Kenesbay Raxmanov - Jarali jurekler

Keńesbay Raxmanov

JARALÍ JÚREKLER

Tórt aktli, altı kartinalı tragediya

Waqıya Ullı Watandarlıq urıs jıllarında bir kolxoz awılında bolıp ótedi

Tashkent 1977-jıl, yanvar

- 2 -

1 AKT, BIRINSHI KARTINA

Sapar atanıń úyi. Orta xojalıq. Qırqınshı jıllardaǵı awıl úyine tán kórinisler. Jazdıń dáslepki ayı. Tús máháli. Perde ashılǵanda Sapar ata menen hayalı Zernegúl chay iship otıradı.

Sapar ata: Kelin túsirmedik, kelin túsirmedik dep bozdıń sonasınday qulaǵımnıń túbinde dızıldap, mazamdı ala beretuǵın ediń, kempir.Quday qutqarsa sol dızıldıńa qum quyılǵanına da bir ay bolıp qalıptı-aw. (kúledi)

Zernegúl: Dızıldasam, shep boldıma ǵarrı. Balańa ay dese awzı, kún dese kózi bar qız áperdik. Endigi jaǵında solarǵa ómir tilep, solardıń tamashasın kórip otırsaq, ne ármanımız ?!

Sapar ata: Qudamız sál sháádeslew Adam emes pe? Tináw kúni Shımbaydaǵı sharbaqta shay iship otırsaq, ústimizge kirdi de mennen órleńkirep otırdı.

Zernegúl: «Qızı bardıń nazı bar» emes pe? Jası kishi bolsa da ornı úlken-dá. Sapar ata: Óytip, sharbaqshınıń kudası ma, toba? Sen olay deme, kempir.

Bul qaraǵanda meni sıylamaytuǵın adam joq. Qudayǵa mıń qátle shúkir, házirge shekem bir adam: «Áy Sapar ata, sen ánteklik etip atırsań!» dep awzımdı qaqpalaǵan emes. Qudam bolsa bolıptı-dá, onsha ne, ústimnen atlap ótip?!

Zernegúl: Qoyshı ǵarrı. Ne bolsa sonı kókiregińe kek tutıp, jjem izlegen búrkittey qanatıńdı kere bermey.

Sapar ata: Usı ne bolsa sol mA? Sol Táńirbergen degen mennen on-on bej as kishi Adam. Hesh bolmasa saqalımdı sıylasın.

Zernegúl: Sıylaydı. Sıylaǵanı ǵoy, qızın berip qoyıptı…

Sapar ata: Qızın bizlerge berip qoyıppa? Ha?! Qızın balamızǵa berip qoyıptı. Sen usını túsin bayǵusım! Balamız qızına ılayıq bolǵan soń berip qoyıptı. Eger balamız bir mántirsek bolǵanda panayına da jaqınlatpas edi. Túrin jamanıraq kórdim, bátshaǵardıń!

Zernegúl: Qoy, ǵarrı. Qudamdallı jer menen barıs-kelis qılıp adamday bolıp qatnasıp keteyik. Birińiz joqarıdan kelseńiz, birińiz pásten-aq keliń. Ol qız bergenin millet etse, sen saqalıńdı salalap ortaǵa sala berseń, onnan ońısıq bolmas. Balam menen kelinim jaqsı tursa bolǵanı.

Sapar ata: Men olarǵa anaw-mınaw dep atırǵanım joq. Qudayǵa shúkir, bayaǵı ashlıqtı, joqshılıqtı umıtıp kiyatırmız. Isleseń, tisleyseń dep atır. Húkiwmetke hesh ginarat qoya almayman. Kún kórisimiz jıldan-jılǵa jaqsarıp kiyatır. Kishkenemiz tezirek erjetse, úylendirsek, úlkenimizdi basqa shıǵarıp jibersek te boladı. «Eki qoshqardıń bası bir qazanǵa sıymaydı» degendey eki kelindi bir jerde ońıstırıw da ańsat emes.

