Kenesbay Raxmanov - Saqal roman

buǵan aylanbaydı, bul da oǵan aylanıp bara almaydı. Hesh qashan! Jańaǵı soyılıp atırǵan qoshqarday etip táǵdir bawızlamastanaq birimlep alıp kete beredi.

Yarım saatlardan keyin qaǵazǵa oralǵan qolızlıǵı bar, saqalı aq jalawday jelbirep Vladimir aǵa shıqtı. Ol áyneginiń aldında Rámetullanıń eki búklenip otırǵanın kórip: «jaqsı boldı-aw, jazılsıp bir taza sorpa ishetuǵın boldıq» dep quwandı. Al, Rámetulla bolsa: «pay, sadaǵań ketiyin, qoydıń appaq maylı góshi, qazanǵa salıp bir shıj ettirse quwırdaq tayın!» dep quwanıp, epeleklep árwaqtıń súlderindey bolıp kiyatırǵan Vladimirdiń aldınan shıqtı.

-Kútip qaldıń ba?

-Assalawma áleykum! Bir maydan boldı kelgenime. Jańa bir baladan esittim qoshqar soyıp atırqanıńdı.

Olar tik ayaqtan qol alısıp, sóylesiw menen ishke kirip ketti.

-Eshbay degen qońsımız qudaların shaqıradı eken. Sonıń malın soyıp ber dep...

-Haw, jańaǵı bala atamdı súzip alǵan soń qoshqardı soyıp atır dep edi ǵoy.

-Solay dep aldamasa, soydırmayman dep shataq shıǵaratuǵın bolǵan jańaǵı aqlıǵı. Qoy, basqa gápti qoya tur. Mınanı ne qılayın?

-Óziń bil, Vladimir aǵa.

-Óziń bildi qoy, Rámetulla inim. Ózim bilsem xolodilnikke basaman da qoyaman. Taza gósh ǵoy, házlesip otırıp bir sorpa isheyik, qoshshım. Qıstawlı jumıslarıń joq pa?

Rámetulla qayıl boldı. Burınnan úydiń gúybeńine úyrenisip qalǵan Vladimir há-pá degenshe qazanın atlandırıp, Rámetullanıń qasına kelip dizesin búkti.

-Al, endi qolım bosadı. Ne jańalıǵıń bar, Reke?

-Usı deymen-aw, Vladimir aǵa,-dep basladı Rámetulla. -Ástawpırla, bala, qatınlar ayǵa shapshıytuǵın bolıp ketken eken, qudaylar saqlasın!

-Ayǵa shapshıǵanı qalay?-dep kúldi Vladimir. -Ya erkeklerdiń bári ayǵa ushıp ketip pe? -Qáydem, aǵa,-dep Rámetulla da kúldi. -Tináw kúni usı jerdegi oylasıqtan keyin keńsedegi

boydaq qatınlardıń tamırın birim-birim uslap kórdim. -Táwiptey deyseń!

Ekewi de kúlisti.

-Qolǵa ańsat túsetuǵın shıǵar dep bastan jeti balalı Sánegúldi shókelep edim. Bolmadı. Sáddelep jolatpaydı.

-Sáddelegeni qalay, shıraǵım-aw?

-Wáy, aldınan barsań tisleydi, artınan barsań tebedi. -Sen ózi, qáytip barıp júrseń?

-Qáytip barayın, Vladimir aǵa,-dedi Rámetulla ǵarrınıń tiliniń astındaǵısın anǵarıp. -Aq kókregimdi ashıp-aq barıp edim.

-Qoy, basqa jaǵıńdı ashıp barǵan shıǵarsań?

-Onda jabısadı-aw!-dedi Rámetulla, Sánegúldiń ákesi Vladimirden tórt jas kishi ekenin, jeti balası barın, ákesinen úlken adamǵa qalay turmısqa shıǵatuǵının bilmegenin jumsaǵıraq etip aytıp berdi.

-Pay, neteseń-áy, meniń jasımdı aytıp ne qılayın dep ediń?

-Jasıńdı aytpay qatınsań ba, aǵa? Haw, men aytpaǵan menen iyegine asılıp turǵan saqalın aytıp turǵan joq pa?

- Toqtay tur, qazan qaynap ketken shıǵar, kóbigin alıp keleyin. Vladimir azdan soń aylanıp keldi.

-Onda ne qıldıq? Sáneshten gúderdi úzdik pe?

-Úze ber, aǵa, -dedi Rámetulla, biraq, ele áńgimeniń izi bar ekenin bildirgendey tamaǵın qırınıp qoydı. -Sonnan Minayxanǵa aytıp edim ǵoy. Jańaǵı úyiń janǵır, tap astına shege kirip ketkendey shorshıp tústi! Bunısı azday, seniń atıńdı esitip edi, burınǵı shapshıw shapshıw ma, háá! Qoy, aytpay-aq qoyayın!

