Kenesbay Raxmanov - Noser povest

Ol bes som berdi. Anam kósheden aylanǵansha uzatıp turdım da dárwazadan júz metrdey qashıqlıqtaǵı dúkannan bir shiyshe araq satıp aldım. Sóytip, emlewxananıń dárwazasınan ishke kirip baratır edim, uzaǵıraqta kiyatırǵan mashina ústi-ústine signal berdi. Tanıdım. Tariyxıy mashina. Ol dárwaza aldında toqtadı da, kabinadan shofer sekirip túsip, maǵan qaray ırjıyıp kiyatır.

-Zakuskań bar ma? Ol túsinbedi.

-Kesa ya stakan tabıla ma?

-Onı ne qılasań?

Ekewimiz kabinaǵa otırdıq. Bayaǵı kabina. Zakuska bolmasa da onıń qarsılıǵın tıńlamay, qırlı stakandı lipletip araq quydım.

- Qáne tartıp jiber doslıǵımız ushın!

Ol gá maǵan, gá dógeregine qarap turdı:

-Rulde ishpeytuǵın edim.

-Sebebi bar ma bunıń?

-Bar. Emlewxanadan shıǵayın dep atırman.

-Meyli onda!...

Ol tamshı qaldırmay ishti. Stakandı taǵı toltırdım da, shiysheni azmaz qalǵan araǵı menen ılaqtırıp jiberdim.

- Al, densawlıǵıń ushın!

Ishime ot túskendey órtenip, kózimniń aldı buldırlastı. Geyde kózim jasawrap, murnımdı tartıp, egitilip jılaǵım keledi.

-Ateke, saǵan bir is penen kiyatır edim, - dedi ol állen waqta.

-Ayta ber.

-Tinaw kúngi túsinik xatıńdı miliсiya almay atır.

-Ne ushın?

-Ózlerimiz kóz aldımızda jazdırıp alamız dep.

-Durıs. Solay bolıwı kerek ǵoy. Onda maǵan qaldırıp kete ber.

-Men-ám sonı oylap kiyatır edim, - dedi de ol jazǵan qaǵazımdı qaltasınan qaltasınan shıǵarıp berdi. - Al, onda maǵan ruqsat etseń?

-Raxmet, kelip tur.

Ol ketti. Araqtıń ákseri me ya jazǵan qaǵazımnıń qolıma túskeniniń quwanıshı

ma, burınǵı qayǵılarım umıtılıp, palatama ıńıldawım menen kirdim...

* * *

Tústen keyin Tórejan dawım keldi.

-Biz jarańdı jeńil shıǵar dep basımız aylanbay júr edi. Jaqında bir baladan esittik ele jatqanıńdı. Onıń ústine paxta planlar-ám tolmay atır. Kúnde jamǵır. Kúnde nóser. Awıldan ketkenińiz ántek boldı dá, ata mákandı taslap...

-Baramız ǵoy, dayı, baramız...

-Al, apamdı qaydan tabaman? Bir túyetawıq ákeldim soyıp. Úyińdi siltep jiber maǵan, azanda pisirtip ákelip ketermen.

Sırtqı dárwazaǵa barǵanda ol irkilip, soradı:

-Urǵan balanı ne qıldı?

-Júripti. Táǵdiri qolımda.

-Qamatıp jiber. Oylanba, - dep qayradı dayım. - Sonnan ólip ketkenińde ne bolar edi.

-Dáslep keshireyin dep edim, sońınan oylanıp turman, dayı.

-Keshiredi degen ne? - dep maǵan jekirindi ol. - Urıw ǵoy urıw, házir sókkenge qamatatuǵın zakon bar.

Gápti balalatpaw ushın dayıma apam turatuǵın jaydıń deregin siltedim...

Dayımnıń jolda awdań-awdań júrip, mennen uzaqlap baratırǵanına súysinip qarap: "Dúnyadaǵı eń jaqın adamım" dep oyladım. Ákeden jaslay jetim qalǵanımdı bildirmey, institutta oqıp júrgenimde kóp járdem etti. Hár qıs jaqınlaǵan sayın bir malın satıp, meni bir qatar kiyindiretuǵın edi. Jazǵı kiyimler anamnıń moynına. Ara-tura stipendiyamnıń aqshasınan anama, dayımnıń ballarına bazarlıq aparıp turatuǵın edim.

