Jeńil atletika hám onı oqıtıw metodikası

O`ZBEKISTAN JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI

BILIMLENDIRIW MINISTIRLIGI

AJINIYAZ ATINDǴI NÓKIS MÁMLEKETLIK

PEDAGOGIKALIQ INSTITUTI

M U N D A R İ J A

1.Sillabus (Fanni óquv dasturi)………….………… .................................

2.Asosiy nazariyaviy materiallar ………………………………….….…..

3.Modulni óqitishda foydalaniladigan interfaol tálim metodlari………………………………………………...………………..

4.Tarqatma materiallar, mustaqil ish materiallari……………….………..

5.Amaliy dars materialları…………………………………..…...……….

6.Laboratoriya darslariDENEmateriallariMÁDENIYATI……………….….…………...…….FAKULTETI

7.Glossariy …………………………………………………………..…...

DENE TÁRBIYA KAFEDRASI

«JEŃIL ATLETIKA HÁM ONI OQITIW

METODIKASI» PÁNINEN 2-KURSLAR USHIN

OQIW – METODIKALIQ

KOMPLEKS

NÓKIS - 2022

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI

ÁJINIYAZ ATINDAǴI NÓKIS MÁMLEKETLIK

PEDAGOGIKALIQ INSTITUTI

«Tastıyıqlayman»

Oqıw isleri boyınsha prorektorı

__________ M.Jumamuratov

«____» _________ 2022

DENE MÁDENIYATÍ FAKULTETINIŃ

2-KURS TALABALARÍ USHÍN

“ЖЕҢИЛ АТЛЕТИКА ҲӘМ ОНЫ ОҚЫТЫЎ МЕТОДИКАСЫ” PÁNINEN

OQÍW METODIKALÍQ KOMPLEKSI

NÓKIS – 2022

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI

ÁJINIYAZ ATINDAǴI NÓKIS MÁMLEKETLIK

PEDAGOGIKALIQ INSTITUTI

DENE MÁDENIYATÍ QÁNIGELIGI

DENE TÁRBIYA KAFEDRASI

DENE MÁDENIYATÍ FAKULTETINIŃ

2-KURS TALABALARÍ USHÍN

“ЖЕҢИЛ АТЛЕТИКА ҲӘМ ОНЫ ОҚЫТЫЎ МЕТОДИКАСЫ”

PÁNINEN

OQÍW - METODIKALÍQ KOMPLEKSI

NÓKIS - 2022

Tema-1. Jeńil atletika hám onı oqıtıw metodikası pániniń maqseti hám wazıypaları, hámde rawajlanıw tarıyxı

Reje.

1.Jeńil atletikanıń Ózbekstanǵa hám Qaraqalpaqstanǵa kirip keliwi hám rawajlanıwı

2.Jeńil atletshilerdi úyretiw.

3.Jeńil túrlerine xarakteristika

4.Jeńil atletika shınıǵıwlarınıń túrlerine ulıwma xarakteristika

Jeńil atletika - sporttıń bul túri hámme oqıw orınlarında shınıǵıwlardı biriktiriwshi sabaqlıq esabında kiritilgen. Bul lektsiya kursı, studentlerge teoriyalıq hám ámeliy sabaqlardı ótiwde metodikalıq qollanba bolıp esaplanadı. Jeńil atletika 5 bólimnen turadı.

Júriw

Juwırıw

Sekiriw

Ilaqtırıw Kóp gúres

Jeńil atletikanıń Ózbekstanǵa hám Qaraqalpaqstanǵa kirip keliwi hám rawajlanıwı. Jeńil atletika sportınıń ayırım turleri (juwırıw, nayza atıw, sekiriw, tosıqlar ara juwırıw

h.t.b.) uzaq waqıtlardan beri Movaranaxr úlkesinde jasawshılardıń shuǵıllanıp kelgen shınıǵıwları, ásirese tawlardaeramızdan bir neshe asir aldın qaldırılǵan súwretleri juwrıwshı, sekiriwshi hám nayza ılaqtırıwshılardıń súwreti qaldırılǵan.

1916 jılda Ferǵana (Skoblev) qalasına jarıs boyınsha Rossiyalı tanıklı Lev Barxash keledi, ol jeńil atletika ıshqıbazları dógeregin dúzedi.

