Ilimiy doretiwshilik metodologiyasi (2009)

maǵlıwmat alınǵanı emes, al qandayda bir sorawǵa qansha pikir anıqlanıwı áhmiyetli boladı. Klinik intervyu shıpakerdiń nawqas penen gúrrińlesiw usılına uqsaydı. Izertlewshi insanlar turmısın, qorshaǵan ortalıqtıń sharayatların hár tárepleme anıqlaytuǵın bir qatar sorawlar beredi.

Izertlewshiniń poziсiyası boyınsha ashıq hám jasırın intervyu bolıp bólinedi. Ashıq intervyude izertlewshi soraw-juwap ótkerilip atırǵan adamǵa másele boyınsha tolıq maǵlıwmat beredi. Jasırın intervyu – eki yamasa onnanda kóp adamlardıń erkin gúrrińlesiwi bolıp, gúrrińlesiwshi izertlewshiniń haqıyqıy rolinen xabardar bolmaydı.

Anketa hár qıylı jollar menen ámelge asırıladı.

Intervyu anketa toltırıw waqtında qatnasıwshı adamǵa sorawlar kitapshası beriledi hám toltırılǵannan soń onı alıp ketedi;

Pochta anketası. Izertlew ushın tańlanǵan adamlarǵa jiberiledi; Press anketa. Basılımnıń barlıq oqıwshılarına usınıladı;

Stereo anketa. Ózin hám basqa adamdı bahalawdı salıstırıw ushın qollanıladı. Hár bir adam 3-4, geyde onnanda kóp bir qıylı sorawlar kitapshasın toltıradı. Ol bir adamdı hár qıylı kóz qarastan sáwlelendiredi.

Baqlaw ilimiy metod sıpatında belgilengen izertlewdiń maqsetine xızmet etip, sistemalı xarakterge iye hám onıń nátiyjeleri esapqa alınadı. Baqlawdıń abzallıǵı sonda, ol adamlardıń minez-qulqı, isleri hám qılmısları haqqında maǵlıwmat beredi. Bul metod izertlewshiniń hám sınalıp atırǵan adamnıń belsene birge islesiwin talap etedi.

Baqlawdı maman túrde alıp barıw ushın tómendegilerge itibar qaratıw kerek:

—izertlewshi juwap alıwda qálegen sorawlardı anıq qoyıwı;

—rejelilik hám sistemalılıqqa ámel etiw;

—qabıl etiw proсessin basqıshlarǵa ajırata alıw qábiletine iye bolıw;

—faktlerdi salıstıra biliw hám obektiv juwmaqlar shıǵara alıw. Soсiologiyada baqlawdıń sistemalı hám ápiwayı, tikkeley hám janapay,

qısqa múddetli hám uzaq múddetli túrleri bar.

Sistemalı baqlawda – alınǵan tásirler hár qıylı qadaǵalaw qurallarıstatistikalıq maǵlıwmatlar, sorawnamalar, diktafon jazıwları hám basqalar arqalı jetkeriledi.

Ápiwayı baqlaw - ádettegi baqlaw bolıp, óz gezeginde kiritilgen hám kiritilmegen bolıp bólinedi. Kiritilgen baqlawda izertlewshi uzaq múddet baqlawshı topar turmısında qatnasadı. Bul jerde baqlawshı – qatnasıwshı bolıp tabıladı.

Kórsetkishli baqlawda izertlewshi hárqıylı ásbaplardan paydalanadı hám olardıń kórsetkishlerin baqlap baradı. Bul bir adamǵa yamasa birneshe adamlarǵa sharayattı ańlap alıwǵa, onı tereń tallawǵa imkaniyat beredi. Eger baqlawshı basqa adamlardıń materiallarınan paydalansa hám olardan juwmaq shıǵarsa bul janapay baqlaw esaplanadı.

Qaǵıydaǵa bola baqlawlar haqqında esabat alıp barıladı.