-Haw, ayta ber, aytpaǵan nesi qaldı? Ha, saqalı kesilsin onıń! Dedi ǵoy. -Rastan solay dedi me?

-Olla!

-Way, sallaqı-áy!-dep Vladimirdiń túri buzılısıp ketti,-«Qızdı kim ayttırmaydı, qımızdı kim ishpeydi». Haw, saqalım menen ne jumısı bar eken?

-Tap ózi de bir sallanǵan qızday!-dedi Rámetulla da qızarıp turǵan shoqqa tamızıq taslap. - «Awıldaǵınıń awzı sasıq» degen ras gáp. Seniń kúnde saqalıńa shalınısıp júrgen soń qádirińdi bilmeydi. Endi bar ǵoy, Vladimir aǵa, awdı mákemeden tısqarıǵa salıp kóremiz. Qudaydan tilegen bir paqırpuqara tabıla keter. Keńsemizdegi qatınlar shetinen hákeri, olar baydı ne qılsın, bayınan zorǵa qutılıp júrgen qatınlar gileń!

Vladimirdiń ashıwı ele tutanbay atırıp-aq óship qaldı. Onıń súyegine pitken minezi sonday, basqaǵa qattı ashıwlanıwǵa da qorqadı, ishinde artıqmash júktey kóredi.

-Endi, Rámetulla, bir awalandırıwǵa awalandırıp, yarım jolda qoyıp ketseń bolmas. Usı gáp shıqqalı túsimde ılǵıy kempirlerdi kórip shıǵatuǵın boldım.

-Tústiń de paydası tiyedi,-dedi Rámetulla tap bir nárse biletuǵınday. -Paydası tiygeni qalay?

-Haw, aǵajan-aw, birewi bolmasa birewi ońınan kelip... Qoy, bul bir úlken mapazǵa aylanajaq. -Mapazǵa? Ne?

-Saǵan kempir ayttırıwdı aytaman-dá, aǵa. Qaladan tabılmasa, awıllarǵa shıǵınıp ketemiz be ele? -Eki júz alpıs mıń adamlıq qaladan tabılıp qalar-aw, qoshshım,-dep kúldi Vladimir saqalın

sıypap.

-Sol eki júz alpıs mıńnıń bári kempir bolsa eken-aw!-dep Rámetulla da kúldi. -Kóp kempirler atıńdı esitiwden-aq quyqası juwlap qoya berer...

-Qaladaǵılar saqalımnan qorıqsa, awıldaǵılar atımnan...

-Aytpaqshı,-dep Rámetulla diywaldaǵı súwretlerge qolın shoshayttı. -Ekewin eki jaqqa ayırıp jaqsı qılıpsań, otaǵası.

-Áy, saǵan jaqsı! Ortasınan kesip bolǵan soń qabırǵam qayıstı. Saǵıydanı eslep, kózimnen jas ta aylanıp ketti. Bir jerde tura bergende bolatuǵın edi...

-Saǵıydası kim? -Ózimizdiń kempir-dá!

-Haw, atı Saǵıyda ma edi? Ástawpırla, bala, usı waqqa shekem atın da soramappan-aw. Endi jaqsı bolǵan ǵoy, ekewin bir-birine qarasıp tura beresiz. Qoy, basqa gápti tuwarıp turayıq. Awıllarǵa barsaq ras atıńdı aytpay-aq shıdarmız. Jırtań etip, óziń aytıp qoymasań!

Sırttan birewdiń ayaǵınıń tapıldısı esitilgendey boldı.

-Kim bolsa da qáyin enesi súyetuǵın birew boldı ǵoy, shaması.

-Áy, Vladimir aǵa, házir súyetuǵın qáyin ene qaldı ma? Qáyin ene túwe, sonıń tuwǵan qızıhayalıń durıslap súymeydi.

-Súygende ne qılsın? Qushendey moynına oratılıp júre me?

Japaqtıń tóbesi korindi. Íslanǵan balıqtay sarǵayıp ketken be, ya kún ısıp ketti me, tandır basınan qaytqan kelinsheklerdey terlep-tepship qalıptı.

-Assalawma áleykumler!-dep dawısınıń barınsha qıshqırǵısı kelip edi, ele otırǵanlardıń qurǵaq ángimeden arı aspaǵanın kórip, olarǵa qolın sozdı.

-Aman-saw júrseń be, Japaq?-dep Vladimir úydiń iyesi bolǵan soń ornınan turdı. Rámetulla turıwǵa úlgere almadı, turǵısı da kelmedi. Kún de bir kabinette otırǵan soń qáytip sálemleskende ne?

