Добавил:
Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

Aniq integrallar

.pdf
Скачиваний:
6
Добавлен:
10.08.2024
Размер:
2.46 Mб
Скачать

joqarǵı yamasa tómengi shegi ózgeriwshi bolǵan anıq integrallardıń shegi bolıwın atap ótemiz.

 

 

 

 

Eger

f x funkciya

 

a,b te úzliksiz teris emes anıqlanǵan hám

x b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

noqattıń dógereginde shegeralanbaǵan funkciya bolsa, onda f x dx

menshiksiz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

integralı

 

jıynaqlı bolǵan jaǵdayda bul integraldıń mánisin tómennen

Ox

kósheriniń

[a, b)

yarım segmenti menen, shep hám oń tárepten x a ,

x b

tuwrıları,

joqarıdan

y f x funkciyasınıń grafigi menen shegaralanǵan 12-

súwrettegi kórsetilgen figuranıń maydanı dep qabıl etiw múmkin.

 

 

 

1-mısal

 

y

 

1

 

 

 

 

funkciyasın

0;1 segmentinde

qarastıramız.

0 1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ushın

 

 

0,

 

 

 

shártin

 

qanaatlandıratuǵın

hár

bir

 

 

segmetinde

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

lim

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2(1

1 ) anıq

integralın esaplap,

1 0

1 x

mánisine iye

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

dx

 

 

 

 

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bolamız,

yaǵnıy

 

 

 

2. Demek

14-súwretdegi

 

shtrixlanǵan

figuraniń

 

 

 

 

 

1 x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

maydanı 2 ge teń dep qabıl etiw mumkin. Shegaralanbaǵan funkciyalardıń basqa tipleri ushında usıǵan uqsas geometriyalıq maǵana beriwge boladı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

14- suwret

 

 

1

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 mısal.

 

 

, 0 menshiksiz integralın jıynaqlılıqqa izertleń.

 

 

0

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sheshiliwi: 0;1 ushın

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

x

1

 

1

 

1

1

, eger 1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 dx

 

 

 

 

 

 

1

 

1

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

ln x 1

ln ,

eger 1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bolıp, bunnan

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 dx

1

, eger

1

 

 

 

 

 

lim

 

 

 

1

 

 

 

 

x

 

 

 

x

, eger 1

 

 

 

 

 

 

 

 

1

dx

menshiksiz integral 1 bolǵanda jıynaqlı hám

 

boladı. Demek

 

 

1

x

 

0

 

 

 

mánisleri ushın tarqalıwshı boladı.

Anıq integrallarǵa tiyisli bir neshe qásiyetlerdi shegaralanbaǵan funkciyalardiń menshiksiz integralı jaǵdayına ulıwmalastırıw mumkin.

Dara jaǵdayda bunday menshiksiz integrallar ushın Nyuton-Leybnic

formulası tómendegishe ulıwmalasadı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Meyli

 

f (x)

funkciyası

a,b yarım segmentte úzliksiz hám

b , a,b ,

0

intervalda

shegaralanbaǵan bolsın.

F(x) arqalı

f (x)

funkciyasınıń a,b

yarım

segmentindegi

baslanǵısh

funkciyasın

belgilep,

a,b ushın Nyuton-Leybnic formulasına sáykes

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f (x)dx F F a F (x)

 

 

 

teńligin jazıw mumkin.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bunnan

f (x)dx

menshiksiz integralı bar bolıwı ushın

lim F

sheginiń

 

b 0

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bar bolıwı zárúrli hám jeterli.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Eger usı shek bar bolsa, onda onı

F b 0 túrinde belgilep

 

 

 

b

 

 

 

 

 

b 0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f x dx F x

 

a

F b 0 F a

formulasina iye bolamız.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Usı formulanı anıq integral ushın Nyuton-Leybnic formulasınıń qarastırılıp

atırǵan tiptegi menshiksiz integrallarǵa ulıwmalasqanı boladı.