Óz-ara tásir – tallaw metodında baqlaw metodınıń hárqıylılıǵı, túrleri saqlanıp, onda baqlaw insannıń minez-qulqınıń sırtqı kórinisi, kommunikaсiyalardı úyreniw, málimlemeler almasıw, kelisiw hám kelispewshilikti kórsetiw, jámáátke jáne ayrım adamlarǵa múnásibetke baylanıslı alıp barıladı. Óz-ara múnásibet qansha kóp bolsa insanlar arasında baylanıs sonsha tıǵız boladı. Jaqsı jámáátte óz-ara múnásibet miynet proсessiniń nátiyjeliligine boysınadı, jaqsı shólkemlestirilmegen jámáátte bolsa bul sistema bul isti buzadı yamasa toqtatıp qoyadı.

Óz-ara tásir – tallawı tómendegi dáwirlerge bólinedi.

Tayarlaw – ol baqlanıp atırǵan salanı belgilep alıwdı, jámááttiń rásmiy shólkemin úyreniwdi, rásmiy emes shólkemdi biliwdi ózinde jámleydi.

Orınlawshı - óz-ara tásir kórsetiwden ibarat boladı.

Baqlaw obekti ulıwma jumıs penen shuǵıllanıwshı adamlar esaplanadı. Jumısqa baslama kórsetiwshiniń kimligi, óz-ara tásir qashan bolatuǵını, qaysı payıt aralıǵında, qanday kóriniste bolatuǵını, onıń mazmunı, forması, emoсional dárejesi hám óz-ara tásiriniń sistemalılıǵıbaqlawdıń obekti esaplanadı.

Analitikalıq – materialdı tallaw klassifikaсiyası tómendegiólshemler tiykarında ámelge asırıladı:

1.Óz-ara tásir topar aǵzalarınıń óz-ara múnásibetleriniń bekkemleniwine hám bosasıwına tásir etiwshi hár qıylı túrlerinińintensivligi.

2.Óz-ara tásirdiń konсentraсiyası: belgili bir adamlar (olar kimler?) átirapında óz-ara tásirdiń lokalizaсiyası (shegaradan shıqpawı), belgilengen jumıs ornında belgili bir jumıs waqtı dawamında (qashan, qayjerde);

3.Topar, jámáát kóleminde hám tısqarısında shártnamalardıń sanı jáne mazmunınıń óz-ara tásir muǵdarı.

4.Óz-ara tásirdiń baǵdarı (kim inta kórsetiwshi, kim tutınıwshı).

5.Óz-ara tásirdiń mazmunı (onıń túrleri, stili, sebebi, óz-ara tásirdiń rásmiy yamasa rásmiy emesligi).

Bahalaw (reyting) – baqlawdıń janapay, tikkeley emes túri esaplanadı.Reyting, yaǵnıy bahalaw usılı wákillikli sudyalardıń dodalawına tiykarlanǵan ruwxıy ólshem bolıp tabıladı.

Reyting onı kóp jıllar dawamında baqlap barǵan insanlardıń hár tárepleme bahalawları arqalı úyreniwlerinen ibarat.

Óz-ózin bahalaw real minez-qulıqtı biliwge, insannıń ózine isenim dárejesin anıqlawǵa imkaniyat beredi. Ózine-ózi baha beriw insanlar arasındaǵı óz-ara múnásibet, olar arasındaǵı waqıyalar, daw-jánjellerge baha beriwdi salıstırıw usılı sıpatında payda boladı.

Soсiomeriya usılı

Shkalalastırıw – izertlew – sanaq metodı bolıp, jámiyetlik qubılıslardı úyreniw ushın qollanıladı. Shkalalastırıw arqalı sanaqsistemasında jámiyetlik faktorlardıń bir qatar sıpatlarınıń aylanıwı usılı túsiniledi.

Ol soсiallıq qubılıslardıń ayırım táreplerin yamasa insan sıpatların shkala kórinisinde ólshew imkaniyatın beredi.