Zernegúl: Ol jaǵınan qorıqpa, ǵarrı. On kelinim bolsa da, egizlerdey etip ońıstırǵızaman. Til-jaǵım tasqa, mına kelinimiz naǵız Biybipatpanıń tuqımı eken, ǵarrı. Bárin ózi bilip, ózi islep baratır. Sıyır sawıw ma, nan jabıw ma, kir-qondı juwıwma…

- 3 -

Sapar ata: (kúlip) Endi bala tuwıwdı da úyrenip alsa… (kúledi) Háy kempirim-áy, sadasań-aw, sadasań! Ata-babalarımız nan qatırıw menen bala tuwıwdı bilgenniń bári katın degen emes pe, aqırı!

Zernegúl: Onıń nesine kúledi eken-áy, usı ǵarrı? Endi onnan artıq ne qıldırmaqshısań ol kelinge?! Bárin tap-tuynaqtay etip júrip, kolxozdıń jumısınan da qalmasa… Endi ne kerek saǵan?

Sapar ata: «Qız waqtında bári jaqsı, jaman qatın qaydan shıqtı» degen atababań. Kempir, sen óytip kelinińe aydar taǵa berme. Qatınnıń seydini bala tuwǵannan keyin málim boladı.

Zernegúl: Qoy, ǵarrı, saǵan jaǵatuǵın Adam ele tuwılmaǵan. Alǵan kúnleriń menide mise tutpaytuǵın ediń.

Sapar ata: Házir ne? Házir saǵan boyımdı taslap turman ba?

Zernegúl: Boyıńdı tasla, taslama, qırıq jıl qoslas boldıq, sonsha jıldan berli nege bir jaqlı qılmadıń? Endi sút shelekke tumsıǵın tıqqan eshkidey saqalanıń appaq bolǵanda, bunnan qırıq jıl burınǵı dártińdi qozǵaysań.

Sapar ata: Qoydıq, kempir, qoydıq. Sen-aq jaqsı bol. Kempirlerdiń ishinde sennen zorı joq. Qız waqtıńda bunnan-ám zor ediń. Tek, basıńǵoy sıpıra japqanday aǵarıp ketken. Bul da jarasıp tur. Inanbasań, kelinińnin aynasın tawıp alıp qara. Wa-ha-ha!!

Zernegúl:- (dıqqatlı) Ǵarrı! Sapar ata: Newe shabazım? Zernegúl:-Bir nárse aytayınba? Sapar ata: Ne bir nárse?!

Zernegúl: Búgin bir tús kórdim, ájeptáwir. Aytpay-aq qoyayın dep edim, Ishime sıymay baratır.

Sapar ata: (itibarsız) «Tús túlkiniń boǵı» degen babalarımız. Onıń nesine qıpsalaysań?

Zernegúl: Túsimde aspannıń bir jaǵınan bulıt pa, tútinbe, duman ba áytewir qap-qara bir nárse kóterildi de biziń úyge jaqınlap kele berdi. Men tamnıń basında edim.

Sapar ata: -Tamnıń basında neń bar edi?

Zernegúl:- Toqtasa bólmey… Sonnan jańaǵı qap-qara bále degenim jaqınlap kele bergende úlken qus bolıp shıqtı. Úydiń qasındaǵı arba jolda Baymuratım menen Aymuratım oynap atırǵan edi.

Sapar ata: - Baymuratıń qatın alsa da oynap júr me? (kek etip kúledi) Tús bolǵanına!

Zernegúl:- Pay shapqılap aldıma shıǵa bermese!

Sapar ata:- Izinde jollıńa teńgerdiń-á, eneǵardıń kempiri!

Zernegúl:- Bilmeymen, túsimde ekewi de oyın balası bolıp kórindi. Sonnan jańaǵı qara qus tómen pálpellep keldi de Baymuratım menen Aymuratıma pánje urdı. Men tamnıń basında turǵanımdı umıtıp, «Aynalayınlarım, bawırlarım!» dep juwırıp baratırıp, tamnan gúmp etip qulap tústim. Baqırıp oyanıp ketsem, tań saz berip kiyatır eken.

- 4 -

Sapar ata: (Kúlip) Hesh jeriń awırmadı ma?

Zernegúl: Qoyshı, ǵarrı. Saǵan bir nárse ayta almaysań, aytsań ayaqtan shalıp turǵanıń.

Sapar ata: Ayaǵıńnan shalıp ne qılayın, kempir, men shalmay-aq tambastan qulap atırsań ǵoy. Túsińdi jorıyınba kempir?

Zernegúl: Sóytse ǵarrı.

