Kenesbay Raxmanov - Saqal roman

Japaq jalǵız túp júzimniń astındaǵı tuyaqlarıńda zorǵa turǵan kresloda otırdı, ol da Japaqtı jatırqaǵanday bılay-bılay qıymıldap, qulawǵa qolı tiymey tur. Baynazar aǵadan qalǵan mulk ǵoy, shaması, Vladimir kreslonı ne qılsın? Íssı kem-kem háwijge mingen, alıstan mashinalardıń júrip baratırǵan dawısları esitiledi. Vladimirdiń kóshesi tınısh, kishkene bolǵan soń mashinalar da kire bermeydi.

Japaq taǵı qıyal dáryasına júzip ketti. Rámetullanıń gápinde jan bar. Gúlayshaǵa sóz salıp, maqullasqannan keyin Mırzagúl menen ajırasıw kerek. Bolmasa, ekewinen de ayrılıp qalatuǵını turǵan gáp. Yapırmay, bala, ajırasıwǵa belgili baslı sebep te joq. Onıń ne ayıbı bar? Sıylamaydı. Iship kelgen kúni de, erteńine de adam esabına almaydı. Kún de iship kele berse kim jaqsı kóredi. Al, Gúlaysha menen qosılsın deyik, onnan keyin Japaqqa ishtirip qoya bere me? Iship kórsin, mańlayın jaradı! Bolmasa, miliсiyanı shaqırtadı da ayaq-qolın baylatıp joq qıldırtadı. O, baslıq adam menen oynaǵan eken. Ol Mırzagúl me, bárin ishine sıyǵızıp, dım kórmegendey bolıp júre beretuǵın. Lekin, endi qorqaqlıq etip artqa sheginse qalay boladı? «Sheshingen suwdan tayınbas» degen ǵoy. Úlken qızı uzatılǵan, ulları da birinen soń biri mektepti pitkeredi. Ketip qalǵan ákege bala qaray ma? Ózi ne qıldı, «atańa ne qılsań aldıńa sol keledi» degen gáp durıslıqqa shıǵayın dep turǵan joq pa? Qáydem, hesh jerde hesh nárse joq, kókregi alǵaw-dalǵaw, qayt bolǵan awqattay Mırzagúldiń júzine qaraǵısı kelmeydi, báleni kórgendey.

Ishten ózinen burın saqalı kórinip Vladimir shıqtı.

-Haw, Japaq, men ketip qalǵan shıǵarsań desem... Qara basıńa ne uwayım túsip otır. Ishkerige kir, oylasıq bar.

-Neniń oylasıǵı?

-Neniń bolatuǵın edi? Seniki-dá!-dep Vladimir ishkerige qayta kirip ketti. Japaq jambasına oq tiygen kópektey ornınan zorǵa turıp olardıń qasına keldi.

-Otır,-dedi oǵan Vladimir, onıń sóylegisi kelip turǵanı saqalınıń qozǵalısınan-aq bilinedi. Japaq otırdı. -Saǵan bir aǵalıq aqıl aytayın, Japaq.

-Aytsa, aǵa,-dedi Japaq onıń zorǵa kórinip turǵan awzına uńilip. -Aqıl da saqalǵa jaqın júredi deydi ǵoy.

-Awızsha ayta almasań xat jaz!-dedi Vladimir «tapqan aqılım usı» degendey.

-Áy, bayaǵı zamannıń adamısań-aw,-dep kúlgen boldı Japaq. -Haw, xat jazıw degen házir dástúr emes ǵoy. Bul kúndegi tartınshaqlar jolın tapqan. Telefonnan aytadı. Túriń kórip turmaǵan soń telefonda batır bolıp soyley beretuǵın qusaydı.

Vladimir basın shayqadı:

-Qoy, ol da qaraqanshılıq ǵoy. Jaqpasa, telefondı basıp taslaydı. Onnan keyin qurı dalaǵa ayta ber. Bizlerdiń jigit waqtımızda xat jazıw ersi emes edi. Kempirdiń qız waqtında qudaydıń kóp xotın jazıp, zorǵa úylengenmen. Áskerbay degen shayır jigit biziń úyde turdı student waqtında. Ákesi biziń ǵarrı menen dos-yaran eken. Pay, shayır edi-aw!

-Áy, ol házir qayda?-dedi Rámetulla qızıqsına sorap.

-Eki-úsh jıllıqta qaytıs boldı, biyshara. Shaxamandaǵı aǵasınıń úyinen shıǵaradı. Namazına

bardım.

-Áytewir, kóshede kórinbeytuǵın boldı-aw, biyshara...

-Sol paqır, beti bıdım-bıdım bolsa da qosıqlardı sulıw etip jazatuǵın edi,-dep sózin etti Vladimir. -Xatlarımnıń bárin qosıq penen Áskerbay jazıp beretuǵın edi. Kempir biyshara, meni shayır eken dep oylasa kerek. Úylengen soń kópke shekem qosıq jazbay kettiń ǵoy dep sorap júrdi. Al, bala, kempir sol xatlarımnıń hámmesin tórkinimde joq bolıp keter dep úyge ákelgen edi. Házir ákeleyin.

Vladimir ornınan kóterilip, tórgi jayǵa kirip ketti. -Xat jazǵan uyat bolmas pa eken, Rámetulla?

-Qáydem, jora,-dedi Rámetulla nemquraydı. -Awızsha ayta almasań. Al, yaqshı dese ne qılasań? Onda da uyalıp júre bereseń be?

Endi ǵana jambaslap jatıwǵa meyillenip shıǵanaǵın kópshikke apara bergen Japaq tikeyip

otırdı:

-Awzınan yaqshı degendey sóz shıqsa, arjaǵın hesh kimnen soramayman ǵoy. Jalǵız bası turatuǵın up-úlken jayı bar. Qolına kirip alaman da mashinasına minip shalqıyman!

-Bolǵanı ma? -Endi ne?

-Bala degen bar...

Vladimir shańda jatıp sarǵayıp ketken bir oram qaǵazdı alıp keldi: -Mine, jazǵan xatları, Japaq. Kóshirip al da, qaytarıp ákelip ber! -Hee?-dep kúledi Rámetulla. -Kempirine jibereseń be?

-Arxiv bolıp qaladı,-dedi Vladimir. -Quday bilsin, hár jerde Áskerbay shayırdıń qansha qosıqları basılmastan qalǵanın. Ol ózi bir arqayın jigit edi ǵoy. Kitap shıǵarıwǵa da bası aylanbadı. Zamanlar ótip onıń jazǵanların da izertleytuǵın, jıynaytuǵın, izleytuǵın birewler shıqpas pa eken? Muxabbat qartaymaydı degen qáp bar edi, muxabbattı jırlaǵan qosıqlar da qartaymaytuǵın shıǵar.

-Durıs aytasań, Vladimir aǵa.

Rámetulla menen Japaq xatlardı oqıwǵa kiristi. Birewi kóz áynek taqtı, birewi solayına oqıp otır. Vladimirge oqıwdan keregi joq, kópshiligin yadtan biledi, geyde uyqısı kelmey kempirin saǵınǵanda qayta-qayta oqıp, jılap shıqqan aqshamları da bolǵan.

Japaq dawıslap oqıwǵa qaradı: -«Janım, Saǵıyda!

