Kenesbay Raxmanov - Jarali jurekler

- 21 -

Táńirbergen: Brigadir boldı dep edi…

Sapar ata: Bolıwın bolıp edim-dá, Mátim murt penen kelise almadım. Bir jónsiz jinli eken, qoya ber, durısın aytsań, burısına ketedi. Sonnan keyin shıǵaman dedim. Ornıma áskerlikten qaytqan Orınbay degen jigit boldı. Paqır,bir ayaǵınan ayrılıp kelip edi.

(Bir bala kiredi)

Bala: Assalawma-áleykum! (hámmesi menen sálemlesip shıǵadı) Sapar ata: Kóp jasa, balam!

Táńirbergen: Baxıtlı bol, shıraǵım! Zernegúl: Qatarıńnan kem bolma, qaraǵım! Sapar ata: Qay balasań?

Bala: Sheriushidegi Saparniyazdıń balasıman ǵoy, ata. Sapar ata: Xee, jol bolsın, shıraǵım?

Bala: Eki jumıs penen júrmen, ata.

Hámmesi: Al, al?!

Bala: Birinshi jumısım: toyǵa aytıp kiyatırman. Awıldaǵı Asan aǵanıń balası kelip edi.

Sapar ata: Asannıń balası ma? Háy, paqır, kóz aydın bolsın! Zernegúl: Birotala bosap kelippe, shıraǵım?

Bala: Awa…Qaytarmay ne qıladı, eki ayaǵın da kesip taslaptı! (Kúshli muzıka)

Táńirbergen: Ne deydi?

Sapar ata: Wax-wax!! Juwırıp-jortıp júrgen gúldey jigit edi. Biyshara Asan balasınıń kewli kóterilsin dep toy berip atır eken ǵoy.

Bala: Al, ekinshi jumısım mınaw: mektebimizdiń pionerleri baslama kóterip, armiyadaǵılarǵa azıq-túlik, kiyim-kenshek jıynap atırmız.

Zernegúl: Azıq bolǵanday qanday?

Bala: Bola beredi. Kim júweri, kim buwday, Kim salı, Kim Sarı may berip atır. Máyek berip atırǵanlar da bar. Kiyimnen de jıllıraǵı bolsa, júnnen islengen…

Sapar ata: Bizde awısıq kiyim bar ma?

Zernegúl: Aytpaqshı, ǵarrı, kelinim Baymuratjanǵa jiberemen dep jún shulıq toqıp júrgendey edi.

Sapar ata: Qarap, tawıp ber. Kim kiyse sol kiysin! Áytewir atańa-nálet nemistiń ayaǵına túspese bolar!

(kempir ishke kirip ketedi) Táńirbergen: Balam, seniń atıń Kim? Bala: Nurniyaz.

Táńirbergen: Neshinshi klassta oqıysań? Bala: Altınshı klassta.

Táńirbergen: Jaraydı, jaraydı! Jigit bolıp qalıpsań. Mına baslamań isińiz qayırlı is eken.

(Zernegúl shulıqtı alıp shıǵadı)

- 22 -

Zernegúl: Kelinim-ay, kelinim-ay! Birewiniń balaq jaǵı pitpegen eken, alıp kete ber, balam, bunısına bále kelmes.

(balaǵa beredi)

Sapar ata: Dán jaǵınan shurkatlaw bolıp turmız, balam. Bala: Raxmet, mınanıń ózi de jetkilikli.

(bala shıǵıp ketedi)

Zernegúl: Usı úrpe-shúrpelerdiń ıqlasına bola urısı túspegir tezirek pite qoysa bolar edi-aw.

Táńirbergen: Pitedi, pitedi! Jawdıń ayaq alısın toqtatqan qusaydı ǵoy. Endi bir xop dese shegaradan ısırıp taslaydı.

Sapar ata: Ózi biziń húkiwmettiń beti bir karasa, qanday jaw bolsa da ońǵılıq qılmaydı-aw! Kórdik ǵoy bayaǵı da, Xanjónewit degeniń shógirmesi ǵawqıyıp jer tislep qalmadı ma? Orıslardıń urıs ónerine saddaq dey ber!

