||||||||||||||
|
|
|
|
ekinshi hám úshinshi koordinataları delinedi. |
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
6-sızılma |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
Keńislikte |
tuwrı |
múyeshli |
|
|
Oxyz |
Dekart |
||||||||||||
koordinataları sistemasın alayıq. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
Ox kósherinde x1 ózgeriwshisiniń mánisleri, Oy kósherde x2 |
ózgeriwshisiniń |
|||||||||||||||||||||
mánisleri hám Oz kósherde x3 |
ózgeriwshiniń |
mánisleri |
jaylasqan |
bolsın. Bul |
|||||||||||||||||||
jaǵdayda |
x1,x2,x3 úshligi keńislikte |
|
|
koordinataları x1, x2 |
|
hám x3 |
bolǵan M |
||||||||||||||||
noqatın ańlatadı (6-sızılma). |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
R3 |
kóplikte ıqtıyarlı |
x |
x ,x |
2 |
,x |
3 |
, |
|
y |
y ,y ,y |
3 |
noqatların alayıq. |
||||||||||
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
1 |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
||||
Mına |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
y1 |
2 |
|
|
|
y2 |
|
|
2 |
y3 |
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(x,y) |
x1 |
|
|
|
|
x |
2 |
x |
3 |
|
|
|
|
|
|
shama x hám y noqatları arasındaǵı aralıq dep ataladı. Bunday qılıp anıqlanǵan
aralıq tómendegi qásiyetlerge iye (bunda |
x,y, z |
R3) : |
|
|
||||||||||||
|
10 |
|
(x,y) |
|
0 |
hám (x,y) |
0 |
x |
y |
|
|
|
||||
|
20 |
|
(x,y) |
|
|
|
(y, x) |
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Eger |
|
|
x |
|
x1,x2,x3 |
hám |
y |
y1,y2,y3 |
noqatlar |
ushın |
||||
|
|
|
|
|
||||||||||||
x |
y , |
x |
2 |
y ,x |
3 |
y |
bolsa, onda |
x=y |
dep ataladi. |
|
|
|
||||
1 |
1 |
|
|
2 |
|
3 |
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
45 |
|
|
|
|

30 |
(x, z) |
(x,y) |
(y, z). |
Bul qásiyetlerdiń dálilleri 2-punktte (ulıwma jaǵdayda) keltiriledi.
R3 kóplik R3 keńislik (úsh ólshemli Evklid keńisligi)
|
Endi R3 keńisliginiń áhmiyetli |
kópliklerin |
keltiremiz. |
R3 keńisliginiń |
|||||||||||||||||||||||
а |
а1, а2, а3 |
noqatın hám r |
oń sanın alayıq. Tómendegi |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
x , x |
2 |
, x |
3 |
R3 : |
x |
1 |
|
а |
2 |
|
x |
2 |
|
а |
2 |
x |
3 |
а |
2 |
r2 |
, |
(6) |
||||
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
2 |
|
|
3 |
|
|
|
||||||
|
x , x |
2 |
, x |
3 |
R3 : |
x |
1 |
|
а |
2 |
|
x |
2 |
|
а |
2 |
x |
3 |
а |
2 |
r2 |
, |
(7) |
||||
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
2 |
|
|
3 |
|
|
|
||||||
kóplikler sáykes shar hám ashıq shar dep ataladı. Bunda |
a noqatı shardıń orayı, |
||||||||||||||||||||||||||
r bolsa shardıń radiusı delinedi. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
Mına |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x , x |
2 |
, x |
3 |
|
R3 : x |
1 |
|
а |
2 |
|
x |
2 |
|
а |
2 |
x |
3 |
|
а |
2 |
r 2 |
|
|
|||
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
2 |
|
|
3 |
|
|
|
|
|||||||
kópligi sfera delinedi. Bul sfera (6), (7) sharlarınıń shegarası boladı |
a noqatı sfera |
||||||||||||||||||||||||||
orayı, r bolsa sfera radiusı delinedi. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
Joqarıda keltirilgen (6) kópliktiń geometriyalıq súwretleniwi 7-sızılmada |
||||||||||||||||||||||||||
keltirilgen. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Demek, (6) kóplikte (sharda) shar shegarası usı kóplikke tiyisli boladı, (7) |
||||||||||||||||||||||||||
kópliginde bolsa (ashıq sharda) shar shegarası (7) kópligine tiyisli bolmaydi. |
|
R3 keńisligindegi aralıq túsiniginen paydalanıp, shar hám ashıq sharlardı sáykes túrde mına
x R3 : (x, а) r (6 ') x R3 : (x, а) r (7')
kóplikler sıpatındada anıqlaw múmkin. Mına
(x1, x2, x3 ) |
R3 : а x1 |
b, |
c |
x2 |
d, |
x3 |
s , |
(x1, x2, x3 ) |
R3 : а x1 |
b, |
c |
x2 |
d, |
x3 |
s |
kóplikler (bunda а,b,c,d, ,s - haqıyqıy sanlar) sáykes túrde parallelepiped hám de ashıq parallelepiped dep ataladı. Joqarıda keltirilgen parallelepiped 8 - sızılmada keltirilgen.
