Kenesbay Raxmanov - O dunyaga mirat

Qatnasıwshılar:

1.Taspolat 2.Qabıllawshı 3.Tárezman

4.Baslıq

5.Beyish Administratorı 6.Dozaq Administratorı 7.Hayal ólik

8.Qız 9.Aqsaq ólik

10.Sudya

11.Tergewshi

12.Redaktor 13.Ólik

14.Kochegar 15.Ájel

16.Xızmetkerler

2

PROLOG

«Jáhánnemdegi jınayat» pesasındaǵı Taspolat hám onıń ákesiniń dialogı.

Qos qábir. Abdulla Sultanovtıń qábiri aldında guller jatır Al, Gumbezli qábir sol bayaǵı saltanatınan ózgermegen. Azıp tozıp

ábigerlengen Taspolat keledi de ákesiniń qábiri qasında dizerlep otıradı.

TASPOLAT:

Assalawma áleykum, áke! Tanımadıń ba? Nege sálemimdi álik almaysań?

DAWÍS:

Seni kim eken dep tańlanıp turman, Balama uqsaydı dawısıń ǵana…

TASPOLAT:

Sol balańman, áke…

DAWÍS:

Ne deydi, janım?

Qoy, qoy, meni óytip awalandırma.

Biziń tuqımda joq ápsheriń, sıyqıń.

TASPOLAT:

Durıs…burınları kelgenmen bunda, Kul reń «Volga»da suwıldap áste. Al, endi basıńa kelip turıppan, Hátte, avtubıstan orın taba almay…

Aǵa sen bilmeyseń…

Onnan berli de

On jıl ótip ketti qıyamet-qayım.

On jıl shala jansar bolıp kunelttim, Bul tap juz jıl boldı,tek on jıl emes.

DAWÍS:

Ne boldı, balam, bunsha ábigerlenip, Ne mańlayıń qurıp qaldı, qulınım?!

TASPOLAT:

Áke maǵan uyretpepsiz

Taǵdir soqpaǵınıń gedir-budırın.

Dúnyaǵa telmirip qaramappan xesh, Aldımda jar barın kórmeppen xaslan! Barlıq baxıttı da, abıraydı da

Alarman dep edim aqshaǵa jawlap, Bárin aqsha sheshpeydi eken,ákejan! Aqshadan da, altınnan da ullıraq Adamgershilikti umıtıppan men!

DAWÍS:

Biykar! Adamgershilik te aqshaǵa keler!!

TASPOLAT:

3

Joq, áke, bul gáptiń dáwranı ótken.

Házirgi adamlar saq xám sezimtal,

Hátte, esitedi jılan jótelin.

On jıl tattım, áke, tyurmanıń duzın.

DAWÍS:

Hesh gáp… Sen de maǵan tartqansań, balam. Aqsha iyisine bári ósh bolar,

Tyurma da jaqınlar tumsıǵın taqap…

TASPOLAT:

Endi uyimde joq, bala-shaǵam da…

Kóshelerde qaldım qanǵıbas bolıp.

DAWÍS:

Ne deydi? Wax, qanday qayǵı?! Nege óle almay atırman desem… Basqalar hámmesi arqayın bolıp Bunda uyqlap atır.

mınaw qońısım da Nege tınısh desem on jıldan berli,

Seniń xásiretińdi sezgen eken ǵoy. Al, men óz górimde tikke turıppan, Ya tiri emespen, yamasa óli…

TASPOLAT:

Áke, seniń basındaǵı gumbezli mazar, Allambay tuxımınan qalǵan estelik. Tek usını kórer, sóytip bizlerdi

Az ǵana adamlar tusirer eske. Meniń keregim joq bul dúnya ushın, Ákejan, qasıńa barayın men de?

DAWÍS:

Seni bayaǵıda-aq shaqırıp edim. Sonda kelgenińde, o dúnyaǵa seni Uzatıp qalar edi saltanat penen.

Al, endi xorlanıp, óz ayaǵıń menen kelipseń. Ket dep te quwmayman, lekin Keldiń dep qıspayman qushaǵıma da.