Shkalanı alıw ushın bahalaw sorawları, maqullayman, dodalayman, biytárep (neytralitet) poziсiyasındaman, bilmeymen hám basqa da bahalaw túrleri klassifikaсiyası berilgen jabıq juwaplar jıynaǵı esaplanadı.

Nátiyjede muǵdarlıq bahalaw imkaniyatı payda boladı. Bul proсess shkalalastırıw (shkalirovanie) dep ataladı.

Shkalalar hár qıylı boladı: 1-úsh dárejeli (yaǵnıy kútá, onsha emes, qanaatlanarlıq (kelisedi) túrindegi juwap); 2 – kóp dárejeli (kóp juwap variantlarınan quraladı).

Shkalanıń jámiyetlik aralıq, qaǵıydaǵa salıw (normalastırıw), ishki izbe-izlik hám shkala gramm tallawı túrleri bar.

Eksperiment usılı izertlewlerde predmettiń hám proсessler sapasınıń muǵdarlı jazıwları menen baylanıslı bolǵan jańa baǵdar yaǵnıy kvalimetriya barǵan sayın rawajlanbaqta.

Kvalimetriya (termin latın tilinen alınǵan bolıp «kvali»-sapa hám «metro»-ólshew degendi ańlatadı) kompleksli muǵdar bahası obektlerin qubılıslar, proсesslerdi metrologiyalıq bilimler salasında jańa salıstırıwdı ańlatadı. Máselen, psixologiyalıq-pedagogikalıq obektlerge kvalimetriya usılın qollanıw pedagogikalıq kvalimetriya dep ataladı. Onda teoriyalıq hám ámeliy kvalimetriyanı shártli ajıratıw múmkin.

Teoriyalıq kvalimetriya ólshew mashqalaları, ólshewdiń ulıwma sorawları, izertlew nátiyjeleri bahalawı hám tallawı, oqıw proсessleriniń sapası hám nátiyjesin analitikalıq bahalaw mashqalaları, obektler sapasın bahalaw metodikasın islep shıǵıwdan ibarat.

Ámeliy kvalimetriya anıq izertlewlerdegi ólshewler menen baylanıslı máselelerdi sheshedi. Eksperiment usılı izertlewshiniń qıyın mashqalalardı hár tárepleme sheshiwi ushın qatnasıqlarınıń imkaniyatlarınan biri sıpatında qarap shıǵıladı.

Eksperiment usılı bilim hám tájriybesi adamnıń evristlik imkaniyatların ruxsat etiliw, qánigelerdiń intuiсiyasın, izertlenip atırǵan qubılıslardı bahalawda paydalanıladı.

Ekspertlik bahalawdıń hár qıylı metodları

1.Komissiya metodı. Máseleni sheshiwde ekspertlerdiń eń obektiv, tiykarlanǵan jeke pikirleri óz sáwleleniwin tabadı.

2. Aqıl-oy hújimi (mozgovoy shturm) usılı yamasa bas ideyanıń jámáátliligi.

1.O’zbekiston Respublikasining Konstituсiyasi. –T.: O’zbekiston, 2003.

2.Karimov I.A. Wz kelajagimizni wz qulimiz bilan quramiz. T.7, -T.: O’zbekiston, 1996. 413 b.

3.Karimov I.A. Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.1. –T.: 1996. 364 b.

4.«Ilmiy-tadqiqot faoliyatini tashkil etishni takomillashtirish twǵrisida» O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni, Toshkent, 2002 y. 20 fevral.

5.Karimov A.Z. Lekсii po metodologii nauchnogo issledovaniya v sfere prava.

–T.: Ziyo, 2003, 176s.

6.Peregudov L.V., Saidov M.X., Alikulov D.E. Ilmiy ijod metodologiyasi. — Toshkent, «Moliya» nashriyoti, 2002.

7.Ruzavin G.I. Metodologiya nauchnogo issledovaniya. –M.: YuNITI, 1999.

8.Saifnazarov I., Nikitchenko G., Qosimov B. Ilmiy ijod metodologiyasi. – Toshkent, «Yangi asr avlodi», 2004, 200 b.