|
|
7-sızılma |
|
|
|
|
|
8-sızılma |
|
|
|
|
|
||||
Mına |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(x , x |
2 |
, x |
3 |
) R3 |
: x |
1 |
0, x |
2 |
0, x |
3 |
0, x |
1 |
x |
2 |
x |
3 |
h |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
46 |
|
|
|
|
|
|
|
|

kóplik (úsh ólshemli) simpleks delinedi, bunda h>0 - ózgermes san. Bul kóplik 9- sızılmada kórsetilgen.
2. Rm keńisligi. m sandaǵı |
A , A ,..., A |
kóplikleriniń Dekart kóbeymesi eki A hám |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
2 |
m |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
B |
kóplikleriniń |
|
Dekart |
kóbeymesine |
|
|
uqsas |
|
|
anıqlanadı. |
Eger |
|||||||||||||||||||||||
A1 |
A2 |
... |
Am |
|
R. bolsa, onda |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
A |
A ... |
A |
|
R |
R ... |
R |
(x ,x |
,...,x |
m |
): |
x |
1 |
R, x |
2 |
|
|
R, ..., x |
m |
R |
|||||||||||||||
1 |
2 |
|
m |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
boladı. Mına |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
(x1,x2,..., xm ) : x1 |
|
R, |
|
x2 |
|
|
R, |
..., |
xm |
|
R |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
kóplik Rm |
kóplik dep ataladı. Rm |
kópliktiń |
|
|
x ,x |
2 |
,..., x |
m |
|
elementi usı kóplik |
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
noqatı delinedi hám ol ádette bir hárip benen belgilenedi: x |
|
|
x1,x2,...,xm . Bunda |
|||||||||||||||||||||||||||||||
x1, x2,..., xm |
sanları x noqatınıń |
sáykes túrde |
birinshi, |
|
ekinshi, |
|
…, |
m - |
||||||||||||||||||||||||||
koordinataları delinedi. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
Rm |
kóplikte |
ıqtıyarlı |
x |
x ,x |
,...,x |
m |
|
, |
|
y |
|
y ,y ,...,y |
|
|
noqatların |
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
2 |
|
m |
|
|
|
||||
alayıq. Mına |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(x,y) |
y |
x |
1 |
2 |
y |
2 |
x |
2 |
... |
|
y |
|
x |
m |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
y |
i |
x |
2 |
|
|
(8) |
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
1 |
|
|
|
|
2 |
|
|
|
m |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
shama x hám y noqatlar arasındaǵı aralıq dep ataladı. Bunday anıqlanǵan aralıq
tómendegi qásiyetlerge iye (bunda |
|
x,y, z, |
Rm ) : |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
10. |
|
|
(x,y) |
0 |
|
hám |
(x,y) |
0 |
|
|
x |
|
y |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
20. |
|
|
(x,y) |
|
|
(y, x) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
30. |
|
|
(x, z) |
|
(x,y) |
|
(y, z) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
Bul qásiyetlerdi dálilleyik. (8) qatnasınan |
|
(x,y) shamasınıń bárqulla teris |
||||||||||||||||||||||||||
emesligin |
|
|
kóremiz. |
|
|
Eger |
|
|
(x,y) |
|
0 |
|
|
bolsa, |
onda |
||||||||||||||
y1 |
x1 |
0, |
y2 |
|
x2 |
|
0, |
|
..., |
|
ym |
|
xm |
|
0 bolıp, |
x1 |
|
y1, x2 |
|
y2, |
..., , |
||||||||
xm |
ym , |
|
yaǵnıy |
|
|
x |
y |
|
|
boladı. |
|
Kerisinshe |
|
x |
y, |
yaǵnıy |
|||||||||||||
x , |
y , |
x |
2 |
y |
, |
..., |
|
x |
m |
y |
m |
bolsa, onda jánede (8) nan |
(x,y) |
|
0 bolatuǵını |
||||||||||||||
1 |
1 |
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
kelip shıǵadı. Bul demek 1˚ - qásiyetti dálilleydi. |
|
(8) qatnasınan |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(x,y) |
|
|
|
|
y1 |
|
x1 |
2 |
|
y2 |
x2 |
2 |
|
... |
|
ym |
|
xm |
2 |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
x |
1 |
|
y |
2 |
|
x |
2 |
y |
|
2 |
... |
|
x |
m |
y |
m |
2 |
(y, x) |
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
