Qaraqalpaqstan xudojnikleri (2011)
.pdf«Qaraqalpaqstan sawǵaları» dep atalǵan iri kólemdegi kompoziсiyanıń
dúzilisi hám islew texnikasınıń bir qansha quramalı bolǵan dóretpesi Nókis qalasındaǵı «Tashkent» miymanxanasınıń fasad bólimin ayrıqsha bezep tur.
Bul kompoziсiyanıń syujeti biziń xalqımızdıń tariyxıy baslamalarınan búgingi kúnge shekemgi dáwiri, tariyxıy insanlar hám zamanlaslarımız obrazları, ana
jerimiz baylıǵın,analıq, adamlar miynetin, ótmish hám jańa zamandı bayan etedi.
Kompoziсiyanıń koloriti de kóp qırlı –bul jerde kontrast túsler hám gey bir
jerlerinde jumsaq, bir-birine jaqın reńler menen berilgen.
Onıń jivopislıq kartinaları da monumental óner kibi islengen. Bunda qopalıraq, sızıqlı, ekspressiv hám awır massalar kórsetiliwi menen birge názik lirikalıq túrde
qabıl etiledi. Reńler úylesimligindegi garmoniya durıs qollanılǵan túslerdiń bir-birine názik ótiwi menen ózgeshe tásir etedi. Bunday jumıslarǵa «Temirshiler», «Qız portreti»,
«Gulayım portreti», «Q.Saipovtıń qızlarınıń portreti», «Shomılıw ornında», «Xiywa. Meshit hám Sawda qatarı» kartinaları kiredi.
«Gulayım portreti» óziniń áhmiyeti jaǵınan belgili kartinalarınıń biri. Bul jerde
awır oyǵa shúmip otırǵan jas hayaldıń obrazın kóriwge boladı. Bul obraz kórkem óner izertlewshisi hám súwretshiniń hayalı Gulayim Saipovaǵa tiyisli.
Onıń átirapındaǵı buyımlar onıń qánigeligin kórsetip beredi-kitaplar, qaǵazlar,
kartinalar, «Tvorchestvo» jurnalı h.t.b. Bul qosımshalar arqalı súwreti sızılıp
atırǵan hayaldıń dóretiwshi insan ekenligin jáne de bayıtıp kórsetip bergen. Hayaldıń otırǵan jaǵdayı, kóz-qarası sırttan qaraǵanda tınısh halda bolıwı menen birge dóretiwshilik yoshlı, maqsetke talpınıwshı jigerge iye ekenin bayqaw kıyın emes.
Ishanov M. Gulayım portreti. k.m.b. (I.V. Saviсkiy atındaǵı QMKM)
Ishanov M. Temirshiler. k.m.b. (I.V. Saviсkiy atındaǵı QMKM) Ishanov M. Xiywa. Sawda qatarı. k.m.b. (I.V. Saviсkiy atındaǵı QMKM) Ishanov M. Plyajda. k.m.b. (I.V. Saviсkiy atındaǵı QMKM)
62
63
UTEGENOV AMANGELDI QURBANBAEVICH
Jivopis, grafika
1951-j. – amaman elatında tuwılǵan (Kazaxdárya rayonı). 1979-j. – Nókis Mámleketlik Universitetinde oqıǵan.
1977-j. – Xalıqaralıq Milliy sheberler Festivalı laureatı. 1985-j. – Xalıqaralıq Milliy sheberler Festivalı laureatı. 1981-j. – QR Jaslar Awqamı laureatı.
1997-j. – QR ǵa miyneti sińgen kórkem-óner ǵayratkeri.
1970-jıldan baslap Nókis, Tashkent, Urgench, Alma-ata, Moskva, sonday-aq Vengriya, Germaniya, Polsha, Chexoslovakiya, Bolgariya kórgizbeleri qatnasıwshısı.
1988-j. – Ózbekstan Súwretshiler Awqamı aǵzası.
