Matematikani oqitiw metodikasi
.pdf
sherek bar? Usı proсes dawam ettiriledi hám tómendegishe súwretlenedi.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
||||
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
||||
1 |
|
|
1 |
|
|
|
1 |
|
|
|
1 |
|
|
|
1 |
|
|
|
1 |
|
|
|
1 |
|
|
|
1 |
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
8 |
|
|
8 |
|
|
|
8 |
|
|
|
8 |
|
|
|
8 |
|
|
|
8 |
|
|
|
8 |
|
|
|
8 |
|
|
||||||||||
1 |
|
|
|
1 |
|
1 |
|
1 |
|
1 |
|
1 |
|
1 |
|
1 |
|
1 |
|
1 |
|
1 |
|
1 |
|
1 |
|
1 |
|
1 |
1 |
||||||||
16 |
|
|
|
16 |
|
16 |
|
16 |
|
16 |
|
16 |
|
16 |
|
16 |
|
16 |
|
16 |
|
16 |
|
16 |
|
16 |
|
16 |
|
16 |
16 |
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
Tómendegi sorawlar beriledi. |
|
Oǵan |
juwap kóriniske |
|
|
qarap |
||||||||||||||||||||||||||||||
aytıladı: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
1)qaysı biri úlken? 1/2 me? 2/4 me?1/4 me, 3/4 pe yamasa 4/4 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
pe? |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
2)1 pútinde neshe 1/8 úles bar?
3)>,<,= belgilerin qoyıń: 3/8…3/4; 4/5…1; 4/8…1/2
4)sonday sandı tańlań, teńlik teńsizlik orınlı bolsın. 5/10=…./2; 3/8>…./4; 1/2<…/4
Oqıwshılardı bólshekler menen tanıstırıw oqıtıw dástúrine qarap
ekinshi klastan baslanadı. Bunda oqıwshılar 5 saat dawamında bólsheklerdiń payda bolıwı, olardı salıstırıw, sannıń úlesin tabıw hám berilgen úlesine qarap sannıń ózin tabıw menen tanısadı. 3- klasta birdiń úlesleri haqqındaǵı maǵlıwmatlar bir qansha keńeytiledi. Bunda oqıwshılar 2-klasta qaralǵan ayırım úleslerdi payda etiw usılın tákirarlaw menen bir qatarda birdiń bir neshe úlesinen ibarat úleslerdiń payda bolıw proсesi menen tanısadı; sol tiykarda oqıwshılarda bólshek pútinniń bir neshe úlesi kópliginen ibarat, degen túsinik payda boladı.
Bul temanı úyreniw bólshek sanlardı úyreniwdiń dáslepki zvenosı boladı, sonıń menen birge sanlar arifmetikası menen geometriyanıń dáslepki elementleri (kesindi úlesi) arasındaǵı baylanıstırıwshı zveno da boladı. Bólshek túsinigi matematikada úlken rol oynaydı hám de bay ámeliy qollanıwǵa iye bolǵan (shamalardı ólshew) shama túsiniginiń ózi menen tıǵız baylanısqan. Sol sebepli bul temanı úyreniwde oqıwshılarda bólshekler haqqında
294
durıs túsiniklerdiń qáliplesiwi, sol túsinik penen baylanıslı máselelerdi sheshiw uqıplılıǵınıń qáliplesiwin támiyinlew kerek.
Bólshek túsinigin qáliplestiriw hár túrli predmetlerdi teń bóleklerge bóliwden baslanadı, bul predmetlerdiń hár birin biz bir pútin dep qaraymız. Abstrakt bólshek túsinigi, konkret bóliwden, sındırıwdan, maydalawdan, jayıwdan kelip shıqqan bolıwı múmkin.