Sapar ata: Jańaǵı qara qus degeniń balalarıńnın basına qonıp atırǵan baxıt qusı. Seniń tambasınan qulaǵanıń – tamnıń basınday mártebege minip atırǵanıń, kempir.Tús degen hákisine keledi deydi ǵoy. Sol Ra bolsa solay!

Zernegúl: Iláyim ǵarrı! Kózimizdiń tirisinde usılardıń jamanlıǵın kórmeyik. (kelini Karima kiredi) Keldiń be, kelin. Oshaqtaǵı quman qaynap turǵan shıǵar, demlep alaǵoy.

Káriyma: (Qolların juwıp) Kún oǵırı ısıp ketti. Baymurat kelmedime? Zernegúl: Yaq, ol sizler bete islemedi me?

Káriyma: Azanda traktorınıń bir jeri buzılıp, arbalı MTSqa ketip edi. Jumısların pitire almay júrgen shıǵar. (Shay iship demlep enesiniń qasına kelip otıradı)

Sapar ata: Qoyshı kóp bolsa qoy haram óledi, degen eken ata-babalarımız. Sol aytqanday burın bir ózi aydaǵanda dińkildep turgan traktor qasına Annaquldıń jamanın qosqalı mayrılǵısh bolıp ketti-aw!

Zernegúl: Ol bala traktorınıń kózine qum shashqandı deyseńb, házireti dawıttıń tilsimi bolǵansoń… bir shúyi bolmasa bir shúyi tayıp ketetuǵın shıǵar.

Sapar ata: Hesh jerde hesh nárse joq, taya bereme?

Zernegúl: Adam ne?!

Sapar ata: Qaysı adamnıń shúyi tayıp atır? (Káriyma kúledi) Zernegúl: Awırıp qaladı ǵoy.

Sapar ata: Temirden soqpaǵan soń awırmay ne qıladı? Sen onnansha gúnanı traktorshıǵa jap. Bilmeydi.

Zernegúl: Bilseń óziń aydasesh..

Sapar ata: Aydar edim-aw, qapılǵır bayaǵı jigirma besimniń tusında traktor shıqpadı ǵoy. Biziń ómirimiz gúndeniń izinde sabılıw menen ótpedi me? (pawza) Kelin, ǵawashalarıńızdıń jaǵdayı qalay?

Káriyma: Náli tegis ata. Biraq, shóp-shardan tazartıp bola almay atırmız. Ayrım jerleri shóllewge qaradı.

Sapar ata: Kolxozda Adam kóp ǵoy. Bárin atızǵa basa, áyle-páylesine qaratpaydı. Házirgi basshılardıń etek-jeńi keń jigitlerme deymen. Qıbırlaǵan erkek bárin adamnıń bári úshshereginde júr.

Zernegúl: Diyxanshılıqta kerek ǵarrı.

Sapar ata: Paxta ne? Paxta kerek emes pe? Paxta diyxanshılıq emespe? Házir basshı bolǵan adam qarawındaǵı xalıqtıń qarnın paxtadan toydırıwdı oylawı kerek! Awa, húkiwmet paxta berseń bárin beremiz dep atır. Usı biziń awıldıń qanına sińip ketken bir jaman ádet bar. Úshshereginen eki qap júweri alǵandı máp kóredi. Onıń ornına ǵawashanı jaqsılap tárbiyalap, gúzde mol paxta Ber.

- 5 -

Húkiwmet eki qap júweriniń ornına bes qap buwday beredi. Pay, pay, pay, hásseniy, ózimdi baslıq eterme edi!!

Zernegúl: Qarq, úyde otırıp sayraysań-á ǵarrı…

Sapar ata: Al, sayrayman! Erteń atızǵa baraman. Ol jerde de sayrayman! Shóllep atırǵan ǵawashalarǵa suw ashaman. Japtı jaǵalap júrip te sayrayman!!

Zernegúl: Búlbúlgoya bol-á! (kelini menen kempiri kúledi)

Sapar ata: Ata-babalarımız «Birlik bar jerde tirlik bar» degen. Awılımızda birlik ıdırap baratır. Bunıń aqıbeti jaqsı bolmaydı. Atızda júrgen hár úyden bir bilek. Usı awılda jumısqa jaramlı qansha adam bar? Sen bilmeyseń, kempir.