9.Ǵulomov S.S., Peregudov L.V. Fan va texnikada tizimli yondashuv asoslari. T.: Moliya, 2002.

10.Shermuxamedova N. Falsafa va inson metodologiyasi. –T.: M.Uluǵbek nomidagi O’zbekiston Milliy Universiteti, 2005.

11.http:// www.gov.uz.

12.http:// www.dissertationl.narod.ru.

13.http:// www.lawlibrary.ru.

ILIMIY IZERTLEWDIŃ BASQÍSHLARÍ

REJE:

1.Magistrlik dissertaсiya

2.Magistrlik dissertaсiyanıń temasın tańlaw

3.Magistrlik dissertaсiyanıń jumıs rejesi

4.Ilimiy jumıstıń dúzilisine qoyılatuǵın talaplar

5.Magistrlik dissertaсiyanı jazıwda ilimiy basshınıń roli.

Ilimiy biliw mashqalanı sheshiw menen baylanıslı boladı. Mashqalalardıń bolmawı izertlewlerdiń toqtap qalıwına hám ilimniń bir orında qatıp qalıwına alıp keledi.

Ilimiy izertlew jumıslarında tómendegiler: ilimiy baǵdar, mashqalalar hám temalar ayrılıp turadı.

Ilimiy baǵdar – ilimniń belgili bir tarmaǵında iri, fundamental, teoriyalıq, eksperimentallıq máselelerdi sheshiwge baǵıshlanǵan jámáátlik ilimiy izertlew salası. Ilimiy baǵdar tómendegi strukturalıq birliklerge bólinedi: kompleksli mashqalalar hám mashqalalar, temalar hám máseleler.

Mashqala — qıyın ilimiy másele bolıp, sheshiwdi, izertlewdi talap etedi. Ol mashqalalıq jaǵdaydıń nátiyjesi esaplanadı. Ol burınnan bar eski bilimler hám emprik yamasa teoriyalıq izertlewler nátiyjesinde jańadan tabılǵan bilimler arasında qarama-qarsılıq júzege keliwi sebebinen payda boladı. Kompleksli mashqalalar (yamasa problematika) - ádette, bir baǵdardaǵı bir qansha qıyın máseleni óz ishine alatuǵın mashqalalar kompleksi bolıp tabıladı.

Tema — bul ilimiy másele bolıp, izertlewdi talap etetuǵın mashqalalardıń belgili bir salasın qamtıp aladı. Ol kóplegen izertlew máselelerine – mashqalanıń anıq bir salasına tiyisli bir qansha mayda ilimiy máselelerge tiykarlanadı. Máseleni sheshiwde belgili bir izertlew wazıypası sheshiledi. Máselen, jańa materialdı islep shıǵıw, konstrukсiya, aldınǵı texnologiyalardı jaratıw. Bunda olardı orınlaw tek teoriyalıq áhmiyetke iye bolıp qalmastan, al tiykarınan kútilip atırǵan belgili bir ekonomikalıq nátiyjege iye ámeliy áhmiyetke de iye boladı.

Mashqala hám temanı tańlaw qıyın jáne juwapkerli is, ol bir neshe basqıshta óz sheshimin tabadı.

Birinshi basqıshta, mashqalalıq jaǵdaydan kelip shıǵıp, mashqala kórsetiledi hám kútilip atırǵan nátiyje ulıwma túrde belgilenedi.

Ekinshi basqıshta, mashqalanıń aktuallıǵı, onıń ilim hám texnika ushın áhmiyeti anıqlanadı.

Úshinshi basqıshta, mashqalanıń strukturası islep shıǵıladı – tema, kishi temalar, sorawlar hám olar arasındaǵı baylanıslılıq ayrıladı. Nátiyjede mashqala «teregi» qáliplesedi.

Sońınan mashqalalar tiykarlanǵannan, onıń strukturaları islep shıǵılǵannan keyin ilimiy xızmetker (yamasa jámáát) qaǵıydaǵa bola ilimiy izertlew temasın óz betinshe, ǵárezsiz túrde tańlaydı. Kóbinese temanı tańlaw izertlewdi alıp barıwǵa qaraǵanda qıyınıraq boladı.