Bul dáslepki basqıshtı oqıwshı bir neshe jıl ilgeri basıp ótken. Mektepke shekemgi jasında-aq oǵan almalar, pryanikler, pamidorlardı kesiwge tuwra kelgen edi hám sol dáwirde-aq kóp márte pútinniń yarımı, sheregi, úshten biri hám basqa ayırım bir úlesleri haqqında sóz etilgen.
Balalardıń figuranı teń bóleklerge bóliw barısında toplaǵan túsinikleri hám uqıplılıqları olarda pútinniń úlesleri túsinigin qáliplestiriwde tiykarǵı dáslepki tayanısh boladı.
II klasta matematika oqıtıwdıń tiykarǵı maqseti birdiń 1/2, 1/3, 1/4, 1/6, 1/8 úleslerine baylanıslı anıq túsiniklerdi payda etiwden ibarat.
Bólsheklerdi úyreniwde kórsetpelilik hám kórgizbe qurallardan paydalanıw kerek. Bólsheklerdi úyreniwdiń bul basqıshında oqıtıw tolıq kórgizbeli bolıwı kerek. Sonıń ushın úleslerdiń payda bolıw proсesin kórilip atırǵanlıǵı múnásibeti menen ilajı barınsha kóbirek hár túrli anıq predmetler: alma, lenta hám basqa geometriyalıq figuralardıń modellerin teń bóleklerge bóliwge baylanıslı shınıǵıwlardı kóbirek ótkeriw kerek.
Balalardı úlesler payda bolıwı menen tanıstırıwǵa baylanıslı sabaqtı shamalap bılay baslaw múmkin: «Búgin biz jańa sanlar menen tanısamız. Meniń qolımdaǵı ne? (Oqıtıwshı almanı kórsetedi.) Qarańlar, men onı ne qılıp atırman? (Ol almanı teń eki bólekke ajıratadı.) Hár bir bólekti ne dep ataw múmkin? (Almanıń yarımı.) Bunı she? (Pútin almanı kórsetedi.) Bir pútin alma neshe yarım almaǵa teń? (eki).»
Basqa predmetler menen jumıs islegende de oqıwshılar sonday pikir júritedi. Mısalı, suwǵa toltırılǵan stakan alınadı hám suwdıń yarımı gúlge quyıladı, demek, stakanda yarım stakan suw qaladı. Soń kórsetpelilikti bunday tártipte qollanıw kerek: dáslep dóńgelek, kvadrat, soń qaǵaz, poloskalar, sızıqlar. Bunda predmetlerdi teń bóleklerge bóliw menen bir waqıtta olardı teń bolmaǵan bóleklerge
295
bóliw menen de jumıs islew kerek. Mısalı, dóńgelektiń bir modelin eki teń bólekke, ekinshisin ulıwma teń bolmaǵan eki bólekke bóliw kerek. Bunday tapsırmalardı orınlawda oqıwshılar dóńgelekti eki bólekke bóliwdiń usıllarınan uqsaslıq hám parıqtı anıqlay aladı: ol jaǵdayda da, bul jaǵdayda da dóńgelekti ekige bóledi, biraq birinshi jaǵdayda eki teń bolmaǵan bólekke, ekinshi jaǵdayda bolsa eki teńdey bólekke bólinedi. Ekinshi jaǵdayda dóńgelek eki bólekke bólinedi hám bir bólek dóńgelektiń 1/2 bólegin qamtıydı, dep aytıladı.
Geometriyalıq figuralar toplamı menen islep atırǵanda oqıwshılar bul figuranıń kóp qásiyetlerin qaytalaydı hám jáne kóp qásiyetleri menen tanısadı. Mısalı, kvadratlardı teń tórt bólekke bóliwde oqıwshılar bul tapsırmanı orınlawdıń eki usılı bar ekenin biledi. Olar kvadrat tárepleri hám múyeshleri ózara teńligine jáne bir ret isenim payda etedi, kvadrat simmetriyası haqqında birinshi túsinikke iye boladı.