-Amanlıq. Ózleriń qalaysızlar?-dep Japaq tor betke óte basladı. -Úy-ishlerin saw ma dewge Vladimir aǵa, qara basıń bolǵan soń. Ózińdi kórdik ǵoy, amanlıq eken. Qalaysań, Rámetulla? Al, ortalarıń tolsın, áwmeyin!-desip hámmesi iyeklerin sıypastı.

Olar jayǵasıp otırdı.

-Ya chay joq, ya may joq, sizlerdiki ne sıbay-saltan otırıs? -Asıqpa, Jáke, ele bári boladı. Vladimir aǵanı úylendirejaqpız.

-Qoy-á!-dep Japaq isenbegendey ekewiniń júzine jaltaq-jaltaq qaradı. -Úyleniw kerek ǵoy, bul ne, japadan jalǵız? Usınnan ómir boldı ma? Haw, aǵa, alpıs úsh jas degen ele jigittiń jası. Meniń ákemniń ákesin bileseń ǵoy...

-Onı qaydan bileyin?-dep tańlandı Vladimir.

-Onı men dá bilmeymen-aw,-dep sál qısınǵanday boldı Japaq, -Sol kisi bar ǵoy, qızlay alǵan hayalı ólip qalǵan soń jetpis toǵız jasında úylengen. Bar esap ete ber. Kórdiń be, sennen on altı jas úlken waǵında. Sonnan seksen jasında meniń ákem Seksenbay tuwılǵan. Awıldaǵı kelinleri eki qırıq qaynaǵa deytuǵın edi.

Vladimir aǵa kózi qızıqqanday saqalın sıypadı:

-Ol zamandaǵı adamlar qarıwlı bolǵan ǵoy, sadaǵań keteyinler.

-Bul zamandaǵılar da samalǵa pul tólep júrgen joq,-dedi Japaq házirgi ǵarrılardı páske urǵısı kelmegendey. -Bir miyrim-shápáátli kempirge tap bolsań, on eki aǵzańdı uwalap, eneńnen jańa tuwǵanday etedi-aw seni!

-Qánekey, sonday tap bola qoysa!-dep Rámetulla ózine kerektey alaqanların ısqıladı. - Mákemedegi boydaqlarǵa aytıp kórip edim, hámmesi tuwlap, qolǵa ilinbeydi.

-Sen olardı qoysa!-dep Japaq murnın jıyırıp qolın siltedi. -Olar shetinen tis jegen qıylınan, tuwe! Bay degen olarǵa dúkanda ótpey turǵan zattay. Kerek bolsa aladı, jaqpasa barmaǵınıń ushın tiygizip óte beredi. Astında ǵanqıldaǵan mashını, qaltasında shıtırlaǵan aqshası bar bedewdey jigitler turǵanda Vladimir aǵa qaysı jarasına em? Bul bir saqalı dizesine túsken bes tiyinlıq qarawıl!

-Olarǵa da erteń hesh kim qaramay qaladı ǵoy?

-Wáy, basın isken adam ekenseń-aw, Vladimir aǵa,-dedi Japaq. -Solar erteńin oylap júr deyseń be? Ertenin oylaytuǵınlar azayıp baratır, aǵa.

-Hesh bolmasa, o dúnyasın oylawı kerek ǵoy. Japaq Vladimirdiń gápine órshelene tústi:

-Haw, bul dúnyasın oylamaǵanlar o dúnyasın oylap ne qıladı? O dúnyanı oylawdıń da keregi joq. Eki dúnyanıń mashqalasın bılǵastırıp ne qılasań? Kómilmey qalaman ba dep qorıqpa, Vladimir aǵa. Házir górdi de ekskavator menen qazatuǵın bolǵan.

Rámetulla kúldi, Vladimirdiń de saqalı selkildedi. -Qazandı kórip qaytayın.

-Haw, bir jaqsı iyis bar. Qazan bolsa tezlet, aǵa,-dep Japaq janlanıp ketti. -Kóp boldı, úyden awqatlanǵandı da qoydım.

-Hee, amanlıq pa, Japaq?-dep Vladimir qáweterlendi. -Áy, biziki de óz aldına dástan...

-Onı qoya turayıq, Japaq, Vladimir aǵanıń jumısın bir jaqlı etip alayıq. Vladimir qazan betine barıp qayttı:

-Góshi pisip qalıptı. -Gúrtikti...

-Kartoshka, makaron salsaq bolmay ma? Qamırdı qalay iylep otıraman?-dedi Vladimir sharasızlanıp.

-Áne, kempir degen usınday da kerek!-dep Rámetulla shırp ete qaldı. -Al, Japaq, jaqsı keldiń. Biletuǵın boydaq kempirleriń joq pa?

Kempirler kóp-tá,-dep oylanǵan boldı Japaq.-Vladimir aǵaǵa úyinen ózi kirip shıǵatuǵın kemipr kerek shıǵar?