Zernegúl: Men qaydan bileyin, usı awıldıń tabelshigimen be?

Sapar ata: Sanay berseń, qapılǵanda 50-60 adam bar. Sonıń teń jartısı ǵırshıldaǵan jas jigitler. Kóbisi etigin qonıshına basıp, qısı-jazı qız ayttırıw menen júr.

Zernegúl: Koyshı endi, ǵarrı, joqarıdan kelgen biymaza wákildey hákireńley qaldıńǵoy. Qolıńnan kelse, bárin atızǵa sal, seniń jelkeńnen birew tartıp turǵan joq ǵoy. Maǵan nesin aytasań!

Sapar ata: (pásine qaytıp) Men sirádaǵısın aytıp atırman-dá, kempir. Zernegúl: Onnansha, kók chaydıń kúshi de ǵarrı. (kúledi) Usı yoshıwıńız

bolsa, anaw Partıldaq qurdas ekewińiz bir kúni ayırpılan soǵıp shıǵarasız ǵoy. (Káriyma da qosılıp kúledi. Sırttan Bodıq kiredi)

Bodıq: Assalawma áleykum!

Sapar ata: Wáleykum assalam! (Olar qol alısadı) Zernegúl: Tórlet balam! (Bodıq tórge shıǵıp otıradı) Sapar ata: Aman júrseń be? Ákeń Annaqul tándarma? Zernegúl: Úlken jigit boldıń ba, shıraǵım?

Bodıq: Shúkir. Ózleriń Aman otırsız ba?

Zernegúl: Shay ákel, kelin. (Káriyma oshaq betke ketedi) Bodıq: Shay ishtim raxmet. Baymurat ele kelmedi me? Sapar ata: Traktorıńız taǵı shúketlenip qaldı ma?

Bodıq: Awa, páshmegi erip, MTSqa alıp ketip edi. Qalay, ǵarrı, diyxanshılıqtı bayıtıp boldıń ba?

Sapar ata: Áy, diyxanshılıq dep… ne diyxanshılıq bolsın! Bıyıl jerimniń bárine baǵ otırǵızıp jiberdim. «Bir shıbıq shanıshpannan qorıq» degen ótkendegi danalarımız.

Bodıq: Onda Sapar ata, zaǵaranıń ornına qısı menen alma kemirip shıǵadı ekensiz dá! (kúledi)

Sapar ata: Awa alma kemiremiz! Al, ne bolıptı sonda! Júwerini seniń ákeńaq ege bersin, awa!! Bizdi kolxoz baǵadı. Balamız isleydi, kelinimiz isleydi, oqıwdan bosasa kishkenemiz de isleydi. Úshewi ekewimizdi baǵa almayma? Baǵa almasa ózim de isleymen. «Háreketke bereket» degen. Bizge kolxoz buwday bermey me, beredi! Zaǵaranıń ornına porsıldaǵan shórek jesek…

- 6 -

Bodıq: Qáńe sol shórek? Túsińdi aytqandı qoysa, Sapar ata. Kolxoz qashan qarq etti!? Kelgen buwdaylar atqa minerlerdiń óneshinen ótip atırǵan joq pa? Usımanǵa tap aspannan salbırap túskendey sóyleydi ekensiz-áy!

Sapar ata: Sonda bizdi ashtan óledi dep oylaysańba? Ha?! Seniń ákeńe qol jayıp, júweri sorap baradı dep oylaysań ba? Usı xúkiwmet júweri ekpegen xalıqtı ashtan qıradı dep oylaysańba?! Jetinshi klass sawatıń bar darday jigitseń, usı xúkiwmetke ne ókpeń bar? Seni oqıtıp, qolıńa traktordıń dizginin berip, Adam qatarına qosqanı jazıǵı mA, naymıt!?

Bodıq: Sen óytip hákireńley berme, ǵarrı. Ele hesh nárse bolǵanıń joq. Aq penen qaranı sen quraqım ayıratuǵın shıǵarmız!

Sapar ata: Sen túwe, seniń ákeń de aq, qaranıń parqın bilmeydi!

Zernegúl: Qoya ǵoy, ǵarrı, qurttay bala menen salǵılasıwǵa uyalmaysań ba? Sapar ata: -Usı qurttay bala ma? Bunıń menen jaslılar 4-5 balanıń ákesi

bolıp otır. Óziniń jamanlıǵınan bul qız ala almay..