1924 jıldıń may ayında Tashkent qalasında birinshi sport maydanshası ( Pishevik dep atalǵan) ashıladı. Sol jıldıń avgust` ayında Ulıwma Túrkistan dene mádeniyatı bayramı ótkiziledi. Sport toǵız túri boyınsha jarıs ótkiziledi.

Jámiyetimizdiń házirgi rawajlanıwı, ósip kiyatırǵan jas áwladtıń fizikalıq rawajlanıwı, salamatlıǵı ústinen bárhama qadaǵalap turıwın hám olardıń háreketinde ǵárezsiz kónlikpelerdi tárbiyalawdı maqset etip qoymaqta. Den sawlıqtı saqlaw degen túsinikte tek den sawlıǵı jaqsı bolıwı ǵana emes, onıń hár tárepleme jetik rawajlanǵan, aqıllı hámde ózgeriwsheń tábiyatǵa tez úyreniwinen ibarat dep túsiniw múmkin. Jeńil atletika shınıǵıwların úyreniw jańa zaman jeńil atletika páni úlken xızmet atqarıp kiyatır.

Jeńil atletika – páni jańa zaman ilim rawajlanıwı menen bir qatarda rawajlanbaqta kóbinese jeńil atletika shınıǵıwların úyreniw hám talıqlaw bóleklerge bólingen halda basqıshpa-basqısh úyreniledi.

Jańa zaman jeńil atletikası sportshılardı, trenerlerdi, ilimpazlardı júriw, sekiriw, juwırıw túrleri boyınsha qolaylı usıllardı izlestiriwdi aldına maqset etip qoymaqta. Jeńil atletikanıń rawajlanıw barısında jaqın aralıqqa juwırıw waqıtları joqarı starttan baslanǵan, keyin ala qátelikler jetistirilgen halda texnikalıq jaqtan ózgerisler kirgizilip kelmekte.

Biyiklikke sekiriwde tuwrı juwırıp sekiriw jetistirildi hám házirgi waqıtta óz jetistiriwi texnikasına iye. Sonıń menen bir qatarda jaqsı kórsetkishler kórsetken sportshılardıń texnikalıq ózgeshelikleri de esapqa alınıp sol jeńil atletika túri boyınsha tiykarǵı usıl bolıp almastırılıp kelmekte.

İzleniwler sportshılardıń ámeliy sabaqlarında jetistirilip barıladı, sonıń menen birge ilimde de jańalıqlarǵa baytıp baradı. Texnikalıq jaqtan jetistiriwler jarıs qaǵıydalarına da tásir etip otırdı, usı qaǵıydalar arqasında texnikalıq jaqtan shınıǵıwlardı jetistiriw rawajlanbaqta.

Jańa dúńya júzlik standart sport saraylarınıń qurılıwı juwırıw sızıqları hám aylanbalardıń tártiplesiwi taza texnikalıq jetilistiriwdi talap etip kiyatır.

Texnikanıń jetilistiriwine jarıs ótkeriw jaǵdaylarına da tásir etip otırdı. Jeńil atletika jas óspirimlerdi, jeńil atletikaǵa shólkemlestiriwde mámleketlik hám mámleketlik emes basqarıw sisteması arqalı biziń Ózbekstan respublikası kóleminde is alıp barıp atır. Sol sebepli óz nızamları hám mólsherlerine iye. Sport mekteplerinde jas ayırmashılıqlarına qaray shınıǵıwlar ótkeriledi. Jas óspirimler jas waqtında názik háreketke úyreniwsheń keledi. Sol sebepli shınıǵıwlar arqalı zorıqtırmaw hám travma almaw jolların dıqqattan ústin shınıǵıwlardı alıp barıw kerek.