-Awa-dá, haw?! Úyge zámber menen ákelingen kempirdiń ne keregi bar?-dep janı shıqtı Vladimirdiń. -Keliwden tórdi bosatpay jatıp alsa... Hájetxanaǵa arqalap aparıp qaytıp júremen be?

-Vladimir aǵaǵa tuwatuǵın qıylınan kerek!-dep Rámetulla gápti tors ettirdi.

-Onda ol kempir emes, hayal boldı ǵoy,-dep kúldi Japaq. -Qáydem, bala, mal bolsa eken astına qaraytuǵın. Qashtı ma dep iyesinen soraysań nátinde... Qoy, bul búgin pitetuǵın sawda emes. Men de...

Vladimir aǵanıń izine ereyin dep turman. Shıdamım tawsıldı...

- Ergeni qalay, ne gáp ózi, Japaq?

Japaq juwǵarada úndey qoymadı, onıń kóz aldına sol bayaǵı nawqıran jaslıq jılları elesledi, ol endi birer sátke qay jerdeligińde umıtqanday bolıp, ortadaǵı aytılıp ángime qulaǵına kirip-shıqpadı, kewli qulazıp áwere-sarsanǵa tústi...

9

Ot esip, laplaǵan ıssı. Avgust ayınıń usınday kúnlerin xalqımız «miyzannın tamızı» dep ataydı, aldıńda salqın gúz kiyatırǵanın sezgen tábiyat jazdıń eń sońǵı ıssıların qaldırǵısı kelmey jumsap, jazdıń qapırıq demlerin shıǵarıwǵa bel baylaǵan bolsa itimal. Kimdi kórseń tership, kóylekleriniń jawırınları ızǵarlanıp júrgeni, otırǵanlar qollarına ilingenin jelpiwish etip, az da bolsa salqınlaǵısı keledi. Bıǵanjıǵan adam, kópshiligi jigit-qızlar, olardıń júzlerinde onsha quwanısh sezilmeydi, basqalardıń kózleriniń tasasın alıp, jılap otırǵanları da bar, ádette, bundayǵa qızlar beyim, birewleri jılap atır, onı jubatıp atırǵanları da bar, al, ayrım jas jigitler párwayı pánseri bolıp, toydan qaytıp baratırǵanǵa megzeydi.

Japaqtı zavod basshıları úsh kúnlik komandirovkaǵa jiberip edi, bul jaqtaǵı basqarmaǵa bir hújjetlerdi tapsırıw kerek eken, pochtadan salıp jibergende de bolatuǵın qaǵazlar, biraq, tezirek barsın dep Japaqtı jumsadı. Jumısta jalıǵıp ketken Japaq oǵada quwandı, sebep penen qıdırıp qaytadı. Samolettan túsken zamatı-aq taksi tutıp, hújjetlerdi tapsırıp qutıldı, endi ne qılsa da erk ózinde, aldında murtı buzılmaǵan eki kún turıptı, eger álpi alısatuǵın tanıs jigitler ushırasa ketse, qaltasında pul kóp, bir jıyrıǵın jazatuǵın boldı. Tashkenttiń altınshı zavodınıń pivosına bir ózi qayttıǵa toysa, jaqsı miymanxanaǵa ornalassa...Ol erteńine qanǵalap kóp jerdi araladı, hákisine, bir tanısı ushıraspadı, qara basınıń qıdıra bergisi de kelmedi. Sóytip biletti aeraporttın ózinen tabarman dep kelgeni edi. Kelse...bıǵan-jıǵan adam, kassalarǵa jaqınlaw múmkin emes. Kópshiligi Japaq qusap biletsiz qusaydı. Vokzaldıń ishine bas suǵıw múmkin emes, ıssıdan talıp jıǵılıp atırǵanlar da bar. Ol dárriw sırtqa shıqtı. Shólden de tanlayı jarılajaq, zorǵa bir stakan gazsuw ishti, qansha muzday bolsa da bes-altı minuttan keyin taǵı shólleyseń. Tereklerdiń qoyıw sayasın quwıp, kem-kem uzaqlastı, aerovokzaldaǵı túsiniksiz waǵırlı, qapırıq ıssıdan qutılıp, janı jay tapqanday boldı. Bir koyıw sayanıń astındaǵı skameykada súyriktey qız otır eken, Japaqtıń da otırıwǵa ıqlası awdı:

-Otırsaq bola ma, qarındas?

-Mennen nesin soraysız, skameyka usı qalanıń múlki ǵoy,-dep kúldi qız. Óz tárepinen kelgen qız ekenin bilgennen keyin Japaq quwanıp ketti, kúni menengi kewilsizlikleri, sharshaqanları hápzamatta shıqtı da ketti. Otırdı.

-Salamatsız ba? -Raxmet!

-Ushajaqsız ba?-dedi Japaq sóylesip otırǵısı kelip. -Ushıp tústim...

