Qaraqalpaq tilinin mornofologiyasi

nemaǵa tamamlanǵanına qaramastan jalǵana beredi. Bul jaǵday arab-parsı

tillerinde singarmonizmniń joq bolıwı menen baylanıslı.

Ulıwma aytqanda, túbir hám affiks morfemalar arasında fonologi-

yalıq dúzilisi jaǵınan ulıwma usaslıqlar bolıw menen qatar dawıslı hám dawıssız fonemalardıń jumsalıwı, buwın qurılısı boyınsha bir qatar

ózgesheliklerge de iye. Túbir morfemalarda da, affiks morfemalarda da dawıssız+ dawıslı+ dawıssız túrindegi qamaw buwınlar kóp ushırasadı. Bul túrkiy tillerde dáslepki túbir morfemalardıń úsh fonemadan ibarat

bolǵan degen pikirlerdi tastıyıqlaydı. Túbir morfemalardıń ayırım tańlaq hám janapaylardı e sapqa almaǵanda bir dawıslı, sonday-aq bir dawıssızdan jasalmawı, olardan tek dawıslı fonemalardıń ayırımları-

nıń jumsalıwı jaǵınan shekleniwi hám dawıssızdan ulıwma jasalmawı olar arasındaǵı ulıwmalıq baylanıslardı kórsetedi. Biz usıǵan tiykarlanıp kómekshi sózlerdi hám affikslerdi mánili sózlerden kelip shıqqan degen shamalawdıń obektivlik shınlıqqa jaqın e kenine qosılamız. Qaraqalpaq tilinde bir dawıssızdan turatuǵın túbir morfema bolmaydı. Bunday jaǵday tańlaq hám janapaylarda da ushıraspaydı. Bul affiks morfemanıń tek dawıssızdan turatuǵın variantı bolmaydı degen pikirdiń durıslıǵın ele de tastıyıqlaydı.

juwan-jińishke bolıp oppoziсiya dúzgen. Soń túrkiy tillerge, sonıń ishinde qaraqalpaq tiline arab tiliniń tásiri arqalı á fonemasınıń ki-

rip keliwi menen a foneması menen á foneması túbir morfemalarda juwan-jińishke bolıp oppoziсiya dúzgen. Al affiks morfemalarda házirgi qaraqalpaq ádebiy tilinde á foneması jumsalmaydı. Sonlıqtan a foneması e foneması menen oppoziсiya dúzedi.

-63-

Solay etip, affiks morfemalardıń variantlarında dawıslı fonemalardıń almasıp jumsalıwında tiykarǵı derek singarmonizm boladı.

Onıń sózdi shólkemlestiriwshilik xızmetine baylanıslı dawıslı fonemalar affiks morfemalarda almasıp jumsaladı.

Qaraqalpaq tilinde ayırım affiks morfema variantlarında a - e - i fonemalarınıń almasıwı da ushırasadı. Máselen, buǵan kelbetlik jasawshı shaq - shek - shik1 affiksin kórsetiwge boladı: ashıwshaq-kewilshek- tómenshik.

Qaraqalpaq tilindegi affiks morfema variantlarınıń izertlenbewi olardaǵı almasıwshı fonemalardı anıqlawdı qıyınlastıradı. Ayırım qosımtalar bir affikstiń variantı ma yamasa hár qıylı affiks e kenin anıqlaw qıyın. Óytkeni, affikslerde de sinonimiya, omonimiya qubılısları kóp ushırasadı. Máselen, «Házirgi qaraqalpaq tili. Morfologiya» (Nókis, 1981, 80-bet) sabaqlıǵında « =ǵısh//=gish, =qısh//=kish affiksleri feyil tiykarına jalǵanıp, sınǵa, sıpatqa tán belgilerdi bildiredi»,-dep kórsetilgen. Al sońǵı shıqqan «Házirgi qaraqalpaq ádebiy tiliniń grammatikası. Sóz jasalıw hám morfologiya» (Nókis, 1994, 50-bet) miynetinde tek bul affikstiń =ǵaq//=gek, =qaq//=kek variantları feyilden beyimlilik, uqıplılıq belgisin bildiriwshi kelbetliklerdi jasawshı affiks

sıpatında berilgen. Biraq bul affikstiń =qash//=kesh variantı haqqında hesh nárse aytılmaydı. Haqıyqatında =qash//=kesh affiksi =qısh//=kish, =ǵısh//=gish affiksleriniń variantı ma? - degen soraw tuwıladı. Joqarı-

da kórsetilgen sabaqlıqta -qash variantına tek qıyqash (qas) sózi mısal sıpatında berilgen. Al -kesh variantı tek kórsetilgeni menen oǵan ulıwma mısal keltirilmegen. Tiykarında bul affikstiń házirgi qaraqalpaq

janlı sóylew tilinde =qısh//=kish, =ǵısh//=gish (=qush//=kúsh, =ǵush//=gúsh) variantı bar. Qash hám kesh bul affikstiń variantı emes. Joqarıda kelti-