Bul shınıǵıwlardı orınlawda taxtaǵa shıǵarılǵan bir yamasa eki oqıwshı ǵana qatnasıp basqa balalar passiv baqlawshı bolıp qalmawı maqsetinde klastıń barlıq oqıwshıları aktiv qatnasıwı shárt. Oqıwshılardıń pútin bar oyı figuralardı teń bóleklerge bóliw proсesine qaratılǵan bolıwı ushın hár bir oqıwshıǵa qaǵazdan qırqılǵan dóńgelekler, tuwrı tórtmúyeshliklerdi tayarlap qoyıwı kerek.
Hár túrli teń bóleklerge bóliwde bunday bóleklerdiń birewin, ekewin hám basqadan ibarat, figuralardı úyreniw bólshek sanlardı belgilew ushın kerek bolǵan terminologiya hám simvolikanı kiritiwge imkaniyat beredi. Solay etip, bólsheklerdi payda etiw poсessin kórsetiwde balalar itibarın bólshekler óz atları qanday prinсipte alınıwına qaratıw kerek - bólshek úlesleriniń atı menen predmet neshe teń bólekke bóliniwin úyreniw kerek.
Balalardı hár túrli úleslerdiń atları hám payda bolıwı menen tanıstırıp bolıp, olarǵa hár bir úlesti qanday belgilewdi kórsetiw kerek. 1/2, 1/4, 1/3 hám basqa kórinistegi jazıwlar menen «alımı» hám «bólimi» terminlerin kirgizbesten tanıstırıladı. Oqıtıwshı ekiden bir úlesin belgilewdi talap etse, bunıń ushın oqıwshılar sızıq sızadı hám sızıq astına ekini, sızıq ústine birdi jazadı. Balalardı úleslerdi
296
jazıw menen «Úlesler» temasınıń birinshi sabaǵında-aq tanıstırıw kerek.
Figuralardı teń bóleklerge ámeliy bóliw tiykarında úleslerdi salıstırıw da ótkeriledi. Oqıtıwshı mısalı, 5 birdey tuwrı tórtmúyeshli jolaqsha qırqıwdı usınıs etedi.
Oqıwshılarda kerekli shamada tuwrı múyeshli jolaqshalar tayar bolǵannan keyin jolaqshalardan birewin eki teń bólekke, ekinshisin teń úshke, úshinshisin teń tórtke, tórtinshisin teń altıǵa, besinshisin teń segizge bóliw usınıs etiledi. Balalar úleslerden eń úlkeni yarım, eń kishisi bolsa segizden bir ekenin, yaǵnıy mısalı, 1/2>1/4; 1/3>1/8; 1/3>1/6; hám basqa ekenligine isenim payda etedi.
Sonday etip, oqıwshılar figuralardı teń bóleklerge ámeliy bóliw jolı menen úleslerdi salıstıradı. Úleslerdi ámeliy salıstırıwda tuwrımúyeshli jolaqshalar menen bir qatarda dóńgeleklerden de, kvadratlardan da, basqa geometriyalıq figuralardan da paydalanıw kerek. Hár túrli úleslerdi tek búklew yamasa qırqıw menen ǵana emes, boyaw arqalı da payda etiw múmkin.
Ekinshi klastan balalardı sannıń úlesin tabıwǵa hám úlesine qarap sannıń ózin tabıwǵa baylanıslı máselelerdi sheshiw menen tanıstırıw kerek.
Balalardı sannıń úlesin tabıwǵa baylanıslı máselelerdi sheshiw menen tanıstırıwdı ámeliy jumıstan baslaw kerek: balalarǵa uzınlıǵı mısalı, 12 sm bolǵan qaǵaz jolaqsha tarqatıladı hám onı teń ekige bóliw usınıs etiledi. Jolaqshanıń yarımın ólshew usınıs etiledi. Jolaqsha neshe santimetrden ibarat? (12 sm). Onıń yarımı she? (6 sm). Endi jolaqshanıń ózin 4 teń bólekke bóliń. Jolaqshanıń 1/4 bólegi qanday boladı? Ólshew jolı menen tekseriń sıyaqlı tapsırmalar beriledi.