Ákem kolxozda bas buxgalter bolıp isleydi eken. Jumıstan keliwden meni aldına alıp otırıp, "Alpamıs"tı jırlaǵan. Anamnıń aytıwına qaraǵanda, onıń táp-

táwir jırawshılıǵı bolǵan. Úyde qobız da saqlaptı. Soń anam, ákemniń ólimin qobızdan kórip, tandırǵa jaǵıp jiberipti. Kolxozdıń qáyerinde otırıspa bolsa da, ákemdi qobızı menen aldıradı eken. Bir kúni ol tań atqanda úyge kelipti de, tósekke qulaǵan. Ústine minip oynaǵan - maǵan da qaramaptı. Túske taman anam kespas pisirip, onı awqatqa oyatadı. Ákem basın kóteredi de, "lágen ákel" degendey ım qaǵadı. Sóytip, lágenge eki ret qıp-qızıl qan qusqan.

Vrachlar keliwge úlgermey-aq, biyshara ákem ómir menen xosh alliyar aytısıptı. Ólgennen keyin vrachlar "jarıp kóremiz" degen eken, oǵan heshkim kelisim bermepti. Sonnan keyin kelgen vrachlar "óz ájelinen, qan basımı menen óldi" degen sheshim shıǵarıptı. Men onda úsh jasar ekenmen. Heshbirin esley almayman. Tek ákemnen qalǵan súwretke uzaq tigilip, dártli hám saǵınıshlı oylarǵa ǵarq bolǵanım bolmasa, onıń tiri gezinde qanday adam bolǵanın kóz aldıma keltire almayman. Bálkim, ákem bolǵanda jolım basqa jaqtan baslanarma edi, qayǵı degen tastıń salmaǵı júregime kemirek túserme edi...

Ótken jıldıń usınday kúnleri Aybúyir tawınıń etegindegi bir awılda paxta terip júr edik. O, studentlik waqıtlar-áy! Ushqan qustay pırladıń da ústimnen óttiń de kettiń-aw! "Studentlik altın dáwirim!" dep televizordan nege qaqsay beredi desem, ishinde júrgende qádirin bilmeydi ekenbiz-aw?! Házir bes jıl birge oqıǵan jigitler menen qızlardı saǵınǵanımda kózim jer kórmey ketedi. Endi hámmemizdiń bas qosıwımız qayda? Endi bul ómir boyı orınlanbaytuǵın árman ǵoy. Sizler meniń eki aydan berli basım jarılıp, emlewxanada ǵamgun bolıp jatırǵanımdı esitkenińizde bul jerge quwırmashtay saww etip tógilmespe edińiz, o jigitlerim, qızlarım?! Denim saw waqtımda sizlerdiń qádirińizge jetpey tilim tiygen bolsa, ápiw etińler!

* * *

Jatar aldında meni telefonǵa shaqırdı. Ashıw menen trubkanı qulaǵıma tuttım. Ayjannıń dawısı esitildi. Maǵan endi bul dawıs qızdıń dawısı emes, al iyttiń úrgenindey jiyirkenishli sezildi.

-Sizge kim kerek?

-Óziń! Qalaysań?

-Ne qılayın dep edińiz?!

-Haw... jarań awırıp turma?

-Júregim awırıp tur... Júregim!

-Júregińdi jazaman. Dayıń keldi.

-Kórdim.

-Nege ashılıspay tursań, qasıńa barayın ba?

"Vrach jigittiń qasına bara ber" dep aytpaqshı boldım da, taǵı ózime hay berdim.

-Allo, esitilip turma? - dedi ol trubkanı úplep. - Bergen túsinik xatıń miliсiyaǵa ótpepti ǵoy.

-Ótpese ne qılayın? Men onı jırtıp tasladım.

-Miliсiyadan adam kelse qaytadan jazıp bereseń be?

-Awa! Tek...

-Ne tek?

-Tek haqıyqatlıqtı jazaman! - Trubkanı ornına tars ettirdim.

