Matematikani oqitiw metodikasi

KÓBEYMENI SANǴA KÓBEYTIW HÁM BÓLIW

Kóbeymeni sanǵa bóliw ushın kóbeytiwshilerden birewin (qolaylısın) sol sanǵa bólip, nátiyjeni ekinshi kóbeytiwshige kóbeytiw múmkin.

Noller menen tamamlanǵan sanlardı bóliwde aqırında qalǵan nollerdi tiyindi izine jazıp qoyıladı.

Tuwrımúyeshlik kórinisindegi jerdiń tárepleri 22 m hám 30 m. Jerde tárepi 8 metr bolǵan kvadrat kórinisindegi eki gúlzar ajıratılǵan. Jerdiń qalǵan maydanın tabıń.

Salıstırıń:

9∙10 hám 9∙4+9∙6 7∙10∙13 hám 13∙7 30∙18 hám 18∙3+18∙10

Esaplań:

Figuradaǵı:

a) barlıq úshmúyeshliklerdi b) barlıq tórtmúyeshliklerdi v) tuwrımúyeshlikti jazıń

234

KÓBEYMENI SANǴA KÓBEYTIW HÁM BÓLIW

Úlgidegi sıyaqlı esaplań;

Túsindiriń hám esaplań:

Ámellerdi orınlań:

Úlgi:

Teńlemeni sheshiń:

Kóbeytiwdi túsindirip beriń:

Úlgi:

235

KÓBEYTIW HÁM BÓLIW ÓZARA KERI ÁMEL

Ámeller tártibin belgileń, sheshiń:

Hár bir qatardaǵı úsh san járdeminde 3 mısal dúziń: Úlgi:

Tawıq 8 den 12 ge shekem shóje ashadı. Bul shójelerden 6-8 i úlken shóje bolıp jetisedi. 20 tawıq neshe shóje ashıwı múmkin hám olardan neshewi úlken bolıp jetisedi? Eger, olardan yarımı tawıq, yarımı qoraz bolsa, barlıǵı bolıp neshewden neshege shekem tawıq jetisedi? Másele juwabın kestede beriń.

Shójeler

Úlken bolǵanları

Tawıqlar

a)Axmed 8 dápter satıp aldı. Hár bir dápter 45 sumnan bolsa, ol barlıq dápter ushın qansha pul tólegen?

b)Dilnaza 12 dápter ushın 480 sum tóledi. Bir dápter neshe sum

turadı?

Ámellerdi orınlań:

236

KÓBEYTIW HÁM BÓLIWDI TEKSERIW Nátiyjeniń durıslıǵın tekseriń:

Kesteni toltırıń:

Bóliw menen tekseriń:

Kesteni toltırıń hám durıslıǵın tekseriń:

Qızıqlı kvadratlardı toltırıń:

Kesteni toltırıń hám durıslıǵın tekseriń:

Esaplań hám nátiyjeni eki usılda tekseriń:

237

KÓBEYTIWDIŃ ORÍN ALMASTÍRÍW HÁM GRUPPALAW

QÁSIYETLERI

Tuwrı tórtmúyeshliktiń boyı hám enin ólsheń, maydanın eki usılda esaplań hám nátiyjelerdi salıstırıń.

Mısallardı sheshiń hám durıslıǵın eki usılda tekseriń:

Qolaylı usılda esaplań hám nátiyjeni túsindiriń:

Úlgi:

Ańlatpanı salıstırıń:

Eger sanǵa 7 ni qosıp, qosındını 7 ge bólip, tiyindiden 7 ni ayırıp, ayırmanı 7 ge kóbeyсe, 7 payda boladı. Bul qanday san?

QOSÍNDÍ HÁM AYÍRMANÍ SANǴA KÓBEYTIW

Oqıń hám nátiyjeni aytıń:

238

Ámellerdi orınlań:

Qosındını sanǵa kóbeytiw ushın:

a)qawıs ishindegi ámel orınlanıp, nátiyje sanǵa kóbeytiledi; Ayırmanı sanǵa kóbeytiw ushın:

a)qawıs ishindegi ámel orınlanıp, nátiyje sanǵa kóbeytiledi;

b)kemeyiwshi hám alınıwshı sanǵa kóbeytilip, nátiyjeni alıw múmkin.

Esaplań:

4-«A» klasta 31, 4 «B» klasta 34 oqıwshı bar. Olardıń hár birine 5 dápter hám 2 qálem berildi. Barlıǵı neshe dápter hám neshe qálem berildi? Bir dápter 60 sum, bir qálem 20 sum bolsa, olar ushın neshe sum pul sarıplanǵan? Máseleni túsindirip sheshiń.

