Qaraqalpaqstan xudojnikleri (2011)
.pdf
. . .. (. ..)
22
ATABAEV AMAN AVEZGELDIEVICH
Músinshilik, aǵashqa naǵıs oyıw
1924-j. – Tashkente tuwılǵan.
1959-j. – Benkov atındaǵı Respublikalıq kórkem óner uchilishesin tamamlaǵan.
1960-j.- jıldan baslap Qońırat qalasındaǵı mektepte súwretlew óneri oqıtıwshısı bolıp jumıs islegen.
1977-j. – Qaraqalpaqstan Respublikasına xızmet kórsetken kórken-óner
ǵayratkeri.
1965-j. - jıldan beri Nókis, Alma-ata, Ufa, Birzkek, Maxachkala, Tashkent, Moskvada kórgizbelerge qatnasqan.
1970-j. - Ózbekstan Súwretshiler Awqamı aǵzası. 1985-j. – Tashkentte qaytıs bolǵan.
23
Aǵashqa naǵıs oyıw tariyxıy tiykarlarǵa iye ayrıqsha óner. Biziń atababalarımız ónermentshilik buyımların bezep, olardıń kórinislerin jáne de bay,
súykimli, sulıw, ıqsham qılıp kórsetiwge tırısqan. Ayrıqsha itibar hám súyispenshilik penen bezelgen buyımlar bizge jetip kelgen hám házirgi kúnde ata-babalardan qalǵan
miyras ónerler |
menen |
keyingi |
áwladlar |
shuǵıllanıp |
kelmekte. |
A.Atabaev usı |
||||||
ónerdiń |
bilgir |
ustası |
e di |
hám |
onıń |
qolları |
menen sulıw |
hám quramalı |
||||
kompoziсiyalar |
dóretildi. |
Ol |
hár qıylı |
e llerdiń aǵashqa naǵıs |
oyıw |
mektepleriniń |
||||||
ózgesheliklerin |
úyrendi. |
Orta Aziya, |
Áyyemgi Mısır, |
Afrika, |
Shıǵıs hám |
Batıs |
||||||
e llerinde |
kamal tapqan |
ustashılıq |
mekteplerine |
tán bolǵan kórinislerdi |
onıń |
|||||||
kompoziсiyalarında kóriw qıyın emes. Olardı ulıwmav bir kompoziсiyaǵa saylap
qoyıwı menen óziniń oylaǵan oy-pikiri |
hám temasın |
boysındırıp jumıs |
islewi |
tań |
||||
qaldıradı. |
Onıń dóretken |
«Er», |
«Kelin», |
«Táńri», |
«Túrkmen hayal», |
Biz |
«Oq |
|
jay», «Qobız», «Taxt», |
«Eki |
tárepli |
e |
sik», hár |
qıylı «Maska», |
«Ústinler», |
||
«Tabaqlar» |
jıynaqlarıbulardıń |
bári túrlishe, qıyır-shıyır naǵıslar menen bezelgen. |
||||||
Bul jerde ósimlik túri hám geometriyalıq nagıslar bir-biri menen aralasıp, ulıwma bir
kompoziсiyalıq kórinisti payda e tedi. Bul kompoziсiyalardı bir shetinen baslap
tamashalaw kerek. Bunday naǵıslar jılwası áyyem zamanlardan beri ata-babalarımız
tárepinen paydalanıp kelingenbunday jılawlanǵan kórinisti bayqaǵan |
tamashagóy |
e riksiz bul gózzallıqtıń shaydasına aylanıp, naǵıslardıń sulıwlıǵı hám |
dúzilisinen |
kózin úze almay qaladı. Kórinisi onsha úlken bolmaǵan «Táńri» dep atalǵan dóretpe-
Áyyemnen kóplegen xalıqlar, ásirese túrkiy qáwimlerdiń arasında keń taralǵan Táńriniń tımsallıq obrazı bolıp, bir waqıttıń ózinde hám ápiwayı hám quramalı kórinisti payda
etedi.