1 Házirgi qaraqalpaq ádebiy tiliniń grammatikası. Sóz jasalıw hám morfologiya. –Nókis: Bilim. 1994. B.48.

-64-

rilgen qıyqash sózi, bizińshe, birikken qospa sóz bolıp, ol qıyıq hám qas sózleriniń qosılıwınan jasalǵan. Qıyıq sózi gaplologiyaǵa ushıraǵan, al qas sózindegi s foneması sh foneması menen almasqan.

Qaraqalpaq tiline basqa tillerden ózlestirilgen bank, tank, fakt, park hám t.b. sıyaqlı aqırı kn, kt, rk dawıssızlarına tamamlanǵan sózlerge affiks morfemalardıń tek jińishke variantı ǵana jalǵanadı. Mısalı, bankte, tankten, faktke, parkte hám t.b. Bunda affiks morfemanıń jińishke variantınıń jalǵanıwı bank, tank sózleriniń epiteza qubılısına ushırap, olardıń banki, tanki bolıp aytılıwı, al fakt, park sózleriniń epenteza qubılısına ushırap fakit, parik bolıp aytılıwı sebepshi bolsa kerek. Usıǵan baylanıslı bul sózlerge affiks morfemalardıń jińishke variantı jalǵanǵan. Biraq janlı sóylew tilinde bul sózler-

ge affiks morfemanıń sáykes juwan variantın qosıw jaǵdayı da ushırasadı.

Házirgi qaraqalpaq tilindegi affikslik morfema variantlarında dawıssız fonemalardıń almasıp jumsalıwı túbir morfemanıń aqırındaǵı seske, yaǵnıy ilgerili tásirge baylanıslı kelip shıǵadı. Házirgi til bilimi kóz-qarasınan olar fonetikalıq seslik almasıwlar dep qaralǵanı menen affikslik morfema variantlarında dawıssızlardıń tariyxıy rawajlanıwlarınıń izleri seziledi. Sonıń menen birge affikslik morfema variantlarında dawıssızlardıń almasıwı sóz shaqaplarında,

olardıń morfologiyalıq kategoriyalarında túrlishe bolıp keledi. Usı jaǵdaylardı e sapqa alıp, biz olardı morofonologiyalıq qubılıs sıpatında qarastıramız.

B-P-M dawıssızlarınıń almasıwınan dúzilgen affiks morfemalardıń variantları házirgi qaraqalpaq tilinde jiyi ushırasadı. Olar ilge-

rili tásirge baylanıslı atawısh feyil jasawshı =baq//=bek, =paq//=pek, =maq//=mek, atlıq hám feyildiń betin bildiriwshi =ban//=ben, =pan//=pen, =man//=men, bolımsız feyil hám atlıq jasawshı =ba//=be, =pa//=pe,

-65-

=ma//=me hám t.b. affiks morfemalarda bir-biri menen almasıp jumsaladı. Bul affikslerdiń b dawıssızınan baslanatuǵın variantı aqırı únli dawıssızlarǵa hám murınlıq sonorlarǵa tamamlanǵan sózlerge (dizbek, bajban, súzbe, qurınbaq hám t.b.), p dawıssızınan baslanatuǵın variantı aqırı únsiz dawıssızlarǵa pitken sózlerge (shertpek, kóshpek, tartpa, artıqpan), al m dawıssızınan baslanatuǵın variantı aqırı dawıslıǵa hám awızlıq sonorlarǵa pitken sózlerge jalǵanadı (baraman, qırma, barmaq, ilmek hám t.b.).