(Aymurat kiredi)

Aymurat: Assalawma-áleykum!

Táńirbergen: Wáleykum assalam! (Aymurat penen kórisedi) Aymrat, úlken jigit boldıń ba, qaraǵım? Denleriń sawma?

Aymurat: Raxmet, aǵa, ózlerińiz aman otırsız ba? Sapar ata: Nege túriń bozarıp ketti, balam? Aymurat: Áy, jańa….(jılamsırap) Mátim murt sabadı.

Sapar ata: Ol úyi janǵırǵa bir bále kóringen shıǵar. Sebebi barma? Aymurat: Kempiriń menen ákeń nege jumısqa shıqpaydı deydi.

Sapar ata: Xaw, xaw?! Men ǵoy eshek arbam menen mınayaqtaǵı paxta atızǵa tógin tógip atırman.

Táńirbergen: Juwenlep qoyatuǵın adam eken.

Zernegúl: Ne qılayın, qáyteyin, balam, quday juwenlemegendi Adam juwenley ala ma? Ana súti menen kirgen ádet Janı menen birge shıǵadı.

Sapar ata: Mátim murttıń ozbırlıǵı toydırdı meni! Endi shıdamayman! Raykomǵa baraman, ispolkomǵa baraman! Arız etemen! Ásker xojalıǵın xorlawǵa qanday haqısı bar? Bul húkiwmet onı shaljańlatıp qoymaydı! Qapa bolma, balam.

Táńirbergen: Barıw kerek! Ólgenniń ústinen tepkendi qoysın! Házir adamlardıń ishi ala muz, jılar qabaǵı tartıp zorǵa otır.

Zernegúl: Aytpaqshı, ǵarrı-aw, usı kolxozda rayskomnan bir wákil jigit te júrgen joq pa?

Sapar ata: Xee, anaw sholaq pa?

Zernegúl: Awa, awa! Soǵan-aq arız etkende qáytedi?

Sapar ata: Mátim murt penen tabaqlas bolıp júrgen soń sonıń tárepin alama dep qorqaman. Ne de bolsa bir aytıp kóreyin.

Aymurat: Aǵa!

Sapar ata: Newe, balam?

Aymurat: Apa!

- 23 -

Zernegúl: Ne edi, janım?

Aymurat: Men de erjetip qalıppan ǵoy. Onınshı klasstı pitkere almaytuǵın boldım.

Táńirbergen: Xe, ne boldı?

Aymurat: Keshe voenkomat kelip..

Zernegúl: Yaq, yaq! Baymuratım kelmey sen hesh qayda jibermeymen!! Heshkimniń haqqısı joq meniń balam da!

Sapar ata: Kempir, háddińe baq! Balanı kim ushın tuwdıń? Xalıq ushın tuwdıń! Húkiwmet ushın twdıń! Kerek bolsa, jibermey ne qılasań?

Táńirbergen: Balań xalıqtıń xızmetine jarasa, quwan, qudaǵay. Bir tırnaqqa zar bolıp otırǵanlar da bar. Ármanıń ne, ǵırıstay eki azamatıń bar.

Zernegúl: Bul ketse kúnimiz qalay boladı? Ya kelinimiz…(kózine jas alıp) Qartayǵanda ǵarrı ekewimiz oshaq basına qalay sıyamız? Qorada malımız, urada dánimiz, dásturxanda nanımız bolmasa!? Beglerimaw!

Sapar ata: Aspandı eki eli ákele berme! Ballardıń aldı kelip atır ǵoy. Baymuratjan da shamalasıp júrgen shıǵar.

Táńirbergen: Ol kelse, qolımız biraz uzarıp qalar edi-aw. Aytpaqshı, baǵanaǵı áskerlikten qaytqan baladan jón-josaǵın sorap biliw kerek eken.

Zernegúl: Házir bes ayǵa qarap baratır ma, xat-xabardıń kelmegenine? Esabın ǵarrı biledi-aw.