Bul obrazdı hár qıylı qálipte qabıl e tiwge boladı –súwretlengen kórinisti
kieli gúl-lotos, ósimlik, bult, jalın kórinislerin bayqawǵa boladı. Bunday kóp qırlılıq penen ruwxtıń áwlieligi, qudiretliligi, sırlılıǵı hám kosmoslıq túsinikte joqarı dárejede keńligi kórsetilgen. Insan óziniń oy-órisi menen hámme nárseni, qubılıslardı túsiniwi múmkin emes, ásirese, onı basqarıp turǵan qudiretli kúshlerdi tolıq ózlestiriwinde kúshi kelmeytuǵın
24
uǵıp jasawı kerek. Aman Atabaevtıń dóretiwshiliginde dekorativlilik e ń
baslı orındı tutadı. Ol óziniń |
dóretken |
barlıq jumıslarında xalıq usılınıń |
dekorativ kórinislerindegi jaǵdayın |
kórsetiwge |
e risken. Onıń dóretpelerinde áyne |
usı nárselerge itibar berilgenligi ushın da hár qıylı xalıqlardıń mádeniyatınıń elementlerin qollana alǵan. Degen menen bunday mázi quramalılıqtı onıń jumıslarında sezbeymiz, sebebi sheber usta bunday hár túrlilikti ulıwma bir kóriniske, ideyaǵa, temaǵa baǵındıra alǵan.
Atabaev A. Táńri. Aǵash (I.V. Saviсkiy atındaǵı QMKM) Atabaev A. Maska «Manǵol». Aǵash (I.V. Saviсkiy atındaǵı QMKM) Atabaev A. Semurg. Aǵash (I.V. Saviсkiy atındaǵı QMKM)
25
TÓRENIYAZOV DARIBAY
26
Skulptura (Músinshilik)
1928-j. – Kegayli rayonında tuwılǵan.
1973-j. – Berdaq atındaǵı Respublikalıq sıylıqtıń laureatı. 1978-j. – Qaraqalpaqstan Respublikası kórkem óner ǵayratkeri. 1988-j. – Qaraqalpaqstan Respublikası xalıq xudojnigi.
1965-jıldan baslap Nókis, Tashkent, Moskva, sonday-aq, Germaniya, Yugoslaviyadaǵı hár qıylı kórgizbelerdiń qatnasıwshısı.
2003-j. – Nókiste qaytıs bolǵan.
27
Kompoziсiyalıq syujet hám formalarınıń birgelikli ápiwayı jaǵdayın kórsetiw
D.Tóreniyazovtıń |
dóretiwshiliginiń |
ayrıqsha |
belgisi |
bolıp tabıladı. Onıń |
e ń |
jaqsı |
kórgen materialı |
– bul aǵash |
bolıp, ol |
óziniń |
diydilegen obrazın |
tolıq |
islep |
bolǵansha saatlap islewi múmkin edi. Ol qasına qandayda – bir kóriksiz aǵash bólegin
aladı da, anıq hám áste-aqırın háreketlerm e nen oylaǵan oyına jetiw ushın jumıstı baslaydı hám e ń sońında bul aǵashtan hár qıylı obrazlar – danıshpan, gózzal hayal,
laqqı, kishkene balalar, ápsanalıq hám erteklerdegi qaharmanlardıń tulǵaları payda
boladı. Kóbinese aǵashtıń qopal fakturaları sol turısında |
qaldırılıp, |
kompoziсiyanı |
||||
e le de |
bayıtıp kórsetedi. |
Ol dóretken «Ómirbek laqqı», «Berdaq», «Batır», |
||||
«Ańshı», «Shógirme kiygen ǵarrı», «Balalar |
hám pıshıqlar», «Toǵay qızı», «Sirin |
|||||
qusı», «Shopan», «Kórkem |
jigit», |
«Sálle |
kiygen e rkek» qusaǵan jumıslarda |
|||
xalıqlıq |
obrazlardı kóriwge |
boladı. |
Formaları jaǵınan |
ápiwayı |
bolǵan bunday |
|
músinler óziniń shın ıqlaslılıǵı, ápiwayılıǵı, ózine tán bolǵan gózzallıǵı menen
tamashagóydi ózine tartadı hám |
tań |
qaldıradı. |
Olardıń |
kópshiligi insanlardı ózine jaqın kórsetedi, hátte gey |
birewleri kúlkige sharlaydı. |
||
Tap ómir e ń gúllegen parızında usı aǵashlarǵa sińip, qatıp qalǵan sıyaqlı.