TASPOLAT:

Ha, men de sondayman... Mirátiń ushın Alǵıs ta aytpayman, quwanbayman hám! Men tek, bul dúnyada ornım joqlıqtan Bunda keldim, áke, óz perzentińdi Qaldırıp ketipseń seńniń ustinde!

Nege basqalarday bola almadım, Nege kerek edi aqsha mal-dúnya?! Hadallıq mektebin ótpedi nege?!?

Xosh bol jaqtı-jáxán, xosh bol máńgige!!

4

(Taspolat mazarǵa kirip ketedi)

BIRINSHI KARTINA

QABÍLLAWXANADA

Aq kepinge oranǵan Taspolattı alıp kiredi. Saxnada

Qabıllawshı, eki xızmetker xám Taspolat.

QABÍLLAWSHÍ:Rastan ólgen be?

1- XÍZMETKER: Muqqapqan!

2- XÍZMETKER:Propuskası saz!

QABÍLLAWSHÍ: Qáne, kutilmegen ólik! Sóyle, óliw tariyxıńdı toltırıwmız kerek. Sorawlarǵa anıq xám qátesiz juwap ber.

(Xızmetkerlerge) Sizlerdiń shıǵıp turıwıńızǵa ruxsat. (olar shıǵadı) Jaqınıraq tur. Qalay óldiń? TASPOLAT:Óliw tariyxım uzaq sábbe.

QABÍLLAWSHÍ: Bul jerde uzaq tariyxtı tıńlawǵa biz tiriler emespiz, waqtımız joq. Qısqa ayt!

TASPOLAT: Jer ustinde maǵan jasawǵa orın qalmadı. Sonlıqtan...

QABÍLLAWSHÍ: Jer ustinde sendey bir adamǵa jasawǵa orın qalmadı ma? Ne boldı? Urıs bolıp atırma?

TASPOLAT: Jaq! Tınıshlıq... Men sawda tarawında isleytuǵın edim. QABÍLLAWSHÍ: (Qolın shappatlaydı) Solay de! (Xizmetkerleri kiredi)

Mınanıń dokumentleri qayda?

1-XÍZMETKER:Kepininde qalta bolmaǵanlıqtan jolda urlatıp alıptı. QABÍLLAWSHÍ: Biykar! O dúnyamızdıń jolında urılar joq edi ǵoy.

Dokumentleri joq bolsa, kelgen jaǵına qaytarıp jiberiń.

TASPOLAT: Jaqjaq! Rexim etińiz, meni keyinge qaytarmań! Endi men siziń esigińizdiń aldın sıpırsam da usı jerde qalaman.

2-XÍZMETKER: Bir bendeńizge rexim etińiz, xojeyin!

5

QABÍLLAWSHÍ: Bul sawda tarawında islegen eken. Satıwshı boldıńba, atıwshı boldıńba?

TASPOLAT: Satıwshı emes...

QABÍLLAWSHÍ:Demek, atıwshı!

TASPOLAT: Atıwshı degen ne?

QABÍLLAWSHÍ: Jırıp jewshi, paraxor. Bolǵanıń ras pa?

TASPOLAT: Meniń basıma jetken solar.

QABÍLLAWSHÍ: Onda pák adam ekenseń! Seniń bull jerdegi jazańda awır boladı. Atıń kim?

TASPOLAT: Taspolat Allambaev. Jasım eliwlerde. Milletim...

QABÍLLAWSHÍ: Jetkilikli! Bull jerde millet soralmaydı. Jasıńnıńda qájeti joq. Óliktiń atı ólik. Qáne, ne maxset penen keldiń bunda?

TASPOLAT: Bala-shaǵamnıń izinen keldim. Birotala keldim. Ayttım ǵoy, jer ustine sıya almadım dep.

QABÍLLAWSHÍ: Bala-shaǵań qashan ketip edi?

TASPOLAT: Bunnan on jıl burın. Hayalımnıń atı Ulperi, balamnıń atı Nurpolat.

QABÍLLAWSHÍ:(xızmetkerlerine) On jıl burınǵı arxivtı aqtarıń. (olar shıǵadı) Nege olar menen birge kele qoymadıń?