Ilimiy izertlew temasına bir qatar talaplar qoyıladı:

1. Tema aktual bolıwı, házirgi payıtta sheshiwdi talap etiwi zárúr. Fundamentallıq izertlewler menen baylanıslı temalardıń aktuallıq dárejesin belgilew ushın házirshe tiyisli ólshemler joq. Sonıń ushın da, aktuallıǵın iri alım yamasa ilimiy jámáát belgileydi. Temanıń ámeliy sıpatına kelsek, onıń áhmiyetliligi, qaǵıydaǵa bola óndiristiń belgili bir tarmaǵınıń rawajlanıw hám ekonomikalıq nátiyjelilik talaplarına qaray belgilenedi.

2.Tema jańa ilimiy máseleni sheshiwi hám ilimiy jańalıq sıpatına iye bolıwı kerek.

3.Ilimiy temaǵa qoyılatuǵın talaplar bolıp ekonomikalıq nátiyjelilik hám áhmiyetlilik esaplanadı. Ámeliy izertlewler menen baylanıslı temalar tańlaw basqıshında shama menen belgilenetuǵın ekonomikalıq nátiyje beriwi tiyis. Fundamentallıq sıpattaǵı temanı tańlawda ekonomikalılıq nátiyjelilik ólshemi áhmiyetlilik ólshemine óz ornın bosatıp beredi.

4.Tema ilimiy baǵdarǵa sáykes, muwapıq bolıwı kerek. Bul ilimiy jámááttiń mamanlıǵı hám wákilliginen barınsha tolıq túrde paydalanıwǵa imkaniyat beredi. Nátiyjede islep shıǵıwdıń teoriyalıq dárejesi, sapası hám ekonomikalıq nátiyjeliligi artadı, izertlewdiń orınlanıw múddeti qısqaradı.

5.Engiziliw temanıń áhmiyetli sıpatı bolıp esaplanadı. Temanı islep shıǵıwshılar onı rejedegi múddette tamamlaw imkaniyatların belgilewi hám buyırtpashınıń óndirislik sharayatlarına engiziliwin anıqlawı kerek. Olar tiyisli óndiristi, onıń házirgi waqıttaǵı hám keleshektegi talapların jaqsı biliwleri zárúr.

Temanı tańlaw eldiń hám shet el ádebiyat dáreklerin, sheshilip atırǵan jańa máselege baǵıshlanǵan materiallardı dıqqat penen úyrenip shıǵıw menen qosa alıp barıladı.

Sońǵı jıllarda temanı tańlawda eksperiment bahalaw usılı keń qollanılmaqta. Bunıń mánisi sonda, rejelestirilip atırǵan tema qánigeekspertler tárepinen bahalanadı. Hár bir ekspert temalarǵa qoyılatuǵın tiyisli talaplardı ballarda bahalaydı. Eń joqarı ball ápiwayı túrde esaplanadı. Yaǵnıy eń kóp ball toplaǵan tema maqul bolıp tabıladı.

Magistrlik dissertaсiyasınıń teması aktual hám qaǵıydaǵa bola magistrant tańlaǵan qánigelik boyınsha anıq ilimiy yamasa ilimiy ámeliy máselelerdi sheshiwge qaratılǵan bolıwı kerek.

Magistrlik dissertaсiyalarınıń temaları instituttıń ilimiy keńesi tárepinen tastıyıqlanǵan fundamentallıq ilimiy hám ámeliy izertlewler baǵdarlamasına muwapıqlastırıladı.

Magistrlik dissertaсiyasınıń izertlew juwmaqları hám usınısları, táriypi hám qaǵıydaları avtor tárepinen tolıq tiykarlanǵan túrde usınıladı, yaǵnıy onıń jumısı ózi tańlaǵan kásip salasında ilimiy is penen shuǵıllana alıwdıń baslanǵısh kónlikpeleri barlıǵın kórsetiwi kerek.