Bodıq:- Awzımdı qızdırma deymen, ǵarrı! Kim jaman?! Ózim qızlardı qálemey júrgen. Bolmasa, mınaw keliniń de… (irkilip qaladı)

Sapar ata:- Ayt jaman! Nege irkildiń!?

Bodıq: -Kelinińde meniń qatınım bolǵan!!! (Kúshli muzıka)

Káriyma: Ne dediń?! (ókirip) Jalǵan!! Ene, ata, bunıń gápine isenbeń! Jalaxor bul!

(Bodıq ornınan turıp ketpekshi boladı, Káriyma aldınan shıǵıp jibermeydi) Bodıq: (iyterip) Joldı bosat!

Káriyma: Ketpeyseń! Házir Baymurat keledi! Júzlestiremen! Meniń tınıq suwımdı ılaytıp, apppaq kókiregime qara qurımıńdı taslap kete bereseń be? Ketpeyseń! Qolıńda qan bolaman!

Bodıq: (Julqılap) Jiberseń-á!

Sapar ata: Kelin durıs aytadı, sen birewdin shańaraǵın taydırıp, kete bereseń be? (barıp Bodıqtıń bilegine asıladı) Anaw ornıńa otır. Seniń menen ele gápimiz kóp eken.

Bodıq: Kempir, sen-ám asılsań-o kelip. Keliń, hámmeńiz meni tútip jeń! Zernegúl: Seni ǵarǵa-quzǵın tútip jesin, iytshirkin!

Bodıq: Ǵarǵamasań-á, kempir, ǵarǵama! Ǵarǵısıń qara basıńa bolǵır!!

Sapar ata: Qáne, jónińe turasań ba, bala, ya…

Bodıq: Ne qılasań? Áy, usı seniń qolıńnan ne keledi? Qolımdı bosatıń, kashıp ketpeymen. (Qolın jiberedi) Qáne, kórset kóresimdi!

Sapar ata: Usamasań tuwma, degen. Wáy, kushik!Seniń ákeń de waqtında xalıq dushpanlarına qosılıp, gedeylerge kesek atıp edi.

Bodıq: Jalańdı qoy, ǵarrı. Nege sonda tutıp bermediń?

Sapar ata: Tutqan, tutqan ǵoy, atılatuǵın jerinde arashaǵa túsip alıp qalǵanbız. Ol aqmaq sol jaqsılıqtı umıtıp ketip, kolxozdı ıdıratıwǵa háreket jasadı. Jala bolsa, ákeńnen sora. Seniń gewdeńde de sonıń qanı bar. Húkiwmetke til tiygiziwine qara!

Káriyma: Ata, jańaǵı gápin..

- 7 -

Bodıq: Boldı, boldı! Káriyma, sen de ótken gápti mıjıy beredi ekenseń! Káriyma: Nege ótken gáp boladı? Meni óz xojalıǵımda shermende qılıp kete

beremen dep oylaysań ba? «Tawdı, tastı jel buzar, adamzattı sóz buzar» Sen jala menen júregime nayza urdıń, endi bunıń haǵına shıqpaǵansha nayzanıń ornı jazılmaydı.

Zernegúl: Appaq kelinimniń júzine shirkew saldırıp qoymayman! Balam kelsin, sen qırshın menen ne salǵanın kóremiz.

Bodıq: Al, endi bir bilmeslik bizden ótti. Bunı Bayekeńe aytıp háleksiz. «Jańılmas jaq, súrinbes tuyaq bolmaydı».

Káriyma: Bul qalay bilmeslik boladı? Kewlime bir japıraq muz salasań da, onı endi óziń eritkiń keleme? Joq, endi ol erigen menen de kózimnen juwǵara da tamıp bolmaydı. Ol muzdı eritpey alıp taslaw kerek. Baymurat kelsin.

Bodıq: Qurdasımız bolǵan soń oynap ayta qoyıp edim, karakeńniń házilin bilmeytuǵın bir túrli adamlar ekensiz-áy!