Báhárde ashılǵan gúldey jamalın, Tolqıtadı muxabbattıń samalın. Kóksindegi dúnkiygen qos ánarın, Kózlerimde ot lawlatar, Saǵıyda!»

Rámetulla kúledi.

-Qoy, Vladimir aǵa, bul bolmaydı,-dedi Japaq.

-Nege bolmaydı?-dep ójetlesti Vladimir. -Ya, nege bolmaydı? Saǵıydanıń ornına baslıqtıń atın qoyasań. Kózlerimdi ot lawlatar, Gúlaysha, janım Saǵıydanı janım Gúlayshaǵa aylandırasań. Onıń nesi qıyın?

-Báribir bolmaydı,-dedi Japaq. -Baslıǵımızǵa qalay «Báhárde ashılǵan gúldey jamalın, tolqıtadı muxabbattın samalın» deymen. Haw, eliw jasta ne qılǵan muhabbat demey me? Ol da bara bersin, «kóksińdegi dúńkiygen qos ánarıń» degen jeri dım ersi ǵoy.

-Ne, onıń emshegi joq pa?-dep Vladimir kúldi, oǵan qosılıp Rámetulla da wahaha saldı. -Dúmpiygen hesh nárse kórinbeydi ǵoy,-dep Rámetulla kúlkiniń arasınan zorǵa soyledi. -Nashar ǵoy, bar shıǵar,-dedi shıdamaǵan Japaq.

-Sútsiz qıylı bolsa, kókregine jabısıp kórinbey de tura beredi,-dedi Vladimir bilgishlik etip. -Sen de vetvrach bol-á!-dep qaytadan kúldi Rámetulla. Kúlki basılǵannan keyin Japaq: -Qoy, bul jerin alıp taslayıq,-dep izin oqıdı:

«Seni kórmey tınıshıma júr edim, Bazarjayda tuwlap ketti júregim. Moynıma oratılsa bilegiń,

Janım shıǵıp ketpes pe eken, Saǵıyda?

Ashıq boldım jalǵız awız sózińe, Inkar boldım qarawıtqan kózińe...»

-Nege irkildiń? Izin oqıy ber, Japaq,-dedi Vladimir.

-Yaq, bolmaydı. «Seni kórmey tınıshıma júr edim, bazarjayda tuwlap ketti júregim» degen ne ózi? Haw, onı baslıq bolǵalı kórip kiyatırman. Bazarjay degen ne?

-Men Saǵıyda menen bazarjayda tanısqanman. Onı mákeme dep ózgertiwge bolmay ma? Zawıtta de, bolmasa ATAJda de...

-Atajıń ne, aǵa?-dep tańlandı Japaq.

-Ashıq túrdegi akсionerlik jámiyet degen,-dep túsindirdi Rámetulla.

-Qoysa, masqarashılıq ǵoy. «Moyınıma oratılsa bilegiń, janım shıǵıp ketpes pe eken, Saǵıyda?» degen ne?

-Qoysa bolǵan soń...

-Qoysa, Vladimir aǵa, onıń bilegi ne, jılan ba? «Inkar boldım qarawıtqan kózine» degen de kelispeydi. Qarawıtqan kóz jaqsı bolama? Baslıǵımızdıń kózi kógislew ǵoy.

-Sózlerdi almastırıw qıyın emes ǵoy, Japaq,-dep aqıl bergen boldı Vladimir. -Sen xatlardı úyine alıp ket. Kerek jerlerin asıqpay kóshirip alasań. Taǵı Saǵıyda degen at ketip qalmasın.

-Wáy, qızıq ǵarrısań-dá, Vladimir aǵa,-dedi Japaq. -Úyde maǵan usılardı oqıta ma? Tirsegim qaǵısıp zorǵa júrgenimde, bul xatların bizdegi kelinińniń qolına túse qoysa, bul Saǵıydaların samal

menen qalanıń qaysı shetinde ushıp júretuǵının quday biledi. Xattı qara sóz benen-aq jazǵanda qáytedi? Shayırlar júdá qosıq penen xat jazıp on qatınnan alıp atırǵan joq ǵoy.

Onıń gápi Rámetullaǵa da maqul tústi:

-Qara sóziń jón ǵoy, Japaq. Eki bastan seniń shayır emes ekenińdi hámme biledi. Bolmasa, telefonnan ayt!

-Telefonnan?-dep Japaqtıń janı shıǵıp kete jazladı. -Áy, kelistirdiń-aw, Rámetulla jora! Haw, óytip ol húkimettiń jumısı ma? Telefondı qoy, aldıma kelip ayt dese, ne qılaman? Qoy, telefonı tússin!

-Onda... men aytayın ba? Jigit aǵası degen bolǵan ǵoy burın,-dep edi Vladimir olar oylanıp

qaldı.

-Áne, is ońǵarılajaq,-dedi Rámetulla quwanıp. -Appaq saqalıń bar, bále kórinip pe, sıylasa sıylay keter.

-Sen durıslap ayta alsań boladı-dá,-dep Japaq gúmanlandı.

-Usı deymen-aw, Vladimir aǵa, birden samosvaldan beton awdarǵanday etseń bolmaydı,-dep Rámetulla aqıllandırǵan boldı. -Áwel ańǵısın ańlap, tınǵısın tıńlap, óyer-búyerin qasıp degendey...

-Óytip, ol sawın mal shıǵar,-dep ashıw aralas kúldi Japaq. -Vladimir aǵanıń mańlayın qaq jarǵızajaq ekenseń, Rámetulla!

-Biyne quyasın uzaqtan aylandırsın dep atırman-dá, jora,-dedi Rámetulla. -Ol da endi eliwdiń oyaq-buyaǵına kelip qalǵan qız, kóp mákemege basshı bolıp, kimniń kim ekenin awzın ashıwdan-aq ańǵaratuǵın zaq-zaqı ǵoy.

-Meniń bir jaman ádetim,-dedi Vladimir. -Aytajaq wájimdi birden aytıp salmasam, keyninen umıtıp ketetuǵınım bar.

-Sen ózi baslıǵımızdıń aldına kirip kórdiń be?

-Haw, jumısım bolmasa ne dep kiremen,-dedi Vladimir shının aytıp keyin taǵı qosıp qoydı. - Tek, qarawılxanada otırıp, kirgen-shıqqanın kórip qalaman.

-Qoy!-dep qolın siltedi Japaq. -Onda awzına sóz túspey sen de saqalıńnıń arasınan kórinbey

qalarsań.

Olar kúlisti.

-Usı waqqa shekem hesh kimge tiymey, birden nege ǵalawıt taba qoydı eken?-dep Vladimir qasındaǵılarǵa qaradı. «Tentektiń aqılı tústen keyin enedi» deytuǵın edi, túsi awıp ketkenin ańǵardı ma eken?

-Onda meniń xatlarım kerek emes pe?

-Buların, aǵa, jigirma jastıń dógeregindegiler ushın ǵoy...

Vladimir qaǵazların jıynay basladı:

-Meyli. Biraq, Japaq qoshshım, sen tezlet. Anaw-mınaw dep júrgende birew qaǵıp keter. Nashar degen de sawdagerdiń qolındaǵı zattay. Mınaw, Áskerbay menen kempirimnen qalǵan teberik xatlar ǵoy, jarqılıq, jıllı jerinde tura bersin.

Vladimir qaǵazların alıp tórgi jayına kirip ketti. Japaq tezletip, oyaq-buyaǵı bir hápteniń ishinde bir jaǵına shıǵaratuǵınına wáde berdi.