Sapar ata: Bir júz qırıq bir…yaq, yaq, bir júz bir kún boldı. Sonda tórtinshi ayǵa qarap baratırǵan shıǵar.

Táńirbergen: Bir pochta barmaytuǵın jer boldı ǵoy onda. Shıraǵım-aw, jer júzin qaplaǵán soldat, qaysı biriniń xatın tasıp jetkeredi. Oǵan kólik te kerek, adam da kerek.

Sapar ata: Túbinde aman bolsa bolar. Endi mına jamanımız da bir xatına zar tip, bizdi otqa saladı ǵoy.

Aymurat: (kúlimsirep) Yaq, óytpeymen, aǵa. Bul jaqtan kóp etip qaǵazqálem áketip, xat jaza beremen, xat jaza beremen!

Sapar ata: Áy, bala, bala, balanıń isi shala! Húkiwmet seni oyaqqa xat jazdırıw ushın shaqırtıp atırǵan shıǵar, tuwe!

Aymurat: Bárine de waqıt tabaman, ǵoy aǵa. Qaytıp kelgen soń onınshı klasstı pitkeremen. Joqarı jaqlarǵa ketip, institutta oqıyman.

Táńirbergen: Qaysı institutqa kirgiń keledi, balam?

Aymurat: Awıl xojalıǵı institutına kiremen. Awılǵa qánigeler kerek ǵoy, Táńirbergen aǵa. Kolxoz xojalıǵın kóteriw kerek emes pe? Bul barıstan ıdırap ketemiz ǵoy. Diyxanlardıń qarnı toymasa, kiyimi pútin bolmasa, poselkalasqan sawlatlı jaylar salınbasa, svetler janbasa…

Sapar ata: (Mırs etip) Oqıǵanlarıńdı ayta bereseń-aw, balam. Húkiwmet sonday etpeyin dep atır ma? Tapqan-tupqanın urıs degen qurdım jutıp atırsa, ol biyshara ne qılsın.

(Zernegúl bir tabaq qatıbılamıq ákeledi)

Zernegúl: Al, quda, tatısaǵoyıń. Haw, Aymuratjan qollarına suw ala gór.

- 24 -

(Aymurat mısquman menen lágendi ákelip suw alıp atırǵanda awıldıń brigadiri Orınbay aqsaq penen qońsı ǵarrı Allamurat kiredi)

Sapar ata: Kele ǵoyıń, káyin enelerińiz jaqsı kóredi eken. Orınbay: Assalawma áleykum!!

Táńirbergen: Wáleykum ussalam, assalawma áleykum!! (Olar sálemlesedi)

Sapar ata: Qáne otırıń! (Olar otıradı) Qońsı ǵarrı: Mınaw qudań ba, Sapar? Sapar ata: Awa, Allamurat aǵa.

Qońsı ǵarrı: Inim, Aman-saw júrseń be? Awıl-eliń aman ba? Táńirbergen: Qudayǵa shúkir, Aman otırmız.

Sapar ata: Alıń, alıń! Sarı mayın joytıp otırsız ba? Endigi kelgenińizde boladı. Biziń kempir qatıbılamıqtı maysı-ám, toraqsız-ám, qatıqsız-ám qatırıp pisire beredi. Alıń! Orınbay, alıwıńnıń mazası joq ǵoy.

Táńirbergen: Usı bala ma, baǵana áskerlikten qaytıp kelip brigadir bolıp islep atır degeniń?

Orınbay: Awa, aqsaqal! Bir ayaqtı fashist degen iytlerdiń aldına taslap, qayta berdik. Ele talasıp, ǵayzap atırǵan shıǵar.

(Olar kúlisedi)

Táńirbergen: Bir ayaq penen qutılsań, Xesh gáp, inim. Oyaqta gewdesi qalıp atırǵanlar da azımshıq emes qusaydı.

Qońsı ǵarrı: Awılımızdıń jigitleri de jel japırǵan qoǵaday siyreksip qaldı

ǵoy.