boladı. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Aralıqtıń |
3˚- qásiyeti mına |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Eger |
|
x |
|
|
x1,x2,x3 |
hám |
y |
y1,y2,y3 |
noqatlar |
ushin |
||||
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
x |
1 |
y , |
x |
2 |
y |
2 |
, |
x |
3 |
y |
3 |
bolsa, onda |
x=y |
dep ataladi. |
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
47

m |
b 2 |
m |
m |
|
а |
а2 |
b2 |
(9) |
|
i |
i |
i |
i |
|
i 1 |
|
i 1 |
i 1 |
|
teńsizligine tiykarlanıp dálillenedi, bunda |
а1, а2,..., аm ; |
b1,b2,...,bm |
ıqtıyarlı |
|
haqıyqıy sanlar. Dáslep usı teńsizliktiń orınlı ekenligin kórseteyik. x |
R ushın |
m
аix bi 2 0
i 1
ekeni ayqın. Bunnan x ke qarata kvadrat úsh aǵzalınıń teris emesligi
m |
|
m |
m |
|
a2 |
x 2 |
2 a b x |
b2 |
0 |
i |
|
i i |
i |
|
i 1 |
|
i 1 |
i 1 |
|
kelip shıǵadı. Demek, bul kvadrat úsh aǵzalı hár qıylı eki haqıyqıy túbirlerge iye bolmaydı. Sonlıqtan onıń diskriminantı
m |
m |
m |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а2 |
|
|
b2 |
|
|
|
|
|
|
а b |
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
|
|
i |
|
|
|
|
|
|
|
i i |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
1 |
|
|
i 1 |
|
|
|
i |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
bolıwı kerek. Bunnan bolsa |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а b |
|
|
|
а2 |
|
|
|
|
|
b2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
i |
|
|
|
|
i |
|
|
|
|
|
i |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
1 |
|
|
|
|
|
|
i 1 |
|
|
|
|
|
i 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
bolıp, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
m |
|
|
|
|
m |
|
m |
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
а2 |
|
|
b2 |
|
2 а b |
|
|
|
|
|
а2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
b2 |
2 |
|
|
а2 |
|
|
|
|
|
b2 |
|
||||||||||||||
|
|
|
i |
|
|
i |
|
|
|
i |
i |
|
|
|
|
|
|
i |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
|
|
|
|
|
i |
|
|
|
|
|
|
|
i |
|
|||||
|
i 1 |
|
|
|
|
i 1 |
|
i 1 |
|
|
|
|
i 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i 1 |
|
|
|
i 1 |
|
|
|
|
|
i 1 |
|
|
|
|||||||||||||
boladı. Keyingi teńsizlikten |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
m |
|
|
m |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
b |
|
|
|
|
|
|
|
|
а2 |
|
|
|
b2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(9) |
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
|
i |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
|
|
|
i |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
1 |
|
|
|
|
i |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
bolatuǵını kelip shıǵadı. Ádette (9) teńsizlik |
|
Koshi - Bunyakovskiy teńsizligi dep |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ataladı. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
İqtıyarlı |
|
|
|
x |
|
x , x |
2 |
,..., x |
m |
|
|
Rm , |
|
|
|
|
y |
|
y ,y |
2 |
,..., y |
m |
Rm , |
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
||||||||||
z |
z , z |
2 |
,..., z |
m |
|
Rm |
noqatların alıp, olar arasındaǵı aralıqtı (8) formulasınan |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
paydalanıp |
tabamız: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
2, |
|
|
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
|
|
|
2, |
|
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|||||||
|
(x,y) |
|
|
|
|
y |
i |
x |
|
(y, z) |
|
|
|
|
|
z |
i |
|
|
y |
(x,z) |
|
|
|
z |
i |
|
|
x |
|
|
(10) |
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
i |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