TASPOLAT: Jibermedi. On jıl tyurmada otırıp shıqtım.

QABÍLLAWSHÍ:Ne guna menen?

TASPOLAT: Atıwshı bolǵanım ushın.

QABÍLLAWSHÍ: Tusinikli! Demek, jazań awır boladı. Dozaqtıń tórine keteseń!

TASPOLAT: Bunı bılayınsha ózgertkendey iláji joq pa? Sizden

ótinemen, xurmetli...

QABÍLLAWSHÍ: Xurmetli degen sóz bizde juritilmeydi. Men xurmetli dewge ılayıq emespen.

TASPOLAT: Ne ushın?

QABÍLLAWSHÍ: Bul jerdiń qayaq ekenin bilesenbe? Bul – O dúnya!

6

Xurmetli, joldas, qádirdan, qımbatlı degen sózlerdiń hámmesi bu dúnyada qollanıladı. Sen qayda kelgenińnen xabarlı bolsań, endigiden bılay xurmetsiz, joldas emes, náqımbatlı degen sózler menen qatnas jasawıń kerek. Al, Ulken basshılardıń aldına barǵanıńda...

TASPOLAT: Xau, sizdende ulken basshı barma?

QABÍLLAWSHÍ: Bar ǵoy. Biz tek... qabıllaw priyomshiklerdiń birimiz. TASPOLAT:Uáy. Solay ma?! Men...men seni o dúnyanıń eń bas xojeyni

shıǵar dep...

QABÍLLAWSHÍ: Meni mensinbeyin dep tursań ba?

TASPOLAT: Awa! Men attan tussem de ele erden tuspegen adamman Men... sendeylerdiń talayın kórgenmen! Meni kulim shıray menen qabıl

etpegeniń ushın basshıńa arız etemen!

QABÍLLAWSHÍ: Hámmesi meniń toltırıp jibergen dokumentlerimdi basshılıqqa aladı. Seniń anaw dúnyada qanday qanday lawazımda islegeniń olarǵa bir tiyin.

TASPOLAT: Olardıń tilin bilemen! Olar meni dozaqqa taslattırmaydı. Men tek, balam menen hayalımnıń qayda turatuǵının bilsem boldı.

QABÍLLAWSHÍ: Meniń ruxsatımsız siziń ustińizdegi appaq sheshilmese, xesh qanday basshıda sizdi qabıl etpeydi. Keshiresiz, sizdey xurmetsizdi siz dep jibergenim ushın...

TASPOLAT: Zvonit etiw mumkin be?

QABÍLLAWSHÍ: Telefon islemeydi. Onın ustine bizde telefon menen sóylesiw ushın arnawlı orınnan ruxsatnama kerek.

TASPOLAT:Tusinikli! Byurokrat ekensiz!! (ruxsat sorap xızmetkerler kiredi) QABÍLLAWSHÍ: Xosh?

1-XÍZMETKER: Bunnan on jıl burınǵı arxıvtı aqtardıq. Balası Nurpolat Taspolatovich Allambaev uzaq jaqlardan bunda komandirovkaǵa kelgen eken. Ol beyishten uchastka alıp jasap atırǵan eken. Al, hayalı...

2-XÍZMETKER: Awa hayalınıń lashı bunda kelmegen.

7

QABÍLLAWSHÍ: Nege ótirik sóyleyseń?

TASPOLAT: Ótirik emes!

QABÍLLAWSHÍ: Bunda kelmegen hayalıńdı nege izleyseń? Sende insap

jiberip turadı. Bileseń be? olar ya urısadı, ya avaryaǵa ushıraydı, yamasa taǵı bir

óletuǵın nárselerdi oylap tabadı. Qullası, bizge topar-topar jańa adamlardı,

adam emes, adamnıń lashların jiberip turadı.

TASPOLAT: Onda bul jerde de jumıs jetkilikli eken ǵoy? QABÍLLAWSHÍ: Jetedi. Ólikkede jumıs kóp. (xızmetkerlerge) Birewiń

tárezmandı shaqırıń. (biri «ájep» dep shıǵadı) TASPOLAT: Táreziman?