Káriyma: Házil emish! Aq saqallı atam menen appaq shashlı enemniń aldında ne degenińdi bileseń be? Qarakeńde bunday házil bolmaydı. Meniń ar namısımdı gúrlep turǵan otqa urdıń, endi sol ottıń ishine óziń kirip, ar-namısımdı sol qálpinde ákelip beerseń!

Sapar ata: Ot! Bunday otqa túskendey júrek bar mA? Onday júrek bunıń tuqımına darımaǵan!

Bodıq: Meniń tuqımım menen ne jumısıń bar?! Bir nárse bolsa, tuqım, tuqım!!

Zernegúl: Sen-aq qoya ǵoyshı, ǵarrı. Saqalıńnın aǵın sıylamaǵan bala menen baltamtap aytısa berip ne qılasań?

(Baymurat kiredi)

Sapar ata: (balasınıń qanı qashqan júzine qarap) Balam, amanlıqpa?! Túriń ájeptáwir bolıp ketipti ǵoy.

Baymurat: Amanlıq emes, aǵa! Urıs!! Urıs baslanıptı!!!

(Kúshli muzıka)

P E R D E

II AKT, EKINSHI KARTINA

Birinshi kartinadaǵı kórinis ózgermegen.

Baymurat jalǵız.

Baymurat: Urıs! Sen qanday ekenseń? Esitiwime qaraǵanda, sen jolıńdaǵı awıllar menen qalalardı tıp-tıypıl etip, biygúna janlardıń qanın dáryaday aǵızıp kiyatırǵan bir apatsań ǵoy. Biz seniń aldıńa baratırmız. Seni toqtatıwımız kerek!

- 8 -

Ónip-ósken jerdi, tuwısqan adamlardı seniń qanlı pánjeńe búldirip qoya almaymız! Urıs! Saǵan, seni oylap tapqanlarǵa nálet jawsın!!

(Aymurat kiredi) Aymurat: Oqıwdıń da mazası qashtı, ájaǵa.

Baymurat: Há, ne boldı?

Aymurat: Muǵallimlerimizdiń kópshiligi urısqa atlanıp baratır.

Baymurat: Eldi jawdan qorǵap qalıw kerek, inim. Men de ketip baratırman.

Aymurat: Qashan?

Baymurat: Erteń azanda júremiz. Al, inim, endi usı xojalıqtıń úlken jigiti ózińsen. Kempir-ǵarrıǵa meniń joǵımdı sezdirmegeysen. Awıldan bir topar jigit ketip baratırmız. Endi kolxozdıń barlıq jumısları qatın-qalashlar menen sizlerdiń moynıńızǵa shógedi. Burın «jaw joqta hámme batır» bolıp júr edik, jigittiń arıslanı menen sultanı endi ayrıladı.

Aymurat: Mennen ǵam jeme, ájaǵa, sen kelgenshe usı xojalıqtı urshıqtay aylantırıp otıraman. Eger ruxsat etse, seniń traktorıńdı da aydar edim.

Baymurat: Oqıwıńdı ne qılasań? Aymurat: Urıs pitken soń-aq..

Baymurat: Iláji bolsa, oqıy ber. Eger qol bolmay baratırsa kórerseń. Xat alısıp turamız ǵoy.

Aymurat: Ájaǵa bir nárse aytsam múmkin be?

Baymurat: Ne ózi?

Aymurat: Kishem kóp kúnnen berli qapalanıp, jılap júr ǵoy. Baymurat: Men ketetuǵın bolǵan soń…

Aymurat: Yaq, yaq, basqa sebebi bar.

Baymurat: Úyin saǵınıp pa?

Aymurat: Ánaw kúni Bodıq aǵa kempir-ǵarrınıń kózinshe bir gáp aytqan qusaydı.

Baymurat: Ne gáp eken?

Aymurat: Ol biziń ǵarrınıń júzine qarap turıp: «Mına keliniń dáslep meniń qatınım bolǵan» depti.

(Kúshli muzıka)

Baymurat: Ras sóy degen be? Káriyma nege bunı qıpsa saqlap júr eken? Óy, dámeńnen aynanayın seniń! «Iyt úredi, kárwan kóshedi», qapa bolmay-aq, inim. Bári jalǵan áńgime!

