Jeńil atletika hám onı oqıtıw metodikası

T a y a r l i ’ q p r o c e s i

Ku’sh sali’wdi’n’ belgili bir mug’dari’nda ha’rekettin’ joqari’ jiyiligi’ menen si’patlani’wshi’ tezlikke iye tu’rleri. (400 m. ge shekemgi sprintler ha’m barer juwi’ri’wi’).

Ha’rekettin’ tiykarg’i’ fazasi’nda qi’sqa muddetli ha’m ko’p ku’sh sali’wlar menen si’patlani’wshi’ tezlik ku’sh tu’rleri (sekiriw, i’laqti’ri’w).

Arti’qsha yepshillik ko’rsetiw menen si’patlani’wshi’ tu’rleri (juri’w, wortasha ha’m uzaq arali’qqa juwi’ri’w).

Si’patlardi’n’ kompleks rawajlani’wi’ menen wo’zgeshelenetug’i’n tu’rleri (qol gu’resi).

II. jeńil atletikahárekettiń turaqli quramı hám strukturasına iye bolǵan texnikanıń tańlap alǵan forması arqalı jeńiske jetiwi kózge kórinetuǵın sport túrleriniń toparına kiredi. Bul texnikanıń turaqlılıǵı sırtqı sharayatlardıń salıstırmalı turaqlılıǵi hám jarıslardıń belgili bir qatań qaǵıydalari arqalı anıqlanadı.

Háreket xızmetiniń rejiminiń wozgesheligi boyınsha jeńil atletikayeki toparǵa bólinedi:

Háreketli wazıypalarǵa sáykes belgili bir koordinaciyalarda maksimal kúsh jumsaw arqalı bulshıq yetlerdi kernewlerdi rawajlandırıwǵa uqıplılıǵın asırıw baǵdarlanǵan texnika túrleri. Bunda ishki hám sırtqı kúshlerdiń anaǵurlım utımlı paydalanıwın támiyinleytuǵın ózine tán bolǵan texnika kózge taslanadı (sprintler, bar’er juwırıwı, sekiriw, ılaqtırıwlar). Nátiyjeliliktiń yeń utımlı sharayatlarında yepshilliktiń artıqmashılıǵı menen sıpatlanatúǵın túrleri. Bul túrlerdiń texnikası fizikalıq kúshti únemli jumsawǵa hám yeń utımlı jumısshı kúsh salıwlardıń nátiyjeliligin arttırıwǵa baǵdarlanǵan (júriw, wortasha, uzaq hám asa uzaq aralıqlarǵa juwırıw).

III. jeńil atletikanıń woǵada kóp túrliligine qaramastan sportshınıń fizikalıq yamasa texnikalıq tayarlıǵınıń sporttaǵı nátiyjesiniń baylanıslılıq dárejesi arasinda aytarlıqtay ayırmashılıǵı bar boladı. jeńil atletikada texnikanıń turaqlı formasında sport nátiyjelerine erisiw texnikanı hám funkciyonal tayarlıqtı garmonikalıq túrde baylanıstırıwǵa baylanıslı boladı.

IV. Tayarlıq procesi jeńil atletikada tiykarinan yeki cikllı dúziliske iye, biraq geypara sportshılar jılına bir cikl yesabında óziniń shınıǵıwların qosadı (júriw, uzaq aralıqlarǵa juwırıw, ılaqtırıwdıń geypara túrleri). Bıraq ta bunday formalar ádettegi yeki ciklli dúzilisten

jeke haldaǵı shetlewler bolıp, onıń jaraqatlanıw, nawqaslanıw, woqıw hám t.b. jaǵdaylar boladı.

Jıllıq tayarlıq tiykarınan yeki ciklge: gúzgi-qısqı hám báhárgi-jazǵı bolıp bólinedi.

V. jeńil atletikaboyınsha jarıslar tiykarınan jazda ótkeriledi, bunda gúzgi-qısqı cikl uzaq tayarlıq kóriw dáwiri hám qısqa jarıs dáwiri menen, al báhárgi-jazǵı cikl kerisinshe uzaq hám keskin jarıs dáwiri menen ózgeshelenedi. Jeńil atletlerdi tayarlawda fizikalıq hám ideomotor shınıǵıwlar, autogen shınıgıw, sırtqı wortalıqtıń belgili bir sharayatları qálpine keliw quralları hám gigienalıq rejim qollanıladı.