13

Tek, hayalınan emes, xojalıǵınan júregi aynıǵan Japaq dárdeserge tústi. Kún awıp, jumıs waqtı pitiwge shamalasqan sayın bereketi qashadı, óz bosaǵasın izep basqısı kelmeydi, búgingi túndi qayda ótkeriwin oylaydı. Bayaǵıları qır-dógereginiń barlıǵı antalasqan jigitler edi, ushırasıp qalsa apaq-shapaq, al, ha, Japaq! Desip ushıǵanıń qıyqımınday úp-súpleytuǵın edi. Endi solar qayda? «Úy betke qıdırıp barsań-o» dep jalınıp turatuǵın qıymas joraları da qalmay baratırǵanday, kóshe-póshede ushırasıp qalsa, qolınıń ushı menen sálemlesip, qutılǵansha asıǵıp turǵanı, túwe. Sonda da Japaq tartınǵandı qoyıp, bir ekewiniń úyinde qonıp shıqtı, hesh jerden ońqası tabılmasa, Vladimirdiń úyi tayın, biyshara ǵarrı sóylesip otırǵanday adamnıń kelgenine quwanıp qaladı. Jazdıń ıssısında kóp terlegenlikten ústindegi kiyimleri de tez-tez kirleydi, uyattı qoyıp oların da usı jerde juwıp, kepken soń utyuglep aladı. Jalǵız bası jasawǵa úyrenip ketken soń Vladimir de bunısın elestirip atırǵan joq. Ekewi shúńkildesip awır

jatarǵa shekem otıradı, televizor kóredi, birewlerdi jamanlap, birewlerdi maqtaydı. Japaqtıń úyine barmaǵanına onlaǵan kúndey bolıp qaldı, bul dúnyada onday adam bar ma, joq pa dep izlestirgen de jan bolmadı. Biraq, jumısına qılapılıq etken joq. Vladimirde: «Japaq, seniki bul ne júris, úyińe barıp balashaǵańnan xabar alsań-o» demedi. Ne qıladı aytıp? Bala emes, eliwge barıp qalǵan kisi, úyinen quwıp atır dep oylawı múmkin. Qonıp jata bersin, qashanǵasha shıdar eken?

Jaydıń ishinde uyqlaw múmkin emes, túnge qaray ıssı háwirden hawa jetispeydi. Olar atız bettegi eki adam zorǵa jayǵasatuǵın sıpaǵa tósek salıp, peshexananıń ishinde uyqlaydı. Bayaǵıları qalalı jerde súyir shıbın degen bolmaytuǵın edi, házir kóbeyip ketken, tań ataman degenshe peshexananı da tesip qanıńdı sorıydı. Vladimir dastıqqa bas tiyiwden qorr etip uyqlap qaladı, al, Japaq sońǵı kúnleri kózi ilinbeytuǵın bálege ushıradı. Basında túrli oy, túrli qıyal. Erteń bir jaǵına shıqpasa bolmaydı, izinen qalmaǵan jińishke awrıwday dártten endi qutılmasa, júrek bawırı qástege aylanıwı múmkin. Hesh kimge de keregi joq adam eken ǵoy, qaltasınan burqırap aqshası shashılıp júrgende eken ǵoy Japaq bolıp júrgeni. Mırzagúlge kerek bolǵanda onlaǵan kúnnen berli izlep barmas pa edi, ya telefonnan-aq sorastırmas pa edi. Qoy, bayınan qutılıwǵa báne tappay júrgen qatın eken ǵoy. Boldı! Endi Japaq ol shańaraqqa hárgiz alla barmaydı! Gúlaysha jazǵan xatın oqıp, mıyıǵın tartsa boldı, Japaq ushın álem gúlistan! O, Gúlaysha kim, Mırzagúl kim? Biri tań sholpanı ǵoy, jarqılıq, qolı bir sozım jerde turıptı. Mırzagúldi qoy, qaraları batsın! Qosılǵalı bir talapqa bas jip taqpajı, ómirinshe Japaqtıń tapqan-tupqanın iship-jep, kiyinip kiyatırǵan joq pa? «Iyt semirse iyesin qabadı», qaptı ǵoy, tislewge qaradı ǵoy, neshshe jıldan berli úndemey tislep kiyatırǵan eken, bunı Japaq etinen ótip súyegine taqalǵanda bilip atır-aw. Yapırmay, bala, «sıypaǵandı eshek bilmes» degen durıs eken ǵoy. Quday berse, ele Gúlaysha da bala tuwıp beredi, sadaǵası keteyin, házir balaǵa qarap turǵan kúni bar ma? Qullası, uzaq súyretkige túskenin qoyıp erteń azan menen bir jaqlı etiw lazım.

Vladimirdiń qorıldıǵa basıp silesi qatqanı qashshan, lekin, Japaqtıń kewli alaǵada, jatqan sayın uyqısı shayday ashılıp baratır. Peshexananıń ishi de ısıp ketkendey boldı, ol óz betindegi jiyegin túrip jiberip aspanǵa qaradı. Móltildesken sansız juldızlar, jımıńlasıp bir-biri menen sáwbetlesedi, dártsiz ǵoy olar. «Aytıń, juldızlardıń ármanı bar ma?» degen qosıq esitilip turǵanday boldı oǵan, ármanı bar ma eken, bul jarıq álemde ármansız nárseler bar ma eken ózi? Aspan tósin sońǵı nurı menen sızıp bir juldız aǵıp ketti, ármansız bolǵanda sóyter me edi, qasındaǵılar menen sáwbetlesip jasay bermes pe edi?

Tańǵa jaqın kózi ilinip ketipti. Vladimir julqılap onı zorǵa oyatıp aldı. -Jumısqa barasań ba, Japaq?

-Haw, jumısqa barmay qayaqqa baraman?-dep Japaq ushıp turıp kózlerin uwqaladı. -Silem qatıp

qalıptı.

-Basıń peshexananıń sırtına shıǵıp ketipti ǵoy,-dep kúldi Vladimir. -Ya birewler urlamaqshı boldı ma?

-Meniń basımdı ne qılsın!-dep Japaq ta kúldi. -Túni menen uyqlay almadım.

-Awa, búgingi tún de ıssı, qapırıq boldı. Elp etken samal joq. Onda turıp, juwın. Meniń búgin dem alısım edi. Chayǵa aylanısayın,-dep Vladimir asxanaǵa ketti...

Japaq jumısqa kiyatırıp jazǵan xatın taǵı bir oqıdı, sóytip, joldaǵı baylanıs bóliminen bir konvert alıp, ishine saldı, tili menen hóllep tas qılıp jabıstırdı. Keńsege adamlardıń aldı bolıp kelip, kabinetindegi úlken áynekti ayǵara ashtı. Sonıń arasında Rámetulla da kelip, aman-esenlik sorasıp otırsa da, Japaq burınǵıday emes edi. Onıń gewdesi kabinette otırǵan menen burınǵı Japaq basqa jaqta, ele táǵdiri ne ǵaybıl arzıw-ármanlardıń qanatında ushıp júr edi. Búgin sol qanatlar qırqıladı ya qatayadı, qırqılsa búrkittey tawdan qulaydı, qataysa búrkittey shıńǵa shıǵadı. Onıń qulaqları pitelip, kózleri kórmey qalǵanday, qay jerdeligin de umıttı. Rámetulla bir nárselerdi aytıp atırǵanday, ol esitpedi, túsinbedi. Bir waqları ózine kelgendey Rámetullaǵa ájeplenip qaradı:

-Bir gáp ayttıń ba?