Ol |
talantlı insanlar |
e latı bolǵan |
Shaxamanda |
tuwılıp ósti. Onıń |
|
jumıslarınıń basım kópshiligi óziniń tuwılıp ósken jeriniń |
tábiyatı, gózzal |
||||
kelbetine |
baǵıshlanǵan. |
I.V.Saviсkiy |
jas |
súwretshiniń |
jumısların ózgeshe |
qızıǵıwshılıq penen baqlap bardı, |
onıń |
pák sezimlerge tolı, individuallı, |
|||
átiraptı qorshaǵan dúnyaǵa bolǵan sezimlerin joqarı bahaladı. I.Saviсkiy
Amangeldide |
ózine |
tán |
ayrıqshalıqtı, |
talantı hám |
|
Qaraqalpaqstannıń |
tábiyatıń shayırlarına názik, poetikalıq |
haqıyqıylıq penen |
|||
jırlay alatuǵın kóre |
bildi. Ol |
Respublikamızdaǵı |
tabıslı hám kóp |
|
|
64
miynet e tiwshi dóretiwshilerinen biri boldı. Onıń jetik súwretshi bolıp qáliplesiwinde Nókis kórkem óner muzeyi, ásirese, Igor Saviсkiydiń jeke óziniń roli ayrıqsha.
Onıń – «Shaxamanda qıs», «Jazda awılda», «Quwatbay inim portreti»,
«Tuwılǵan awılda», «Azanǵı waqıt», «Túski payıt», «Japtıń boyındaǵı terekler»,
«Kópir», «Qumdaǵı aylı tún», «Qız portreti», «Altın kún batıs» hám taǵı da
kóplegen kartinaları kórgizbelerge qoyılıp, tamashagóylerdiń júreginen orın aldı. Ol ózine járdem kórsetken, qollap-quwatlaǵan, jol kórsetken insanlardı úlken
quwanısh penen eske aladı hám óziniń kásibi menen maqtanısh etedi.
JAPAROV VASILIY
65
Jivopis
1951-j. – Nókiste tuwıldı.
1976-j. – Tashkenttegi P.Benkov atındaǵı kórkem-óner uchilishesin tamamladı.
1976-j. – Nókis qalalıq kórkem-islep shıǵarıw ustaxanalarında xudojnik.
V.Japarov óziniń kartinaları arqalı tuwılǵan úlke, onıń tariyсxı, adamları,
úrip-ádetleri, dástúrleri haqqında sóylep bere alatuǵın naǵız xalıqshıl súwretshi. Ol
kóp jıllıq tájiriybege hám bilimge iye súwretshi hám onı ustaz dep atasaq durıs boladı.
Onıń jumısları tuwralı kásiplesleri hám súwretlew ónerin súyiwshiler júdá úlken
maqtanısh hám húrmet penen tilge aladı. Onıń tematıqalıq planda dóretilgen
kartinaları |
arasınan «Ílaq», «Ana», |
«Seyil», «Jalǵız», |
«Saz» degen jumısları |
ajıralıp turadı. Bul kartinalardaǵı |
ápiwayı turmıslıq |
kórinisler bay reńler |
|
úylesimligi |
hám ózgeshe islew usılı menen kórermenlerdiń itibarın tartadı. |
||
V.Japarov óziniń dáslepki dóretiwshilik jumıslarında jol kórsetken, qollapquwatlaǵan J.Quttımuratov hám I.Saviсkiylerdi óziniń ustazları dep biledi. Qaraqalpaq jas súwretshileriniń dóretiwshiliginiń e ndi rawajlanıp atırǵan sol dáwirlerinde bul insanlardıń xızmeti ayrıqsha bolǵanın qayta-qayta aytıp otıradı.
66
Onıń kópshilik jumıslarında biziń zamanımız saltı, dástúr hám
jańalıqları ayrıqsha súyispenshilik penen sáwlelengen. Waqıt ótip, dáwirler almasıp, keleshek áwladlar háwesinde V.Japarov dóretken kartinalar ózgeshe kórinistegi jılnamalar bolıp qalıwı málim.
QUTLÍMURATOV SABÍR
67
Jivopis
1951-j. – Beruniyde tuwıldı.