Qaraqalpaq tilinde bul úsh dawıssızdıń almasıwınan dúzilgen - benen//-penen//-menen tirkewishleri, =ma//=me, =ba//=be, =pa//=pe soraw janapaylarınıń variantlarınıń ilgerili tásirge baylanıslı almasıwı

joqarıda keltirilgen affikslerden ózgesheliklerge iye. Tirkewishlerdiń benen variantı aqırı únli dawıssızǵa, penen variantı aqırı únsiz dawıssızǵa, al menen variantı dawıslılarǵa hám barlıq sonor dawıssızlarǵa tamamlanǵan sózlerge dizbeklesip keledi. Mısalı, taz benen, taj be-

nen, saat penen, shash penen, qara menen, alma menen, sálem menen, aǵań menen hám t.b. Al soraw janapaylarınıń variantları sózlerge dizbeklesip ke-

liwi affiks morfemalardaǵı sıyaqlı ózgesheliklerge iye boladı. A.A.Abduazazov atlıqlardaǵı morfonologiyalıq seslik almasıwlar haqqında ayta kelip: «...fonologiyalıq neytralizaсiya oppoziсiya aǵzaları ortasındaǵı ayırmashılıqtıń joǵalıwı menen sıpatlanadı. Diaxroni-

yalıq jaqtan fonologiyalıq neytralizaсiya hátte, fonetikalıq assimilyaсiyanıń nátiyjesi bolıp tabıladı,»1 -deydi.

Qaraqalpaq tilindegi b-p-m fonemalarınıń affiks morfemalarda almasıp jumsalıwı tiykarınan assimilyaсiyanıń nátiyjesi bolıwı menen dissimilyaсiyanıń da belgilerin saqlap qalǵan. Bul házirgi kóz-qarastan olardı almasıwshı fonemalar sıpatında qarawǵa tiykar boladı. Házirgi qaraqalpaq tiliniń imla qaǵıydalarında bul ózgesheliklerge ayrıqsha

1 Abduazizov A.A. O’zbek tili fonologiyasi va morfonologiyasi. –Toshkent: Wqituvchi. B.100.

-66-

dıqqat berilmegen. Bul ózgesheliklerdi esapqa alıp, imla qaǵıydalarına anıqlawlar kirgiziw durıs jazıw máselelerine paydalı tásirin tiygize-

di. Bul affikslerdiń hám kómekshi sózlerdiń b dawıssızınan baslanatuǵın variantı n dawıssızına tamamlanǵan sózlerge qosılǵanda keyinli tásir nızamı boyınsha n dawıssızın m dawıssızına aylandıradı: qurın- baq-qurımbaq, saǵın ba - saǵım ba hám t.b.

D-T-N fonemalarınıń almasıwınan dúzilgen morfemalardıń variantları iyelik, tabıs hám shıǵıs seplikleriniń affikslerinde jumsala-

dı. Iyelik hám shıǵıs seplikleriniń d dawıssızınan baslanatuǵın

=dıń//=diń (iyelik), =dan//=den (shıǵıs) variantları aqırı únli hám awızlıq sonor dawıssızlarǵa pitken sózlerge jalǵanadı: tazdıń, qardıń, gúldiń, jazdıń, taldan, qardan hám t.b. Únsizden baslanatuǵın =tıń//=tiń

(iyelik), =tan//=ten (shıǵıs) variantları aqırı únsiz dawıslıǵa tamamlanǵan sózlerge jalǵanadı: attıń, terektiń, kitaptan hám t.b. Al n dawıssızınan baslanatuǵın =nıń//=niń (iyelik), =nan//=nen (shıǵıs) variantları aqırı dawıslılarǵa hám murınlıq dawıssızlarǵa tamamlanǵan sózlerge jalǵanadı: almanıń, tamnıń, qumnan, gúńnen hám t.b.

Tabıs sepliginiń affikslerinde d-t-n fonemalarınıń almasıwı bolǵanı menen olarda ózgeshelikler seziledi. Onıń d dawıssızınan baslanatuǵın =dı//=di variantı aqırı únli hám sonor dawıssızlarǵa tamamlanǵan sózlerge jalǵanadı: tazdı, qardı, qumdı, úkemdi hám t.b. Únsiz dawıssızdan baslanatuǵın =tı//=ti variantı aqırı únsiz dawıssızlarǵa pitken sózlerge jalǵanadı: kitaptı, e tikti, gúrishti hám t.b. Al n dawıssızınan baslanatuǵın =nı//=ni hám -n variantı aqırı dawıslı seske hám tartımnıń úshinshi betinen soń jalǵanadı: almanı, ermeni, inisin, kita-

bın hám t.b. Demek, bunnan kórinip turǵanınday, tabıs sepleginiń

=dı//=di variantında iyelik hám shıǵıs seplikleriniń d dawıssızınan baslanatuǵın variantına salıstırǵanda ózgeshelik ushırasadı. Ne ushın iyelik hám shıǵıs sepliklerindegi sıyaqlı aqırı murınlıq sonorlarǵa