 

 

 

Usıǵan

uqsas

a;b da úzliksiz, biraq

a;a a;b

intervalda

shegaralanbaǵan

f x funkciyası ushın

a;b daǵı bazıbir dáslepki funkciyasın

F x arqalı

belgilep,

lim F

 

bunda a b

shekli shegi bar

bolǵan

a 0

 

 

jaǵdayda Nyuton-Leybnic formulasın

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f x dx F x

a

0

F b F a 0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

túrinde jazamız. Bunda F a 0 lim F

 

 

 

 

 

 

 

 

f x funkciya a;b

a 0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Endi

tiń shekli sandaǵı

x1 , x2 ,

noqatlarınan

basqa

hárbir

noqatında

úzliksiz

bolıp,

xi , i 1,2,

m

noqatlardıń

jaqınında

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

shegaralanbaǵan bolsa, onda

f x dx

 

 

menshiksiz integralı ushın

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

x1

 

 

 

x2

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

f x dx f x dx f x dx

f x dx

 

 

 

 

 

 

a

 

a

 

 

 

x1

 

 

 

xm

 

 

 

 

teńligi orınlı boladı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0
lim

 

Eger

 

 

de

 

úzliksiz

hám

 

 

 

ushın

a; x1 , x1; x2 ,

 

 

 

a;b

 

 

 

 

 

 

 

f

 

x

 

 

 

 

kesindilerinde

dáslepki

funkciyası

F x

bar

bolsa,

onda Nyuton-Leybnic

formulasınan paydalanıp aqırǵı teńlikti

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f x dx F x1

0 F a

 

F x2

0 F x1 0

 

F xm 0 F b túrinde

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

jazıwǵa boladı. Onda

F

 

x

funkciya

a;b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

te úzliksiz ekenliginen hám

 

 

 

F xi 0 F xi 0 0,

i 1,2,

 

 

 

 

 

teńligin esapqa alıp

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f (x)dx F (x) b

F (b) F (a).

 

a

túrindegi Nyuton-Leybnic formulasına iye bolamız.

§4. Menshiksiz integrallarda ózgeriwshilerdi almastırıw

 

 

 

Eger f x funkciya

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a;b

 

te úzliksiz,

al x

 

t

 

funkciya

;

 

te

úzliksiz differenciyalanıwshı,

 

qatań

monoton

hám

 

a,

lim t

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

t 0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

shártleri orınlı bolıp, f x dx,

f t t dt

integralarınıń keminde birewi

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

jıynaqlı bolǵanda

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f

x dx f t t dt

 

 

 

 

 

 

(*)

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńligi orınlı boladı. Usı teńlik menshiksiz integrallarda ózgeriwshilerdi almastırıw formulası dep ataladı.

Haqıyqatında da meyli , , t bolsın. Onda b

boladı. Endi anıq integralda ózgeriwshilerdi almastırıw formulasınan paydalanıp,

 

 

 

 

 

 

 

 

f x dx

f t t dt

teńligin jazamız. t funkciyası qatań monoton

a

 

 

 

 

 

 

 

hám ; te úzliksiz ekenliginen, onıń keri funkciyası a;b te qatań monoton

 

 

 

 

 

 

t t dt

 

hám úzliksiz ekenligi kelip shıǵadı. Onda

lim

f

shektiń shekli

 

 

 

 

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ekenliginen

lim f x dx

shegi shekli hám (*) teńligi orınlı ekenligi kelip shıǵadı.

 

b 0

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

Eskertiw. t funkciyası

, ,

 

kesindide qatań kemeyiwshi,

 

 

 

 

 

 

úzliksiz differencialanıwshı hám

a lim t

b lim t

bolǵan jaǵdayda

 

 

 

t 0

 

 

t b 0

 

ǵana orınlı boladı.

Bul jaǵdayda anıq integral qásiyetine sáykes bolǵanda

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

g t dt g t

dt

 

 

teńliginen paydalanadı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

integralın esaplań.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-mısal.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0

 

 

 

 

x2 1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sheshiliwi:

 

x tgt, 0 t

 

 

formulaǵa sáykes ózgeriwshilerdi almastırsaq,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

dt

boladı hám x 0 t 0; x t

bolǵanı ushın

 

 

 

 

 

 

 

 

 

cos2 t

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

dt

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

cos

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

costdt sin t

 

2

1.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x2 1 3

 

 

tg2t 1 3

 

 

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0

 

 

 

0

 

 

 

 

 

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x2

1

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-mısal.