-Jańa kelgen reys penen be?-dedi aq kókrek Japaq. Qız shaqalaqlap kúldi. Onıń kúlmeytuǵın sózge kúlgenine Japaq hayran qalıp, qızdıń júzine qaradı, Yaq, ánedey, esi durıs, ishpegen.

-Tanısıp otırayıq, júzdiń júzin bilgenshe, birdiń atın bil degenǵoy. Meniń atım - Japaq.

-Atıńız belgili at eken. Japaq baqsı degen bar. Nawrız Japaqov degen bar. Siz qanday Japaqsız?-dep qız nishterdey kirpikleriniń arasınan shıǵıp turǵan qap-qara kózleriniń ótkir názerin Japaqqa qadadı. Japaqtıń júregi qaltırap ketti. Bunday da qaraw boladı eken-aw. «Siz qanday Japaqsız?» deydi, qızıq sawal ǵoy. Buǵan ne dep juwap berse boladı. «Beton zavodtıń Japaǵıman» desin be? Bul jerde shırrıyıp kiyinip júrgen menen isleytuǵın jeri gileń ılay-sılaydıń arası, sál jerde qız murnın jıyırıp, arman jılısıńqırap otırsa ya turıp ketip qalsa. Aldasa, taǵı bolmasa. Qız sawalına juwap kútip otırsa kerek, basqa sóz aralastırmadı.

-Men... men beton zawıttıń Japaǵıman,-dep rasınan keldi.

-Hee!-dep qız taǵı shaqalaqlap kúldi. -Betonnan quyılǵan Japaqsız ba? Onda mıqlı ekensiz ǵoy. Oynap aytıp atırman-aw, meniń ózi minezim sonday.

-Atıńızdı aytpadıńız?

-Solay ma? Mırzagúl ǵoy. Unay ma?

-Haw, atıńız túwe, tırnaǵıńızdıń ushına deyin unap tur. Jaysha keldińiz be?

-Jaysha?-dep Mırzagúl taǵı shaqalaqlap kúldi. -Anaw, qız-jigitlerdi kórdińiz be? Men de solardıń birimen.

-Haw, olardıń kóbisi jılap júr ǵoy...

-Jılap hálegim!

Sonda Mırzagúldiń «ushıp tústim» degen gápine túsinip, «jańaǵı reys penen be?» dep soraǵanına ishek-silesiniń qatıp kúlgenine endi pámi alısqan Japaq ta aradan waqıt ótse de qattı kúldi.

-Qaysı institutqa tapsırıp edińiz?

-Onı aytpayman! Qulap qalǵan soń nesin aytaman? Oqıwǵa kire almasaq, bayǵa tiyip-aq kúnimizdi kórermiz-dá,-dep taǵı kúldi Mırzagúl, onıń ashıq minezine Japaq súysine basladı.

-Ol bar ma? -Ne?

-Jańaǵı bay...

-Hee!-dep kúldi Mırzagúl. -Ne eken desem... Qasımda ǵoy ol...

Japaq skameykadan sál qashıqlawǵa jılıstı. Usı dógerekte jigiti júrgen bolsa, bir bálege ushırap qalar. «Saqlıqta xorlıq joq» degen.

-Maǵan qarap jılıssań-o!-dep Mırzagúl Japaqqa qarap ózi jaqınlastı. -Men onday jaman qızlardan emespen.

Olar kóp otırdı. Bir-birin unatıp qalǵanı sonshelli, tap kóp jıllardan bergi tanıslarday tartınǵandı qoydı, endi olar bunnan bir-eki saat burın tuńǵısh mártebe ushırasqan qız benen jigitke hasla uqsamas edi. Ushıwǵa da asıqpadı. Taksige minip, sháhárdegi eń mańlay aldı restoranǵa ketti.