Fizikalıq shınıǵıwlar tayarlıqtıń baslı quralı hám tiykarǵı úsh toparǵa bólinedi:

jeńil atletikanıń sportshı usı túriniń barlıq elementleri hám variyantların qamtıp alıw menen qánigelesetuǵın túrindegi shınıǵwlar. Ulıwma rawajlandıratuǵın fizikalıq shınıǵıwlar, ol da óz gezeginde yeki toparǵa bólinedi:

Ulıwma fizikalıq rawajlandırıwda qollanılatuǵın sporttıń basqa túrlerindegi shınıǵıwlar (gimnastika, JA, awır atletika), jeńil atletikanıń óziniń specifikasına sáykes: ulıwma yepshillikti rawajlandırıw hám salamatlıǵın bekkemlew ushın jazda kross hám qısta lıjada júriw, bulshıq yetlerdi rawajlandırıw hám bekkemlew ushın juwırıwı, shaqqanlıqtı hám háreket koordinaciyasın jaqsılaw ushın basketbol woynaw hám gimnastika snaryadlarında shınıǵıwlar ótkeriw;

Há r qıylı predmetler: tayaqshalar, sekiriw jibi, bulavalar, ganteller hám t.b. hám olarsız: snaryadlardı hám trenajyorlarda shınıǵıw, aynalıwlar, burılıwlar, yeńkeyiwler, hár tarepke qıymıl jasaw, burılıw, sekiriw menen worınlanatúǵin hár tárepleme fizikalıq rawajlanıw, birinshi gezekte jańadan kelgenler hám tayarliǵı az bolǵan jeńil atletler ushın arnalǵan: olar dene qurılısındaǵı tiykarǵı nuqsanlardı joq yetiyde de qollanıladı.

Arnawlı shınıǵıwlar ádette jeńil atletikanıń hár qıylı háreketlerinen alinǵan elementten, boleklerden yamasa “baylam” nan turadı. Arnawlı shınıǵıwlar hárekettiń dinamikalıq hám kinematikalıq sıpatları, sonday-aq psixologiyalıq baǵdarlanǵanlıgı boyınsha jeńil atletikanıń tańlaǵan túrine yamasa onıń bólimine jaqın bolıwı zárúr

Snaryadlar (JA, jel berilgen toplar, qum salınǵan qaplar, ganteller, shtanga, bloklı awır zatlar menen snaryadlar, gimnastikalıq bar’erler, qanat hám t.b) snaryadsiz worınlanadı.

Arnawlı shınıǵıwlar trenajor hám arnawlı qurılmalarda worınlanıp, kóp kúsh salıwdı asa maksimal shaqqanlıqtı hám yeń úlken amplitudanı kórsetiwde jedel worınlıq háreketlerdi islewdi talap yetedi.

jeńil atletikanıń tańlaǵan túri hám arnawlı shınıǵ’wlar qiyınlastırılǵan sharayatlarda: tawda barokamerada, topıraqlı jolda, júriw qıyın jolda, shámalǵa qarsı jerde “gúres maydanı”nda ótkeriledi. Bular jeńil atletlerdiń psixologiyaliq tayarliǵı, olardı erkin tárbiyalaw hám fizikalıq sıpatlarınıń dárejesin rawajlandırıw ushın zárúr boladı.

İdeomotor shınıǵıwı (İMM) háreket yamasa qozǵalıstı yadtan worınlaw. Adamda olardıń nátijeliligi háreket haqqında túsinik júzege kelgende payda bolatuǵın háreket hám funkcionallıq reaksiyalarǵa tiykarlanadı. Búl reaksiyalar júda hálsiz bolǵani menen, biraq úsı hárekettiń ámeliy bir bólegin, elementtiń bólimlerin worinlaǵanda payda boladı, sportshınıń texnikasın hám taktikasın worınlawǵa imkaniyat beredi, uqıplılıqlardı bekkemleydi, háreket sıpatların bekkemlewge járdem beredi.

Autogen shınıǵıw – psixologiyalıq jaǵdayına tásir yetiw (dem alıw, tınıshsızlanıwdı tómenletiw, basıw), start aldında tayarlaw, rekordlıq sheklerdi iyelew (sportsmendi isendiriw, trenerdi yamasa psixologtı isendiriw).

Muzıka hám ritmoliderler. ólardıń járdemi menen sabaqtı jáne de emocionallıq kóterińkilik penen ótkeriw, shınıǵıwdıń kóleminiń keńeyiwi nátiyjeliligin arttırıw múmkin. Muzika sportshını starttan aldın tayarlawda hám dem aliw úshın zárúr qural.