Jeńil atletikabul jas tańlamaydı hám onıń shınıǵıwları tábiyiy jeńil orınlanadı. Sonıń menen bir qatarda belgili kóp sport qurılısların talap ete bermeytuǵın sport túri qatarına jatadı. Taǵıda ayta ketiw kerek, jeńil atletika shınıǵıwlarınıń basqa sport túrleriniń jetiskenliklerge erisiwi qıyın, jeńil atletika dene tárbiya sabaqlarınıń derlik tiykarın quraydı. Sol sebepli dene tárbiya páninde tiykarǵı sport túri bolıp esaplanadı. Jeńil atletika shınıǵıwları menen shuǵıllanıw júrek qol tamır hám dem alıw sistemaların jaqsılaydı. Sekiriw shınıǵıwı bul jeńil atletikada úlken shınıǵıwlardıń biri bolıp esaplanadı. Bul shınıǵıwdıń túri mektep dene tárbiya sabaqlarında, mektep sektsiyalarında hám balalar sport mekteplerinde shólkemlestirilgen. Jas óspirimler menen ótkeriletuǵın jeńil atletikanıń bul túri dene tárbiya sistemasına kiredi. Jeńil atletikada sekiriwdi jas óspirim waqtınan-aq baslaydı. Olarǵa hár túrli oyınlar, shınıǵıwlardıń jeńil túrlerin úyretedi. Sekiriwdegi shınıǵıwlar jas óspirimlerdi fizikalıq jaqtan tayarlawdıń tiykarı. Sporttıń bul túri boyınsha jarıslar áyyemgi Gretsiyadaǵı olimpiyada oyınlarında bolıp ótken. Jeńil atletikada tómendegi jas toparları belgilengen.

Tayarlaw toparı 11-12 jas

Kishi óspirimlik toparı 13-14 jas Orta óspirimlik toparı 15-16 jas Ú:lken óspirimlik toparı 17-18 jas

Balalardı kóbirek bálentlikke hám uzınlıqqa sekiriw qızıqtıradı. Jas óspirimlik jasta háreket analizatorları funiktsiyanıń asıwı menen háreket túrlerin úyretiwge bolǵan sezgirlik asadı. Balalar bul jasta júdá hám kóp názik háreket túrlerin úyretiw qábiletine iye. Sonıń ushın hámme waqıt úyretiwdi tuwrı hám bir qansha ratsional texnika menen baslaw kerek.

Sekiriw texnikasın úyretiw usılları.

Juwırıp kelip sekiriwdegi tepsiniw fazasında tepsiniwshi ayaqları júdá úlken jumıs atqaradı. Lekin sekiriwshi silkiniwin ayaǵı menen jaqsı háreket qılıwǵa umtılıwı kerek. Ayaq silikiwdiń áhmiyeti biomexanika jaǵınan ǵana emes bálki psixologiyalıq jaǵınan da úlken. Sekiriwshi ayaqtı múmkin bolǵanınsha tez siltiwge umtılıp tepsiniwshi ayaqtıń tezirek tuwrılanıwına tásir qıladı hám paydalıraq tepsinedi.

Tepsiniw aqırında deneniń UAO múmkin bolǵanınsha joqarı kóteriliwi kerek. Tepsiniw tamamlanıw waqtındaǵı ayaq penen gewdeniń tolıq tuwrılanıwı jelke menen qollar kóteriliwin, sonday-aq silkiniwshi ayaq joqarı jaǵdayda bolıwı deneniń UAO ushıw aldınan eń joqarıǵa kóteriliwine sebep boladı. Bunday halda deneniń ushıwı júdá joqarıdan baslanadı.

Mısalı: Juwırıp kelip bálentlikke sekiriwde baslanǵısh tezlik birdey bolǵanda deneniń UAO tayanısh fazasınıń aqırıda qashan joqarıraq kóterilgen bolsa, sol waqıtta bálentirek ushıp ketedi. Tepsiniw múyeshin kóbinese tepsiniwdiń tamamlanıwshı payıtında tepsiniwshi ayaqtıń aǵıw múyeshi menen anıqlanadı. Bul onsha anıq emes, lekin ámeliy jumıs ushın qolay.

Tepsiniw múyeshin anıq belgilew kerek bolsa barlıq kóteriwshi kúshlerdiń teń tásir etiwshi ortasındaǵı múyesh alınadı. №ol hám ayaqtıń silkiniwshi kúsh silkiniwshi háreketinen payda bolǵan kóteriwshi kúsh silkiniwshi orın urınba sızıq boylap baǵıtlanǵan. Tepsiniw múyeshi tepsiniw waqtında dene UAO tayanıshqa qaray qanday jaǵdayda ekenine baylanıslı. Mısalı: tepsiniw vertikal boylap baǵıtlanǵan waqıtta tepsiniw múyeshi 900 qa teń.