Olar Nókiske kelgennen keyin de tez-tez ushırasatuǵın, birge kinoǵa, teatrǵa baratuǵın bolıp qaldı. Japaq Mırzagúldiń aldında ózin bir ashıq qollı, saqıy, aqshalı jigit etip kórsetiwge tırısar, oǵan bir báne menen qanday da qımbat bahalı sawǵa inám etkisi keler edi. Ol gezleri qaltasına burqıraǵan aqsha túspegen menen, ózi qatarlı jigitlerden tirneklilew boldı. Mırzagúldiń ata-anası ǵarrılaw kisiler eken, ol eń genje qızı bolıp, ózinen úlken eki apası, úsh jigit aǵası bar qusaydı, olar da qashshan óz aldına xojalıq bolıp, úyinde eń kishkene ájaǵası kelinshegi menen kempir-ǵarrısına xızmet etip atırsa kerek. Mırzagúl kóp gápin oynap atırman dep aytqan soń olardıń qaysısı ras, qaysısı oyın ekenine de túsiniw qıyın. Qızlar jalǵız baslı jigit ekenin, ata-anası joq, waqıtsha ájapasınıń úyinde jasap atırǵanın bilgennen keyin birden asıqtı. Ayrım qızlar jalǵız baslı jigitlerge qızıǵadı, sebebi, erteń hayalı bolǵannan keyin sol úydiń qapılǵanda yarım biyligi sonıń qolında boladı. Eger úyge bası aylana bermeytuǵın erkektiń tuxımı bolıp shıqsa, shańaraqtıń tutımı tek ǵana óziniń diydinde bolıp, sol úydiń tutqasına iyelik etkeni. Xojalıqtaǵı kiris-shıǵıs ta, alıs-beris te, qarım-qatnas ta Mırzagúldiń shunatayınıń ushında boladı. Úyde kempir-ǵarrı bolsa, áne, barıp turǵan mashaqat, solardıń qas-qabaǵına qarap is tutasań, olar ólgenshe sınaǵınan qutıla almaysań, bárinen de beteri-kelgen aqshaǵa solar biylik etedi. Bir som tapsań da qolına salıwıń kerek. Qoy, qarası batsın! Japaqtan ayrılıp qalmaw kerek, qudaydıń ózi jetkerip tur ǵoy. Boyı da, sını da kelisken, úyrenise kele bir shıbıq penen aydawǵa boladı. «Qızı bardıń nazı bar» dep kempir-ǵarrısı izge salpawsıta beriwi múmkin, ózi asıqtırıw kerek. Oqıwdıń sadaǵası keteyin, Tashkentke barıp qulap qayttı ǵoy, jıl da qulap júrgennen bayǵa tiyip alsında, xojalıq bolıwdıń ǵalmaǵalına kirissipn. Biri-birine tamsanıp, buzilisip qarap júre berip ne qıladı? "árip ashıq Shaxsanemlerdiń zamanı ótip ketti.

Telefonnan gezektegi bir sóylesiwinde Mırzagúl máseleni keskin qoydı: -Japaq, sen ózi jigitseń be?

Mırzagúldiń mına sorawı jigitke oqtan keyin tiymedi. Japaq ne derin bilmey manawsırap qaldı. Sonda birewdiń «qızlar menen tanısqanına quwanıp, qurı sıbay-saltan sıpayılıq etip júre berseń, onnan ayrılıp qalasań. Konkret iske kóshiwiń kerek!» dep aytqan násiyatın esine túsirdi, demek, Mırzagúl de anıq jigitti tapqan eken!

-Endi ne dep ediń?-dep mıńǵırlaǵan boldı. -Onda búgin keshte úyge kel!

-Qolaysız bolmas pa eken?

-Qolaysız bolsa, qara basıńnıń awǵan jaǵında júre ber. Saǵan qız da joq, bir salım duz da joq!- dep ashıwlanǵan Mırzagúl telefonda jawıp tasladı. Japaqtıń júregi suw ete qaldı. Bir gáp bar. Úyiniń ishi onı basqa birewge uzatpaqshı shıǵar? Sonnan burın bir ilajin etip qalıwǵa shaqırıp atırǵan bolsa kerek. Hákisine sol kúni jumıs ta pitpedi, saattıń tilleri de, aspandaǵı quyash ta bir jerde toqtap qalǵanday.

Álleqashan gúz máwsimi baslanıp, ızǵırıq ese baslaǵan salqın kesh edi. Japaq qızdıń úyine qalay bararın bilmedi. Bazarǵa kelip úlken qaǵaz qalta aldı, ishine jaqsı qızıl alma, torsıqtay júzimler, basqa da miyweler menen toltıra salıp, emlewxanada jatırǵan biytaptıń izinen kiyatırǵanday kele berdi. Adresin bilgen menen Mırzagúldiń bosaǵasınan atlap kórgen joq, kempir-ǵarrısı qanday adamlar ekenin de bilmeydi. Ájaǵası menen jeńgesi bar qusaydı, olardı da tanımaydı. Álpi alısqanday birewler bolsa ne jaqsı, biytanıslıq etip barǵan soń bári bılay qarasıp otırsa... ábzeli, qızdıń úyine kelmegende bolatuǵın edi. Alıp qashqanda ne qıladı? Haw, házir kóp jigitler alıp qashıp-aq ońısıp ketip atırǵoy, bala-shaǵalı bolıp otır.

Gewgim túse baslaǵan edi. Úyiniń aldında jolına ayday qarap Mırzagúl tur eken, Japaqtı kóriwdi quwanıp ketkendey:

-Áytewir, adasıp ketpey jettiń be?-dep qolın sozdı. -Mınawıń ne?

-Bazarlıq.

-Basıń isken jigit ekenseń!-dep kúldi Mırzagúl onıń qolındaǵı qaltashanı alıp atırıp. -Maǵan seniń ózińnen artıq bazarlıq bar ma?