Magistrlik dissertaсiyasınıń ilimiy hám ilimiy-ámeliy dárejesi bilimlendiriw baǵdarlamasınıń talaplarına juwap beriwi shárt. Usı jumıstıń orınlanıwı onıń avtorı ǵárezsiz túrde, óz aldına ilimiy (ámeliy) izleniw alıp bara alatuǵının, kásiplik mashqalalardı kóre biliwge úyrengenligin hám olardı sheshiwdiń ulıwma usılların biletuǵının kórsetiwi tiyis.

Ulıwma magistrlik dissertaсiyası magistranttıń ilimiy jaqtan jetikligin hám qánigelik yamasa qánigelesiw boyınsha tereń kásiplik

tayarlıqqa iye ekenligin sıpatlawı zárúr. Sonlıqtan da magistrlik dissertaсiyasınıń avtorı ilimiy jumısı arqalı óziniń ilimiy mamanlıq dárejesin, sonıń ishinde , óz aldına ilimiy izertlew júrgiziw jáne belgili bir ilimiy yamasa ámeliy wazıypalardı sheshe alıw kónlikpelerine iye ekenligin kórsete alıwı kerek. Kandidatlıq dmissertaсiyasınan ayırması magistrlik dissertaсiyası magistrdiń bilim-kásiplik dárejesin kórsetedi, sebebi magistrlik dárejesi akademiyalıq dáreje bolıp tabıladı.

Magistrlik dissertaсiyasınıń mazmunı, dóretiwshilik ózgesheligi , avtordıń bilimi, jeke tájriybeleri hám kóz-qarasları menen ayrılıp turadı.

Magistrlik dissertaсiyası máseleniń teoriyalıq tárepin, mashqalaların, ilimiy hám ámeliy wazıypalardı tallawdı jáne sheshiwdi jámley otırıp , logikalıq oylap dúzilgen reje tiykarında jazıladı. Magistrant huqıq qorǵaw uyımları sistemasınıń ózgesheliklerin esapqa ala otırıp hám sırt el mámleketleri tájriybesin úyrenip jáne tájriybe arttırıw materiallarınan paydalanıp, dissertaсiyada názerde tutılǵan máselelerdi sheshiw jolların usınıs etedi.

Institutta hár jılı magistrlik dissertaсiyalarınıń temaları juwapker kafedralar tárepinen islep shıǵıladı, instituttıń ilimiymetodikalıq keńesinde dodalanadı hám tastıyıqlaw ushın ilimiy keńeske kirgiziledi. Ilimiy keńeste tastıyıqlanǵan magistrlik dissertaсiyalardıń temaları magistratura tıńlawshılarına tańlap alıw ushın usınıladı.

Kafedradaǵı ilimiy-izertlew jumısınıń temaları instituttıń ilimiy is rejesi boyınsha alıp barılıp atırǵan ilimiy-izertlew jumıslarınıń ulıwma baǵdarların kórsetedi.

Solay etip, institutta hár jılı islep shıǵılatuǵın hám magistrlik dissertaсiyaların jazıw ushın usınılatuǵın temalar juwapker kafedralarda, ulıwma institutta alıp barılıp atırǵan ilimiy-izertlew jumıslarınıń ulıwma temaları menen tıǵız baylanısqan bolıwı shárt. Demek, tıńlawshılarǵa usınıs etilip atırǵan magistrlik dissertaсiyalarınıń temaları kafedralarda alıp barılıp atırǵan ilimiyizertlew jumıslarınıń ayırım baǵdarları hám instituttıń ilimiyizertlew jumıslarınıń ulıwma temaların anıqlastırıp baradı.

Magistrlik dissertaсiyalarınıń temaların islep shıǵıw hám usınıwǵa bunday kózqarastan qatnas jasaw tıńlawshılarǵa institut jámááti alıp barıp atırǵan ilimiy-izertlew jumısların belgili bir maqsetke baǵdarlap basqıshpa-basqısh shólkemlestiriwge járdem etedi. Kórip shıǵılıp atırǵan proсesstiń ózine tán ózgesheligi sonda, hár jılı magistrlik dissertaсiyaları temaların islep shıǵıwda huqıq salalarınıń áhmiyetli mashqalaları tiykar etip alınadı.