(Aymurat shıǵadı) Dostıńnan tap degen-á! Bul adamlarǵa ne jetpey baratır eken onsha? Bir jaqta dushpanlar wayran salıp atırǵanda, ekinshi jaqta doslar nege júrek-bawırımızdı tilkiley beredi eken? Ómirge ne bolıp baratır? Qoy awzınan shóp almaytuǵın hayalımnıń basına ne dóhmet saldıń, Bodıq?! Sol sózlerdi aytıwǵa awzıń qalay bardı seniń. Aytqandaǵı maqsetiń ne? Meniń shańaraǵımdı qulatqıń keldi me? Joq! Qáteleseseń! Qáriyma tek ǵana meniki!

(Káriyma kiredi)

Káriyma: Úyde ekenseń ǵoy.

- 9 -

Baymurat: Keldiń be, Bodıqtıń qatını! (kúlimsireydi, Káriyma ókirip, onıń qushaǵına boyın taslaydı) Qoy uyat boladı. Nege maǵan aytpadıń?

Káriyma: El basına túsken músiybetke aza tutıp júrgeninde taǵı da qapa ete bermeyin dedim. Ol betsiz.. (jılap) atam menen enemniń aldında qansha xorlıǵımdı keltirdi! Xaqtan jandırdı meni.

Baymurat: Qoy, kapa bolma. (shashınan sıypap) Sen házir shıq tamshısı tamǵan gúlge qusap kettiń. Bul – taza, pák tamshılar… Kóz jasıńdı tıy, Káriyma! Sen meniń ele tolıq ashılmaǵan gúlimseń. Biz ne kórdik? Biz jaslıqtıń baǵına jańa qádem atlaǵan edik, Káriyma. Baǵımızdı erte qazan urmasın, biykarǵa kóz jas tókpe janım.

Káriyma: Búgin jılap qalayın, Baymuratım, búgin kóz jasımdı tógip qalayın. Iláyim, bul aqırǵı kóz jasım bolsın. .. Sizler ketken soń jılawǵa da, kúliwge de waqıt bolmaytuǵın shıǵar. Aqshamlarda tósekten ornıńdı sıypalap… (eńirep) Sen sonda… meniń bilegimniń ornına mıltıq uslap…

Baymurat: Jılama, janım, jılama. Meni kóz jaslarıń menen emes, kúlkiń menen uzatıp qal. Seniń kúlkiń maǵan ǵayrat beredi, Káriyma. Az ǵana tatqan lázzetli kúnlerimizdi umıtpa. Men qaytıp kelemen. Bul ayralıq uzaq emes. Jılama, janım, jılama!

Káriyma: Kóz jasımnıń bárin tógip alayın, maǵan qaytıp kóz jas kerek emes. Men saǵan qosılǵanda jılaw ushın emes, baxıtlı bolıw ushın yar bolǵanman, Baymuratım! Sen toyǵa baratırǵanıń joq, sen ómir menen ólim ayqasıp atırǵan qanlı maydanǵa baratırsań… Jılap qalayın, janım, jılap mawqımdı basıp qalayın!... (jılawın dawam etedi)

Baymurat: Basıńdı kóter, Káriyma! Men jalǵız ketip baratırman ba? Usı awıldan qansha jigitler baratır, bári de mendey bir úydiń azamatları….

Káriyma: Joq,joq! Olar sendey emes…bul dúnyada men ushın sendey adam joq. Sen jalǵızsań! Sen meniń jalǵızımsań!! Biziń muxabbatımız da jalǵız edi. Ol jalǵız qus edi. Jaslıq baǵımızdıń tóbesin aylanıp ushıp jurgen dáwlet qusımız edi. Endi ol qanatınan ayrıldı. Endi ol din hawaǵa pálpellep usha almaydı. Usha almaydı! (pawza) Meni keshir, Baymuratım, men nelerdi sandıraqlap kettim! Uzaq sapar aldında seni qapa etpekshi emes edim, shıdamay baratırsam qáyteyin!?

Baymurat: Shıdaw kerek, Káriyma. Adam balası kóne beredi. Sebebi, ol aqılǵa salıp oylaydı, hár nárseniń aqırı barına pámi alısadı. Sonlıqtan da, tózedi. Sonlıqtan da onıń Janı tas. «Tas qattı ma, bas qattı ma?» degende bas qattı deytuǵını da sonlıqtan… Adam balası aldındaǵısın boljap bilip bola ma? Múmkin, bizler jetemen degenshe-aq urıs tamam bolar. Bir aydıń ishinde jeńis penen qaytıp kelermiz.