Sabaq (shınıǵıw) wotiw worni. Sintetikalıq jolaqlar, sekirıw hám ılaqtırıw ushın worınlar, amortizaciyalıq dastıqshalar jeńil atletikaushın stadiyon hám manejleriniń ajıralmas bólegi bolıp qaladi. Bir neshe aylanba jollar sintetikalıq jumsaq materialdan islengen, aǵash qırındısı, qúm tóselgen qıya jollarǵa iye bolıwı usınıs yetiledi, bular shınıǵıwlardıń kólemin hám nátiyjeliligin arttıradı, sprinterler hám uzaqliqqa sekiriwshiler ushın sharayatlar jaratadı. 5-10 gradus qıyalıqtaǵı jol úsh atlap sekiriwde qollanılǵanı maqul.

jeńil atletikanıń tańlanǵan túri boyınsha jarıstaǵıday sharayatta arnawlı shınıǵıwlardı worınlaw áhmiyetlı boladı.

Taw sharayatı. ortasha taw sharayatı (1500-1300 m) teńiz qáddinen joqarıda qarastırıladı. Búl jerlerde 20-30 kún shınıǵıw islew sportshınıń organiziminiń uzaq jasawın hám jumısqa uqıplılıǵın arttıradı. Bul shınıgıwlardıń nátiyjesi sportshı ádettegi jaǵdayǵa qaytıp kelgennen soń bilinedi.

Tawdaǵı shınıǵıwlar jarıs yeń shıńına jetiwinen aldın tawdan túskennen keyin 2 hápte ótkende startqa shıǵıwı yesabinan ótkeriledi.

Gigiyenalıq rejim saat 9.00 de awqat jew, úyqı, kún tártibi hám tábiy’iy shárayatlar (qúyash, háwa, suw) shuǵıllanıwshınıń jaǵdayın jaqsılawda, salamatlıqtı bekkemlewde hám shınıǵıwda áhmiyetli faktor yesaplanadı. olar jeńil atlettiń ómırın uzaytadı, kóbirek hám nátiyjelirek shınıǵıw ótkeriwge, sportta úlken jeńislerge erisiwge, shınıǵıwlardan soń óz qálpine tezirek keliwine imkaniyat jaratadı.

Shınıǵıw usılları. Shınıǵıw quralları hám shárayatları shınıǵıwlardı worınlawdıń ózine tán ózgeshelikleri menen anıqlanatuǵın shınıǵıw usılları menen tıǵız baylanıslı.

ST nıń baslı usılı - bul háreket hám qozǵalıstı qayta-qayta worınlaw. Shınıǵıwdı atlettıń múmkinshiligine qaray hár qıylı usılda ózgeredi (tákirarlı, ózgermeli, intervallı, aylanbalı, “shegine jetkenshe” qadaǵalaw, jarıs hám t.b).

Qálpine keltiriw quralları. Bunda atlettıń funkcionallıq múmkinshiliklerin qayta tiklew qarastırıladı. Qálpine keliwge tásir kórsetedi: massajdıń hár qıylı formaları, monsha, giydroprocedura, fizioterapiya, vitaminlestiriw, jaqsı awqatlanıw. Sonday-aq shınıǵıw menen hár qıylı júklemelerdegi háptelik cikldıń utımlı náwbetlesiwi, aktiv hám passiv dem alıwdıń náwbetlesiwi, shınıǵıw usıllarınıń variantlılıǵı, shınıǵıw wornı hám shárayatlarınıń hár qıylılıǵı hám t.b.

Óz betinshe tálim hám óz betinshe jumıslar

Talaba óz betinshe tálimdi tayarlawda pánniń anıq ózgesheliklerin esapqa alǵan halda tómendegi formalardan paydalanıw usınıs etiledi:

-sabaqlıq hám oqıw qollanbalar boyınsha pán bapları hám temaların úyreniw;

-tarqatpa materiallar temalar bóliminde ózlestiriliw;

-arnawlı ádebiyatlar boyınsha temalar ústinde islew;

-trenirovkalarda isletiletuǵın ásbaplardı úyreniw;

-talabaniń oqıw, ilimiy-izertlew jumısların orınlaw menen baylanıslı bolǵan pánler bólimleri hám temalardı tereńirek úyreniw;

-aktiv ham problemalı oqıtıw uslublarınan paydalanatuǵın oqıw sabaqlıqları;

-aralıqtan oqıtıw.

Óz betinshe tálim teması studentler ózbetinshe úyrenetug`ın lekciya, a'meliy hám seminar temalarınan ibarat boladı. Ózbetinshe tálim processinde student ózbetinshe jumıslardı oqıtıwshı kórsetpesine qaray referat tayarlaw, konspektlar tayarlaw, tema maydanıdan bukletlar, al'bomlar tayarlaw, maketlar sog`ıw jáne onı tayarlaw internet materiallarını ózbetinshe tayarlab keliw sıyaqlı tapsırmalardı atqaradılar.

GLOSSARIY

Tiykarǵı terminniń janındaǵı juldızsha* bul termin qosımsha termin menen birgelikte

Tarqatpa materialları