Bólsheklerdiń payda bolıwı menen oqıwshılardı tanıstırıw 3- klastan baslanadı. Bunda kórgizbelilik máselesi júdá zárúrli. Bólshekler payda bolıwınıń qaralıwı múnásibeti menen hár qıylı real predmetlerdi teń bóleklerge bóliwge baylanıslı ámeliy shınıǵıwlar orınlanıwı kerek. Hár qıylı figuralardı teń bóleklerge bóliw hám sonday bóleklerden birewin, ekewin hám bunnan artıǵın óz ishine alatuǵın figuralardıń qaralıwı zárúr terminologiyanı hám bólshek sanlardı belgilew simvolikasın kiritiw imkaniyatın beredi.
297
Soǵan uqsas, imkanı barınsha hár qıylı figuralardan paydalanıp, oqıwshılardı basqa bólimli bólshekler menen tanıstıradı.
Balalardı bólshekler menen tanıstırıwdıń bul basqıshında bólsheklerdi maydaraq úleslerge maydalaw proсesin kóriw hám buǵan keri proсesti kóriw imkanın beretuǵın jalǵız usıl geometriyalıq interpritaсiya bolıp tabıladı. Bólshekti maydaraq
úleslerge maydalawdı súwretlewde dóńgeleklerden, kesindilerden, tuwrı tórtmúyeshliklerden paydalanıw kerek. Bul jaǵdayda hár bir shaqmaq 1/8 úlesin súwretleydi. Eki shaqmaq 2/8 ni yamasa 1/4 di óz ishine aladı. 2/8=1/4 ekenin balalar sızılmaǵa qarap biledi. Ústingi tórtmúyeshlikte segizden altını, tómengi tórtmúyeshlikte bolsa tórtten úshti shtrixlaymız. Salıstırıw jolı menen sáykes tuwrı tórtmúyeshlikler ózara teń ekenligine, demek, 3/4=6/8 yamasa 6/8=3/4 ekenligine isenim payda etemiz.
Sannıń úlesin tabıwǵa baylanıslı máselelerdi sheshiwde bólshektiń konkret mazmunı ashıladı hám bekkemlenedi. Bunday máselelerdi sheshiwge sannıń bir úlesin tabıwǵa baylanıslı máselelerdi sheshiw uqıplılıǵı tiykar boladı.
Sannıń bólshegin tabıwǵa baylanıslı máselelerdi sheshiw sáykes kórsetpelilikke tiykarlanǵan bolıwı kerek. Oqıwshılardı sannıń bólshegin tabıwǵa baylanıslı máselelerdi sheshiw menen tanıstırıwdı ámeliy hárekettegi máseleni qarawdan baslaw maqsetke muwapıq: «Uzınlıǵı 10 sm bolǵan kesindi sızıń. Sol kesindiniń 3/5 bólegi neshe santimetrge teń?»
Úlesler sannıń bir neshe bólegi.
Úles túsinigine alıp keliwshi mısallar menen tanısamız.
Dóńgelek sızıń hám onı teń eki bólekke bóliń. Bóleklerden birewin boyań. Siz dóńgelektiń qanday bólimin (qanday bólegin, úlesin) boyadıńız?
Jáne bir dóńgelek sızıń hám onı teń 4 bólekke bóliń. Bóleklerden birewin boyań. Bul ret dóńgelektiń tórtten bir bólegin (úlesin) boyadıńız.
298
Tórtten úsh bólimi boyalmaǵan.