Endi Koshi-Bunyakovskiy teńsizligi |
(9) |
de |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
аi |
|
yi |
xi , |
bi |
|
|
zi |
|
yi |
|
|
|
(i |
1, 2, 3, ...,m ) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
dep alsaq ,onda |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
аi |
bi |
|
zi |
|
|
xi |
|
(i |
|
1, |
2, |
3, ... ,m) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
bolıp |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
48 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|

|
m |
|
|
2 |
m |
|
|
2 |
m |
|
|
2 |
|
z |
i |
x |
y |
x |
i |
z |
i |
y |
|||
|
|
|
i |
i |
|
|
|
|
i |
|||
i |
1 |
|
|
|
i 1 |
|
|
i |
1 |
|
|
|
boladı. Joqarıdaǵı |
(10) qatnaslardı itibarǵa alıp, tabamız: |
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
(x, z) |
(x,y) |
|
|
(y, z). |
|
|
|
|
Bul 3˚-qásiyetti dálilleydi. Ádette 3˚-qásiyet penen kórsetiletuǵın teńsizlik úshmúyeshlik teńsizligi (úshmúyeshliktiń bir tárepiniń uzınlıǵı qalǵan eki tárepiniń
uzınlıqlarınıń qosındısınan úlken emesligin itibarǵa alıp) dep júrgiziledi. |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
Rm kóplik |
|
Rm keńislik (m ólshemli Evklid keńisligi) dep ataladı. Endi Rm |
|||||||||||||||||||||||||||
keńisliginiń bazıbir áhmiyetli kópliklerin keltiremiz. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
Qandayda |
|
bir |
a |
|
|
|
a ,a |
|
,...,a |
m |
Rm |
|
noqat hám |
|
r |
0 |
sanın |
alayıq. |
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Tómendegi |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
x |
1 |
,x ,...,x |
m |
|
Rm : |
x |
1 |
|
a 2 |
x |
2 |
a |
2 |
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
..... |
|
xm |
am |
2 |
|
r 2 |
|
|
|
|
|
|
|
(11) |
|||
x |
x |
1 |
, x |
,..., x |
m |
Rm : x |
1 |
a 2 |
|
x |
2 |
a |
2 |
2 .. |
x |
m |
a |
m |
2 |
r 2 |
(12) |
||||||||
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
yaǵnıy |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
Rm : (x,a) |
r |
|
|
|
|
|
|
|
(11') |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
Rm : (x,a) |
|
r |
|
|
|
|
|
|
|
(12') |
kóplikler sáykes túrde shar hám ashıq shar dep ataladı. Bunda a |
noqat shardıń |
||||||||||||||
orayı, r |
bolsa shar radiusı delinedi. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
Mına |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
x , x |
,....x |
m |
Rm : x |
1 |
a 2 |
x |
2 |
a |
2 ... |
x |
m |
a |
m |
r 2 |
|
1 2 |
|
|
1 |
|
|
2 |
|
|
|
|||||
yaǵnıy |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
Rm : |
(x,a) |
|
r |
|
|
|
|
|
kóplik sfera dep ataladı. Bul sfera (11) hám (12) kóplikleriniń shegarası boladı. Mına
x |
x , x |
,..., x |
m |
Rm : a |
x |
1 |
b , |
a |
2 |
x |
2 |
b , ..., a |
m |
x |
m |
b , |
|
1 2 |
|
1 |
|
1 |
|
|
2 |
|
m |
x |
x , x |
,..., x |
m |
Rm : a |
x |
1 |
b , |
a |
2 |
x |
2 |
b , ..., a |
m |
x |
m |
b , |
|
1 2 |
|
1 |
|
1 |
|
|
2 |
|
m |
kóplikler |
(bunda |
a1,a2, ..., am ; |
b1,b2, ...,bm |
haqıyqıy |
sanlar) |
sáykes |
|
túrde |
||||||||||||||
parallelepiped |
hám ashıq parallelepiped |
dep ataladı. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
Mına |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
x |
x , x |
2 |
,..., x |
m |
Rm : x |
1 |
0, x |
2 |
0, |
..., |
x |
m |
0, |
x |
1 |
x |
2 |
... x |
m |
h |
||
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
kóplik |
(m- ólshemli) simpleks dep ataladı, |
bunda h-oń san. |
|
|
|
Joqarıda |
|
|
keltirilgen kóplikler tez-tez ushırasıp turadı. Olar járdeminde áhmiyetli túsinikler, solardan biri dógerek túsinigi anıqlanadı.
