Ilimiy doretiwshilik metodologiyasi (2009)

Dissertaсiya ilimiy dóretpe sıpatında óz ózgesheliklerine iye boladı. Bárinen burın onıń basqa ilimiy shıǵarmalardan ayırması ol ilim sistemasında qánigelik funkсiyasın atqaradı, yaǵnıy ulıwma jaqlaw hám ilimiy dáreje alıw ushın orınlanadı.

Dissertaсiya avtorınıń tiykarǵı wazıypası - óz ilimiy qánigelik dárejesin kórsetip, óz betinshe ilimiy izleniw alıp barıw hám ilimiy máselelerdi sheshiwden ibarat.

Dissertant toplaǵan ilimiy faktlerdi óz betinshe tártiplestirip, alınǵan maǵlıwmatlardı tekst hám illyustraсiyalıq materiallar túrinde bekkemleydi jáne anaw yamasa mınaw jaǵdaylardıń ámeliy áhmiyetin dálillep beredi.

Dissertaсiyanıń mazmunı keltirilgen maǵlıwmatlardıń áhmiyetin, ózgesheligin hám qayta tákrarlanbaslıǵın sıpatlaydı. Bunda mazmun tiykarı, ózinde qubılıs hám nızamlılıqlardı yamasa basqa da ilimiy jaǵdaylardı ulıwmalastırǵan prinсipial jańa materiallar bolıp esaplanatuǵın halatlardı óz ishine aladı.

Dissertaсiya barlıq ilimiy jumıslarday úyrenilip atırǵan ilimiy faktlerge subektiv qatnas jasawdan shetlengen halda dissertanttıń dóretiwshilik individuallıǵına baylanıslı bolǵan subektiv jaǵdaylardı shetlep ótpeydi, sebebi bunda dissertaсiya jumısı tayarlanıwına tásir etken jámiyetlik – tariyxıy sharayatlar menen tiykarlanǵan bilim hám jeke mamanlıǵı, dúnya qarası hám qızıǵıwshılıǵı bárhama qatnasadı.

Dissertaсiyanıń mazmunında tańlanǵan konсepсiyanıń paydasına sheshiwshi hám isenimli argumentler keltiriledi, usı konсepсiyaǵa baylanıslı kóz-qaraslar hár tárepleme tallap shıǵıladı hám dáliller menen sınǵa alınadı.

Dissertaсiyanıń tek mazmunı ǵana emes, al onıń bayan etiliw forması da ózine tán ózgeshelikke iye, bul ásirese matimatikalıq pánlerde abstrakсiyalaw dárejesi menen, tábiyǵıy hám texnikalıq pánlerde matematikalıq ámellerdi qollanıw, logikalıq pikirlew quralları, kompyuterli usıllar hám matematikalıq statistikanı belsene qollanıwı menen sıpatlanadı.

Dissertaсiya materialınıń tiykarlanǵanlıǵı hám keltirilgen halatlardıń anıqlıǵı áhmiyetli boladı.

Joqarı kásiplik tayarlıqqa iye bolǵan oqıwshılarǵa sáykeslep, avtor dissertaсiyanıń mánisine baylanıslı, yaǵnıy tek qánigelerge túsinikli bolǵan kesteler, nıshanlar, diagrammalar, sxemalar hám grafiklerdi sáwlelendiredi.

Dissertaсiyada avtor ózi bayan etip atırǵan materialǵa baha beriwi múmkin emes. Sonıń ushın da dissertaсiya avtorı «men» jeke almasıǵın paydalanbaydı. Qaǵıydaǵa bola, dissertaсiya avtorı kóplik túrinde jazadı,

«men»niń ornına «biz» almasıǵın qollanadı. Bul oǵan óz pikirin, anıq bir topar insanlar, ilimiy mektep yamasa ilimiy baǵdardıń pikirindey etip sáwlelendiriwge múmkinshilik beredi. Bul ózin tolıq aqlaydı, sebebi

zamanagóy ilim integraсiya, jámáátlik dóretiwshilik, mashqalaǵa kompleksli (hár tárepleme) qatnas penen sıpatlanadı.