Tábiyat hám turmıs penen baylanıslı ol dóretken hár bir dóretpede kózge taslanadı. Aǵash penen jumıs isley turıp, onıń menen sáwbetlesip atırǵanday boladı.
Ayırımlarındaǵı tábiyǵıy |
jaǵdaylardı qozǵamastan qaldırıp, sol kúyindegi |
kórinisti |
|||||||
saqlap qalıp, kompoziсiyalıq |
dúzilisine baǵındırǵan halda obrazǵa |
jáne de kúshli |
|||||||
janlılıq baǵıshlay alǵan. Bunday jumıslar qatarında «Shógirme |
kiygen ǵarrı» |
||||||||
kompoziсiyasın atap ótsek boladı. Bunda gújim |
tereginde |
payda |
bolǵan gedir- |
||||||
budır bólegi ǵarrınıń |
kiyip |
alǵan shógirme |
bas kiyimi |
e tip |
kórsetilgen. Al, |
||||
«Saqallı adam» degen |
jumısında terektiń |
túbirleriniń |
tábiyǵıy |
kórinisi |
adamnıń |
||||
uzın saqalına megzes |
qaldırılǵan. «Balalar hám pıshıqlar» dep |
atalǵan kórinisi |
|||||||
quramalı bolǵan dóretpede bir |
qaraǵanda |
oyıqlar |
hám |
dúmpeklerden ibarat |
kórinisti |
||||
kóriwge boladı hám anıǵıraq qaraǵanday bolsa balalar hám pıshıqlardıń tulǵaların
28
bayqaymız. Bul jumıslardıń bári kompoziсiyalıq dúzilisin hám syujetin jáne
de bayıtıp, bunday «mázi tábiyǵıylıq» tıń oy-oristiń, ideyanıń ushqırlıǵın támiyinleydi.
Tureniyazov D. Sirin qusı. Aǵash (I.V. Saviсkiy atındaǵı QMKM)
Tureniyazov D. Shógirme kiygen ǵarrı. Aǵash (I.V. Saviсkiy atındaǵı
QMKM)
29
30
ERIMBETOV ABDULLA
1931-j. – Ózbekstan Respublikası Nawayı walayatınıń Tamdı rayonında tuwılǵan.
1965-j. – TTXI di tamamlaǵan.
1963-j.–Nókis qalalıq kórkem islep shıǵarıw ustaxanalarında súwretshi bolıp jumıs baslaǵan.
1970-j. – «Pidayı miynetleri ushın» medalı alǵan.
1963-j. jıldan baslap Nókis, Tashkent, Moskva, Leningrad, Kazan, Ufa, Maxachkaladaǵı kórgizbelerge qatnasqan.
1970-j. – UzBA aǵzası.
Súwretshi Qaraqalpaqstanda súwretlew óneri tiykarın salıwshılardın biri bolıp
tabıladı. Onıń dóretiwshiligi derlik 50 jıl dawamında jemisli dawam e tip atır – bul tabıslar ustaz súwretshige úlken húrmet hám dańq alıp keledi. A.Erimbetov
Qaraqalpaqstannıń |
jetekshi |
súwretshilerinen |
bolıp, |
onıń |
dóretiwshiliktegi |
|
|
ǵayratkerligi |
respublikamızdań |
dóretiwshiliginiń |
|||
rawajlanıwında ornı girewli bolıp, buǵan óziniń úlesin qosıp kiyatır. Ol kóplegen peyzaj, portret, natyurmort janrlarında miynet e tiw menen birge óziniń jaqsı kórgen janrı - tematikalıq-turmıslıq kartinalardı dóretiwge
31