Orınbay: Nesin soraysız, aqsaqallar, endigi adamlardıń basına salmaǵay bul sawdanı. Astın-ústin bolıp atırǵan jer, órtenip atırǵan dúnya, suwday aǵıp atırǵan qan. Áwelgi kúnleri bir jerlesimiz qulasa, basın súyep qasında uay-uay salıp júretuǵın edik. Soń adamnıń eti ólip ketedi eken. Komandir «alǵa!» dese bolǵanı, ólemen-aw, qalaman-aw degen oy yadıńa kirip shıqpay, tek alǵa basa beredi ekenseń!

Zernegúl: Óyppey, qulınım!...Baymuratjanımnıń xalı ne keship júr eken? Qońsı ǵarrı: Kelin…(irkilip qaladı, hámme oǵan jalt qaraydı) Sapar

inim…(eńkildep jılap jiberedi) Sapar ata: (Janı shıǵıp) Ne ózi? Zernegúl: Qulınım ba?!

Orınbay: Sapar ata: Ǵajırlı Adam ediń ǵoy… Urıs urıslıǵın etti. Baymurattan ayrıldıq ǵoy!!

Zernegúl: Ya?! Uaa-aayy!!! (qulap túsedi)

Sapar ata: Perzentim!! Baymuratjanım!!! (eńirep jiberedi)

Tánirbergen: (kóziniń jasın súrtip) Ármanlı kúyew balam! Atań súygen bawırım!!

Aymurat: Ájaǵam! Uay-uay, ájaǵam! Bizlerdi taslap qaylarda qaldıń, jan aǵam!? Hesh bolmasa kishemniń qasındaǵı topıraqta buyırmadı-aw, ájaǵam!! Uay-uay!!

- 25 -

Qońsı ǵarrı: Shúkirshilik etiń, Sapar ǵoshshım, endigi jalǵızıńnın ómirin tile. «Ólmektiń izinen ólmek joq» (Orınbayǵa) Kelinniń basın súye, balam.

Sapar ata: Baymuratjanım!! Kózimniń nurı!! Ákeń sorlap qaldı ǵoy, qarshıǵam!! Anań bozlap qaldı ǵoy, er botam!! (eńireydi)

P E R D E

-26 -

lllAKT, BESINSHI KARTINA

Báhár.Awıl shetindegi kishigirim tóbe. Saxnanıń tórinde awıl kórinedi. Raykom wákili Lepesov penen Orınbay.

Lepesov: Kolxoz baslıǵı Mátim murt jóninde siziń kóz-qarasıńız qalay? (Orınbayǵa sın kózi menen qaraydı)

Orınbay: Men onıń qalay baslıq bolıp ketkenine hayran qalaman, joldas Lepesov. Ol kolxozdıń jumısın bánelep, adamlarımızdıń julınınıa nishter suǵıp boldı. Ol judırıǵına isenedi. Ózińiz oylap qarańızshı: házir adamlar judırıq túwe, bir awız awır sózdi kótermeydi.

Lepesov: Durıs. Házir hámme kemkewil…olarǵa partiya menen húkimetimizdiń siyasatın durıs túsindiriwimiz kerek. Bizler ádil urıstıńazamatlıǵımızdı saqlap qalıwdıń tárepdarı ekenimizdi olar biletuǵın bolsın. Awıldaǵılardıń miynetinde dushpanǵa berip atırǵan sheshiwshi soqqımız! Al, Mátim murt jónindegi máseleni raykomnıń byurosına qoydıraman.

Orınbay: Bıyıl egisti erte baslaytuǵın túrimiz bar, otaǵası. Toraktor bir eki kún biziń brigada da isley tursın.

Lepesov: Jaqsı, jaqsı! Baslıǵıńa aytaman. Anaw qaysı ǵarrı?

Orınbay: (alısqa qarap) Sapar ata ǵoy. Biyshara, bir shoq ǵarrı edi, jaqında úlken balasınan qara qaǵaz keldi. Kishkene balası da házir urısta.

Lepesov: Qıstıń kúnleri úyinde pıshaqlanǵan usı ǵarrınıń kelini emes pe? Orınbay: Awa, awa. Sonday bolıptı. Bizler onda fronta edik. Jarqıldaǵan kelini bar edi paqırlardıń!