«Biz» almasıǵı zamanagóy ilimniń dástúrlerin ózinde jaqsı sáwlelendiredi. Áhmiyetli ilimiy-izertlew jumısların óz ishine alǵan ilimiy kandidatlıq ilimiy

dárejesin alıw ushın jazılǵan dissertaсiyadan ayırması magistrlik dissertaсiya óz betinshe ilimiy izleniw bolsa da, tiykarınan anıq sheshimlerdi modellestirip atırǵan oqıw-izertlew jumıslarınıń qatarına kirgiziliwi kerek.

Kandidatlıq dissertaсiyası menen salıstırǵanda magistrlik dissertaсiyanıń tayarlanıw hám jaqlaw proсessiniń ózine tán ayırmashılıqları bar. Kandidatlıq dissertaсiyanıń juwmaǵında alınǵan tiykarǵı nátiyjeler ilimiy basılımlarda basıp shıǵarılıwı shárt bolsa, magistrlik dissertaсiya ushın bul talaplar minnetli emes.

Kandidatlıq dissertaсiya jaqlaw ushın usınılǵanda (qoljazba huqıqında) aftoreferat basıp shıǵarılıwı tiyis. Magistrlik dissertaсiyanı jaqlawda avtoreferat talap etilmeydi.

Kandidatlıq ilimiy dárejesine talaban Qánigelesken keńeske qatań belgilengen tártipte hújjetlerdi usınıwı kerek. Magistrlik dárejesi talabanǵa bolsa Mámleketlik attestaсiya komissiyasına dissertaсiya jumısınıń ózin (ilimiy basshınıń reсenziyası menen birge) hám magistrlik bilimlendiriw baǵdarlaması boyınsha jeke rejeni orınlaǵanı haqqındaǵı maǵlıwmatnamanı tapsıradı.

Magistrlik dissertaсiyanı jaqlaw proсessi de aytarlıqtay ápiwayılastırılǵan bolıp, opponentler tayınlanıwı da talap etilmeydi. Bunday dissertaсiyaǵa álbette reсenziya beriliwi shárt.

Kandidatlıq dissertaсiya menen magistrlik dissertaсiyanıń ayırması áne usılardan ibarat. Bul ayırmalar áhmiyetli bolsa da, olardı tayarlawdıń ulıwma proсessleri bir qıylı.

Jumıstıń rejesin dúziw

Hár qanday ilimiy jumıstıń onı ámelge asırıw rejesi bolıwı kerek. Bunday reje dóretiwshilik proсess ekenligin esapqa alıp, aldınnan kórip shıǵılatuǵın halatlardı seze biliw tiyis. Álbette, ilimde kútilmegen jańalıqlarda ushırasıp turadı, biraq ilimiy izleniwlerdi tosınnan bolǵan, kútilmegen izertlewlerge súyenip alıp barıwǵa bolmaydı. Tek rejeli izleniwler ǵana álemniń jańa obektiv nızamlıqların úyreniwge imkaniyat beredi.

Birinshi márte shıntlap ilimiy izleniwler menen shuǵıllanıp atırǵan izertlewshiniń dóretiwshilik proсessin rejelestiriwi úlken áhmiyetke iye boladı.

Onıń jumıstı rejelestiriwi kórgizbeli sxema túrindegi izertlewdiń jumıs (jumısshı) rejesin dúziwden baslanadı. Bunday reje jumıstıń baslanǵısh dáwirinde qollanıladı, úyrenilip atırǵan mashqalanı hárqıylı variantlarda kórip shıǵıwǵa múmkinshilik jaratadı hám ilimiy basshıǵa dissertaсiyaǵa baha beriwdi jeńillestiredi.