1974-j. – Tashkenttegi P.Benkov atındaǵı Respublikalıq kórkem-óner uchilishesinde oqıdı.
2000-jıldan baslap Nókistegi kórgizbeler qatnasıwshısı. 2011-j. –
Nókiste jeke yubiley kórgizbesi shólkemlestirildi.
Bizdi qorshaǵan dúnya insannıń oy-órisin sáwlelendiredi, yaǵnıy «Ne ekseń,
sonı orasań», «Neni kútseń, sonı tabasań». Bul turmıs nızamlıqları-egerde tek qayǵı-
hásiretler, ókpe-giynelerdi dizip otırsa, adam tek usılardı kóredi |
hámde |
kerisinshe, |
|||||||||
jaqsılıqqa talpınıp jasawshı |
insanlar bolsa miyrimlik, jaqsılıq, |
húrmetke |
sazawar |
||||||||
boladı. Bul gózzal dúnyada hár kıylı adamlar |
ómir súredi, al, |
optimist |
insanlar |
||||||||
kóplep |
ushırasadı. Súwretshi S.Qutlımuratov |
sonday |
insanlardıń biri, |
|
ol hesh |
||||||
qashan |
jaman |
oylarǵa berilmeydi. |
Turmıs |
hám súyikli kásibi |
bul haqıqıy insan |
||||||
ushın |
hámme nárseden qádirli. Ol jas bala |
gezinen |
aldına |
qoyǵan maqsetlerine |
|||||||
umtılıp jasap atır. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Ol dóretken |
kartinalarda da |
usı pazıyletler |
sáwlelengen, |
átirapqa súyispenshilik |
|||||||
|
|
penen |
názer |
salıw, |
dúnya gózzallıǵın |
ózinshe |
táriyplew- |
||||
68
súwretshiniń baslı maqseti. «Dárya boyında», «Báhár», «Gúllegen terekler»,
«Ámiwdárya jagasında», «Baǵda» «Terekler», «Báhárgi keshe», «Gúzgi peyzaj»,
«Altın gúz», «Qarlı jollar», «Qıs», «Qıstaǵı qar jawǵan kóshe» hám basqa da kóplep
kartinaları onıń |
átiraptı baqlap júriwi, ziyrekligi hám sheberligin kórsetip |
turadı. |
Tábiyat oǵan |
ilxam baǵıshlaydı, onıń oy-órisin |
bálentke |
kóteredi, onı tınıshlandıradı. Sonıń ushında ol ózi tuwılǵan mákán boylap sayaxatqa
shıǵadı, |
jańa kartinalar |
dóretiw ushın sulıw |
orınlardı izleydi. |
Onıń tábiyǵıy |
||||
reńlerge jaqın bolǵan koloritı, |
reńler úylesimligi, |
óz muǵdarında |
tańlaǵan reńler |
|||||
arqalı |
kórinislerdi súwretley |
alıw uqıbı bar. |
Onıń kartinalarına |
qaray |
otırıp |
|||
tábiyattaǵı |
ózgerislerge |
itibar |
bergenin, reńlerdiń kún dawamında almasıp |
barıwın |
||||
úyrenligine guwa bolamız. Onıń hár bir dóretpesinde |
átiraptaǵı ortalıqqa qatansın, |
|||||||
tınıshlıq, |
garmoniya, súyispenshilikti kóremiz. |
|
|
|
|
|||
69
RADJAPOV ABDULLA
Jivopis
1953-j. – Tórtkúlde tuwıldı.
1978-j. – Tashkent Mámleketlik Nizamı atındaǵı Pedagogikalıq institutı tamamladı. 1978-1991-jj. – Nókis qalalıq kórkem-islep shıǵarıw ustaxanalarında xudojnik. 1991-j. – Tórtkúldegi K.Tájibaev atındaǵı Balalar kórkem-óner
mektebinde oqıtıwshı.