Magistrlik dissertaсiyanıń temasın tańlaw

Magistrlik dissertaсiyaları ushın usınılıp atırǵan temalar bazar qatnasıqlarına ótiwdiń ózbek modelinen kelip shıǵatuǵın sud sistemasın reformalawdıń ózgesheliklerin tallaw hám ulıwmalastırıw tiykarında dúzilgen bolıp, negizinen, ilimiy xarakterge iye boladı. Usınıń menen birge temalardı islep shıǵıwda tıńlawshılardıń institutqa kirgenge deyin toplaǵan ámeliy is tájriybeleri hám stajı, sonday-aq, magistrler tayarlaw boyınsha oqıw proсessiniń ulıwma strategiyası jáne Ózbekstan Respublikasınıń huqıq sistemasında olar dawam ettiretuǵın ámeliy jumıs baǵdarları esapqa alınadı.

Tema tańlaw

Tema tańlaw – kútá úlken áhmiyetke iye. Temanı durıs tańlaw jumıstıń tabıslı orınlanıwınıń yarım kepilligi boladı.

Dissertaсiya teması degende, onda sáwlelendiriletuǵın tiykarǵı jumıs túsiniledi. Tańlap alınǵan hám izertlewdiń wazıypalarına sáykes shólkemlestirilgen material úyreniw predmeti de boladı.

Magistrlik dissertaсiyası temaları joqarı oqıw ornı tárepinen anıqlanadı (belgilenedi). Student-magistrge tamanı tańlaw hám onı tiykarlaw múmkinshiligi beriledi.

Dissertaсiya jumısınıń teması magistrlikke tayarlaw proсessiniń basında-aq anıqlanıp, bekitiledi.

Ol tiykarınan joqarı oqıw ornınıń tiyisli qánigelik kafedraları usınǵan dizimnen tańlap alınadı.

Tema tańlawda tańlanǵan bilim salasındaǵı ulıwma stajdı esapqa alıw kútá áhmiyetli. Baslawshı – izertlewshiniń psixologiyalıq qatnası da úlken áhmiyetke iye boladı. Tema tańlawda olardı taǵı da tereńirek úyrenip shıǵıw múmkin bolǵan máselelerdi alıw maqsetke muwapıq boladı. Izertlewshige tema tańlawda tómendegi usınıslar járdem etiwi múmkin:

1.Jaqlanǵan dissertaсiyalardıń dizimin kórip shıǵıw hám kafedrada orınlanıp atırǵan jumıslar menen tanısıw;

2.Usı salaǵa jaqın bolǵan ilim hám texnika tarawındaǵı izleniwlerdiń eń jańa nátiyjeleri menen tanısıp shıǵıw;

3.Izertlew usılların islep shıǵıw jaǵdayın bahalaw;

4.Belgili bir ilimiy sheshimlerdi jańa teoriyalıq talqılawda jańa metodlar járdeminde dissertant tárepinen anıqlanǵan áhmiyetke iye bolǵan faktlerdi qollana otırıp kórip shıǵıw. Temanı tańlawda tallaw maǵlıwmatları , arnawlı dáwirlik basılımlardaǵı maqalalar, qánigeler menen gúrrińlesiw hám másláhátler menen tanısıp shıǵıw da úlken járdem etedi.

Magistrlik dissertaсiyalar studentlerdiń jeke arzaları tiykarında rásmiylestiriledi. Temanı tańlanǵan dissertaсiya jumısınıń maqseti, anıq uazıypa hám onı islep shıǵıw

kóz qarasınan anıqlap alıw kerek. Bunıń ushın usınılıp atırǵan ideyanıń áhmiyeti nede ekenligin, temanıń

jańalıǵı hám aktuallıǵın , onıń teoriyalıq jańalıǵın jáne ámeliy áhmiyetin anıqlaw kerek.