Jumıs rejesi izertlewshiniń ilimiy basshısınıń qatnasıwında islep shıǵıladı hám tema islenbesten, yaǵnıy boljaw (ilimiy) izleniwi menen baslanadı.

Birlemshi jumıs – rejesi izleniw predmetine ulıwma sıpatlama beredi,keleshekte bunday reje ayqınlastırılıwı tiyis boladı, biraq jumısqa qoyılǵan maqset ózgermewi kerek.

Jumıs rejesi óz erkinshe, ıqtıyarlı túrde jazılıwı múmkin. Ádette ol usı temanıń ishki logikalıq izleniwler menen baylanıslı bolǵan bólim diziminen ibarat boladı.

Rejeniń bólimlerin ayrım kartochkalarda jazıw kerek boladı. Bul bir qatar mexanikalıq ózgertiwler nátiyjesinde bul izleniw ushın logikalıq hám qolay sxemanı tabıwǵa járdem etedi.

Jumıs rejesi quramına atamadan tısqarı ishki tekst temaların qoyıw usınıs etiledi. Bul dissertaсiya jumısınıń hár qıylı bapları hám paragraflarında mayda temalardıń bir-biri menen baylanıslı túrde qollanǵanlıǵın bahalawǵa múmkinshilik beredi.

Jumıstıń juwmaqlawshı basqıshlarında reje-prospekt dúziledi, bul reje logikalıq jaylasqan sorawlardıń referativlik bayanı kórinisinde bolıp, toplanǵan materiallar sistemalastırıladı. Reje-prospekt magistranttıń ilimiy basshılıǵına ótkerilip atırǵan izleniwdiń maqseti hám wazıypalarınıń sáykesligine baha beriwine tiykar bolıp xızmet etedi. Bul reje tiykarında, bolajaq dissertaсiya mazmunınıń tiykarǵı halatları, temanı sáwlelendiriw proсessi, óz aldına, ayrım baplardıń kóleminiń dúzilisi hám birbirine sáykesligi haqqında pikir júritiw múmkin.

Reje-prospekt dúziw tilegi (zárúrligi) sonıń menen anıqlanadı, bul rejege barlıq jańa maǵlıwmatlar hám jańalıqlardı kirgiziw zárúrli esaplanadı. Izertlewshi dissertaсiya jumısınıń rejesin dúzgennen soń, orınlanatuǵın jumıslar tártibi hám logikalıq izbe-izligin anıqlap alıwı zárúr. Belgilengen wazıypalar imkaniyat dárejesinen kelip shıǵıp, gezegi menen orınlanadı, biraq izbe-izlik saqlanbaǵan jaǵdayda da, olardıń tolıq orınlanıwı talap etiledi.

Logikalıq izbe-izlik máseleniń mazmunın, mánisin ashıwǵa , onı sheshiwge múmkinshilik beredi. Birinshi baptı úyrenip shıqpay turıp, ekinshi bapqa ótiw múmkin emes. Hár bir iste eń áhmiyetli nárseni, yaǵnıy sheshiwshi nárseni tabıwǵa úyreniw kerek. Bul rejelestirilgen tapsırma (wazıypa)lardıń optimal sheshimin tabıwǵa múmkinshilik jaratadı.

Dóretiwshilik izleniwde reje bárhama dinamikalıq háreketsheń xarakterge iye. Reje iykemli bolıwı tiyis, sebebi tekstti tayarlaw proсessinde qolǵa kirgizilgen jańa halatlardı da qosıw múmkin bolıwıkerek.

Reje dúziwde tómendegi sorawlardı oylań (itibar beriń). Sizge usı temaboyınsha neler málim hám nelerdi biliw tiyis?

Bunnan soń birinshi qádemdi qanday tártipte ámelge asırıwdı sheshipalıń.

jumıstıń orınlanıwın turaqlı qadaǵalap baradı, ayrım anıqlıqlar kirgizedi. Anaw yamasa mınaw sheshimdi qabıl etiwdiń maqsetke muwaplıǵı haqqında usınıslar hám jumıstıń tolıq tayar ekenligi haqqındajuwmaq beredi.