-Qoy, men bazarlıq bolmayın,-dep kúldi Japaq ta. -Bazarlıq degen tawsılıp qalatuǵın waqıtsha nárse ǵoy.

-Adam da waqıtsha... Hámmemiz de waqıtshamız!-dep Mırzagúl onı ishkerige basladı. -Bul dúnyada máńgilik nárse bar dep oylaysań ba?

Ol Japaqtı óziniń bólmesine alıp bardı. Kishkene eki bala juwırısıp shıǵıp edi, bazarlıqtı solardıń qolına uslattı, olar da qaltashanı durıslap kótere almay ishindegilerdiń bárin koridorǵa shashtı. Bazardan sonsha aralap júrip saylap-shanshıp alǵan jemislerin aytsa, koridordıń ana sheti menen mına shetine dumalasıp ketti. Bir kelinshek shıǵıp sálemlesip, balalarına baqırdı. Olar qızdıń bólmesine kirip ketti.

-Meni basqa birewler aytqıshlap kelip júripti, mende qıyalıń bolmasa, ruxsatıńdı ber,-dedi Mırzagúl otıra-otırmastan. -Bileseń ǵoy, qarakeńshilik, kempir-ǵarrıǵa jaqın adamlardan kelse, yaq dep ayta almaydı. Kempir-ǵarrınıń aldınan ótsin dep shaqırttım.

Japaqtıń shúy tóbesine muzday suw quyıp jibergendey boldı. Bir jaǵınan ol Mırzagúldi basqalarǵa qıyǵısı kelmeydi, ekinshi jaǵınan kempir-ǵarrısınıń aldınan qalay ótedi?

-Olarǵa ne deymen?

-Hesh nárse demeyseń. Tek, sálemlesip, qasında otırıp bir kesa chay ishseń boldı. Qalǵanın ózlerimiz sóylesemiz.

Sóytip, bári-bir bir jónkilli bolıp ketti. «Ekewi birin-biri qálese biziń ne dırıqshılıǵımız bar» depti olar. Jaqsı adamlar eken. «Toy berip uzatqanday shamamız joq, ózleri bilsin» depti kempirǵarrıları. Sóytip, kelisim menen alıp qashqan boldı. Jaman xojalıq bolmadı. Eki ulı, bir qızı bar. Qızı Tashkentte oqıwın pitkerip, sol jaqta birew menen turmıs qurıp, islep qaldı. Ulları da mektepti pitkereyin tur. Sóytken Mırzagúli endi unamay qaldı, taslap ketejaq. Qayda?

10

Oydıń tereń tınbasına súńgip ketken Japaq átirapındaǵılardıń ne aytıp, ne qoyıp atırǵanın da ańǵarmaptı. Vladimir aǵanıń qaynatıp atırǵan awqatı pisken eken, puwın burqıratıp úsh lákkige quyıp ákeldi. Qoydıń taza etiniń mazalı sorpasınıń iyisi jaydıń ishin alıp, kópten berli mesheldey qıysayısıp jatırǵanlardıń ishteyin ashtı.

-Pay, anandayı bolǵanda...-dep Japaq ózine kelip quwjınladı.

-Atın aytpa, qarası batsın!-dep Vdadimir betletpedi. -Usınday ıssıda záhárdi jutıp ne qılasań,

Japaq?

Rámetulla gápke qosılmadı, shaması Japaqtıń aytıp turǵanı oǵan da shep emestey. Awqattan bir-eki-urtlaǵannan keyin Vladimir baǵanaǵı úzilip qalǵan gápti jalǵaǵısı keldi:

-Japaq, bir nárse dediń be? -Yaq, bar ma edi?

-Ne?

-Pay, sóylestik-aw!-dep kúldi Japaq. -Shiyshe-dá...

-Áy, shiyshede basıń qalǵır! Baǵana bir gáp aytqanday boldıń ba? -Ne gáp eken?

-Vladimir aǵanıń izine men de ereyin dep turman, dediń ǵoy,-dep Rámetulla yadına saldı. -Sen ne dep ereseń?

Japaq gáptiń rámáwzin jańa ańladı, dáslebinde aytayın ba, ya tım-tırıs otıra bereyin be dep ekilep turdı da, gápti baslawın baslaǵannan keyin izin ishinde saqlawı qıyınǵa soǵatuǵının túsindi.

«Aytılǵan sóz-atılǵan oq».

-Áy, meniń dártim de bolarǵı emes. Ári-beri shıdap baqtım. Ońısa bereyik dedim. Bolmadı. -Haw, sonsha jıl...

-Vladimir aǵa, «ońısıq basqa, ház basqa» degen ǵoy. Sonsha jıl sırtım pútin, ishim tútin bolıp shıdap kiyatır edim. Endi shegine jetti, pıshaq súyekke taqaldı. Ajırasaman.