Lekin deneniń UAO proektsiyası tayanıshtan qansha sırtqa shıǵılsa tepsiniw sonsha sırtqa shıǵarılsa ótkirirek múshesi payda boladı. Ushıwtepsiniwden keyin sekiriwshi jerden ayırılıp deneniń UAO belgili traektoriya boylap ushadı. Bul traektoriya ushıp shıǵıw múyeshine baslanǵısh tezlikke hám hawanıń qarsılıǵına baylanıslı. Sekiriwdiń ushıw fazasında hawanıń qarsılıǵı onsha kóp bolmaydı, sonıń ushın onı esapqa almasa hám boladı.

Ushıp shıǵıw múyeshi aqırǵı tezlik baǵıtı menen gorizontal ortasında payda boladı. Demek bul múyesh tepsiniw aqırında sekiriwshiniń gorizontal` hám kóteriwshi tezligi birbirine qanday tásirde ekenine baylanıslı. Mısalı: Juwırıp kelip bálentlikke sekiriwde gorizontal tezliktiń kóbirek bólegi vertikal tezlikke aylanadı, sonıń ushın bunda ushıp shıǵıw múyeshi úlken boladı. Juwırıp kelip uzınlıqqa sekiriwde gorizontal tezlik vertikal tezlikke qaraǵanda júdá úlken. Sonıń ushın ushıp shıǵıw múyeshi 450 S dan júdá kishi boladı. Barlıq sekiriw túrlerinde aqırǵı tezlik tepsiniw aqırındaǵı bolatuǵın tezliklerdiń eń úlkeninen sál artıq boladı.

Sekiriwshiniń denesi UAO nıń baslanǵısh ushıw tezligi bolǵan aqırǵı tezlikti anıqlaw ushın geyde UAO nıń vertikal hám gorizontal tezlikleri muǵdarın biliw kerek. Tepsiniw nátiyjesinde sekiriwshide vertikal ushıw tezligi payda boladı. A`dette tepsiniwden payda bolǵan baslanǵısh vertikal tezlik bálentlikke sekiriwde hám uzınlıqqa sekiriwde qń m/sek-tan aspaydı. Mısalı: úshlep sekiriwdegi «shapshıw» da kóteriwshi tezlik 2,5 – 2,6 m/s deyin jetedi. Uzınlıqqa sekiriwde bolsa 3,0 - 3,5 m/s qa shekem jetedi.

Gorizontal tezlik uzınlıqqa sekiriw hám úshlep sekiriw ushın juwırǵanda eń úlken boladı ( 10 m/sek-ǵa teń). Lekin ayaqtı tepsiniw jayına qoyıw payıtında onnan keyin ayaqtı búgiw payıtında gorizontal tezlik kemeyiwshi esapqa alıw kerek. Mısalı: uzınlıqqa sekiriwde tezlik 0,8 – 1 m/sek-ǵa shekem kemeyiwi múmkin. Keyin ala sekiriwdiń ushıp shıǵıwdaǵı aqırǵı tezligin tepsiniw tawsılǵan waqtında onıń gorizontal hám vertikal tezligin qanday ekenin anıqlaw kerek. Sekiriwdegi ushıw fazasında sekiriwshiniń traektoriyası parabola túrinde boladı. Ushıw fazasında sekiriwshiniń háreketin joqarıǵa qaraǵanda múyesh payda qılıp ılaqtırǵan dene háreketi dep qaraw kerek. Sekiriwshi ushıw fazasında inertsiya hám awırlıq kúshi tásirinde háreket qıladı. Sekiriwshi jerden ayırılǵannan keyin tuwrı sızıq boylap háreket qılıwı kerek, lekin awırlıq kúshiniń tásirinde ol 9,h m/sek kv tezleniw menen háreket qıladı.