8

QABÍLLAWSHÍ: Awa! Xázir gunań menen sawap isleriń tárezige

tartıladı. Eger gunań kóp bolsa dozaqıy bolasań, sawabıń kóp bolsa beyshke atlanasań. Bizde hámmesi ádil.

2-XÍZMETKER: Taǵı birewi kelgen bolsa kerek, dárwaza urıldı. QABÍLLAWSHÍ: Barıp, awızda irkip tur. (xızmetker shıǵadı)

TASPOLAT: Men semiz adamman, ıssıǵa shıdamayman. Dozaqqa barıwdan qorqaman.

QABÍLLAWSHÍ: Biz tárezmannıń bergen dokumentine tiykarlanamız. TASPOLAT: Ol qanday adam? Ruwı qaysı?

QABÍLLAWSHÍ:Ayttım ǵoy, bul jerde ruw tuwe millet aytılmaydı dep. (xızmetker menen Táreziman kiredi)

TÁREZIMAN: Bárińe biysálem natuwısqanlar! QABÍLLAWSHÍ. Mine, áketiń de bizge aǵı-qarasın ayırıp beriń!

TÁREZIMAN: Dokumentleri saz ba?

QABÍLLAWSHÍ: Dokumentin jolda urlatıp alǵan.

TÁREZIMAN: Onda men tárezge tarta almayman!

QABÍLLAWSHÍ: Ara-tura onday-bunday boladı ǵoy.

TÁREZIMAN: bir emes, eki emes, siz mudam sonday óziboladınlıqqa

salasız dá! Tártip hámmege birdey bolıwı kerek emes pe?

QABÍLLAWSHÍ: Endi bir retke ótinish. Kepinlerimizdiń xaqqı ushın!

TÁREZIMAN:Kepinlerimizdiń?

QABÍLLAWSHÍ: Awa! Bul ólimtik sawda mákemesin basqarǵan eken!

Seniń de, meniń de kepinim usılardan pitken qusaydı.

adamlardıń zeynine tiye bermewmiz kerek ǵoy. Taǵı kim bar? (Birinshi xızmetker taǵı bir ólikti alıp kiredi)

ÓLIK:Assalawma aleykum...

9

QABÍLLAWSHÍ: Bul ne degen ádepsizlik?! Bul jerde buytip sálemlesiwge

bolmaytuǵının bilmeyseń be?

ÓLIK: Qaydan bileyin? Birinshi ret ólip, O dúnyaǵa birinshi keliwim. QABÍLLAWSHÍ: Bul jerge kirgen adam biyassalawma áleykum dep

kiriwi kerek! Ekinshi ret esińde bolsın!

ÓLIK:Ekinshi ret kelmeytuǵın shıǵarman. QABÍLLAWSHÍ: (xızmetkerge) Dokumentleri saz ba? XÍZMETKER:Saz!

ÓLIK: Ol jaǵın qatırǵanbız!

QABÍLLAWSHÍ: Al, aytaber, qanday sebepler menen kelip qaldıń?

ÓLIK: Soqır ishek bolıp...

QABÍLLAWSHÍ:Sheyt ketken ekenseń ǵoy? XÍZMETKER:Xaw,biyotaǵası, oq tiymese de sheyt kete bere me? Bunday miyriban bola berseńiz, beyshte orın qalmaytuǵın turi bar. QABÍLLAWSHÍ: Xey, saǵan sózdi kim qoyıptı? Jaqında arnawlı

komissiya duzip beyshti tazalaymız. Ishinde dozaqıy adamlarda kóbeyip ketti degen ǵawasatlar bar. Sen tiri gezinde qanday xızmette boldıń?

ÓLIK: Shayır edim.

QABÍLLAWSHÍ: Shayır edim? Abıraysız shayır shıǵarsań? Bolmasa, seni shala jarıp, ekinshi birewge kirisip kete me?

ÓLIK: Talantlı-aq shayır edim, bıraq kem ǵárejet boldım. Onıń ustine bizlerden xesh kim para almaydı. Bir jerge jazıp jurer dep qorqadı.

QABÍLLAWSHÍ: Birewlerge para beriw niyetiń boldı ma?

10