Ayjan! Seniń dártiń basımdaǵı jaradan da beter janıma hazar berdi. Dárya tasqınınday bolıp baslanǵan girbińsiz ańqıldaǵan muhabbatım saǵasına jar qulaǵanday tosattan kómildi de qaldı. Seniń bul dúnyada bar ekenińdi miyrimsiz táǵdirim maǵan kórsetpese boladı ǵoy. Sen namıssız, sen biyopa qız ekenseń! Seniń gózzallıǵıń baxıtsız jolǵa túsken biyshara gózzallıq, ol ózińdi de, basqanı da baxıtlı ete almaytuǵının wáliylik penen ayta alaman! Baxıt qay waqta da pák júreklerdi izlep tawıp, tek solar menen ǵana ómirlik hámdam boladı. Seni mendey bolıp ekinshi birew súye alsa, men sonı ayayman! Jaslıqta bes-altı kún oynapqúliw - baxıtlı boldım degen iláhiyda túsinikti ańlatpaydı. Ayjan! Men seni ayayman, seniń gózzallıǵıńa bende bolıp, óziniń taza niyetin aldaytuǵın bolajaq kúyewińdi de ayayman. Maǵan erk berilse, seniń mańlayıńdı qaraǵa boyap, kósheme-kóshe, awılma-awıl alıp óter edim. Sonda adamlar: "Bul qara mańlay degen qız eken, buǵan jolay kórmeń, bádduwaǵa ushıraysız!" dep júzińe túkirip, sennen awlaqqa qashar edi. Átteń maǵan onday huqıq berilmegen, sonlıqtan sen jaqqan otqa házirinshe mennen basqa adam kúymeydi.

Seniń juwhalıǵıńa túsindim, maqsetiń meni sılap-sıypap, jezdeńdi qutqarıp qalıw eken. Qutılıp bolıptı! Ózimdi qorǵap atırǵan húkimetti alday almayman! Haqıyqatlıqtı aytaman! Haqıyqatlıq jeńedi!

Dawıl tındı da, iri-iri tamshılar basladı. Azdan keyin nóser baslanatuǵınına iymanım kámil edi. Bul gúzdiń eń sońǵı nóseri shıǵar dep oyladım. Ishke kiriwge jańa bet alǵanım, sharbaqtıń temir dárwazası ústi-ústine ǵańǵırladı. Qarawıl uyıqlap qalǵan bolsa kerek, kim bolsa da jawınnıń astında qalmasın dep dárwazaǵa

juwırdım. Dárwazanıń sańlaǵınan nashar adam kórindi, meni qarawıl dep oylasa kerek:

- Ash, ata! - dep baqırdı. Qalshıldap kettim! Dárwaza temirine aparǵan qolım jansız qaldı. Bul Ayjannıń dawısı edi. "Aynalayın nazıńnan!" degen erkek dawısı júregime atılǵan oqtay bolıp qaytadan qadaldı.

"Toqta, birew kelip qalar" degen Ayjannıń sózi meni lawlaǵan ottıń ortasına ılaqtırıp, "Jansın! Órtensin! Kúl bolsın!!!" dep atırǵan muhabbat jawlarınıń buyrıǵınday bolıp esitildi. Náwbetshixana esiginiń qulaǵımnıń túbinde sırt etip ilingen sesti bomba gúrsildisindey bolıp qaytadan jańǵırdı!

- Ata, bola ǵoy, uyıqlap qaldıń ba? Nóserdiń astında qaldım ǵoy!

"Seniń nóseriń aldıńda, - dedim ishimnen. - Táǵdir házirgi waqtı xoshlıǵıńnıń bárin nóserdey kóz jasqa aylandırıp jiberetuǵın soqpaǵıńa tayalıp qaldıń".

Dárwazanı ashıp jiberdim.

- Kúni menen ata dey bergenshe, janın qosıp aytsam boladı ǵoy. Sálem! Qarawıl bolıp kettiń be?

Úndemey, onıń júzine, tulǵasına qaradım...

-Nege úndemeyseń? Keshe de telefonnan sóylesiwińniń mazası joq. Bizler jayǵa qaray kiyatırmız.

-Bir tús kórdim.

-Ol qanday tús? - Ayjan betime jalt qaradı.

-Uzaq tús... Aytıp otırıwǵa kóp waqıt kerek.