Rm keńisliginiń ıqtıyarlı eki x, y x Rm ,y Rm ushın 1°-3° shártlerin qanaatlandırıwshı
funkciyalardı kóplep tabıw múmkin, yaǵnıy x, y noqatları arasındaǵı «aralıq» túsinigin hárqıylı kiritiw múmkin (bul
haqqında 14-bap, 1-§ ke qarań)
49

|
3. |
Rm |
keńisliginde |
ashıq |
hám |
tuyıq |
kóplikler. Qandayda |
bir |
||||||||
x 0 |
x 0 |
, x 0,..., x 0 |
noqatın hám |
|
|
0 sanın alayıq. |
|
|
|
|||||||
|
1 |
2 |
m |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 anıqlama. |
Orayı x 0 |
noqatında, radiusı |
|
|
ge teń bolǵan ashıq shar |
x 0 |
|||||||||
noqatınıń sferalıq dógeregi ( |
|
dógeregi) delinedi hám U (x 0 ) dep belgilenedi |
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
U |
|
x 0 |
|
x Rm : x,x 0 |
(13) |
||||||
Noqattıń basqasha dógeregi túsiniginde kiritiw múmkin. |
|
|
||||||||||||||
|
3 anıqlama. Mına |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
{x |
(x , x |
,..., x |
m |
) |
Rm : x 0 |
1 |
x |
1 |
x 0 |
,..., |
|
||
|
|
|
|
1 2 |
|
|
|
|
1 |
|
1 |
1 |
|
|||
|
|
|
|
|
xm0 |
|
m |
xm |
xm0 |
|
|
m } |
(14) |
ashıq parallelepiped x 0 noqatınıń parallelepipedial dógeregi dep ataladı hám U
1, 2,..., m (x 0) dep belgilenedi.
Dara jaǵdayda 1 |
2 ... |
m |
bolsa, (14) ashıq parallelepipied kubqa
|
|
|
|
|
|
(x 0) dep belgileymiz. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
aylanadı hám onı U |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Solay etip, |
Rm keńisliginde noqattıń eki túrli dógeregine anıqlama berildi. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
1-lemma. x 0 |
|
R noqatınıń qálegen U (x 0 ) |
sferaliq dógeregi alınǵanda da |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
x 0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1, 2..., m (x 0) |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
bárqulla |
noqatınıń sonday U |
parallelepipedial dógeregi bar bolıp, |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
bunda |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
m (x 0) |
U (x 0) |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
U |
1, 2,..., |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
boladı. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
x 0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1, 2,..., m (x 0) parallelepipedial |
|
|||||||||||||||||||||
|
|
Sonday-aq, |
|
noqatınıń |
qálegen U |
dógeregi |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
alınǵanda da bárqulla usı noqattıń sonday U |
|
x 0 |
sferalıq dógeregi bar boladı, |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
bunda |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
U |
x 0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x 0 |
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
U |
1, 2,..., m |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
boladı. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
Dálil. x0 |
|
Rm noqatınıń sferalıq dógeregi |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
U (x 0) |
|
|
|
x Rm : (x, x 0) |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
berilgen bolsın. Bundaǵı |
|
|
|
|
0 sanı ushın |
|
|
|
|
|
|
teńsizligin qanaatlandırıwshı |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
m |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
sanın alamız. Solay etip x 0 |
|
noqatınıń mına |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
(x 0) |
x |
|
x , x |
,..., x |
|
|
|
|
Rm |
|
: x 0 |
|
|
|
|
|
|
x |
|
x |
0 |
|
, |
..., |
x 0 |
x |
|
x 0 |
|||||||||||
U |
|
m |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
m |
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
1 |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
m |
|
m |
|||||||
parallelepipedial dógeregin dúzemiz. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
x |
|
|
(x 0) bolsın. Onda |
|
x |
|
x 0 |
|
|
|
(i |
|
|
|
1, |
2, 3, |
...,m) bolıp, |
|
|||||||||||||||||||||
|
|
U |
|
i |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(xi |
|
|
xi0)2 |
2 |
|
|
|
|
m |
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
i |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
boladı. Joqarıdaǵı |
|
|
|
|
|
|
|
teńsizligin itibarǵa alıp tabamız: |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
m |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
50 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|