Tayanısh sózler

1.Sın pikirlew – ilimiy ideyalardı hár túrli kóz-qarastan hám bar bolǵan barlıq alternativalıq qatnaslarǵa salıstırıp belsendi túrde kórip shıǵıw proсessi.

2.Metodika – qandayda bir jumıstı maqsetke muwapıq túrde ámelge asırıw usıllarınıń jıynaǵı.

3.Dóretiwshilik pikirlew – insannıń miyi (oy-pikiri)niń jańanı jaratıw boyınsha konstruktivlik jumısı.

4.Texnologiyalıq usıl – ilimiy jumıstıń dúzilisine hám ilimiy izleniw nátiyjelerin tiykarlawǵa qoyılatuǵın talaplar jıynaǵı.

QADAǴALAW USHÍN SORAWLAR

1.Ne ushın hár qanday ilimiy izertlew dóretiwshilik ózgesheligine iye?

2.«Ilimiy izleniw» túsinigine sıpatlama beriń.

3.Ilimiy temanı tańlaw qanday basqıshlardan ibarat?

4.Ilimiy izertlewdiń temasına qanday talaplar qoyıladı?

5.Magistrlik dissertaсiya degen ne?

6.Ilimiy basshınıń juwmaǵında neler sáwlelendiriliwi tiyis?

Ilimiy málimleme (informaсiya) dáregi bolıp tómendegiler esaplanadı:

—kataloglar hám preyskurantlar;

—patent hújjetleri;

—ilimiy izertlew jumısları haqqında esabatlar;

—málimleme basılımları (ITI toplamları, analitikalıq sholıwlar,málimleme betleri, ekspress málimleme hám t.b.);

—shet ellerdiń ilimiy ádebiyatları, awdarmaları hám túp nusqaları;

katalog, referativlik jurnallar hám t.b.);

—Internet maǵlıwmatları.

Atap ótilgen hújjetler úlken málimleme aǵımın payda etedi, onıń pátijıldan-jılǵa artıp baradı.

Málimleme «eskiriw» qásiyetine iye. Jańa ilimiy maǵlıwmatlar jedel artıp barıwına baylanıslı málimleme «eskiredi». Shet el izertlewshileriniń maǵlıwmatlarına qaraǵanda málimleme qunınıń páseyiw («eskiriw») jedelligi shama menen gazetalar ushın bir kúnde 10%, bir ayda jurnallar ushın 10% hám bir jılda kitaplar ushın 10%ti quraydı. Sonlıqtan da úlken málimleme aǵımında jańa, aldıńǵı, belgili bir temanımáseleni sheshiwde ilimiyin tabıw tek bir ilimiy xızmetker ushın ǵanaemes, al úlken jámáát ushın da aytarlıqtay qıyın boladı.

Zárúr málimlemeni izlew-dóretiwshilik proсess, soǵan bola onı formallastırıw hám demek avtomatlastırıwdıń qıyınlıǵı kelip shıǵadı.

Málimleme aǵımı – tańlanǵan temanı islep shıǵıw ushın zárúrli hújjetlerdi izlew boyınsha operaсiyalar jıynaǵı. Ol qoldan mexanikalıq túrde, mexanizaсiyalastırılǵan halda ámelge asırılıwı múmkin.

Qoldan izlew - ádettegi bibliografiyalıq betler, kartotekalar hám baspa kórsetkishleri boyınsha ámelge asırıladı. Mexanikalıq izlewde málimleme

Optimal nátiyjege erisiw ushın izlew zárúr, sebebi bunda anaw yamasa mınaw dárejede temanı islep shıǵıwshı (yamasa islep shıǵıwshılar) dıń ózi qatnasadı. Izlewdi ámelge asıra otırıp, islep shıǵıwshı izlew kólemin qalay bolsa da izertleydi hám óz málimlemelik sorawınıń kórinisin anıqlaydı.