Sekiriwshi UAO ushıwınıń birinshi yarımında tegis ástelenip kóteriledi. Ekinshi yarımında bolsa tegis tezlenip túse baslaydı. Sekiriwshi UAO nıń kóterile baslaw noqatı onıń tómenge túsiw noqatı bálentte bolǵanı ushın UAO tómenge túsiw aralıǵı onıń joqarıǵa

kóteriliw bálentliginen kóbirek boladı. Bunday ayırmashılıqtıń sebebi tiykarınan ushıp shıǵıw múyeshi, ushıwdıń baslanǵısh tezligi hám túrli ekenligi.

Traektoriyanıń bálentligi tepsiniw tawsılǵan waqıtta sekiriwshiniń UAO dan qıyalday ótkerilgen gorizontal sızıqtan traektoriyasınıń eń bálent tochkasına deyin bolǵan perpendikulyar aralıqta ólshenedi. Ol tepsingendegi vertikal tezlikke baylanıslı sekiriw uzaqlıǵı baslanǵısh tezlik penen ushıp shıǵıw múyeshine baylanıslı sekiriw uzınlıǵı baslanǵısh tezlik penen ılaqtırılǵan deneniń ushıp shıǵıw múyeshi 450 S bolǵanda ol eń uzaqqa barıp túsedi. Sekiriwshiniń UAO dan joqarıda bolǵannan bul múyesh sál kemeyedi. Al hámmede uzınlıqqa sekiriwde juwırıp keliw tezligi maksimal bolǵanda sekiriwshi óz denesiniń 450 S múyesh halda qılıp ushıp shıǵıwın támiyinley almaydı.

Sekiriwshiniń UAO 450 S múyesh qılıp ushıp shıǵıw ushın gorizontal hám vertikal tezlikler teń bolıwı shárt. Bul bolsa tek gorizontal tezlik vertikal tezlikten aspaǵan táǵdirde ǵana múmkin. Lekin uzınlıqqa sekiriwshiniń gorizontal tezligi hárdayım onıń vertikal tezliginen artıq. Ol hár qanday tepsinbesin onıń gewdesi 9-10 m/sek tezlik penen kóterile almaydı. Gorizontal tezlik maksimal bolǵan sekiriwshi hesh waqıtta 450 S múyesh payda qılıp ushıp shıǵa almaydı. Eń kóp degende bunnan eki ese kishi múyesh payda qıladı.

Uzınlıqqa yamasa kúshlep sekiriwshiniń juwırıp keliw tezligi qansha kóp bolsa onıń ushıw traektoriyası sonsha tómen boladı. Ushıw fazasında sekiriwshiniń hesh qanday ishki kúshi UAO traektoriyasın ózgerte almaydı. Sekiriwshi fazada qanday háreket qılsa da UAO háreket qılıp atırǵan parabolik iyrek sızıqtı ózgerte almaydı. Sekiriwshiniń ushıw waqtındaǵı hámme aylanba háreketleri (burılıw, sal`to hám ápiwayı) dene awırlıq orayınıń átirapında payda boladı. Bunday jaǵdayda awırlıq orayı aylanıw orayı bolıp qaladı. Ushıw waqtında háreketler anıq háreketti saqlap qalıwǵa qolaylıraq qonıwı ushın kerek jaǵdayda jerge túsiwge járdem beredi.

Jerge túsiw-jer menen kesilisken waqıtta ushıwshınıń aqırǵı waqtında tek ǵana ayaqqa emes, bálki sportshınıń barlıq denesine joqarı dárejede kúsh keledi. Jerge túsiw waqtında kúsh túsiwdi jumsartıwda amartizatsiya aralıǵınıń yaǵınıy jerge birinshi bolıp tiygen waqtınan tap háreket tolıq toqtaǵanǵa shekem UAO basıp ótken aralıqtan uzınlıǵı úlken rol` oynaydı. Bul aralıq qansha qısqa bolsa háreket sonsha tez toqtaydı. Geyde sonsha keskin hám sonsha qattı soqqı isleydi.

Juwırıp kelip uzınlıqqa sekiriw waqtındaǵı qonıwda hám júdá artıqsha kúsh keledi. Juwırıp kelip uzınlıqqa sekiriwde zıyan etpew ushın qum ústine belgili múyesh payda qılıp túsedi. Sekiriwshiniń awırlıǵı astında qum jıynalıp turıwı soqqını jumsartıw menen birge háreketti gorizontal aylandıradı. Háreketti toqtatıw aralıǵı azmaz artıp qoyıw hám azıraq jumsaydı. Sonıń ushın qumdı jumsartıp qoyıw zárúr.