Esaplań hám nátiyjeni analiz etiń:

Úlgiden paydalanıp, esaplań:

KÓBEYTIWDIŃ BÓLISTIRIW NÍZAMÍ

Sheshimnen paydalanıp juwmaqtı jazıń.

239

Esaplań:

Berilgen kórinistiń maydanın esaplaw ushın onı eki tuwrı tórtmúyeshlikke ajıratıp hám maydanların bólek-bólek esaplap, keyin nátiyjelerdi qosıw kerek.

Mısallardı sheshiń hám nátiyjeni tekseriń:

Teńlemeni sheshiń:

Esaplań:

3, 6, 9, 12, 15, 18, 21, 24, 27 sanların usı kvadrat shaqmaqlarǵa sonday jaylastırıń, hár bir baǵdardaǵı 3 sannıń qosındısı 45 bolsın.

10 ǴA , 100 GE HÁM 1000 ǴA KÓBEYTIW Oqıń hám nátiyjeni aytıń:

240

Esaplawdı dawam ettiriń:

Natural san nol menen tamamlanatuǵın sanlarǵa tómendegishe kóbeytiledi. Mısallar sheshiliwin analiz etip, juwmaq shıǵarıń:

Túsindirip sheshiń hám juwmaq shıǵarıń:

Hasan hám Husan yarım saatta aǵashtı yarım metrli bóleklerge bólip shıqtı. Hár bir bólgen bólegine 5 minuttan waqıt ketken bolsa, aǵashtıń uzınlıǵı neshe metr bolǵan?

NOLLER MENEN TAMAMLANATUǴÍN SANǴA

KÓBEYTIW HÁM BÓLIW

Túsindirip sheshiń hám juwabıńızdı dápterge jazıń:

Qolaylı usılda sheshiń:

241

Súwrette berilgen úshmúyeshlik bóleklerinen qanday etip:

a)bir tuwrımúyeshlik;

b)bir kvadrat;

d) eki kvadrat payda etiw múmkin?

4320:60 bóliwi qanday tabılǵanın kórip shıǵıń:

a)432 onlıq (tolıq emes bóliniwshi, 60 ǵa bólinedi-7 tolıq onlıq boladı);

b)qalǵan 12 onlıq yamasa 120 birlik 60 ǵa bólinedi-2 birlik boladı;

d)demek, tiyindi 72 boladı.

Eger kvadrattıń perimetri 400 sm bolsa, maydanı qansha boladı?

Kesteni toltırıń:

Juwaptı tez aytıń:

Qanday sanlar 10 ǵa, 100 ge, 1000 ǵa ańsat bólinedi?

Sheshiń hám durıslıǵın tekseriń:

Kesteni toltırıń:

a) 101 000 menen eń úlken 4 xanalı san qosındısın eń kishi 4 xanalı sanǵa qosıń;

242

b) 100 100 sanı menen 1 diń ayırmasın 2222 ge qosıń;

d) eń kishi bes xanalı san menen 1 diń ayırmasın 9 márte kemeyttiriń.

QALDÍQLÍ BÓLIW

Qaysı jazıw qaldıqlı bóliwdi durıs ańlatadı:

a)bóliniwshi 1204, tolıq emes tiyindi 75, qaldıq 4 bolsa, bóliwshini tabıń:

Sheshiw: 1) 1204-4=1200 2) 1200:75=16 Juwap: bóliwshi 16.

b)bóliniwshi 200, tolıq emes tiyindi 3, qaldıq 5 bolsa,

bóliwshini tabıń;

d)bóliniwshi 1000, tolıq emes tiyindi 8, qaldıq 40 bolsa, bóliwshini tabıń;

e)bóliniwshi 4850, tolıq emes tiyindi 6, qaldıq 50 bolsa, bóliwshini tabıń.

Qapshıqtaǵı 70 kg un 3 kg nan ólshep qaltashalarǵa salındı. Qapshıqta neshe kilogramm un awısıp qaldı? Eger sol 70 kg undı 4 kg nan ólshep qaltashalarǵa salınsa, qapshıqta neshe kilogramm un qalǵan bolar edi? 5 kg nan ólshep salınsa she?

Bóliwshi 12, tolıq emes tiyindi 20, qaldıq 10. Bóliniwshini tabıń.

Sheshiw: 12∙20+10=240+10=250. Tekseriw: 250:12=20 ( 10 qaldıq).

Kesteni toltırıń hám □; ○; ∆; ◊ shártli belgiler neni bildiretuǵının yadıńızda tutıń.