-Waqıt tabaman, - dedi de meni ertip náwbetshixanaǵa apardı. Ol jerde dejurnıy medsestra kelinshek uyqısırap otır eken, Ayjan oyatıp, sálemlesti de:

-Qayta ber, Máryam apa, qalǵan jaǵın ózim islermen, - dep onı qaytarıp jiberdi. Bizler awlaq qaldıq. Ol kiyimlerin sheship, xalatın kiygen soń jónine turmay meni qushaqlap aldı da:

-Nege ókpelep júrseń, aytsa - dep betimnen shorp ettirdi. Bináy ómirimde betimnen qızdıń birinshi súyiwi bolsa da betimdi pıshıq jalaǵanday jiyirkenip kettim. Usınday jeńiltek qızǵa ashıq bolǵanımdı ózimnen basqa adam bilmegey dep tilek tilep atırman. Ne degen masqarashılıq, ne degen shermendeshilik. Bir nazálimniń jolında kúyip-janıw, onıń diydarın bir kóriwge zar bolıw, onıń

júregindegi pinhamı sırların bile almay nala shegiw, onıń bir sózin saǵınıw, onıń bir kúlip qaraǵanınan quwanıshlı sezimge bóleniw, jadıramasa aza tutıw, súydim degen sóziniń tańsıq bolıwı - muhabbat degenniń bolǵanı eken ǵoy. Al, basqa arzan lázzet, kewildiń há dese, má dep bas iyiwi, bir ushırasqannan bir-birewge jabısıp qalıw - bul muhabbat emes, pániy dúnyanıń baxıtsızlıǵı bul!

Muhabbat jasaw ushın adamǵa ilham, ruwxıy azıq beriwi kerek shıǵar? Meniń baxıtsız bolǵım kelmeydi. Insan baxıt ushın gúresiwi kerek! Men - insanman!

-Jańaǵı túsińdi aytpadıń ǵoy?

-Áy, "tús túlkiniń boǵı" degen.

-Qızıq bolsa aytsa...

-Ekewimiz bir baǵdıń ishinde seyil etip júr ekenbiz, - dep ótirikti toqıdım. - Keshke shekem ármansız qıdırdıq. Sóylestik. Kúlistik. Sen biraq kewlimnen shıqpadıń.

-Nege?

-Úyińe barmaǵansha erkim ózimde turadı dediń. Bawır basıp qalsam, basqanı oylay almayman, jumıs isley almay qalaman dediń. Tús degen bola beredi ekenaw, Ayjan. "Seniń bala-shaǵań bar ǵoy, izi qalay boladı, meni taslap ketseń baxıtsız bolmayman ba" deyseń. Seni taslamayman, sennen basqa shadlıǵım joq, Ayjan, óziń taslap keterseń deymen. Sóytip júre berippiz. Bir waqıtları yarım aqsham bolıp qalıptı. Qaytayıq dep baǵdıń dárwazasına keldik. Baǵman menen burınnan ım-jımıń bar ma bilmedim, ol meni dárwazadan shıǵarıp jiberdi de, seni alıp qaldı. Sóytip, dárwazanı ishten sen ildiń. Men ne qılarımdı bilmedim. Tek dawıslarıńdı ǵana esittim.

-Bolǵanı ma?

-Ne sóyleskenińizdi de aytayın ba?

-Ayta ber, tústiń nesin jasırasań

-"Bolsa" dedi baǵman. Sen erkeleńkirep "Qoysh, janıń shıǵıp baratır ma?" dediń. Bir waqları baǵmannıń "ne endi, ólemizbe?" degen dawısı esitildi. "Qaysı adam... sóytpese ólip atır" dep sen kúldiń. "Aynalayın nazıńnan" dedi de baǵman jigit saǵan bas saldı. "Toqta, birew kelip qalar" dep sen dárwazanı mıqlap ildiń. Sol waqta oyanıp ketippen...