(Sapar ata keledi. Olar sálemlesedi) Sapar ata: Wákil sen be, balam? Lepesov: Men. Amanlıq pa, ata?

Sapar ata: Usı jasıma shekem kisiden qorlıq ya zorlıq kórip, birewge shaǵınǵanım joq edi. Áskerlikke keterdiń aldında kishkene balamdı sabadı. Betine barmadım. Baǵana úyge kelip úlken balasına aza tutıp otırǵan ólesi kempirime: «Nege atızǵa barmaysań, albaslı?!» dep aytpaǵan gápi joq. Arashaǵa túsip edim, jawırınıma qamshı menen urıp-urıp, atına minip hayt qoydı. Xaw, shıraqlarım-aw, zań qayda zakon qayda, aynanayın húkiwmet qayda? ! Men urısqa eki birdey azamatımdı berdim. Birewi bizler ushın, sizler ushın, jańaǵıday jamanlar ushın qırshınınan qıyıldı!... Mátim murt ne berdi? Ózi nege barmaydı? Urıstı nege kórmeydi?! Awıldaǵı erligin nege nemislerge kórsetpeydi?! Balam, onı nege urısqa jibermeysiz? Ya, awıldaǵı kempir-ǵarrılardı sabap jumsasın dep alıp qaldıńız ba? Húkiwmet penen partiya solay dep qoyıp pa? Ayt, maǵan, túsindir men geshshege! Házir jetpiske mineyin dep turman, men de qıymıldaǵanday shama qaldı ma? Kelinimniń ólimi on jıllıq ómirimdi alıp ketti, balamnıń ólimi on jıllıq ómirimdi alıp ketti, endi qalǵan jalǵız balam…eskeksiz kemege mingendeymen. Qashan jarǵa soǵıp kememniń pıt-shıt bolatuǵını námálim. …

- 27 -

Lepesov: Ata, Mátim murttıń tentekshiligin toqtatamız. Biz de esapqa alıp júrmiz. Onday adamlardıń júrimi az boladı, ata. Bilmeslik bizden bolǵan. Jaqın kúnlerde qátemizdi dúzetemiz. Al, onıń ne ushın armiyaǵa alınbaǵanın oylamappız-aw. Daa, ol kóp bolsa qırıqqa-aq shıqqan shıǵar?

Orınbay: (oylanıp) Sol shamada bolsa kerek.

Lepesov: Bunı rayonlıq áskeriy komissariattan anıqlayman. Onıń armiyaǵa shaqırılmaǵanında bir sır bar.

Sapar ata: Óziń urısqa qatnasıp qayttıń ba, balam?

Lepesov: Qolıma qarap sorap tursız-aw, ata. Yaq, meni almadı. Al, bul qoldı xalıq dushpanları atqan edi. Kolxozlasıw jılları komsomoldıń aktivi bolıp júrgenimde mergenlew emes bir dushpan attı. (kúledi) Mergeni tap bolǵanda júregimdi gózler edi.

Sapar ata: Júrimiń bar eken, balam.

Lepesov: (uzaqqa qarap) Miliсionerdiń aldındaǵı kim? (hámmesi sol tárepke qaraydı)

Orınbay: Oralskime?

Sapar ata: Bet-awzındagı ne bále, sol ǵawqıyǵannıń bári saqalma? Lepesov: Qashqın emespe eken?

Orınbay: Annaqul aǵanıń balası mA?

Sapar ata: Qoy, onıń tuqımında joq saqal ǵoy mınaw. Lepesov: Kele bersin, anıqlaymız.

(miliсioner Bodıqtı aldına salıp aydap ákeledi. Bodıqtıń qolı artına baylanǵan) Miliсioner: Hámmeńizge bir sálem!

Lepesov: Salamatsız ba, joldas leytenant!

Miliсioner: Raxmet! Mınaw biziń bıltırdan berli izlep júrgen áskeriy qashqınımız Annaqulov Bodıq degen grajdanin, joldas Lepesov. Zorǵa tuttıq. Jaraqları bar eken. Lepesov: Endi tanıdıńlar mA?