-Keshe jıyrıǵın jazdırdıń ba? -Jıyrıǵın?

-Qatırıp urdıń ba deymen?

-Haa!-dep kúldi Japaq. -Urıw qayda? Bul kúnleri siyreksip ketti ǵoy. -Sen de sıqmar bolıp baratırsań.

-Asıqpa,-dedi Rámetulla. -Jaqında otpuskaǵa shıǵayın dep atırman. Bir kókletemen, jora! Japaq quwanǵanday boldı:

-Haw, qutlıqlayman, Reke! Sóytse, óletuǵın boldıq ǵoy tamaǵımız kewip, ernimiz tobarsıp... Al, jora,-dep sıbırlanıp sóyledi Japaq. -Búgin bir jónkilli etejaqpan.

-Molodeс!-dep Rámetulla aytarın aytsa da, izinen Japaqtıń túr-túsine qaradı. -Molodeс deppenaw, neni, neni bir jónkilli etejaqsań, dostım?

-Tináw kúngi gápti...

-Hee, áy, batırlıq etejaqsań ba? -Súyretilip qashanǵı júreyin...

-Xat jazdıń ba? Ya kirip, ashıqtan ashıq sóyleseyin be? -Onday júrek qayda, jora! Xat jazıp ákeldim.

-Oqıp kóreyin be?

-Oqımay-aq qoy,-dedi Japaq. -Konvertke salıp jelimlep taslap edim. Ápiwayı qara sóz benen

jazdım.

-Táwir jaza aldıń ba? Ya qurı sıptırıńqı sóz bolıp ketti me? Jas jigit waqtında qızlarǵa xat jazıp kórip pe ediń, Japaq?

-Yaǵaw... Mırzagúl menen aramızda sır bolmadı ǵoy. Jigit penen jigit sóyleskendey ne bolsa bárin búkpey aytısıp kete beretuǵın edik ǵoy. Dım ashıq minezli qız edi.

-Sonday qatınnan aynıp...-dep Rámetulla Japaqqa jaǵımsız qaradı.

-Mınaw yaq dese, iytten xor bolıp baratuǵınım tur ǵoy. Basqa qay górge baraman? -Úyine kirgizbese ne qılasań?

-Nege kirgizbeydi? Ákesinen qalǵan jay emes ǵoy.

-Ballarıńdı qarsı qoyadı. Ne qılasań? Ballarıń bunday ákemiz joq dep aldıńdı keselep turıp alsa, qolıńnan ne keledi?

-Sóyte qoyar ma eken, bala?-dep oylanıp qaldı Japaq.

-Bul qılwańnan Mırzagúldiń xabarı bar ma? Ayttıń ba bir awız? Japaq eki iynin qıstı:

-Ne dep aytaman? Úyge barǵıshlaǵandı qoyǵanımnan-aq gúmanlanǵan shıǵar. Meyli, ılaqaday tumsıǵı tasqa tiymegenshe izime qaytpayman. «Qulasań bálentten qula» degen.

Olar kelgeli de bir saattay waqıt hayt qoydı. Keńsedegilerdiń bári kelip bolsa kerek, mákemede kúndegi tirishiliktiń ǵawırlısı baslanıp ketti. Qaltasındaǵı xat Japaqtı kúydirip baratır, ol qaǵaz emes, kirpitikendey shanshılıp mazasın aladı. Tezirek iyesine quwıstırıp, tınısh tapsa bolor edi. Meyli, ne bolsa ol bolsın, quday da «táwekelshiden qorqaman» degen ǵoy. Ol kabiynetinen shıǵıp, baslıqtıń qabıllawxanasına keledi. Júregi shapqan attay, gúpildep urıp turǵanı ózine esitiledi. Kompyuter aldında sekretarshı qız otır eken, Japaqqa álpayım otırısında sálem berdi.

-Salamatsań ba, qaraǵım? -Raxmet, Japaq aǵa! -Baslıq bar ma?

-Bar. Xabarlasatuǵın jumısıńız bar ma edi?

Japaq taqatsızlana basladı, tis shıpakerdiń qabıllawxanasına kelgen nawqastay betinen qanı qashtı, urqanatı ushtı, sonda da awızda otırǵan qızǵa sır bermewge tırıstı:

-Onday qıstawlı jumısım joq-tá... bir dokument bar edi ǵoy... Ol da júdá onshalıq asıǵıs emes-tá. Baslıǵımızdıń aldına kirip, mazasın alıp júrmey-aq qoyayın, taǵı bir janapayshı is tawılıp qalama...

Saǵan taslap kete bereyin, qaraǵım Raya. Awlaqta stolınıń ústine aparıp qoyarsań-dá. Sekretar Raya hayran qaldı:

-Haw,ózińiz aparıp bergende ne qıladı, Japaq aǵa?

-Ózim asıǵıp turman, qaraǵım,-dep Japaq qaltasındaǵı konvertti shıǵarıp qızdıń aldına tasladı. - Mákemeniń tapsırması menen Taqıyatastan, Xojeliden aylanıwım kerek edi.

Bir ózi otır edi. Meyli,-dep qız konvertti qaǵazlarınıń ústine qoyadı. -Shaması, birewlerdiń ústinen arza ǵoy?

Japaqtıń janı shıǵıp ketti:

-O ne degeniń, qaraǵım Raya? Haw, meniń onday ádetim joǵın bileseń ǵoy.

-Tináw kúni... tórt-bes kúnlikte me, bir hayal kelip arza taslap ketip edi. Sorastırsam, sizdegi jeńgey eken. Bir gáp bar ma, Japaq aǵa, ekewlep jazıwǵa qarapsız ǵoy.

-Meniń hayalım ba? Arza? -Awa. Baslıǵıńa ber dep...

-Berdiń be?

-Awa, sol kúni tapsırdım.

-Ne jazǵan eken?-dep Japaq albıray basladı.

-Men qaydan bileyin. Onday lichnıy nárselerdi oqıwǵa bolmaydı ǵoy, aǵa.

-Há, ele solay de...-dep oylanıp qaldı Japaq. -Áy, meyli-dá. Ne jazsa da úydiń paydasın oylap jazǵan shıǵar.

-Sizge Bunı aytpadı ma?

-Aytqan qusap edi-aw, itibar bermey umıtıp ketippen. Áy, mına jumıstıń basa-basınan esten ayrıldıq. Úyge barǵan soń sorap bilip alarman-dá. Konvertimdi umıtıp ketpe, qaraǵım Raya.

-Sırtına hesh nárse jazbapsız ǵoy, Japaq aǵa?

-Pochtaǵa salmaytuǵın bolǵan soń jazıwdıń ne keregi bar. Raya kúldi:

-Ya para ma? Japaq ta kúldi:

-Para bolǵanda, qaraǵım, konvert qalıńlaw boladı ǵoy.

-Dollar bolsa... jup-juqa bolsa da azımshaq bolmaytuǵın shıǵar,-dep Raya taǵı kúldi.

-Bizge dollar túsip qalıptı! Al, saw bol, qaraǵım,-dep Japaq koridorǵa shıǵıp, mańlayındaǵı muzday terin sıpırdı.