Esmırza aǵanıń jazda adamnan bosamaytuǵın sherteginiń astı qulazıp qalıptı. Shertekten óttim de, jaydıń esigin ashtım. Esmırza aǵanıń bala-shaǵaları otıratuǵın ójirege bas suǵıp edim, dáslep heshkim kórinbeydi. Soń kát sıqırlaǵanday bolıp edi, qarasam, kórpege oranıp birew jatırǵan eken. Kókiregimde at shawıp ketti! Ayjan!!! Maǵan ne boldı?! Nege umıta almayman?! Nege??! Kórgen waqta júregim dúbirlep kete beretuǵını nelikten! Aytıń, maǵan! O, arsız muhabbat, sen ayt! Sen merezbiseń?! Seniń uwıń bar ma? Seniń palıńnan uwıń kóp pe?! Meni uwladıń ba? Men umıta almayman ba? Erkime kúshim jetpeytuǵın ilenázik janman ba?! O, biyopa muhabbat! Jek kóriwshilik sezimlerimniń saǵan ne, ele kúshi jetpey atırǵanı ma? Sen endi bárin umıt, umıt, umıt!!! Sen ushın Ayjan atlı gózzal bul dúnyada joq! Ol tuwılmaǵan! Jaslıǵımnıń jolında meni eglep, birewlerdiń lázzeti ushın jaratılǵan qızǵa kózlerimdi dilgir ete berme, soqır muhabbat! Men óz kózim menen kórdim ǵoy... Eger sol isti basqa birewlerdiń awzınan esitkenimde, men seniń qol astıńda húkimińdi orınlap, sol gáp tarqatıwshılardıń awzın osıp almaspa edim, dártli muhabbatım?! Sen endi júregimdi qaytıp berip, óz biyligime tapsır da, óziń usı jaqta qala ber, biyshara muhabbatım...

Ayjan kórpesin serpip tasladı da, ornınan atıp turıp:

-Keldiń be? - dep sıbırlandı.

-Keldim... Ketip baratırman.

-Qayaqqa? - Onıń kózleri jasawradı.

-Awılǵa... Kórinbeyseń ǵoy?

Ol úndemedi. Maǵan shayı kórpeshe tósedi de, kátine barıp otırdı. Diywaldaǵı saat shıqıldısı kúsheyip ketkendey, jay ishinde basqa ses esitilmedi. Onıń júzleri solǵın tartsa da, burınǵı sulıwlıǵın aldırǵan joq edi. Qap-qara shashları úrpeyip, tozańıp ketipti, bul onı ábden gózzal etip tur. Násheli súwretshi salǵan arıwdıń súwretindey kátte eki búkleniwi menen kópke shekem tırp etpey otıra berdi.

-Esmırza aǵa joq pa?

-Rayonǵa ketti.

-Sen nege jumısıńa barmay júrseń?

-Shıqtım...

-Shıqtım?

-Awa...

-Onda Esmırza aǵaǵa aytarsań kelip ketti dep. Xoshlasıp kete qoyayın dep

edim.

-Otır. Túske shekem kelip qaladı. Men shay qoyayın.

-Awırıp atırǵan bolsań, qıynala bermey-aq qoy. Nege emlenbeyseń?

Ol jılap jiberdi.

-Meniki... emleniwden ótisken awırıw! Emi joq! Meni keshir, Atajan, - dep ol kátke boyın taslap óksip-óksip jıladı. - Sen baxıtlı bolasań. Dámelendirgenim ushın keshir! Súydirgenim ushın keshir!!! Bizdi duz-nesiybe qospadı. Seniń baxtıń pútini menen ózińde qaldı, Atajan. Qaylarda bolsa da, seni kútip turǵan yar bar, sen onı tabasań. Ol mendey kóz jas tókpeydi. Ol seniń menen ómirinshe kúlip ótedi! Ol baxıtlı qız, Atajan! Ol... ol mendey... baxıtsız emes!...

-Ayjan, jılama, sen-ám baxıtlı bolasań...

-Joq, men nannıń ústinen atlaǵanday baxtımnıń ústimnen de atlap ótip ketkenmen...

Ol únsiz jıladı. Jay ishinde tek ǵana saat sesti: shıq, shıq, shıq.

- Men qaytaman, Ayjan...

Ol úndemedi. Soń ornımnan anıq qozǵalǵanımdı bilip:

-Jezdemniń jumısların ne qıldıń? - dedi.

-Ne qılayın? - dep onıń túpsiz qap-qara kózlerine qaradım. - Óziń-aq ayt, ne qılayın?

-Óziń bileseń. Meniń saǵan pálen-tólen dewge haqım joq. Endi maǵan báribir...