Sapar ata: Túri qurısın bunıń! Áy, júzi qara! Haywanǵa aylanǵan ekenseń!

Lepesov: Qashqın! Watanın qorǵawdan qashqan qorqaq! Iytten de pás. Iytke shekem asırap-saqlaǵan úyin qorǵaydı.

Orınbay: Bodıq, nege qashtıń?

Miliсioner: Bizlerge de jumıs tawıp bergisi kelgen ǵoy.

Sapar ata: (pátlenip) Jamannıń bir qılıǵı artıq! Awılımızdıń atına daq túsirdiń, jaman! «Erdi namıs óltirer, qoyandı qamıs óltirer» degen ata-babalarımız. Qoyan júrek, aqmaq!

Lepesov: Jigit, sennen sorap turmız: nege qashtıń? Birew qash dedime? Miliсioner: Sóyleseń-á! Tilińdi jutıp jiberdiń be? Onnan keyin, bir aytatuǵın nárse: jatqan úńgirińniń qası tolǵan súyek, maldıń bası, terisi.

Sapar ata: Xmm, túsinikli, túsinikli. Awıldıń sıyırların qurtıp atırǵan sen ekenseń ǵoy, nálet jawǵır! Sóyle!!

Bodıq: Men! Men! Men!!! Men qurttım bárin! Men qorqaqpan! Men námártpen!! Men haywanman! Men jawızban!! (ókirip jiberedi) Meni joldan azdırdı… Men de Watan perzenti edim….Men de onı qorǵawǵa baratuǵın edim! Meni joldan

- 28 -

azdırǵan ákem!!! (eńkildep) «Urısqa barma, esabın tawıp qashıp qal dedi. Urıstan Adam Aman kelmeydi, barǵanlardıń bári óledi» dedi. Bir kún bolsa da tiri júrgenińdi kóreyin dedi. Men aqılsız, aytqanın qıldım. Qashıp qaldım. Ákemniń aytqan jerine barıp, basımdı panaladım. Ákem hár waq awıldan sıyır ákep soyıp berip, jartı góshin ózi áketip turdı. Men…(eńirep) Kárimanı óltirgen de men!

Sapar ata: (teńselip ketedi) Xa, ne dediń?!

Bodıq: Awa, Kárimanı óltirgen de men! Bir túnde jatqan jerime Mátim murt barıp, «sen Kárimanı hayallıqqa alıwıń kerek» dedi. «Qula dúzde japadan jalǵız jatıw jigitlikke jaraspaydı, sen onnansha usı jerge Kárimanı ákel» dedi. Men Kárimanı qız waqtınan berli jaqsı kóretuǵın edim. Mátim murttıń sózi maǵan mayday jaqtı. Haw, ol aytqanıma kónbese ne qılaman dedim. Onda sen onı óltirip ket, bolmasa ózińdi áshkara etedi dedi. Ol kónbedi. Meniń menen ayqastı, sol waqta men barlıq biylikti qanjarǵa berdim….

Sapar ata: Xá, jawızlar!! Jawızlar! Kelinim…

Lepesov: Joldas brigadir, mınaw leytenant ekewińiz qashqınnıń ákesi menen Mátim murttı tawıp ákelińler!

Miliсioner: Men barmay-aq qoysam qáytedi, joldas Lepesov. Olardıda qashırıp alarmız.

Lepesov: Hesh jaqqa da bara almaydı. Quralıńız benen aydap ákeliń! Orınbay: (qarap) Mátim murttıń ózi kiyatır eken.

Lepesov: Sır bermeń. Kele bersin. Joldas leytenant, siz tasalanıńqırap turıń. (tasalanadı)

Sapar ata: Zalım…zalım! Biygúna bir jandı óltiriwge qalay qolı baradı eken-a adamnıń?! Oy, zalım, zalım!