-Ux!-dedi ishinen, -Qaltamdaǵı bombadan qutılǵanday boldım ǵoy...

Lekin, Japaq ol bombanıń qashan hám kimniń ústinde jarılatuǵının bilmes edi...

14

Keshegi keshten berli Vladimirdiń quwanıshında shek joq. Kóp jıllardan berli bunday essiz quwanǵan joq edi, túni menen jumısta qarawıl emes, sol jerdiń qudayınday bolıp, tańdı kirpik qaqpay atırdı. Qarawıl bolsa da kárxananıń ishinde súyrep alıp ketetuǵın adam qızıqqanday zat bolmaǵan soń burınları ara-tura pańqıyıp uyqlap qalatuǵın ǵarrı túni menen shabısqa tayarlanǵan attay bir orında tınım tappadı. Jazdıń tańı qısqa deytuǵın edi, ol silesi qatıp uyqlap qalatuǵın adamlardıń gápi eken ǵoy. Aspanǵa qaraydı, qarawıtqan maqpal ústine shashılǵan gáwxar qıyqımlarınday juldızlar jıltıldasadı, olardı sıpırıp-sıyırıp alatuǵın aǵarańlaǵan saǵımnan derek joq. Óldim-azarda tań da attı-aw!

Ol qasındaǵıǵa jumısın tapsırıp, azanǵı salqın, taza hawadan erkin nápes alıp, kóshe boylap úyine qaytıp kiyatır. Tallardıń japıraqlı shaqaların jelpigen jipek samalları bunıń saqalı menen de oynaǵısı keledi, erkelep atırǵan náresteniń qolların yadına saladı. Náreste... onı iyiskep, shorpıldatıp súyip, bir miyri qandı ma? Jalǵız balası jıraqta, ol tek júregindegi hár waq shanshıp awırıp ketetuǵın jara. Onnan kórgen aqlıqları da jatlasıp ketken. Ol náreste iyisin, dawısın, kúlkisin, hátte, jılaǵanın dım ǵana saǵınǵanın endi bildi. Ul ma, qız ba, túbinde bir perzentli bolsa, onnan keyin ólse de ármansız keter edi. Qudaytaala bunıń da utırın tawıp tur ǵoy. Qashanǵı shólde qalǵan quw aǵashtay jalǵız ózi jasay bersin.

Búgingi tań azanda qaladaǵı jaylar da, kósheniń boyları da, salma jaǵasındaǵı terekler de, mashinalar aǵılıp turǵan jollar da ózgeshedey, kóz tartarlıqtay gózzal. Íńıldap qosıq aytqısı, jırawday jırlaǵısı keledi, átteń, ersili-qarsılı júrip baratırǵan qalalılar sál ersi qılıǵıńdı kórse «tań atpay iship bále bar ma eken?» dep jek kóredi. Jasıraq bolsa da hesh gáp, appaq saqalı kindigine túsken mınanday ǵarrınıń kóshede qosıq aytıp baratırǵanın kórgenler tek ishkenge shıǵarıp qoymaydı, bir taza bolǵan jinli ǵoy dep sırtınan aynalıp ótedi. Qoy, awzıńdı ashpa, eń ullı mártlik ishindegi sırdı saqlay biliw.

Onıń kózine hesh nárse kórinip kiyatırǵan joq, kórinse de neniń ne ekenin, óziniń qay jerlerde kiyatırǵanın jolawshıday, qaptalınan sálem berip ótip atırǵan jası kishilerge de sálemin álik alǵanday durıslı juwap qaytarıp atırǵan joq, uzaqtan qarasań tolqında júzgen aq jelqomlı qayıqtay tek ıǵıp kiyatır. Bul joldan talay mıń márte júrip ótti, biraq, búgingidey jeńil, samal menen ushıp aq qaǵazday bolıp júrgen emes. Joq, búgin ol qara jerdi qayra-qayra basıp, tabanı menen júrip kiyatırǵan joq, onıń ayaqları joqarıda, ol ózi de aspanda, bálent tawlardıń basına talpınǵan qustay ushıp baratır. Endi barıp qonatuǵın mánzili de anıq, ótkeller sarras, adasıwǵa erki joq.

Bir qarasa, esginiń aldına jetken eken. Ákesinen qalǵan jay, tozıńqırap baratır. Meyli, tozsa tozsın, ózi ele tozbaydı, endi tozıwǵa, qartaydım dep qolına hasa tutıwǵa haqılı emes. Qoldan kelse jasaradı, qırq jasar jigitke aylanadı. Awa, endigiden bılay bul jaydıń da keregi bolmay qaladı. Ne qıladı

góne jayda jasay berip, bárin jańartatuǵın payt keldi. Awzına kúshi jetpeytuǵın ishkirneler ayta bersin, ol quday bergen dáwletinen ayrılıp qalmaydı. Awa, ishi kúygenler duz jalasın.

Vladimir sırtqı qapısınıń qulpın ashıp ishke kirdi. Bári ózi ketkendegidey bolıp ornı-ornında tur eken. Ózi bolmaǵannan soń Japaq ta bunda túnemegen qusaydı. Biyshara...sol jigitke obal boldı-aw! Áy, ol «oynaqlap ot basıp» júrgen qıylınan ǵoy. Úyinde ayday hayalı turıp, basqa birewdiń nesiybesine jarnaq bolmaqshı. «Iyt te iytayaǵın qızǵanadı». Teginlekte onıń tumsıǵın jaqınlata qoymas, quda qálese. Kórse qızardıń qılwası ǵoy onıń islep júrgeni. Aldındaǵı nárseniń qanday maqluq ekenin bilmesten-aq qur tısırlıǵa úrgendey gáp-tá. Onıń hesh nársege zawqı soǵar emes, burın úyge keliwden gazdi jaǵıp jiberip, azanǵı xalqastıń ǵamına kirisetuǵın edi, búgin kewlinde bir toqlıq bar, toydan toyıp qaytqanday ishteysiz. Túni menen kirpikleri ayqaspasa da sozılıp jatqısı kelmeydi, bir jerde otırıwǵa da sabır-taqatı joq. Ílaǵıp bir jaqlarǵa ketkisi, qalanıń shawǵımları jetpeytuǵın jerlerde eń jaqın adamı menen sırlasqısı keledi. Onday adamı da, minip ketetuǵın kóligi de hayran qalıp turǵan joq. Oylanıp qarasa, táǵdir onı tek ǵana úyde emes, dúzde de jalǵız etip jaratıp qoyǵan eken-aw! Ózine eń jaqın tartatuǵını-Rámetulla, Japaqtı da shep kórmeytuǵın edi, endi ol baqtalas bolıp shıqtı. «Bir qasan baytal eki ayǵırdı ash eter» deytuǵın edi, ash etkeni hesh gáp-aw, ósh etejaq ǵoy.

Dáryanıń biytanıs jaǵasında kemeden túsip qalıp, endi qayaqqa keterin bilmey ar-sarı shıǵıp turǵan jolawshıday Vladimir de óz úyinde, oshaq basında mámelek aylandırǵanday esi kireli-shıǵalı teńselip júrgende sırttaǵı esik betten ayaq dúsirlisi esitilgendey boldı. Quday jarılqap, birew kiyatır. Ol quwanıp ketti, ishindegilerdi tez sırtqa shıǵarmasa, júregi lawlap janajaq, órtenejaq. Kiyatırǵan adamnıń jeńil jótellep, tamaǵın qırınǵanınan-aq tanıdı. Tap, bunnan otızlaǵan jıl burın qaytıs bolǵan ákesi tirilip qaytǵanday quwanıp tur. Ol ele ǵarrını kórmey atırıp-aq dawısladı:

-Vladimir aǵa!