Sport shınıǵıwlarında 36 oqıwshı qatnasadı. Olardıń yarımı gúres, 1/3 bólegi tennis, qalǵanları gimnastika menen shuǵıllanadı. Sporttıń hár bir túri menen qansha oqıwshı shuǵıllanǵan?
a)Mansurdıń atası 90 jasta. Atasınıń jası 1 ásirdiń qanday bólegin quraydı?
b)Mansurdıń ózi 10 jasta. Onıń jası 1 ásirdiń qanday bólegin quraydı?
a)1 gektardıń júzden bir úlesi neshe kvadrat metr boladı?
b)tárepi 10 sm bolǵan kvadrattıń besten bir úlesi neshe kvadrat santimetr boladı?
d)1 mm 1 santimetrdiń qanday bólegin quraydı? 3 mm she?
e)1 sm 1 dm diń; 1 sm 1m diń; 1dm 1 m diń; 1 m 1 km diń qanday úlesin quraydı?
a)1 sutka 1 hápteniń qanday úlesin quraydı? 3 sutka she?
b)1 saattıń yarımı neshe minut boladı (sheregi she)?
a)Qadirde 36 ǵoza bar edi. Ol ǵozalarınıń yarımın apasına, sheregin inisine berdi. Qadirde neshe ǵoza qaldı?
b)Pazılda 48 ǵoza bar edi. Ol ǵozalardıń sheregin ajaǵasına qalǵanınıń sheregin úkesine berdi. Pazılda neshe ǵoza qaldı?
Tárepiniń uzınlıǵı 4 sm bolǵan kvadrat sızıń hám onıń táreplerin teń 4 bólekke bóliń. Qarama-qarsı táreplerdegi sáykes tochkalardı tutastırıń.
a) neshe kvadratshalar payda boldı?
b)bir kvadratsha dáslepki kvadrattıń qanday úlesin quraydı? d) 4 kvadratsha she? 8 kvadratsha she?
Usta hám shákirt belgili múddet birgelikte islep, 4800 sum pul taptı. Usta bul puldıń 2 úlesin, shákirt bolsa 1 úlesin aldı. Hár biri neshe sumnan pul aldı?
AB kesindi teń 4 bólekke bólingen. Tómendegilerdi aytıń:
299
–hár bir bólek (úles, bólim) AB nıń qanday bólegin quraydı?
–AD kesindi AB kesindiniń qanday bólegin quraydı?
–AF kesindi AB kesindiniń qanday úlesin quraydı?
Úleslerdi сifrlar arqalı ańlatıw múmkin. Dáslep « - » sızıladı. Onıń astına kesindi neshe teń bólekke ajıratılǵanlıǵı, yaǵnıy 4
sızıqshanıń ústine sol teń bóleklerden neshewi alınǵanı yaǵnıy 3
jazıladı. Nátiyjede, |
3 |
jazıw payda |
||
4 |
||||
|
|
|
||
delinedi. AF kesindi AB kesindiniń |
3 |
|||
4 |
||||
|
|
|
||
boladı. « - » bólshek sızıǵı
bólegin quraydı.
Pútinniń bir yamasa bir neshe teń úleslerinen dúzilgen san bólshek delinedi.
Bólshek sızıǵı ústindegi 3 сifrı bólshektiń alımı, astındaǵı 4 сifrı bólshektiń bólimi delinedi. Bólshekler tómendegishe oqıladı:
1 2
-ekiden bir,
3 5
-besten úsh,
5 8
-segizden bes.
Oqıń:
1 |
; |
1 |
; |
2 |
; |
5 |
; |
4 |
; |
3 |
; |
37 |
; |
71 |
; |
69 |
. |
|
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
10 |
40 |
100 |
70 |
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tómendegi ańlatpalardı bólshek kórinisinde jazıń. Besten tórt, úshten eki, mıńnan bir, jetiden bes, altıdan tórt, júzden altı.
Súwrettegi kórinisler neshe teń bóleklerge ajıratılǵan hám olardıń neshewi boyalǵan? Boyalǵan bólegin bólshek kórinisinde jazıń.