Jeńil atletika shınıǵıwlarınıń túrlerine ulıwma xarakteristika

Jeńil atletika shınıǵıwlarıntereń úyreniw ushın sonıń ishinde sekiriwdi meńgerip alıw kerek. Mektep jeńil atletika sektsiyalarında klasstan tıs shınıǵıwlar mektep sektsiyası hámme pánlerden jaqsı ózlestirgen jeńil atletika menen shuǵıllanıwdı qálegen hám trenirovkaǵa vrach ruxsat bergen oqıwshılardan turadı. Oqıwshılar jasına fizikalıq hám texnikalıq tayarlıǵına qarap toparlarǵa bólinedi.

Tayarlaw gruppası 11 – 12 jas (5 - 6 kl)

Kishi óspirimlik topar. 13 –14 jas (7 - 8 kl)

Orta óspirimlik topar 15 – 16 jas ( 9 – 10 kl) U`lken óspirimlik topar. 17 – 18 jas (10 – 11 kl)

Tayarlaw hám kishi óspirimlik topar shınıǵıwlar 1 – 1,5 saattan háptede 2 – 3 márte, orta hám úlken óspirimlik toparlarda bolsa 2 saattan 3 márte ótkeriledi. Shınıǵıwlar jıl boyı sabaqlardan tıs ótkeriledi. Olarǵa shınıǵıwlardı imkaniyatı barınsha qısı-jazı ótkerilgen maqul. Jazǵı dem alıs waqtında shuǵıllanıwshıǵa ulıwma izikalıq shınıǵıw islew texnikasındaǵı bilimlerin bekkemlew ushın jeke úy tapsırmasın berip jiberiw usınıladı. Bulardan tısqarı olardı hár kúngi gigienik zaryadkanı islewge úyretip barıw kerek.

Shınıǵıwlar qızıq bolıp ótiw ushın shınıǵıwlar háreketlerin ózgertip kóbirek háreketli oyınlar ápiwayı jarıslar ótkerip turıw kerek.

Oqıw shınıǵıwlarında oqıwshılardı «ayaqlardı jıynap uzınlıqqa sekiriw» «atlap ótiw» hám «predikat» usılında bálentlikke sekiriw texnikaları menen tanıstırıw kerek. Orta gruppadaǵı oqıwshılar uzınlıqqa, bálentlikke sekiriw ushın juwırıp keliw hám tepsiniw texnikaların úyretedi. Óspirimlerdiń bilim alıwınıń ekinshi jılında longar menen sekiriw texnikası úyretiledi. U`lken gruppadaǵı oqıwshılar arnawlı fizikalıq tayarlıqtı asırıp tańlaǵan sport túrinde joqarı nátiyje kórsetiw ushın trenirovka isley baslaydı.

Hár bir sabaqtı ótkende muǵallimniń ózinde juwırıp kelip uzınlıqqa ayaqlardı iyip sekiriw texnikasın úyretiw, bul wazıypanı sheshiw sabaq waqtında jeke wazıypalarǵa ajırtaıp izbe-izligin saqlap sheshilip baradı. Oqıwshınıń sekiriw texnikasın úyretiwgetayarlanadı. Sekiriw texnikasınıń elementlerin orınlaw boyınsha oqıwshını qáliplestiriw juwırıw tezligin ayaq penen júriwge jerge túsiwin retlestiriwdi úyretiw. Sekiriw waqtında pát alatuǵın ayaqtıń ekinshi ayaqtıń joqarı tez shıǵıw hám qolların háreketleriniń kelisip jumıs islewin támiynlewdi úyretip baradı. Shınıǵıwlar programmasına túrli-túrli seyiller ekskursiya, paxodlar hám kirgiziledi. Olar oqıǵan tayarlıǵı hám kúshine tuwrı keliwi múmkin. İnstruktsiyalıq hám sud`yalıq tájriybesine oqıw trenirovka shınıǵıwlarında ótkeriledi. Shuǵıllanǵanǵa hár túrli wazıypalar beriledi. Kishi gruppalarǵa basshılıq etiw h.t.b.