-Barman! Hawlıqpay kele ber, Rámetullajan!-dep Vladimir epeleklep aldınan shıqtı. Olar kúle shıray menen sálemlesti.

-Otpuskaǵa shıǵıp edim, Vladimir aǵa,-dedi Rámetulla. -Úsh-tórt kúnnen berli kóre almadım.

Ellikqaladaǵı sanatoriyaǵa da barmaqshıman. Qalay, jaǵdaylarıń?

Olar sayadaǵı sıpada otırdı. Pay, Rámetullanıń kelgeni qanday jaqsı boldı. Usı Rámetulla degen quday beretuǵın jigit-tá, berip te qoyıptı ǵoy. Xojalıǵı úlken, perzentleri shetinen adam bolıp atır. Hayalı ómirinshe muǵallim, qaqań-soqań menen isi joq, bayaǵıları onlaǵan jıl mektepte direktor da bolǵan qusaydı. Balaları kóbeyip ketken soń isley almayman dep óz arzası menen shıǵıptı. Endi qara puqara muǵallim, boladı ǵoy. Basqa birew bolǵanda direktorlıqtan keyin gorono baslıǵı bolıwǵa, izinde ministirlikke jetemen dep ólip-óship edi.

-Saǵan birewdi tawıp berip, birotala kewlimdi jámlep kete bereyin dep ári-beri urınıp edim,-dep Rámetulla ǵarrıdan keshirim soraǵanday boldı. -Hákisine, bendeniń aytqanı bolmay atır, aǵa. Jesirdiń ońqası tabılajaq emes.

Vladimir onıń arqasınan qaqtı. "arrıdan burın bunday ádetti kórmegen Rámetulla «náp bále, ishkennen aman ba?» dep oylap onıń júzinen saqaldan bos jerlerine tigildi. Ishkende iyis anqıp turar edi, ondaydan aman, biriq, ǵarrınıń girteygen kózlerinde janlı kúlkiniń izleri barday, kók suwda qalqıp turǵan gúldi yadına saladı.

-Onsha qıylana bermey-aq qoy, Rámetulla qoshshım,-dedi Vladimir. -Seni bul miynetten qutqarajaqpan.

-Qutqarajaqpan? Haw, sonda kempir sápsetin qoyǵanıń ba?

-Nege qoyaman? Quda qálese, bul jaǵın ózim eplegendey túrim bar.

-Ne deydi, ne deydi?-dep Rámetulla oǵan isenerin de, isenbesin de bilmey taǵı bet-awzına qaradı. Araq-paraq ishpegen, lekin, ananday nárseden shekpedi me eken, onıń iyisi bolmasa kerek.

-Awa, awa! Seni bir mashaqattan qutqardım. Taptım! Ózim taptım! -Kim? Kim ol?

-Ózi!- dáp Vladimir ornınan turıp ketti. -Ózi? Ózi bolǵanda kim, aǵa?

Rámetulla da ornınan turdı. Qoy, bul ǵarrını bir nárse háreketlegen, sol zavod qurılǵan jer áwliyeniń astı desip aytısatuǵın edi, qartayǵan shaǵında awzı-bası qıysayıp, esi zayıl bolıp, ǵarrınıń mańlayı qurıp qalmasa bolǵanı ǵoy. Dúnyada jalǵızlıq jaman ǵoy, «jalǵız attıń shańı shıǵa ma» degen. Shańı shıqpay-aq qoysın-aw, ózi shańda qalıp... Oy qushaǵına kirip ketken Rámetulla saqaldıń

arasındaǵı awızdan shıqqan mına sózge eseńkirep qalıp, qarrınıń es-aqıldan ayrılǵanına inana basladı. Sonıń arasında Vladimir:

-Baslıǵımız!-dep taǵı tákrarladı. Ol Vladimirdiń appaq saqalına qaradı. Terektiń usha basına qonaqlap otırǵan sulıw párli qırǵawılǵa jerde turǵan túlkiniń háwesi ketip, quyrıǵın tawlap-tawlap ketip qaladı. Yapırmay, bala, ǵarrınıń appaq saqalı menen túlkiniń appaq quyrıǵınıń bunsha uqsaslıǵına qara!

-Baslıǵımız dediń be?-dep nıqlap soradı.

-Hee, baslıǵımız! Júregiń jarılıp ketse de... baslıǵımız! -Qoysh, Vladimir aǵa. Sonda qádimgi Mamutovna ma?

-Ásterek, inim, diywalda da qulaq bar degen. Mına qońsı-pońsılar esitip qalar,-dep Vladimir pisigine júrmekshi boldı. -Endi sol bolmay kim bolatuǵın edi? Haw, bizde baslıq degen jalǵız sol emes pe? Sol! Sonıń ózi!!

-Qarawılxanada kórgen túsińdi aytpasa, Vladimir aǵa. Haw, men bala emespen,-dep ashıwlanǵan boldı Rámetulla.

-Tús emes, Rámetullajan, ollaxıy tús emes!-dep nıqırttı Vladimir. -Qáne, otır. Saǵan asıqpay aytıp bereyin.

-Qoy, sen ishkenseń!-dep Rámetulla qaytadan sıpaǵa otırdı. Onıń qasına Vladimirde shókti. -Ishkenim joq. Quda qálese, endi ishsek te boladı,-dedi Vladimir alaqanların jayıp. -Ux, azap

boladı eken ǵoy.

-Ne?-dep hayran qaldı Rámetulla.

-Muxabbat!-dedi Vladimir saqalın tutamlap. Rámetulla oǵan ájeplene qarap turdı da, waha-ha salıp kúlip jiberdi. "arrı bul sózdi tap jas jigittiń pishiminde aytıp tur edi, bálkim, jaslıǵında da tiline baspaǵan sózi shıǵar. Vladimirdiń ájiynesi tırısıp qaldı:

-Nege kúleseń? Usı kúlgendey sóz be?

Rámetulla onnan sayın waha-hasın kúsheytti. Anaw appaq saqaldıń júnlerine oratılıp qalmay bul sózdiń sırtqa shıǵıp atırǵanına hayran, yapırmay, Vladimirdi aqıl-esi pútin ǵarrı ǵoy dep oylaytuǵın edi, adam degenniń ishine kirip-shıqpaǵan soń ondaǵı qıylı-qallardı bile bermeydi ekenseń-aw! Uyalmaynetpey «muhabbat» dep saldırıp turǵanı nesi? Ózine jarasqanday sóz bolsa, bir sári.

-Qoy, saǵan bir nárse kóringen shıǵar?-dedi kúlkisin zorǵa tıyǵan Rámetulla. -Haw, jasıńa qara, basıńa qara, saqalıńa qara! Muhabbat dep sandıraqlaǵanıńdı tuwar, Vladimir aǵa, uyat boladı.

-Nesi uyat? Ya, nesi uyat? Endi ne, dúnyadan taq ótiwim kerek pe?

-Taq ótpe,-dep aqıllandırdı Rámetulla. -Muhabbat-suhabbat dep júrmey-aq bir kempirge úylen. -Qoysa kempirdi!-dep jekirindi Vladimir. -Sen áwel meniń gápimdi bir bastan tıńlap al. Qurı

ańǵıtqa shawa bermese, qoshshım.