(Mátim murt keledi)

Mátim murt: Mınaw kim? Joldas Lepesov, biz tappay júrgen qashqın usı ǵoy! (qasına barıp shekesine berip ketedi) Áy, qashqın! Seni ózim-aq óltireyin!! Lepesov: Toqtat!! (Miliсioner barıp Mátim murttıń qolın tawlaydı)

Mátim murt: Xey, mınaw ne qıladı?! Mına miliсiya aljasıp turǵan joq pa, joldas Lepesov. Men usı kolxozdıń baslıǵıman!

Sapar ata: Sen adam kebin kiygen jırtqıshsań!!

Lepesov: Miliсioner durıs islep atır. Qolıńdı arqańa qayırıp tur, mıqlap baylasın. Qarsılassań, atıp taslanasań!!

Mátim murt: Ne gáp ózi, Orınbay inim?

Orınbay: Ishiń sezip turǵan nárseniń nesin soraysań?

Mátim murt: Ásterek bayla, bala, qolımdı zırqıratıp jiberdiń ǵoy. (Bodıqqa) Satqın! Bir jamannıń kesiri jeti jurtqa tiyedi! (Lepesovqa) Kóremen sen sholaq penen! Meni bostan bosqa ketedi dep oylama! Dastıǵımdı ala ketemen.!

Lepesov: Endigi dastıǵıń da, kórpeń de tyurma boladı, Mátim murt. (Orınbayǵa) Orınbay, tez barıp Annaqul ǵarrını ákeliń.

(Orınbay ketedi)

Sapar ata: Mátim murt, meniń kelinimniń saǵan ne jazıǵı bolıp edi! Nege óltirttiń?

- 29 -

Mátim murt: Sandalamasań-á! Tiri júrgende birewge tiyip keter edi. Keyninde ǵoddaslap júrgen balań barma?

Lepesov: Qáne sóylemey tur. Endi ruxsatsız sóylewge haqıń joq.

Mátim murt: Mátibiy bolıń-a shetińnen! Meniń ne ayıbım bar? Nátinde bir jıl berer.

Miliсioner: Tınısh turıń, tınısh!

Mátim murt: Nege tınısh turaman? Meniń qolım baylanǵan menen tilim baylanǵan joq! Armiyadan qashıwın birew qashadı, nege meni tutasız?

Lepesov: Sol qashqındı bile tura nege tutıp bermediń? Mátim murt: Qayaqtan bilemen? Tús kórip bilemen be?

Lepesov: Qashqınnıń jatqan jerine barıp, mınaw ataydıń kelinin óltir degeniń biykar ma?

Mátim murt: Qoysań-á bul jalataydıń gápin! Bular tuqımı menen jalaxor. Birewge asılmasa, ishken ası boyına taramaydı.

Bodıq: Endi taqır jerde buǵıwdıń keregi joq, Mátim aǵa. Báribirmurtıń shoshayıp kórinip qaladı.

Mátim murt: Há gelleńdi qırkıp alıp, bet awzıńdaǵı júndi oshaqqa úyterme edi! Urısqa ketip, sol jaqta nege gúm bolmadıń!

Bodıq: Óziń nege ketpediń? Voenkomattaǵı dayıńnın sebebinen… Mátim murt: Xásseniy!! (juwırıp barıp Bodıqtı tebedi)

Miliсioner: (tartıp) Tınısh turasańba ba, ya ayaǵıńdı da baylap taslayınba?

Mátim murt: Ayagımdı basqılap ne, seniń eginińdi basqıladımba? Lepesov: Annaqulov bunıń voenkomattaǵı dayısı kim degen adam?

Bodıq: Omarov degen kisi.

Lepesov: Omarov, Omarov! (qaltasınan bloknotın alıp jazadı) Omarovtı tekserip kóremiz.

(Orınbay Annaqul ǵarrını alıp keledi)

Annaqul: (balasın tanıp) Maǵan bunday perzent kerek emes! Dat biyrat!! Ápsheri qurısın!! Quzǵın bul! Tfu! Tfu! Joldas miliсiya! Joldas wákil! Kóz aldımnan joǵaltıń bunı! (Mańlayın mushı menen toqpaqlap) Men qudaydan usınday ul tileppe edim?! Qashqın! Meniń balam elin qorǵawdan qashqan! Ne degen hásiret! Ne degen masqarashılıq! Endi xalıqqa ne betim menen qarayman?! (otırıp qaladı) O-o- o quday! Kórsetpegeniń kóp ekenǵoy!