Káriyma: Iláyim, aytqanıń kelsin! Qanxor fashistler qırılsın! Joq bolsın! Joyan bolsın!! Urısqa ákelerin atlandırıp atırǵan perzentler atınan, perzentlerin atlandırıp atırǵan ata-analar atınan dushpanlarǵa nálet jawsın!!!

Baymurat: Sizlerdiń náletińizdi oq penen jetkeremiz, Káriyma, bolmasa ol dońızlarǵa ǵarǵıs ta kár etpeydi.

- 10 -

Káriyma: Al onda men jılap boldım. Belimdi bekkem buwdım. Artıńa aynalıp alań bolma, jigitim, bárin óziń bardaǵıday etip qoyaman.Kókiregiń orden-medalǵa tolıp kelgen kúni úlken toy beremiz. Tapqan-tupkanımızdı sol toyǵa saqlap qoyaman. Sol kúni ekewimiz qayta qosılǵanday bolamız. Bul biziń ekinshi toyımız boladı, solay mA Baymuratım?!

Baymurat: Solay, janım, solay! Onnan keyin perzentli bolıp, taǵı toy beremiz. Onı úylendirip taǵı toy beremiz! Biziń qalǵan ómirimizdiń bári toy bolıp kete beredi, kete beredi, Káriyma!

Káriyma: Men toydı jaqsı kóremen…

(Sapar ata kiredi) Sapar ata: Úydesiz be, ballarım?

Baymurat: Newe, aǵa?

Sapar ata: Áy, jaysha… Azıq-túligińdi sazlap bola almay atırmız. Baymurat: Onsha qıynala bermeń, aǵa. Ózleri awqat beretuǵın shıǵar.

Sapar ata: Áy, balam-ay, olarǵa da ańsat bolıp atırǵandı deyseń be? Bul bir tosınnan bolǵan nárse. «Kerek tastıń awırı joq» degen babalarımız. Pisik as zıyan etpeydi. Kempir sók salıp atır. Bir ılaqtı soydıq. Kelin-áy, búginshe jumısıńdı qoyıp, jańaǵı góshti jaqsılap quwır. Ornına Aymurat-aq barıp turar. Ele bir tandır nan da jabıwıńız kerek.

(Káriyma sırtqa shıǵıp ketedi)

Baymurat: Aǵa, onsha búline berip ne qılasız?

Sapar ata: He, basqa ballar awqatlanıp atırǵanda sen táspi sanap otırasań ba? Uzaq jol. Barıp kórmesem de kókiregim sezip tur. Balam, jora-joldasıńdı saylap júrgeyseń. Anaw Bodıq-sodıq degenler menen bas qosa kórme, úyi kúysin ol kápirimbettiń! Onday adam dushpanına satıwdan da qaytpaydı.

Baymurat: Kimniń kim ekenin ańgaraman ǵoy aǵa.

Sapar ata: Ańgarǵanıń jaqsı, balam. «Jaw jaǵadan alǵanda, iyt etekten aladı» degen. Kórinip kelgen jawdan ishtegi iytler jaman. Saq bol, áytewir. Bul saǵan pándiw-násiyatım. Ákeńniń tilin alsań xor bolmaysań, qulınım. Kempiri túspegirdiń áwliyeshiligi….

Baymurat: Ne ózi, aǵa?...

Sapar ata: Áy, balam, mına kempirińe til tiygiziwge bolmaydı eken. Astawpıralla, astawpıralla! Usınday boların ol tús kórip bilip edi… Men onı quwantayın dep hákisine jorıp edim.

Baymurat: Ol qanday tús, aǵa?

Sapar ata: Bir qara qus kelip seniń menen Aymuratqa…pánje urıptı. Qudayǵa shúkir, túsiniń jartısı kelip, Aymuratımız qasımızda qaldı. Á, túsiń bar bolǵır, kempirim-á! Usınday-ám tús kóreme eken?

(Mátim murt kiredi) Mátim murt: Assalawma áleykum! Aman otırsızlarma? Sapar ata: Shúkir, inim.

Mátim murt: Sapar ata, atızda úyińnen adam kórinbeydi ǵoy? Sapar ata: Aymurat joq pa?