-Haw, ańǵıtqa shawıp atırǵan óziń ǵoy, aǵa. Ayt, qáne, qay jerge shekem aldar ekenseń. -Keshe qarawılxanada boldım, ras pa?

-Al, ras-aq bolsın. Ol jerde bolıp atırǵanın jańa ma? On-on bes jıldan berli qarawılsań ǵoy. Onıń nesin aytasań?

-Sen bostan-bosqa ótken jıllardı aytpa, sadaǵası keteyin. Keshegi bir kúnim júz jılǵa tatıdı ǵoy! -Bul qanday sandıraq? Qoy, anaw saqaldıń arasında shala kórinip turǵan awzıń qıysayıp ketken

joq pa?-dep taǵı kúldi Rámetulla shıdamay.

-Kúlseń kúl! «Iyt úredi, kárwan kóshedi». Bul dım da sandıraq emes, Rámetulla. Sen óytip, maǵan awır sóz aytpa!

Rámetulla rayınan qayttı:

-Yaqshı, yaqshı, awır batqan bolsa, keshir, Vladimir aǵa. Sen oyındı kóteretuǵın bolǵan soń erkin sóylewge úyrenip ketippen.

-Haw, meniń aytıp turǵanım oyın emes ǵoy. Ne sandıraqlap tursań deme. Ákeńdey bolmaǵan menen, ákeńe jeteǵaba adamman. Men endi payǵambar jasına kelip, sandıraqlaytuǵın boldım ba? Haw, atım Vladimir bolǵan menen qaraqalpaqshılıqtı da, musılmanshılıqtı da sennen kem bilmeymen.

-Yaqshı-aw, Vladimir aǵa, burın bunday shurt mineziń joq edi...

-Endi kúyew bolayın dep atırman. Kúyew! Taǵı kimge kúyew dese... Keshe keshqurın...

Awa, keshe keshqurın, hámme jumıstan qaytqannan soń saat jetilerden ótip baratırǵanda keńseniń ishi tım-tırıs waqıt baslanǵan edi. Vladimir qarawılxanada keshki chayǵa tayarlıq kórip atır. Toq chaynegin suwǵa toltırıp, rozetkaǵa tıǵıp jiberdi. Kishkene stolınıń ústine nan-pan, konfetasonfetalar qoydı. Bayaǵıda «Saratov» degen kishigirim xolodilnigi bar edi, sol buzılıp qaldı ma,

ońlataman dep zavxoz áketip edi, sonnan joq etti. Endi sút-qatıq saqlaw da qıyın, ıssı da ashıp ketedi. Sarı may, balıq konserva, kalbasa degenlerdi de ákelip, ishine tıǵıp qoya beretuǵın edi, endi onday nárselerdi túsinde de kórmeyseń. Dúkanlarda, bazarlarda kóp, paydası ne, alǵan aylıǵıń awıspaydı.

Telefon shırıldadı. Buǵan da quwanadı ol, az da bolsa ermek ǵoy. Jalma-jan trubkanı kóterdi: -Alo, awa, Vladimir aǵańman!

Telefonnan nashar adamnıń jaǵımlı dawsı esitildi: -Qalaysız? Men ǵo...

-Men ǵo degeniń kim?-dep ańırayıp qaldı ǵarrı. Trubkadan qızdıń kúlgen dawsı esitildi: -Meni tanımadıńız ba?

-Alla-jalla!

-Baslıǵıńızban ǵoy,-dep taǵı kúldi nashardıń dawsı.

-Haw!-dep ayaǵına qoz basıp alǵanday boldı Vladimir. -Baslıq bolǵanda... baslıq bolǵanda...

ózimizdiń qádimgi Gúlaysha baslıq pa?

-Awa!-dep taǵı kúldi trubkadaǵı dawıs. -Ya basqa baslıǵıńız bar ma edi? Vladimir telefon bolsa da pútkilley albırap qaldı:

-Keshirersiz... Gúlaysha Mamm... Mamutovna... Burın siziń menen telefonda sóylesip kórmegen soń... dawısıńızdan tanımay qalıppan.

-Qarawıl bolǵan adam telefon arqalı da dawısınan kimniń kim ekenin ayıra biliw kerek,-dedi Gulaysha hámeli yadına túskendey hóktemirek dawıs penen. -Dárwazanıń aldında meniń mashinam kórinbey me, Vladimir aǵa?

Vladimir trubkanı telefonnıń qaptalına qoyıp, qarawılxananıń áyneginen sırtqa qaradı. Keyin trubkanı kóterip:

-Joq, kelmepti,-dedi.

-Bir jerge jumsap edim, keshigip atırǵan shıǵar,-dep endi dawısın jumsartıńqıradı. -Vladimir aǵa, qasıńızda qaynap turǵan suw joq pa?

-Bar!-dedi Vladimir puwı shıǵıp, qaynay baslaǵan toq chaynekke qarap.

-Onday bolsa, xızmet bolmasın, maǵan bir chaynek kók chay ákelip bere alasız ba? -Onı qatıraman ǵoy!

Baslıq trubkasın bastı. Bul da chay demlewdiń ǵamına kirisip ketti. Ol chaydı ashshı etip demlerin demledi-dá, qurı chaynekti alıp barıwdı qolaysız kórdi. Ne qılsa eken? Bunıń aparǵan kámpitsámpitin ol awzına alar ma eken? Quday bilsin, qanday konfeta, shokoladlardı jeytuǵının. Chay ishetuǵın kesaları da qarq emes, ishleri daǵal-daǵal, ernekleri ushqan. Chaynegi ońıp tur ma ele? «Áy, men bir bes tıyınlıq qarawılman, nemdi sınaydı» dep chaynegin kóterip, ǵarrı joqarıǵa órmeledi. Kiyatırıp eki jerde súrnigip ketip, jıǵılıwdan tas qaldı. Ol ómirinshe baslıqtıń kabinetine kirip kórgenjoq, ayta qalǵanday arzı bolmasa, barıp ne qıladı? Qabıllawxanasınıń da, kabinetiniń de esikleri ashıq tur eken. Tınıshlıq. Shıbınnıń ızıllaǵanı esitiledi. Sonsha úlken jayda azannan keshke shekem qalay jalǵız ózi otıradı eken? Baslıq bolǵan adamǵa da ańsat emes-aw. Hár kim hár nárseni ǵayzay beredi. Ol ishke kirip, birden albırap qaldı. Kabinettiń ana bası menen mına bası at shaptırım jer eken, tórdegi áynektiń qaptalında Gúlaysha otır, oǵan jetemen degenshe arada biraz jol bar. Polǵa gilem, payandozlar tóselgen, kitaplar salınǵan jıltıraq mebeller, diywalǵa súyengen qatar otırǵıshlar, ortada uzın-shubay stol.

Keliń, keliń, Vladimir aǵa,-dep bunı kóriwden Gúlaysha ornınan turdı. -Sizdi qıynap qoydım-aw. -Yaǵaw, men nesine qıynalaman...

-Chaynekti mına stolshanıń ústine qoyıń. Búgin sálemlesken shıǵarmız, Vladimir aǵa?