-67-

pitken sózlerge tabıs sepliginiń =nı//=ni jalǵawı jalǵanbaydı, yaǵnıy n-d dawıssızlarınıń almasıwı payda boladı?-degen orınlı soraw payda boladı.

Qaraqalpaq klassik shayırları shıǵarmalarınıń tilinde iyelik hám tabıs sepliginiń n dawıssızınan baslanatuǵın variantı eski ózbek tili-

niń tásiri menen sózdiń aqırı qanday seske tamamlanıwına qaramastan jalǵana bergen.1 Al házirgi qaraqalpaq tilinde olar belgili bir normaǵa túsken. Bizińshe, tabıs sepliginiń =dı//=di variantınıń =nı//=ni variantınıń ornına da almasıp qollanılıwı analogiya jolı menen payda bol-

sa kerek. Sebebi =dı//=di tek tabıs sepliginiń forması ǵana e mes, al ol omonim bolıp, feyildiń ótken máhál forması xızmetin de atqaradı.

Ótken máhál formasınıń n dawıssızınan baslanatuǵın variantı joq, al tek d hám t dawıssızınan baslanatuǵın variantları bolıp, d dan baslanatuǵın variantı aqırı dawıslı, únli hám sonor dawıssızlarǵa pitken sózlerge, t dan baslanatuǵın variantı únsiz dawıssızǵa pitken sózlerge jalǵanadı. Usınday analogiya jolı menen tabıs sepliginiń =dı//=di variantı =nı//=ni variantınıń ornına almasıp jumsalıwı qáliplesken qubılısqa aylansa kerek.

=Q/K = Ǵ/G dawıssızlarınıń almasıwınan dúzilgen affiks morfema variantları barıs sepliginiń =qa//=ke, =ǵa//=ge, kelbetlik jasawshı

=qı//=ki, =ǵı//=ki, kelbetlik feyil jasawshı =qan//=ken, =ǵan//=gen affikslerinde hám t.b. ushırasadı. Bul dawıssızlar ilgerili tásirge baylanıslı morfonema xızmetin atqaradı. Onıń q dawıssızınan baslanatuǵın variantı aqırı juwan buwınǵa hám únsiz dawıssızǵa pitken sózlerge, k dawıssızınan baslanatuǵın variantı jińishke buwınǵa hám únsiz dawıssızǵa pitken sózlerge, ǵ dawıssızınan baslanatuǵın variantı juwan buwınǵa hám dawıslı, únli, sonor dawıssızlarǵa pitken sózlerge, g dawıs-

1 Nasırov D., Dospanov O., Bekbergenov A., Saytov D. Qaraqalpaq ádebiyatı klassikleri shıǵarmalarınıń tili. –Nókis: Bilim. 1995. B.132-133.

-68-

sızınan baslanatuǵın variantı juwan buwınǵa hám dawıslı, únli, sonor dawıssızlarǵa pitken sózlerge qosıladı. Máselen, kitapqa, terekke, túski,

qatqan, almaǵa, qorǵa, elge, kelgen, túngi hám t.b.

Qaraqalpaq tilinde bul dawıssızlardıń tek birewi ǵana qatnasatuǵın

variantcız affiksler de bar. Máselen, atlıq jasawshı -kesh, kelbetlik jasawshı -góy affiksi. Olar qaraqalpaq tiline arab-parsı tilinen ózlestirilip, házirgi qaraqalpaq tilinde affiksoid xızmetin atqaradı.1 Olar

bir variantsız bolǵanlıqtan sózdiń qanday seske tamamlanǵanlıǵına qaramastan qosıla beredi: paxtakesh, súwretkesh, arzagóy, xoshametgóy hám t.b.