Ilimiy málimlemeni úyreniw hám tallap shıǵıw máseleniń tema boyınsha jaǵdayın sáwlelendiriw, ilimiy-izertlewdiń maqsetin hám wazıypasın dálillew ushın tiykar boladı. Málimlemeniń nátiyjeli islep shıǵılıwına erisiw (úyreniw, yadta saqlap qalıw hám tallaw) ushın bir qatar shártlerge ámel etiw (olardı saqlaw) kerek.

Birinshi shárt bolıp anıqlaw, yaǵnıy maqsetti belgilew esaplanadı. Bul psixologiyalıq faktor oy-pikir júritiwdi janlandıradı, úyrenilip atırǵandı túsiniwge járdem etedi, aqıl-oydı aytarlıqtay ayqınlastıradı. Bul jaǵdayda ilimiy xızmetker ózin «belgili bir tolqınǵa» sazlaydı.

Bunnan keyingi shárt bul – ilhamlanıw. Ol ilimiy qatnasqa tiykarlanadı hám málimleme islep shıǵıwdıń nátiyjeliligin arttıradı.

Málimlemeni sapalı etip islep shıǵıwdı támiyinlew ushın dıqqattı hám pikirdi bir jerge toplaw zárúr. Islep shıǵıw proсessinde hár qıylı nervti qozdırıwshılar (shawqım, qattı sóylesiwler hám t.b.) dı saplastırıw zárúr, sebebi olar dıqqattı bóledi hám tez sharshawǵa alıp keledi.

Málimleme ústinde tabıslı islewdiń áhmiyetli faktorı miynettiń ǵárezsizligi bolıp esaplanadı.

Ádebiyatlardı úyreniwde qatańlıq hám turaqlılıq aytarlıqtay áhmiyetli shártlerden esaplanadı. Ásirese ol quramalı hám qıyın jańa tekstti oqıwda zárúr boladı. Materialdı tolıq túsiniwge erisiw ushın qaytaoqıwǵa tuwra keledi.

Málimlemeni islep shıǵıwdıń nátiyjeliligi aqıl-oy menen isley alıw qábiletine baylanıslı. Onı arttırıwda durıs jumıs tártibi áhmiyetli shárt esaplanadı. 1-2 saatlıq aqıl miynetinen soń 5-7 minut tánepis etiw, fizikalıq shınıǵıwlardı orınlaw, tereń, kúshli nápes alıw hám basqalardı orınlaw usınıs etiledi. Bul oraylıq nerv sistemasın qollap-quwatlaydı hám islew qábiletin arttıradı.

Ilimiy málimlemeni islep shıǵıwda kóshirme, annotaсiya, konspektler qollanıladı.

Kóshirme – málimlemeniń ayrım bólimleriniń qısqa (yamasa tolıq) mazmunı. Olar kútá bahalı boladı, sebebi kishi kólemde kóplegen málimleme toplawǵa múmkinshilik beredi hám bunnan keyingi dóretiwshilik jumıs ushın tiykar bolıp esaplanadı.

Annotaсiya – birinshi dárek málimlemesiniń qısqasha mazmunı. Onıń járdeminde tekstti yadıńda qayta tiklew múmkin boladı.

Konspekt – anaw yamasa mınaw birinshi dárektegi málimlemeniń tolıq bayanı. Ol mazmunına bola tolıq hám kólemine bola ilajı barınsha qısqa bolıwı kerek. Konspektti óz sózleri menen dúziw tiyis. Bul oqılǵandı ańlap jetiwdi hám tallawdı talap etedi jáne usınıń menen dóretiwshilik jumısqa úlken payda keltiredi.