1998-j. – Ózbekstan «Tasviriy oyna» birlespesiniń Tórtkúl bólimi baslıǵı. 1981-jıldan baslap Nókiste, Ellikqala, Tórtkúl, Tashkenttegi bayram, yubiley
kórgizbeleriniń katansıwshısı.
2005-j. – Ózbekstan Kórkem óner Akademiyası qasındaǵı súwretshiler dóretiwshilik birlespesi aǵzası.
70
Súwretshi A.Radjapovtıń ózgeshe dúnya kóriwi hár qıylı reńler
úyesimligi hám kompoziсiya sheshimi ol dóretken kartinalarda kózge taslanadı.
Kartinalar hár qıylı temalarda hám janrlarda islengen. Olarda avtordıń keypiyatı,
kewil keshirmeleri, emoсional qabıl etiwiniń óz aldına sáwleleniwi bolıp tabıladı. |
|
|||||||||||||
– «Házir kópshilik súwretshiler |
ózleri ushın hár qıylı stil |
hám aǵashlar menen |
||||||||||||
súwretlewge tırısadı. Olar ózleriniń kompoziсiyalarında sızıqlar hám formalar, |
reńler |
|||||||||||||
garmoniyasın |
izlep |
tawıp |
islewge |
tırısadı. Degen |
menen |
|
barlıq |
xudodnikler |
||||||
ózleriniń |
izlenislerinde |
klassikalıq |
úlgilerge tayanadı. |
Men |
ushın |
barlıqtı |
real |
|||||||
kórsetiw |
unaydı, bul maǵan |
jaqınraq. Men de kóp túrli islew |
maneraların |
sınap |
||||||||||
kórdim hám ózim |
ushın e ń |
qolaylısın |
taba aldım dep |
oylayman. Men ózimniń |
||||||||||
jumısarımda |
zatlardıń formaları hám fakturaların |
reńler |
arqalı |
jetkerip |
beriwge |
|||||||||
háreket |
e temen»- |
óz |
oy-pikirlerin bayanlaydı. |
|
|
|
|
|
|
|
||||
A.Radjapov «Sharshara |
aldında» |
kartinası |
onıń |
izlenisleriniń |
biri-úlken |
|||||||||
kólemli |
reńler mazoklarınıń burqasınlap |
aralasıwı |
kompoziсiyanıń kúshli sheshimin |
|||||||||||
kórsetedi. Kartina jaza turıp ol bir nárse jetpey turǵanday seze berdi. Kompoziсiya ol oylaganday bola bermedi. Sonda ol kartinanıń shep tárepindegi múyeshke eshek
minip otırǵan adamnıń figurasın, ol qarama-qarsı tárepte tas kópirdi qostı hám onı
qıynap turǵan sezimler óz-ózinen joǵaldı. Hámme nárse óz ornında turdı hám avtor
tınıshlanıp, kewli |
kóterildi, yaǵnıy islegen jumısına kewli toldı. Bul kartinanı |
belgili qılqálem |
sheberi Jollıbay Izentaev joqarı bahalap, ayrıqsha pikir bildirdi. |
Abdulla aǵa peyzaj janrında kóp jumıslar isledi. Bárqulla ashıq hawada etyudlar jazıp, hár bir jıl máwsiminiń xarakterli kórinislerin: «Báhardegi gúllegen terekler, jaz
aylarındaǵı jap jasıl dóngen |
hám shıjǵırǵan ıssı kúnlerin, qıstıń qar |
basqan |
jolların |
||||
hám átirap burqasınlap altın |
túske engen |
gúzgi |
kórinislerin |
polotnolarda |
|||
óziniń sezimleri |
menen |
qosa |
táriyplewge |
tırısadı. |
Peyzaj |
||
onıń súyikli janrı, tábiyat |
oǵan |
ilhám baǵıshlaydı, kóterińkilik qálpin dóndiredi, |
|||||
keypiyatıń kóteredi, gózzallıqtı shın |
ıqlası |
menen kóriwshi hám |
túsiniwshi |
miynet |
|||
súygish shıǵıs uǵlanınıń |
|
|
|
|
|
|
|
71