Bólsheklerdi sózler menen jazıń:
4 |
; |
7 |
; |
23 |
; |
1 |
; |
1 |
;. |
|
9 |
10 |
60 |
100 |
1000 |
||||||
|
|
|
|
|
Anası 9 almanı 3 balasına tendey etip bólip berdi.
a)hár bir bala barlıq almanıń qanday bólegin alǵan?
b)eki balaǵa jámi almanıń qanday bólegi tiyisken?
Uzınlıǵı 6 sm bolǵan AB kesindi sızıń. Onı bir pútin dep alıp,
1 |
; |
3 |
; |
4 |
; |
5 |
. bólsheklerge sáykes kesindilerdi belgileń. |
|
6 |
6 |
6 |
6 |
|||||
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
300 |
Uzınlıǵı 12 sm bolǵan kesindi sızıń.
a) onıń |
1 |
bólegi uzın ba yamasa |
1 |
bólegi uzın ba? |
|||||
3 |
4 |
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
b) |
2 |
bólegi uzın ba yamasa |
2 |
bólegi uzın ba? |
|||||
3 |
6 |
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
d) |
1 |
bólegi uzın ba yamasa |
2 |
bólegi uzın ba? |
|||||
4 |
4 |
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
e) |
2 |
bólegi uzın ba yamasa |
3 |
bólegi uzın ba? Ne ushın? |
|||||
4 |
6 |
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
Túsindiriwge háreket etiń.
a)24 ǵoza 4 balaǵa teń bólip berildi. Hár bir bala alǵan ǵoza jámi ǵozanıń qanday bólegin quraydı?
b)24 ǵozanı 6 balaǵa teń bólip berdi. Hár bir bala alǵan ǵoza jámi ǵozalardıń qanday bólegin quraydı?
d)qaysı waqıtta balalar kóbirek ǵoza alǵan? Ne ushın?
BIRDEY BÓLIMGE IYE BÓLSHEKLERDI SALÍSTÍRÍW
Uzınlıǵı 6 sm bolǵan kesindi sızıń. Onıń
1 |
; |
2 |
; |
3 |
; |
4 |
. |
|
6 |
6 |
6 |
6 |
|||||
|
|
|
|
bóleginiń uzınlıǵı neshe santimetr kórinisinde jazayıq:
Úlesler
Úleslerge sáykes uzınlıqlar (sm)
bolıwın tawıp, juwaptı keste
1 |
. |
2 |
. |
3 |
. |
4 |
. |
5 |
. |
|
6 |
6 |
6 |
6 |
6 |
||||||
|
|
|
|
|
||||||
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Bólimi ózara teń (birdey) bolǵan bólsheklerdiń: biriniń alımı úlken bolsa, sol bólshek úlken boladı, qaysı biriniń alımı kishi bolsa, sol bólshek kishi boladı.
Uzınlıǵı 12 sm bolǵan kesindi sızıń. Onıń
1 |
; |
1 |
; |
1 |
. |
|
2 |
3 |
4 |
||||
|
|
|
bóleginiń
uzınlıǵı neshe santimetr bolıwın tawıp, jazayıq:
Úlesler |
|
1 |
. |
|
|
||
|
|
|
|
|
|
2 |
|
Úleslerge sáykes uzınlıqlar |
|
6 |
|
(sm) |
|
|
|
juwabın
1 |
. |
|
3 |
||
|
4
keste boyınsha
14 . 16 .
3 2
301
Alımları ózara teń bolǵan bólsheklerden: qaysı biriniń bólimi kishi bolsa, sol bólshek úlken boladı; qaysı biriniń bólimi úlken bolsa, sol bólshek kishi boladı.
Bólimi 4 bolǵan 3 bólshek jazıń. Bólimi 8 bolǵan 4 bólshek jazıń. Bólimi 10 bolǵan 5 bólshek jazıń.
Alımı 1 bolǵan 4 bólshek jazıń. Alımı 3 bolǵan 4 bólshek jazıń. Alımı 5 bolǵan 4 bólshek jazıń.