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

integralın esaplań.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x4

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

x

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

d

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

1 dx

x2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sheshiliwi:

 

x

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x4

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0

 

 

2

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0

 

 

 

 

 

 

 

 

0

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

 

t;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x t

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

dt

 

2

arctg

 

 

 

.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x 0 t

 

 

 

 

 

 

 

t

 

 

 

 

 

 

dt d x

 

 

 

;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-mısal.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

integralın esaplań.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

x

 

 

 

 

 

 

Sheshiliwi:

t

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4

1

 

 

 

 

 

1

 

 

 

0

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

t2 1

 

 

 

 

dt

t 2

 

 

t

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dt

 

 

 

 

 

 

dt

 

 

 

 

1 t

4

t

4

 

1

 

 

 

 

4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 t .

 

 

 

4dx

 

t

2 1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dt 2 .

 

 

 

x

1

 

4

 

1

 

 

0

 

 

 

 

 

0 t

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x t 0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0

 

 

dt

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

1

 

dt

x 0 t

 

t

1

t

4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

dt

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Endi

 

 

 

 

 

 

teńligin esapqa alıp

 

4

 

4

1

 

 

x

1

 

t

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

§5. Teńsizliklerdi integrallaw

Menshiksiz integrallarǵa baylanıslı kóplegen máselelerde qarastırılıp atırǵan integrallardıń mánislerin tabıw integrallardı esaplawǵa baylanıslı qıyınshılıqlarǵa

alıp keliwi múmkin. Bunday jaǵdaylarda menshiksiz integrallardıń jıynaqlı bolıwın kórsetiw menen shegaralanadı, al integraldıń mánisin tabıw talap etilmeydi.

Usıǵan baylanıslı menshiksiz integrallardıń jıynaqlılıq belgileri úyreniledi.

1-teorema. (menshiksiz integrallardıń jıynaqlı bolwınıń zárúrli shárti) Eger

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f x dx

menshiksiz integralı jıynaqlı bolsa, onda

a;b ushın f x dx

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

shegaralanǵan boladı. Yaǵnıy M 0

sanı tabılıp a;b ushın

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f x dx

 

M

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizligi orınlı boladı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bul teoremadaǵı tastıyıqlawdıń

 

durıslılıǵı

f x dx

menshiksiz integralı

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

jıynaqlı bolǵanı ushın

lim

f

x

 

dx shekli sheginiń bar bolıwınan kelip shıǵadı.

 

 

b 0

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-teorema. (Koshi belgisi)

 

f x dx

menshiksiz integralı jıynaqlı bolıwı

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ushın qálegen 0

sanına sonday

 

a;b sanı bar bolıp,

,

 

 

;b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

mánislrinde

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f x dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizliginiń orınlı bolıwı zárúr hám jeterli.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dálilleniwi: (Zárúrligi)

Meyli

 

 

f x dx

menshiksiz

integralı

 

jıynaqlı

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bolsın. Onda F f x dx

funkciyasınıń b 0

da shekli shegi bar boladı.

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0 sanına

Onda funkciyaniń shegi bar bolıwınıń Koshi belgisine sáykes

sonday

a,b sanı bar boladı da , ,b ushın

 

 

 

 

 

 

 

 

F ( ) F

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f (x)dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizligi orınlanadı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jeterliligi: 0

 

 

 

 

a,b sanı bar

 

 

 

 

 

sanı

ushın

bolıp

f x dx

 

 

, ,b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizligi

 

mánislerinde

orınlı

bolsın.