Bul dawıssızlardıń tek jińishke reńkleriniń qatnasıwınan dúzilgen eki variantlı affiksler de bar. Máselen, atlıq jasawshı =ker//=ger af-

fiksi. Olardıń almasıp jumsalıwı sózdiń qanday seske pitkenine baylanıslı boladı. Eger sóz únsiz dawıssızǵa tamamlansa oǵan -ker, al qalǵan

únli, dawıslı, sonor dawıssızlarǵa tamamlansa -ger variantı qosıladı:

sawdager, zerger, xızmetker, mádetker hám t.b. Biraq shıpa sózine g dawıssızınan baslanatuǵın variant qosılıwı kerek bolsa, oǵan kerisinshe, k dawıssızınan baslanatuǵın -ker variantı qosıladı: shıpaker. Bizińshe,

ker negizinen qaraqalpaq tiline parsı tilinen ózlestirilgen kár sózi bolıp, onıń ger variantı qaraqalpaq tiline ózlestirilgen soń singarmonizm nızamı nátiyjesinde payda bolǵan. Ele bul variant payda bolmastan burın ker affiksi sózdiń aqırı qanday seske tamamlanıwına qaramastan qosıla

bergen. Palker sózinde de aqırı sonor dawıssızǵa tamamlanǵan sózge ker qosılıp tur. Bul ker affiksiniń tariyxıy rawajlanıwı menen payda bol-

sa kerek. Ker affiksiniń ger variantı payda bolǵannan soń olar singarmonizm nızamı boyınsha sózlerge qosıla baslaǵan. Biraq ayırım sózlerge ker affiksi óziniń izin qaldırǵan.

D-T dawıssızlarınıń almasıwınan dúzilgen affiks morfemalar

orın sepliginiń =da//=de, =ta//=te, feyildiń ózlik dárejesiniń

1 Házirgi qaraqalpaq ádebiy tiliniń grammatikası. Sóz jasalıw hám morfologiya. B.10.

-69-

=dır//=dir, =tır//=tir, feyildiń ótken máháliniń =dı//=di, =tı//=ti hám t.b. affikslerinde ushırasadı. Olar túbirdiń sońǵı sesiniń sıpatına qaray almasıp jumsaladı: aqırı dawıslı, únli, sonor dawıssızǵa ta-

mamlanǵan sózlerge d fonemasınan baslanatuǵın variantı, aqırı únsizge tamamlanatuǵın sózge t fonemasınan baslanatuǵın variantı qosıladı.

Máselen, almada, kitapta, aldır, toltır, ketti hám t.b. Házirgi qaraqalpaq tilinde ózgelik dárejeniń =dır//=dir, =tır//=tir, atlıq jasawshı

=dıq//=dik, =tıq//=tik affiks morfema varintlarında dawıssız d-t fonemalarınıń almasıp jumsalıwın fonetikalıq nızamlar menen túrsindiriw múmkin emes. Bul affikslerdiń de d dan baslanatuǵın variantı aqırı dawıslı, únli, sonor dawıssızlarǵa, al t dan baslanatuǵın variantı aqırı únsiz dawıssızǵa tamamlanǵan sózlerge jalǵanadı: juldır, qaldıq, septir, keptir hám t.b. Biraq ayırım sózlerde buǵan kerisinshe qubılıs kórinedi: keltir, kemtik, óltir, jemtik hám t.b. Bul tariyxıy jaǵdaylar menen baylanıslı. Etimologiyalıq jaqtan d dawıssızı t dawıssızınan kelip shıqqan. T dawıssızınıń únlilesiw proсesine ushırawı nátiyjesinde d dawıssızı payda bolıp, ol bir qatar túrkiy tillerde sóz basındaǵı t me-

nen almasqan. Máselen, házirgi oǵuz toparındaǵı tillerde bul proсess kúshli bolıp, qıpshaq toparında t dawıssızı qollanılǵan sózlerde d dawıssızı qollanıladı: dórt-tórt, daǵ-taw hám t.b. Biraq ayırım sózlerde qıpshaq tillerinde de d dawıssızı qollanılǵan.