Juldızshalar ornına > yamasa < belgilerinen sáykes keletuǵının qoyıń:
a)
1 |
|
2 |
; |
3 |
|
|
6 |
6 |
6 |
||||
|
|
|
4 6
.
;
b)
1 |
|
1 |
; |
3 |
|
3 |
. |
|
2 |
3 |
5 |
6 |
|||||
|
|
|
|
Dápterińizge qálegen AB kesindi sızıń. Onıń ortasın C tochka menen belgileń. Nátiyjede, AB kesindi teń eki bólekke ajıratıladı. AC=CB. Hár bir bólek AB nıń ekiden bir bólegin (yarımın) quraydı.
Nadira apa bir pútin torttı 8 bólekke bóldi. Sonnan bir bólegin balasına berdi. Balası torttıń qanday úlesin aldı? Nadira apanıń balası torttıń segizden bir úlesin aldı.
Dóńgelekti, kesindini, kvadrat yamasa tuwrı tórtmúyeshlikti bir pútin dep qaraw múmkin. Pútinniń teń bólekleri úlesler dep ataladı. Ádette, ekiden bir úles-yarım, tórtten bir úles-sherek, segizden bir
úles bolsa yarımsherek dep aytıladı.
Súwrettegi kórinislerdiń qanday bólimi (úlesi) boyalǵan?
Anası eki oqıwshı balası ushın barlıǵı bolıp 15 dápter satıp aldı. Dápterdiń 3 úlesin úlken balasına, 2 úlesin bolsa kishi balasına berdi. Har bir bala neshewden dápter aldı?
302
Manzura menen Atabek birgelikte
berip, jámi 480 kg júzim úzdi. Onıń |
1 |
|
3 |
||
|
fermer xojalıǵına járdem bólegin Manzura, qalǵanın
Atabek úzdi. Hár bir bala neshe kilogrammnan júzim tergen?
Erik qurıtılǵanda óz massasınıń
1 3
bólegine shekem qaq alınadı.
300 kg erikten qansha qaq alınadı? 240 kg erikten she?
Fermer xojalıǵı 120 bas malǵa iye. Olardıń |
1 |
bólegi qoylar, |
|
2 |
|||
|
|
1 3
bólegi eshkiler, qalǵanı sıyırlar. Xojalıqta hár bir maldan neshewden bar?
Turist saatına 3 km tezlik penen 4 saat júrgennen keyin, 1 saat dem aldı.
Soń saatına 4 km tezlik penen 2 saat jol júrdi hám 1 saat dem aldı. Esaplasa, mánzilge jetiw ushın jáne 10 km jol bar eken.
Bul aralıqtı ol saatına 5 km tezlik penen ótti.
a)turist jámi neshe kilometr jol júrgen?
b)turist hár waqıtta (dem alǵansha) jámi joldıń qansha bólegin júrgen?
Bir saattıń
3 4
hám
3 5
bóleklerin salıstırıń. Qaysı bólegi artıq?
Neshe minutqa a) bir metrdiń
artıq?
7 |
úlesi hám |
|
10 |
||
|
7 20
úlesi neshe santimetr boladı?
b) bir metrdiń
3 5
úlesi úlken be yamasa
3 4
úlesi úlken be?
Dáslep úleslerdi salıstırıń, keyin esaplań.
Telekórsetiw 1 saat 20 minut dawam etti. Bul waqıttıń |
3 |
|
|
40 |
bólegin hár túrli reklamalar iyeledi. Reklamalar neshe minut waqıttı alǵan?
a)5 bólshekten úlken bolǵan bir neshe bólshek jazıń.
18
b)9 bólshekten kishi bolǵan bir neshe bólshek jazıń.
10
Juwaplarıńızdı tiykarlań.
Másele. Anası torttı 8 bólekke bóldi. Bir bólegin kishi balasına, eki bólegin úlken balasına berdi. Eki bala torttıń qansha bólegin aldı?
303