Bul

teńsizlik

 

F ( ) F

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizligine teń kushli, yaǵnıy

F ( ) f x dx

funkciyası

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

ushın

b 0

da shekli shegi bar bolıwı haqqıdaǵı Koshi belgisi orınlanǵan.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

Onda

 

lim F ( ) lim

f

 

 

x

dx

shekli

 

shegi

 

bar. Bul f x dx

 

menshiksiz

 

b 0

 

 

 

 

 

 

 

 

b 0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

integraldiń jıynaqlı bolıwın kórsetedi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Eskertiw:

 

f x dx

menshiksiz

integralı

 

 

tarqalıwshı

 

boladı,

eger

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

menshiksiz

integrallar

ushın

Koshi belgisi orınlanbaǵan bolsa, yaǵnıy sonday

 

0

0

 

sanı

 

 

 

tabılıp,

 

 

a,b

sanına

,

,b

sanları

bar

bolıp

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f x dx

 

teńsizligi orınlı bolsa.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

sin2 x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mısal.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx integralın jıynaqlılıqqa tekseriń. Bunda 1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sheshiliwi: 1 sanına sonday n N sanı bar boladı da n

teńsizligi orınlanadı. Onda

 

n

 

da

 

2 n

 

mánislerin alsaq,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

2n sin2 x

 

 

 

 

 

sin2 x

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

1 2n

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

sin x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2n

 

 

 

 

2n

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

dx

2n

 

 

sin

 

xdx

4n

 

 

1 cos 2x dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

n

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

n

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

n

 

 

 

 

 

 

n

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

n

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 n

 

 

 

 

4

 

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

yaǵnıy

 

 

 

 

 

bolǵanda,

 

1

 

 

sanı

 

ushın

 

 

n N

 

sanı

bar

bolıp

 

 

 

 

 

 

0

 

 

 

 

4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

n

,

 

 

 

 

2n

;

 

 

 

 

 

mánislerinde

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

sin2 x

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizligi orınlı bolǵanı ushın berilgen integral tarqalıwshı boladı.

§6. Teris emes funkciyalardıń menshiksiz integralları.

Teorema 1.

Eger x a;b

ushın

f x 0

teńsizligi

orınlı

b

 

 

 

 

 

 

bolsa, onda f x dx

menshiksiz

integralı

jıynaqlı

bolıwı

ushın

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

F f x dx, a b

funkciyasınıń joqarıdan

shegaralanǵan bolıwı

zárúr

a

 

 

 

 

 

 

hám jeterli.

 

 

 

 

 

 

 

b

x dx

 

 

 

 

 

 

Dálilleniwi. Zárúrligi. Meyli

f

menshiksiz integralı jıynaqlı bolsın.

Onda 1 , 2 a;b ushın

 

a

 

 

 

 

 

 

 

teńsizliginen

 

 

 

 

 

 

 

 

1

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

1

 

2

 

 

 

 

 

 

F 2 F 1 f

x dx f

x dx f x dx 0

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

a

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizligi

kelip

shıǵadı.

Demek,

F f x dx ósiwshi

funkciya. Onda

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

monoton

funkciyalardiń

 

shegi

 

haqqındaǵı

teoremaǵa

sáykes

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

lim f (x)dx sup F( ) C

 

shekli

shegi

bar boladı

hám supremumniń

b 0

a

a b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

anıqlamasına sáykes a,b ushın

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f (x)dx f (x)dx C

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizligi orınlı, yaǵnıy

f (x)dx F ( )

funkciyası shegaralanǵan.

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jeterliligi:

Meyli

F f x dx

funkciya

joqarıdan shegaralanǵan

bolsın,

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńligi orınlı bolsın. F ósiwshi hám

yaǵnıy C : a,b f (x)dx C

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

joqarıdan

 

shegaralanǵan

 

 

funkciya

bolǵanı

ushın

lim F F b 0 sup F

shekli shegi bar boladı. Bunnan menshiksiz

b0

 

 

 

a b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

integralınıń jıynaqlı bolıwı anıqlaması tiykarında

f x dx

integralı jıynaqlı dep

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

juwmaq shıǵaramız.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-teorema. (Salıstırıw

belgisi). Eger

x a;b ushın

0 f x g x

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

teńsizligi

orınlı

bolsa, onda

J1 g x dx

menshiksiz

integralınıń

jıynaqlı

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bolıwınan

J2 f x dx

menshiksiz integralınıń jıynaqlı bolıwı kelip shıǵadı, al

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

J2 integraldıń tarqalıwshı bolıwınan

J1 integralınıń da tarqalıwshı bolıwı kelip

shıǵadı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dálillew: Meyli J1

integralı

jıynaqlı bolsın. Onda anıq integraldıń

teńsizliklerge baylanıslı qásiyeti tiykarında

f x g x teńsizliginen

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f x dx g x dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

a

 