Sapar ata: (jekirinip) Annaqul, tur ornıńnan!! «Kim shappasa tuwǵan eldiń arına, nayza suǵıw kerek júrek-bawrına» degen Berdaq atamız.

Annaqul: Suǵıń! Kóz aldımda qanın suwday aǵızıń! Meniń balam emes-bul!! Qan maydanda qurban bolıp atırǵan jigitlerden seniń qáyeriń artıq edi, áy, tuwmay tuwa shókkir!!

Bodıq: (jılamsırap) Meni…

Annaqul: Jılama! Górińe jılaysańba?! Áy, kózińnen qan aqkır! Sen bádduwaǵa ushıraǵan tólseń!

Bodıq: Meni joldan adastırǵan ózińǵoy, áke!!! Annaqul: Ne deydi?! (shalqasına qulaydı)

- 30 -

Lepesov: Ornınan tikeytiń, joldaslar! (Sapar ata menen Orınbay basın tikeytedi) Mátim murt: Annaqul aǵa, endi samolettan boyındı taslasańda saǵaqtan ilingeniń. Mına jaman áshkara etti. Ish awırıw ózi menen ketpey ıshtandı da ala ketti! Lepesov: Qáne, qolın arqasına tanın! (miliсioner shırpıldap Annaquldıń qolın baylap taslaydı)

Sapar ata: Ishten shıqqan jaw jaman degen usı ekenǵoy.

Annaqul: (jılamsırap) Ballarım meni… qartayǵan shagımda…(eńireydi) Awıldıń topıraǵıda nesip etpeyin dedi-w.

Sapar ata: Há naysap!... Awıldıń topıragında ne jumısıń bar edi seniń? Ha? Awıldıń topıraǵında júrekleri taza janlardıń pák ruwxları uyıqlaydı. Al, sizler … húkiwmettiń nanına toyıp alıp, onıń shalǵayına asılǵan iytlersiz!

Mátim murt: Ertenińdi oyla, anturǵan ǵarrı! Meni ómirlikke alıp baratırǵan joq! Aldı-artıńdı payqaslap sóyle!

Sapar ata: Ísqıra ber, endi sen uwıń ada bolǵan jılansań! Búgin seniń quyrıgıń kesildi, erteń basıń kesiledi! Bul húkiwmet sen ǵoy sen, sennen-ám ókte dońızlardı jolǵa salǵan! O-xoo, bozda oynaqlap júr ekenseń! Erteńim bar dep oylaysańba? Kúniń battı seniń!

Lepesov: Joldas leytenant! Atıńızdıń aldına salıp rayon orayına aparıń…Jol boyında adamlar kórsin! Bulardıń jazasın áskeriy tribunal beredi!

Miliсioner: (qozǵalıp) Qáne, aldıma túsiń!

Annaqul: Eshek?! Miliсioner: Kim eshek?!

Annaqul: Eshegime minip barayın, qoshshılarım, jol uzaq.

Miliсioner: Óytip, sen toyǵa baratırǵanıń joq! Bol! Tús aldıma!! Kettik! (Qolı baylanǵanlar súmireyip saxnadan shıǵa baslaydı)

P E R D E

IV AKT, ALTÍNSHÍ KARTINA

Sapar atanıń úyi. Júdeńkiregen. Qırıq besinshi jıldıń mayı. Zernegúl kempir menen Sapar ata da qartayıńqıraǵan. Úyde házirshe ekewi. Zernegúl góne-kóksi jamap, Sapar ata bel saplap otır.

Zernegúl: Aymuratjanımnıń ketkeninede úsh jıldan asıp baratırma ǵarrı?

Sapar ata: Ne dedin? Bir qulaǵım esitiwden qalajaqpa, ishinde dawıl turǵanday gúwildeydi de turadı.

Zernegúl: (Dayaısın kóterip) Aymuratjannıń ketkenine neshe jıl boldı deymen?