Islenip atırǵan málimlemeni eslep qalıwdıń hár qıylı usılları bar. Bular mexanikalıq, mánislik, ıqtıyarlı, ıqtıyarıy emes usıllar bolıp tabıladı.

Mexanikalıq usıl oqılǵanda kóp ret tákrarlawǵa hám qayta oqıwǵatiykarlanǵan. Bul jaǵdayda eslep qalınıp atırǵan málimlemeniń ayrım

elementleri arasında logikalıq baylanıs bolmaydı. Sonlıqtan da onıń nátiyjesi az hám tiykarınan sáne, formula, сitata, shet til sózlerin hám t. b.eslep qalıw ushın qollanıladı.

Mánislik usıl islenip atırǵan málimlemeniń ayrım elementleri arasındaǵı logikalıq baylanıslardı eslep qalıwǵa tiykarlanǵan. Oqıwda ayrım elementlerdi ǵana emes, al tutas tekstti, onıń mazmunın hám áhmiyetin túsiniw zárúr. Eslep qalıwdıń bul usılı logikalıq-mánislikesaplanadı. Bul arqalı ol mexanikalıq usıldan kóp nátiyjeli boladı.

Íqtıyarlı usılda eslep qalıw hár qıylı assoсiaсiya nızamları menen baylanıslı bolǵan mnemonikalıq jollarǵa tiykarlanadı.

Íqtıyarlı emes usıl oqıw proсessinde sezimge bola júzege kelgen emoсiya menen baylanıslı teksttiń anaw yamasa mınaw úzindisin tosınnan eslep qalıwǵa tiykarlanǵan.

Islenip atırǵan málimlemeni eslep qalıwdıń universal usılı joq ekenin atap kórsetiw kerek. Ámelde, kóbinese, usıllardan málimlemeniń anaw yamasa mınaw bóliminiń sıpatına baylanıslı túrde paydalanıladı.

Islenip atırǵan málimlemeni tallaw-ilimiy izertlewdiń áhmiyetli wazıypalarınan

biri.

Tallaw barısında málimleme dáregin de, olardaǵı málimlemeni de sıpatlaw hám sistemalastırıw zárúr. Dáreklerdi eki túrli sistemalastırıw múmkin: xronologiyalıq tártipte hám tema boyınsha.

Birinshi jaǵdayda barlıq málimleme tema boyınsha ilimiy basqıshqa bola sistemalastırıladı. Bular ushın sapa «sekirmeleri» tán boladı. Keyin hár bir basqıshta tiyisli dárekler (basqıshlar) dıqqat penen sın kózqarastan tallanıp shıǵıladı. Bunıń ushın joqarı dárejede erudiсiya hám bilimge iye bolıw zárúr.

Ekinshi jaǵdayda (tema boyınsha tallaw) da málimlemeniń pútkil kólemi islep shıǵılıp atırǵan tema máseleleri boyınsha sistemalastırıladı. Bunda úlken itibar ilimiy málimlemeniń sońǵı basılımına qaratıladı, onda bul máseleni izertlew juwmaǵı keltirilgen bolıwı múmkin. Sońınan tańlaw tiykarında ayrıqsha qızıǵıwshılıq tuwdırǵan basqa dárekler tallap shıǵıladı.

Málimlemeni tallap shıǵıwdıń ekinshi talqılawı ápiwayı hám az waqıt talap etedi. Usınıń menen birge bul talqılawda tema boyınsha tolıq bolmaǵan málimleme kólemi tallap shıǵıladı.

Islep shıǵıw (úyreniw, eslep qalıw hám tallaw) nátiyjeleri boyınsha ilimiy málimleme belgilenedi:

—aktuallıǵı hám mazmunınıń jańalıǵı;

—tema boyınsha teoriyalıq hám eksperimentallıq izertlewler salasındaǵı sońǵı jetiskenlikler;

—ilimiy izertlewdiń maqsetleri hám wazıypaları;

—tema boyınsha islep shıǵıw usınısları (rekonmendaсiyaları);

—ilimiy islep shıǵıwlardıń huqıqıy, ekonomikalıq hám ekologiyalıq maqsetke muwaplıǵı.