Tańlanǵan tema (sonday-aq, dissertanttıń ilimiy basshısı) oqıw ornı rektorınıń buyrıǵı menen tastıyıqlanadı. Dissertanttıń ilimiy basshısı etip, ádette qánigelik kafedrasınıń professorı (doсenti) tayınlanadı.

Ilimiy basshı magistrantqa ilimiy hám metodikalıq járdem berip turadı, jumıstıń orınlanıwın turaqlı qadaǵalap baradı. Anaw yamasa mınaw sheshim qabıl etiwdiń maqsetke muwaplıǵı haqqında usınıslar beredi. Magistrant ilimiy jumıstıń avtorı sıpatında qabıl etilgen sheshim hám nátiyjelerdiń durıslıǵına juwapker boladı.

Dissertaсiyanıń teması hár bir qánigelik boyınsha usınıs etilgen temalar diziminen tıńlawshı tárepinen óz betinshe tańlap alınadı. Bunda tıńlawshınıń ámeliy tájriybesi , mashqalalardı biliwi, huqıq salasındaǵı málimlemelerdi jıynaw, qayta islew hám tallay alıw imkaniyatı, shet tildi biliwi, shet el hám respublika huqıq qorǵaw uyımlarında toplaǵan tájriybelerin názerde tutıw kerek.

Dissertaсiya teması dáslep kafedrada dodalanadı hám qaǵıydaǵa bola, usı sala boyınsha usınılǵan dissertaсiyalarǵa basshılıq etiwde úlken tájriybege iye bolǵan ilimiy basshı menen kelisip alınadı.

Magistrlik dissertaсiyalarınıń temaların tańlawda tiykarǵı itibar huqıq salaları boyınsha anaw yamasa mınaw máselelerdi jetilistiriwdiń tiykarǵı baǵdarlarına, sonday-aq, magistrdiń instituttı pitkergennen soń iyeleytuǵın lawazımınıń ózgesheliklerine qaratıladı. Bunda magistranttıń keleshekte ilimiy-izertlew ámeliyatı bazası hám izertlew proсessinde anaw yamasa mınaw tema boyınsha málimleme menen támiyinleniw dárejesi de esapqa alınadı.

Dissertaсiya temasınıń durıs tańlanıwı kóp jaqtan onıń tabıslı juwmaqlanıwın támiyinleydi. Tıńlawshılar magistrlik dissertaсiya ushın tema tańlaǵanda, dissertaсiya jumısınıń joybarı ózleri ótetuǵınmagistrlik baǵdarlamanıń baǵdarına muwapıq keliwi kerekligin este tutıwları shárt.

Tıńlawshı magistrlik dissertaсiyasınıń teması boyınsha bekkem qararǵa kelgennen soń, tańlap alǵan temasın oǵan bekitip qoyıwın ótinish etip institut rektorınıń atına arza jazadı (1-qosımshaǵa qarań). Arzada magistrlik dissertaсiyası temasınıń jetekshi kafedra baslıǵı menen aldınala kelisip alınǵan ataması tolıq hám durıs formada jazıp kórsetiledi.

Magistrantqa ilimiy basshını bekitiw máselesi de ilimiy basshınıń hár biri menen aldınnan óz aldına kelisip alınıp , magistrlik dissertaсiya temaların hám ilimiy basshılardı tastıyıqlaw boyınsha buyrıq joybarın tayarlaytuǵın qánigelik kafedrası baslıǵı tárepinen sheshiledi.

Magistrlik dissertaсiyaları temalarınıń tıńlawshılarǵa hám ilimiy basshılarǵa bekitilgeni haqqındaǵı buyrıq shıǵarılǵannan keyin, rektordıń ruxsatısız temalardıń ataması hám rásmiylestiriliwi boyınsha qanday da bir ózgeris kirgiziw yamasa bekitilgen ilimiy basshılardı ózgertiw múmkin emes.