 

 

 

 

teńsizligi a;b ushın orınlı boladı hám 1-teoremaǵa sáykes

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

lim g(x)dx J1

sup

g(x)dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b 0

 

 

 

 

a b

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

shekli shegi bar. Bunnan x a;b ushın

f (x)dx J1

teńsizligi orınlı. Onda 1-

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teoremaǵa sáykes

J2 -integralı jıynaqlı degen juwmaq shıǵadı.

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Meyli

 

J2

f x dx menshiksiz

integral

 

 

tarqalıwshı

bolsın.

Onda

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

J1 g x dx

jıynaqlı bola almaydı. Sebebi, eger

J1

integral jıynaqlı bolǵanda

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teoremaniń birinshi bólimine sáykes

J2

integral da jıynaqlı bolar edi.

 

 

 

Saldar. Eger

x a,b

ushın

f (x) 0 ,

 

g(x) 0

teńsizlikleri

orınlı hám

x b 0

da

f (x)

 

 

 

 

bolsa, onda

J1

 

hám J2 menshiksiz integralları

yamasa bir waqıtta jıynaqlı, yamasa bir waqıtta tarqalıwshı boladı. Haqıyqatında

da berilgen shártlerde

lim

f (x)

1 boladı. Onda shektiń anıqlamasına sáykes

 

 

 

 

 

 

 

 

b 0 g(x)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0 a,b : x ,b

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizligi orınlı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dep tayınlap bul teńsizlikti

x 1/ 2 ,b ushın

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 f (x) 3 1 g(x) f (x) 3 g(x)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

g(x)

 

2

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

turinde jazıp alamız.

f (x) hám g(x) funkciyaları

a,b yarım segmentinde

ayırıqsha noqatlarına iye emes. Onda

J1 , J2

integralları

jıynaqlı

bolıwı

ushın

f (x)

hám

g(x)

 

funkciyalarınıń

c,b

a,b

yarım segmenti

boyınsha

integrallarınıń jıynaqlı bolıwı zárur hám jeterli boladı. Demek, eger

J1

integral

jıynaqlı bolsa, onda salıstırıw belgisinen hám sońǵı teńsizliktiń oń tárepin esapqa

alǵan

halda

 

J2

integralı

jıynaqlı, al

eger

 

J2

integralı

jıynaqlı

bolsa

sońǵı

teńsizliktiń shep tárepinen hám salıstırıw belgisinen

J1 integralı da jıynaqlı degen

juwmaq shıǵadı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Eger

J1

integral jıynaqlı bolmasa,

onda

salıstırıw

belgisinen

hám

sońǵı

teńsizliktiń shep tárepin esapqa alǵan halda

J2 integralı tarqaluwshı, al eger J2

integralı jıynaqlı bolmasa sońǵı teńsizliktiń oń tárepinen hám salıstırıw belgisinen J1 integralı da tarqaluwshı dep juwmaq shıǵaradı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dara jaǵdayda

x da f (x)

 

 

 

 

 

0

bolsa,

onda

f (x)dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 mánislerinda

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

menshiksiz

 

integralı

 

 

jıynaqlı,

al 1 mánislerinda

tarqalıwshı boladı. Bunda

 

f (x)

funkciyası

 

a,

 

segmentinde

a

ushın

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

anıq integral maǵanasında integrallanıwshı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-mısal.

 

sin x

 

dx

integralın jıynaqlılıqqa tekseriń.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

7 1 x8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sheshiliwi:

0

sin4

x

1

 

teńsizligi x 1 mánislerinde orınlı hám

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8/7

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

integralınıń

jıynaqlı

bolıwınan salıstırıw belgisi

tiykarında

berilgen

integral

jıynaqlı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

§7. Menshiksiz integrallardıń absolyut hám shártli jıynaqlılıǵı.