Aqıl miyneti hár qanday formada maǵlıwmat izlew menen baylanıslı. Usı izleniw házirgi payıtta qıyınlasıp baratırǵanı haqqındaǵı fakt dálillewge mútáj emes hám dúnyada basılıp shıǵatuǵın ónim kóleminiń ósip barıwı arqalı kórinetuǵın astranomiyalıq sanlardı biz arnawlı túrde keltirmey atırmız. Biraq bul jerde gáp tek basılım sanınıń kóbeyip barıwında emes. Izlew sistemasınıń ózi de quramalı bolıp barmaqta, ásteaqırın ol bilimniń arnawlı salasına aylanıp atır. Usı salada bilim hám kónlikpeler hár qanday qánige ushın minnetli bolıp qalmaqta.

Usıǵan baylanıslı tayarlıq túsinigi tómendegi tiykarǵı elementler arqalı qáliplesedi:

—óz salasınıń maǵlıwmatlı uyımlarınan paydalanıwǵa ruxsat beretuǵın imkaniyatlar hám ilimiy-texnikalıq maǵlıwmatlardıń ulıwma sisteması haqqında anıq túsinik;

—óz qánigeligi boyınsha maǵlıwmat beretuǵın barlıq kerekli dáreklerdiń bilimleri;

—onıń máselelerine hám shártlerine muwapıq izleniwdiń aqılǵa uǵrassxemasın tańlaw kónlikpesi;

—járdem beretuǵın málimleme hám bibliografiyalıq materiallardanpaydalanıw kónlikpesiniń barlıǵı.

Maǵlıwmattıń hújjetli dárekleri

«Ilimiy maǵlıwmattıń dáregi» degende qandayda bir xabarǵa iye bolǵan, bul onnan alınǵan, biraq kitapxana yamasa málimleme uyımı emes, al hújjet túsiniledi. Bunı kóbinese aljastırıp aladı. Hújjetli dárekler ózinde ilimiy, ámeliy hám oqıtıwshılardıń jumısında paydalanatuǵın maǵlıwmattıń tiykarǵı kólemine iye hám sonıń ushın da bul bólimde usılarhaqqında sóz boladı.

Ilimiy maǵlıwmattıń hújjetli dáreklerin sıpatlaǵanda, bárinen burın, olardıń hár qıylı ekenin ayrıqsha atap kórsetiw zárúr.

Ilimiy maǵlıwmattıń barlıq hújjetli dárekleri eń aldı menen birlemshi hám ekilemshi bolıp bólinedi. Birlemshi hújjetlerde hám basılımda qaǵıydaǵa bola jańa ilimiy jáne arnawlı maǵlıwmatlar boladı, ekilemshide bolsa, birinshi hújjetlerdiń logikalıq hám analitikalıqsintetikalıq qayta islep shıǵılǵanlıǵınıń nátiyjeleri boladı.

Maǵlıwmattıń hújjetli dárekleriniń bahalı bolıwı maǵlıwmatlardıń tolıqlıǵı hám durıslıǵı, olardı basıp shıǵarıw múddeti, ulıwma hám sın materiallardıń barlıǵı, olardı alıwdıń durıslıǵı usaǵan ólshemlerdi óz ishine aladı. Anıq izlew máselesine baylanıslı hár bir atap ótilgen dárekler óziniń jetiskenliklerine hám kemshiliklerine iye boladı. Kitaplar hám jurnal maqalaları usaǵan olardıń tiykarǵı túrleri de bunnan shette qalmaydı.

Kóplegen jaǵdaylarda hár qanday kitap, máselen onı 3-4 jıl tayarlaw dawamında ondaǵı maǵlıwmatlar qandayda dárejede eskirip qalıwı múmkin.