Sud`yalıq tájiriybesi baqlaw, sınawlarda hám mektep ishki jarıslarda ámelge asırıladı. Balalar sport mektebinde (B. S. M. ) jeńil atletika sportında óz qábilyatın kórsete alǵan hám shınıǵıwǵa arnawlı vrach tamamlanǵan ruxsat etilgen áá hám onnan joqarı jastaǵı oqıwshılar qabıl qılınadı. Oqıwshılar jasına qarap oqıw gruppalarına fizikalıq tárbiyasına qarap oqıw gruppalarına bólinedi. Tayarlaw gruppası óspirimlik kishi óspirimlik úlken óspirimlik 1 sport sheberlerin asırıw gruppası hár bir gruppalarda oqıw múddeti 2 jıl. B. S. M. nıń bólimine kiriwshiler qabıllaw sınaqların tapsırıwı kerek. Balalar sport mektebiniń ulıwma wazıypasına qarap hár bir gruppanıń is wazıypası anıqlanadı. Tayarlaw gruppalarda shuǵıllanıwshılar organizmin hár tárepleme rawajlandırıw ushın den sawlıqtı bekkemlew jeńil atletika túrleriniń texnikasın úyretiw. Óspirimler gruppalarda jarıslarǵa qatnasıw tájiriybesine iye bolıp óspirimler gruppalarda texnikanı meńgeriw menen birge trenirovka wazıypasıhám islenedi. U`lkenler gruppalarda joqarı sport nátiyjelerine erisiw trenirovkanıń dúziliwi hám mazmunı hámme jeńil atletikashılar ushın trenirovka protsessiniń tiykarǵı sırtqı túri gruppa bolǵan yamasa onnan kóbirek dawam etetuǵın trenirovka shınıǵıwın ótkeriw bolıp esaplanadı. Azıraq dawam etetuǵın shınıǵıwlar da bolıwı múmkin.

Tiykarǵı shınıǵıwlardı hár kúni kóp kúsh penen toltırıp turıw múmkin. Tiykarǵı trenirovka shınıǵıwların toltırıwshı úy jumısların bolsa kúnniń basqa waqtında pitkeriw múmkin, jaslar jeńil atletin trenirovka sabaǵınan, tısqarı kross shańǵı da júriw, basketbol hám

soǵan uqsas shınıǵıwlar ótkeriledi. Keyinirek sport jarısları hám shınıǵıw túrleriniń biri bolıp esaplanadı. Shınıǵıwdıń hámme túrlerinde tómendegi tiykarǵı qaǵıydalarda súyenip qılıw kerek, shınıǵıwlardı áste aqırın baslap keyin bolsa tiykarǵı is ótkeriledi. Shınıǵıwdıń aqırında kúsh beriw kemeyedi. Kúsh kemiwdi bul tárizde ózgertiw shınıǵıw qaysı túrde ótkerilgenligine qaramastan hár qanday trenirovka shınıǵıwları ushın shárt. Trenirovka shınıǵıwları qabıl qılınǵan ulıwma struktura boyınsha dúzilip tórt qısımnan turadı.

Kirisiw. 2. Tayarlaw. 3. Tiykarǵı. 4. Aqırǵı yamasa úsh qısımnan turadı. 1. Razminka 2 tiykarǵı 3 aqırǵı.

Shınıǵıwdıń mazmunı hám maqsetine trenirovka dáwirine hám tiykarınan jeńil atletikashılardıń tayarlıq dárejelerine qarap birinshi yamasa ekinshi variant qollanıladı. Trenirovkanıń tayarlaw dáwirinde ótkerilgen gruppa sabaqları ádette 4 bólimnen ibarat. Al 3 bólimnen ibarat variant bolsa joqarı razryadlı jeńil atletikashılar ushın ásirese trenirovkanıń jarısıw dáwirinde qollanıladı. Trenirovka sabaqlarınıń mazmunı kóp jaǵınan jeńil atletikashılardıń tayarlıq dárejelerine baylanıslı boladı. Oqıw trenirovka sabaǵı ayırım bólimleriniń wazıypası hám mazmunı.