 

b

1-anıqlama.

J f (x)dx menshiksiz integralı absolyut jıynaqlı dep

 

a

b

ataladı, eger G f (x) dx integralı jıynaqlı bolsa.

a

Teorema. Hár qanday absolyut jıynaqlı integral jıynaqlı boladı hám

 

 

 

 

b

b

 

 

 

 

 

 

 

 

f (x)dx

 

f (x)

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

a

 

 

 

 

teńsizligi orınlı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dálilleniwi: G integralı jıynaqlı bolǵanı ushın Koshi belgisine sáykes

 

 

teńsizligi orınlı

boladı.

Menshiksiz

integraldiń anıqlamasına

sáykes

f (x)

funkciyası shetki noqatları

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

, bolǵan kesindide integrallanıwshı, sonıń ushın

 

 

 

 

 

f (x)

 

bul funkciya usı

kesindide

absolyut

integrallanıwshı boladı,

yaǵnıy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

funkciyası da anıq integral maǵanasında integrallanıwshı. Endi anıq integraldı bahalaw qaǵıydasına sáykes

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f (x)dx

 

 

f (x)

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizligi orınlı bolǵanı ushın

f (x)dx funkciyası Koshi belgisi shártlerin

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qanaatlandıratuǵınlıǵın kóremiz. Bul J

integralı jıynaqlı bolıwı ushın zárur hám

jeterli. Endi anıq integraldı bahalaw qaǵıydasın paydalanıp,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f (x)dx

 

f (x)

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

a

cos x dx

teńsizligin jazıw mumkin. Bul teńsizlik

 

 

a,b ushın orınlı bolıwı málim. J

hám G integralları jıynaqlı ekenligin esapqa alıp keyingi teńsizlikte

b 0

shekke ótsek,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

b

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

f (x)dx

 

f (x)

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

a

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizligine iye bolamız.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2- anıqlama. J

integralı jıynaqlı, bıraq G integral tarqalıwshı bolsa, onda

J integralı shártli jıynaqlı dep ataladı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

cos x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mısal.

 

 

 

 

dx

integralın jıynaqlılıqqa hám absolyut jıynaqlılıqqa tekseriń.

 

 

 

 

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

cos x

 

 

 

 

1).

Eger

 

1

 

 

 

bolsa,

 

 

onda

 

x 1

 

 

mánislerinde

0

 

 

 

 

 

 

x

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizliginen

hám

 

 

 

 

 

 

 

menshiksiz integralınıń jıynaqlı

bolıwınan, salıstırıw

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

cos x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

belgisine

sáykes G

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

integralınıń

jıynaqlı

 

bolıwın

kóremiz,

yaǵnıy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

berilgen integral absolyut jıynaqlı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2). Eger 0;1 bolsa, onda

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

cos x

 

 

 

u

 

 

 

 

du

 

 

 

dx

 

 

sin x

 

 

 

sin x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

dx,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

x

 

 

 

cos xdx dv v

sin x

 

 

 

x

 

1

 

 

1

x1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

sin x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bunda lim

 

 

 

 

 

0;

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 1

 

hám

 

 

 

menshiksiz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

x

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

sin x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

integralınıń

jıynaqlı

bolǵanı ushın

 

 

1

 

 

 

dx

 

 

integralınıń

absolyut

jıynaqlı

 

 

x1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bolıwınan bul integraldıń ozi de jıynaqlı ekenligin kóremiz.

 

1 cos 2x

 

 

 

 

 

cos x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

Endi

 

 

 

dx

 

 

integralın tekseremiz.

 

 

cos x

cos x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

teńsizliginen hám

1

tarqalıwshı boladı.

1

 

integralınıń tarqalıwshı ekenliginen

 

dx

x

 

 

 

 

 

Demek, 0,1 mánislerinde

 

 

 

 

 

 

 

x

 

 

 

 

1

 

 

 

cos x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dx integralı

 

 

 

 

 

x

 

 

1

 

 

 

 

 

integral shártli

jıynaqlı.