Ilimiy jurnal da maǵlıwmatlardıń ideal dáregi bolıp esaplanıwı múmkin emes. Ol qánigelik boyınsha qanshelli tar sheńberde bolmasın, anaw yamasa mınaw qánigeliktiń anıq máplerine bola onıń tematikası keń sheńberde (kólemde) boladı. Hár qanday shıǵarmanıń teması boyınsha materiallar jurnallardıń úlken kólemine qaray bárhama bólek, tarqalǵan boladı.

Maǵlıwmattıń, basqa da barlıq hújjetli dáreklerdiń qunı da hár qıylı boladı. Bul jerde tek kemshiliklerdi kóriw áhmiyetli emes, al bulardıń hár bir túrinen paydalanǵanda imkaniyatlar jaratılatuǵının da kóre biliw kerek. Keń tarqalǵan jurnallarǵa qosımsha túrinde basılıp shıǵatuǵın hár qıylı basılımlarǵa múrájáát etiw zárúr. Sebebi olarda ayrım vedomstvo, mákemeler jumısınıń baǵdarın sáwlelendiriwshi tar sheńberdegi qánigelerdi qızıqtıratuǵın materiallardı tabıw múmkin. Jetekshi izertlewler hám tájriybe konstruktorlıq jumıslar jáne olardıń dáslepki nátiyjeleri haqqında maǵlıwmatlarǵa iye bolǵan hár qıylı konferenсiyalardıń jumısı usaǵan bunday dáreklerdiń ózine tán ózgesheligin esten shıǵarmaw kerek. Zárúrli materiallar arnawlı texnikalıq basılımlarda da keltiriliwi múmkin. Bunıń ústine olardıń ayrımları, máselen jańalıqlar hám avtorlıq gúwalıqlardı súwretlep, tek ayrımtexnikalıq dúzilisler haqqında maǵlıwmatlardı sáwlelendirip qalmaydı, al anaw yamasa mınaw jańalıqtı yamasa dáwirdi baqlawda járdem beriwi múmkin jáne onnan qanday da bir anıq salada ilimiy-texnikalıq ideyanıń zamanagóy baǵdarı haqqında túsinik alıw múmkin. Qaǵıydaǵa bola, basıp shıǵarılmaytuǵın hújjetlerdegi maǵlıwmatlar, basqa basılıp shıǵarılıp atırǵanlarǵa qaraǵanda jańaraq hám onıń áhmiyetli tárepi sonda, bul maǵlıwmat tolıǵıraq ta boladı. Sebebi bul maǵlıwmat basıp shıǵarıwǵatayarlanbaǵan, ele «qısqartıwlarǵa» dus kelmegen.

Joqarıda atap ótilgenlerden mınaday juwmaq shıǵarıw múmkin: óz salası boyınsha maǵlıwmatlardıń barlıq hújjetli dáreklerin biliw hám olardan jumıs ushın kerekli bolǵanların tabıw kútá áhmiyetli boladı.

Ilimiy materiallardı izlewde málimleme xızmeti

Zárúr materiallardı izlewden aldın, olardı qay jerden tabıw múmkin hám usı maqset ushın jumıs alıp barıp atırǵan xızmetler jáne kitapxanalar qanday imkaniyatlarǵa iye ekenligi haqqında túsinikke iye bolıw kerek, yaǵnıy ilimiytexnikalıq maǵlıwmatlar uyımı hám kitapxanalar haqqında tolıǵıraq biliw zárúr.

Kitapxana. Birinshi gezekte biz hár qıylı saladaǵı alımlarǵa, oqıtıwshılarǵa hám qánigelerge mólsherlengen ilimiy hám arnawlı kitapxanalardı názerde tutamız. Olar múmkinshiligine qaray bir qıylı emes, biraq kitap oqıwshılarǵa xızmet kórsetiw sheńberi boyınsha bir qıylıboladı.