Tema-2: Jeńil atletika bólimleri hám olardıń klassifikaciyalanıwı. Jeńil atletika túrleri texnikasın úyretiw

Jobası:

1.Startqa turıwdı úyretiw

2.Qısqa aralıqqa jıwırıwdıń texnikasın úyretiw

3.Jeńil atletika túrleri texnikasın uyretiw

Jeńil atletika - sporttıń bul túri hámme oqıw orınlarında shınıǵıwlardı biriktiriwshi sabaqlıq esabında kiritilgen. Bul lektsiya kursı, studentlerge teoriyalıq hám ámeliy sabaqlardı ótiwde metodikalıq qollanba bolıp esaplanadı.

Jeńil atletika 5 bólimnen turadı. Júriw

Juwırıw

Sekiriw

Ilaqtırıw Kóp gúres

«Atletika»- sózi áyyemgi grek sózi «Atletik» grekshe «shınıǵıw ushın gúres» degendi ańlatadı. Jarısta qatnasıwshı kúshli hám shaqqan juwırıwshılardı grekler atletshi dep ataǵan. Házirgi waqıtta atletshiler fizikalıq jaqtan shınıqqan kúshli adamlardı ataydı. «Jeńil atletika» ataması sporttıń bul túrine kiriwshi shınıǵıwlardı, jeńil ayta alamız. Jeńil atletikalıq shınıǵıwlar Frantsiya, Qubla Amerikada «Jeńil atletikanı» jolshada juwırıw degendi ańlatadı. Jeńil atletika shınıǵıwları adam organizmine hár tárepleme paydalı, olar hár tárepleme kúshti, tezlikti, shıdamlıqtı, háreketsheńlikti jaqsılaydı. Bunday shınıǵıwlar ásirese jas óspirim jeńil atletler ushın júdá paydalı. Jeńil atletika shınıǵıwların keńnen paydalanıw sabaǵı adamnıń is háreketin asırıw hám kóp jumıs islewge paydası kóp boladı.

Jeńil atletikanıń juwırıw túri óz ústinde jumıs islewdi talap etedi, sebebi adamnıń bulshıq etlerin uzaq waqıtqa iske túsiredi, júrektiń soǵıwın, organizmniń dem alıwın hám qan aynalısın tezletedi. Juwırıw túrlerin ózgertiw yamasa kóbeytiw bir qálipke ákeliw shıdamlılıqtı asırıw jeńil atletika shınıǵıwlarına baylanıslı boladı. Qattı tezlik penen juwırıw qan tamırlarınıń tez aylanıwına hám shıdamlılıqtı asırıwǵa úlken járdem beredi. Jeńil atletikanıń hámme túri sonıń ishinde juwırıw, juwırıwshılarǵa fizikalıq jaqtan shınıǵıwlardı bergende, jarıslarǵa qatnasqanda úlken járdem beredi.

Sonıń ishinde jeńil atletikanıń bir túri estafetalıq juwırıw úlken orın tutadı. Sonıń ushın da estafetalıq juwırıw kópshiliktiń qızıǵıwshılıǵın oyatıw menen birge estafetalıq juwırıw eń jaqsı úgit násiyat retinde qollanıladı. Jeńil atletika óziniń túri menen tegis jollarda juwırıw, estafetalıq juwırıw tábiyiy ádetke aylanǵan. Jeńil atletika jarısın ótkeriw aylanba, jolshada, saat tiline qarsı háreket distantsiya boylap, hám saatlıq emes, waqıt ishinde juwırıw.

Jeńil atletika tariyxı boyınsha olimpiada oyınları áyyemgi Gretsiyada 776-jılı biziń eramızǵa shekem bolıp ótken. Jeńil atletika jarısları Evropa ellerinde ótkerilip turdı. Sonıń menen birge 1967-jılı jeńil atletika Evropa ellerinde 32-mámlekettiń ishinde Evropada jeńil atletika federatsiyası dúzildi (EAA). 1922-jılı Moskva qalasında Rossiya birinshiligi ótkerildi. 1941-jılı birinshi mártebe pútkil-soyuzlıq jarıslar ótkerilgen.