L-D-T dawıssızlarınıń almasıwınan dúzilgen affikslik morfema variantları onsha ónimli e mes. Házirgi qaraqalpaq tilinde feyil jasawshı e ń ónimli affiks =la//=le bolıp e saplanadı. Ol barlıq túrkiy tillerde de, ertedegi jazba estelikler tilinde de feyil jasawshı ónimli affiks xızmetin atqarǵan. Mahmud Qashǵariy «...la qosımtası atawıshlardan feyil jasaydı, bul úlken qaǵıyda, onı hámme waqta este saqla,»1 -dep jazǵan. Házirgi qazaq tilinde l-d-t dawıssızlarınıń affiks morfema va-

1 Maxmud Qashqariy. Devanu luǵat-it túrk.1. –Toshkent: Fan.1960. B.21.

-70-

riantlarında almasıwı janlı qubılıs. Al qaraqalpaq tilinde affiks morfema variantlarında l dawıssızı basqa dawıslılar menen almaspaydı. Tek ayırım sózlerde l dan baslanatuǵın affikslerdiń variantı bolıp esaplanatuǵın d dan, t dan baslanatuǵın variantlar ushırasadı. Biraq d hám t fonemalarınan baslanatuǵın janlı qubılıs dep qarawǵa bolmaydı. Olar tek belgili sózlerde ǵana kórinedi. Máselen, únde sózinde dissimilyaсiya qubılısı nátiyjesinde =la//=le affiksiniń =da//=de variantı almasqan. Al ta variantı janlı sóylew tilinde ádebiy tildegi =la//=le variantınıń ornına almasıp qollanıladı: isle-iste, tisle-tiste hám t.b. Bunda t dan baslanatuǵın varianttıń almasıp qollanılıwı ilgerili tásirdiń nátiyjesi bolıp tabıladı.

Qazaq til biliminde A.Xasenova =la//=le affiksiniń =da//=de, =ta//=te fonetikalıq variantları menen qatar =ra//=re, =na//=ne variantları da bar1, - deydi. Al A.Ǵulamov ózbek tilinde =ra//=re, =na//=ne affikslerin =la//=le affiksiniń variantı sıpatında e mes, tek xızmeti jaǵınan jaqın basqa affiks2,-dep kórsetedi. Qaraqalpaq tilinde móńre, jıyna, kisne hám t.b. sózlerde ra hám na =la//=le affiksine xızmeti hám mánisi jaqın bolǵanı menen olardı variant sıpatında qarap bolmaydı. A.Ǵulamovtıń bul haqqında pikiri shınlıqqa sáykes keledi. Sebebi ayırım feyil sózlerge =qa//=ke affiksi qosılǵanda da ol la//=le affiksiniń xızmetin atqaradı: iyis+ke=iyiske, baq+qa=bayqa hám t.b.

R-Z/S dawıssızlarınıń almasıwınan dúzilgen affiks morfema variantları kelbetlik feyildiń bolımlı =ar//=er menen bolımsız affiksi =mas//=mes variantlarındaǵı r menen s dawıssızı, sonday-aq feyildiń ózgelik dárejesiniń =dır//=dir, =tır//=tir variantı menen =qız//=kiz, =ǵız//=giz variantındaǵı r menen z dawıssızların kórsetiwge boladı: ke-

1 Xasenova A. Qazaq tilindegi la//=le affiksti tuındı túbir e tistikter. –Almatı: 1957. AN SSSR. S.7-8.

2 Gulyamov A.G. Ob affikse -la v uzbekskom yazıke. – Uchenıe zapisi Tashkentskogo pedinstituta, vıp.1., 1947. B.41-42.

-71-

ler-kelmes, barar-barmas, aldır-alǵız, keltir-kelgiz hám t.b. N.K.Dmitriev túrkmen tilinde feyildiń bolımsız formasında r dawıssızınıń tolıq saqlanıwın, tek ǵana onıń kóplik sanınıń úshinshi betin-

de z dawıssızınıń payda bolıwın atap kórsetedi.1

Solay e tip, qaraqalpaq tiliniń ayırım affikslerinde rotaсizmniń izleri saqlanıp qalǵan. R-s almasıwı túrkiy tillerdiń ayırımlarında assimilyaсiya nátiyjesinde z dawıssızınıń s dawıssızına aylanıwınan kelip shıqqan.

M.Tomanov qazaq tilindegi =sıra//=sire affiksi menen =sız//=siz affiksin etimologiyalıq jaqtan bir dep qarap, olarda da rotaсizmniń izi saqlanǵanın kórsetedi.2

1Dmitriev N.K. Sootvetstvie r/z – ISGTYa.1. Fonetika. S.324-325.

2Tomanov M. Qazaq tiliniń tarixi gramatikası. –Almata: Mektep. 1981. B.33-34.

-72-