Ol sózlerin bólip-bólip ayttı da, kórpesin bastırınıp jatıp aldı. Men ornımnan turıp, "yaqshı onda" dep júre bergenimde:

- Atajan! - degen dawısın esittim. - Berman kel.

Qasına bardım. Ol eki qolın sozıp moynımnan qushaqladı. Etleri, qolları laplap, tiygen jeri kúydirip baratır. Kózleri gá jumıladı, gá meni jutıp jibermekshidey antalap qaraydı.

- Boldı endi, kete ber. Xosh! - dep állen waqta kókiregimnen keyin iyterdi. - Ket... endi túsińde de, óńińde de meni kórmegeyseń!

- Xosh Ayjan!

Ol úndemesten, betin diywal tárepke burıp jatıp qaldı. Men sonda oylappan ba, Ayjannıń ómir jolınıń diywalǵa tirelip qalǵanın... Awır sóylegen bolsam, keshirgeyseń, ármanlı Ayjan...

* * *

Men tısqa shıqtım. Dalada kórgenlerimniń bári de óz ornında edi. Tek júregim óz ornında emes. Endi sırttaǵı qara suwıqta onsha sezile bermeydi. Ayjannıń ıssı demi, qollarınıń ıssılıǵı tánimdi ele kúydirip baratır, men tap lawlap janıp turǵan tandırdıń panasında qalǵanday terge malınǵan edim. Hárbir qádemim meni Ayjannan alıslarǵa alıp baratır. Asfalt jolǵa mingennen keyin, artıma qaradım. Muǵallimshilik kásiptiń esigin ashqan mektepke, tuńǵısh baxıtsız muhabbatımnıń iyesi Ayjan qalıp baratırǵan biyik antennalı jayǵa, bir shoq awılǵa sońǵı ret qaradım da, ishimnen xoshlastım. Áne, avtobus kiyatır! Endi men tuwılǵan awılıma, balalıǵım shapqılap ótken soqpaqlarǵa qaytıp baraman. Júzleri burınnan tanıs bawırman adamlar menen kórisip, olardıń dárgayında uwayımsız ómir súremen.

Ele awıl jolı uzaq. Meniń jolım da alıs. Men azanda ǵana saparǵa shıqqan jolawshıman. Alıs mánzillerdiń qarıydarıman: hárqashan jollardıń uzaǵın súyemen, teginde jollar uzaq bolıwı kerek, sonda ǵana jetken jerińniń qádirin bilip, ıssı bawırıńa tartasań. Uzaq jollar - heshkim ustazlıq etpeytuǵın qásiyetli mektep: onda táǵdir sabaǵınan tálim alasań, jamanlıq penen jaqsılıqtıń parqın túsinip, rehimsizlik penen miyirbanlıqtıń ashshı-dushshısın, záhárin-palın tatasań. Uzaq jollar jıs toǵaylardıń arasınan alıp ótedi, sonda sen sharshap kóshten qalasań, adasasań, uzaq jollar ısıldaǵan sarı qumlardı jarıp ótedi, sonda sen shólleyseń, biraq, sen kárwan súrdewinen shıǵıp ketpe, óytkeni, bul uzaq jollar seni sháshmege baslap baradı. Ol - ómir sháshmesi, ómir bulaǵı: qanıp ishkennen keyin sebiliń shıqqan jol azapların umıtasań, hey, jolawshı!

Tur ornıńnan, saparıńdı dawam et, ele kún uzaq... jollar onnan da uzaq, bul uzaq jollardan seniń áwladlarıń da júrip ótedi ele. Adımıńdı tezirek at, izińde talay dúrkinler kiyatır, olar ústińnen basıp ótpesin, sen árman atlanısındaǵı baxıt quwǵınshısısań, eglenbe, jolawshı! Qaylarda bolsa da seni kútip turǵan yar bar. Sen onı tabasań!!...

Onnan berli de aylar ótti. Awıldaǵı mektep qushaq ashıp kútip almasa da, "atań jaqsı, eneń káywanı" menen eplep basımdı tıǵıp, jetpesinlew saat alıp oqıtıp atırman. Birge islesip atırǵanlardıń kópshiligi ózimdi on jıl oqıtıp, teris putaqlarımdı putaǵan muǵallimler. Olardıń arasında balalıǵımdı jiyi-jiyi eske