-Awa, haw, usı keńsege kirgenlerdiń hámmesi aldı menen meniń sálemimdi aladı, keyin giltin aladı ǵoy,-dep kúlgen boldı ǵarrı, Ol qarama-qarsı turǵan kreslonıń arasındaǵı stolǵa chaynegin qoydı, stol ústine bir nárse jayıp, eki kesa da qoyǵan eken. Sonda Vladimir adam qaraǵısız kesaların ákelmegenine quwandı, mınaw kesalar altın jalatqan ba, paxta gúlli, ishinde hesh nársesi bolmasa da jutıp jiberiwge qayım kesalar ǵoy.

-Otırıń, qáne!-dep Gúlaysha bir kreslonı kórsetti. -Ekewimiz chay ishemiz. -Qoy, haw?!-dep Vladimirdiń zárresi ushıp ketti.

-Otırıń, otırıń!-dep qıstastırdı Gúlaysha. -Birewden ekew jaqsı degen. Men de sharshadım. Búgin jumıslar kóp boldı. Mandıta almay atırmız.

Olar kresloda qarama-qarsı otırdı. Vladimir chay ishpey-aq terlep ketti. Bináy ómirinde nashardan búytip qısınıp kórgen joq edi. Lawlap turǵan otqa qaraǵanday durıslap názer sala almadı.

Gúlayshanıń júzinen, kózlerinen svarkaday ushqın shashırap, hár jerin kúydirip baratqanday. Chaynektegi chaydı Gúlayshanıń ózi qaytardı. Sóytip, shámbeleri az-maz tınǵannan keyin eki kesaǵa quydı.

-Men sizge taza chaynek-kesa aldırtıp beremen,-dedi chaynegine kewli tolmay otırǵan baslıq. - Mınawıń dım tozǵan eken.

-Ózim de... tozǵan adamman ǵoy. -Neshege keldińiz, Vladimir aǵa?

-Bardıq ǵoy biraz jerge. Bıyıl alpıs úshtemen. Payǵambar jası.

-Alpıs úsh?-dep kúlgen boldı Gúlaysha. -Men sizdi seksenge barǵan ǵarrı shıǵar desem... Haw, ele jas ekensiz ǵoy. Way-booy, men qurı saqalıńızǵa qarap,-dep Gúlaysha taǵı kúldi. -Kempirińiz tándar ma?

-Naǵılǵan kempir? Onı qashan allanıń soramına tapsırdıq ǵoy. -Ne deydi-aw,-dep ayaǵan túr bildirdi baslıq.

-Onlaǵan jıldan berli kempirsizben.

Gúlaysha oylanıp qaldı, ol Vladimirge janı ashıp tur ma ya basqa oyı bar ma, ashıq hesh nárse aytpay, ǵarrıǵa qayta-qayta qaray berdi.

-Sizge qıyın bolǵan eken,-dedi aqırsında. -Jalǵızlıq degen awır dárt ǵoy. Jasıń ulǵayǵan sayın bata beredi. Ata-babalarımızdıń «jalǵızlıqtı dushpanıńnıń da basına salmasın» dep aytıp ketkeni ras eken. Men de jalǵız turaman. Bılayınsha, dártles ekenbiz. «Gúńniń tilin anası túsinedi» degendey ekewmiz bir-birimizdi jaqsı túsinedi ekenbiz onda.

Kem-kem Vladimir oǵan kózi úyrenisip, ayday kelbetine talmawsırap qaray basladı. «Ele jas ekensiz ǵoy» dedi-aw, «bir-birimizdi jaqsı túsinedi ekenbiz onda» dedi-aw. Bunnan artıq ne kerek? Qız bolǵan soń ushlıǵın bildirse bolǵanı ǵoy, ekewmiz qosılayıq dep qalay aytsın? Arjaǵın aytıw Vladimirdiń jumısı, anıq erkek bolsa izinen qalmaydı. Awzına shaynap salıp tur ǵoy, endi sol tayın nárseni juta almasa, sonsha ǵawqıyǵan saqal qoyıp, erkekpen dep shireniwdiń ne keregi bar? Qoy, endi bunnan-buyaǵın aytpay-aq qoysın, ǵarrınıń júregi shıdam bere almay poldıń ústine qulap túsiwi múmkin. Saǵıydaǵa da bunday ıqlası awıp, esi ketpegen shıǵar. Mınawıń bir káramat ǵoy. «Qırq qız»daǵı Gúlayımǵa megzeydi. Qudaytaala da bereyin dese bir adamǵa úyip-tógip bere beredi-aw! Tulǵasına pitken gózzallıqtı úlestirgende on qızǵa jeter edi. Sonsha jıldan berli qarawıl bolsa da bunıń bet-álpetine, teńselgen tulǵasına, oynaqshıǵan jeyran kózlerine anıqlap názer salmaǵan eken-aw!

-Haw, chayıńız suwıp qaldı ǵoy, Vladimir aǵa,-degen waqta ǵarrı selk ete qaldı. -Kempirińizdi yadıńızǵa salıp, biykar qıynadım-aw sizdi, keshirersiz.

-Kempir óz jolı menen ketti ǵoy, iymanlı bolǵır!-dedi Vladimir shiyrin qıyallardan zorǵa ajırap. - Meniń alaǵada bolıp zorǵa otırǵanım kempirdiń uwayımı emes-aw. Qarawıl bolǵan soń hámme jer ashıq qalıp edi.

Vladimir bunı aytpaw kerek edi, nege zavodtıń ishindegilerdiń bárin kóterip ketpeydi, haw, qızıq ǵarrı eken-aw, baslıǵı menen otır ǵoy. Ol qáte sóylep alǵanın bilip tilin tisledi, biraq, kesh edi. Qansha aytqan menen baslıqtıń atı baslıq, mákeme múlkine qarawıldıń janı ashıp turǵanda, ol biytárep qala almaydı ǵoy. Ya bul Vladimirdiń baslıqtıń aldında isker kóringisi kelip, jaǵımpazlanıp atırǵanı ma eken? Ya onıń menen kóp otıra beriwdiń azabınan qutılǵısı kelgeninen be eken? Gúlayshanıń da artıq-aspay miráti bolǵan joq:

-Boldı. Raxmet. Aldımızdaǵı altınshı kúni bossız ba? -Awa,-dep ishinen esaplap kórdi Vladimir. -Bos ekenmen.

-Biziń úyge saat úshlerde barsańız. Mine, mınada adresim, telefonım bar,-dep vizitkasın berdi. - Umıtıp ketip!

Vladimir jerden jeti qoyan, aspannan altı qırǵawıl tapqanday kabinetten pálpellewi menen shıqtı. Ayaǵı jerge tiyer emes, mınaw álem ózgerip ketti, dúnyanıń barlıq lázzeti onıń kókregine quyılıp atır. Tik jarlıqlardan sarqırap qulaǵan tawdaǵı qar suwlarınday, endi ol Vladimirdiń júregindegi quwrap, tek ǵana góne ańǵarı qalǵan dáryanı tawıp atır, há demey onı tolıp-tastıradı. Jaslıǵı aylanıp keledi. Keler me eken? Olardı quday qosa qoysa jaslıq ta, muxabbat ta aylanıp keledi. Bálkim, olar hár báhárde aylanıp keletuǵın jıl qusları emes shıǵar, báribir, bir márte kelse bulardı taslap ketpeydi, birge jasap qaladı. Sebebi, bular sońǵı báhárine qádem taslap atır, eglengen báhári bul, sonlıqtan bul báhár olardıń ózleri menen birge ketedi...