Vladimirge Japaqtıń gápi jaqpadı. Jurt hayal tappay tentene bolıp júr, bul bolsa ayday qatınınan ayrılısajaq. Bayaǵıda qızı mektepti pitkergende me, úyine shaqırdı ǵoy. Hámmesi bardı. Mırzagúl degen házilkesh, jarqıldaǵan, júzinen nur tamıp turǵan kelinshek eken. Sonda qayta Vladimir Japaqqa onı kópsinip edi. Ol bul jaǵın aytqısı kelgen joq, tek:

-Haw, Japaq inim, esiń durıs pa? Ballarıń bar emes pe?-dedi.

-Ballar ákem dese tawıp alar. Maǵan házir balań da, basqań da shıbın shelli kórinip turǵan joq. -Birden ne bále bolıp qaldı?-dedi Rámetulla kúni menengi aytqanları oyın shıǵar dep

nemquraydı qarap, durıslap qulaq salıp ta otırǵan joq edi. -Ne, bir ǵarlıǵın sezip qaldıń ba?

-Áy, sen-ám bir qayaqtaǵın tabasań-aw! Mırzagúldiń eń jek kóretuǵınları sonday qatınlar ǵoy, qásiyetsiz erkeklerdi de úyge kirgizbeydi.

-Durıs isleydi! Aldı menen sen ózińdi jónlep al, jora,-dep Rámetulla oǵan aqıl bergen boldı. - Úyge qonaq ertip bara almaysań dep Mırzagúldi jazǵırasan. Gileń qıysayǵan-pıysayǵan, buzılǵan birewlerdi ertip bara berseń, álbette, onday qonaqlardı kútpeydi.

-Qolına pul tússe, erteń joq. Ne alǵanın, qayda jumsaǵanın ózi de, men de bilmeymen.

-Úydiń mayda-shuydesi de qurdımday bále ǵoy,-dedi Vladimir. -Aqsha degen joq etiw ushın shıǵarılǵan nárse ózi.

-Bunısı da bara bersin-aw, kem-kem tili záhárge aylanıp baratır.

-Tilin sorıy berip ne qılasań sonda!-dep Rámetulla kúldi, bul gáp Vladimirge de qonıp ketti. -Hásseniy!-dep gijindi Japaq. -Kishkene tiliń, uzın tiliń atawız benen suwırıp alıp, iytlerdiń

aldına taslar ma ediń! Olar da záhár ǵoy bul dep iyiskep-iyiskep qoyatuǵın shıǵar. Qoy, tıytıǵıma jetti, maǵan endi jaydıń da, hayaldıń da balanıń da keregi joq. Bir kostyumımdı iynime jelbegey salaman da shıǵaman da ketemen.

-Al, sonda qayaqqa barasań?-dep soradı Rámetulla. -Qayaqta saǵan qolın bılǵap turǵan qatın

bar?

-Ketiw ańsat, Japaq inim,-dep Rámetullanı maqulladı Vladimir. -Biraq, qaytıp keliwiń qıyın. Meni kórip júrseń ǵoy. Qara basım ne arttırıp atırman? Haw, chay-awqattı ózim tayarlayman, kirqońımdı ózim juwaman, sút-qatıq kerek bolsa da, nan, qant-chay, qullası, usı úyge ne kerek bolsa, ózim shawıp júrgenim. Erteń ólip qalsam...onıń jolı armaǵan-aw, «haw, jaman aytpay jaqsı joq» degen, ólip qalsam iymanım da úyirilmeydi, Rámetulla aytqanday, óligimdi de sasıp ketken soń iyisinen tawıp alatuǵın shıǵar. Házir bileseń ǵoy, shaqırmasań, birewdiń úyine birew basın suqqandı qoydı. Japaq qoshshım, seniń kewlińde basqa bir ándiyshe bar shıǵar?

-Solay ǵoy, Vladimir aǵa,-dep Rámetulla da onı xoshladı. -Samal bolmasa shóptiń bası qıymılday ma? Dańǵırlaǵan jayı bar, suwıldaǵan mashını bar bir bay qatınnıń qolına kirejaq shıǵar. Adamnıń buzılıwı dem de ǵoy.

-Tap, sóytemen? Júreklerińiz jarılıp ketse de solay etemen!-dep Japaq qutırınıp ketti. -Meniń menen ne jumısıńız bar?

-Durıs aytasań, Japaq. Ne jumısımız bar? «Erli-zayıptıń arasına esi ketken túsedi» degen. Ne qılsań ol qıl. «Qazanshınıń erki bar, qaydan qulaq shıǵarsa». Ajırasatuǵın da sen, úylenetuǵın da sen,- dep Vladimir pásine qayttı. Sebebi, Japaqtıń ójetligine qanıq edi, biraq, jeme-jemege kelgende ol qasındaǵılardıń aytqanınan shıǵa almaydı-aw. Bir iytler boladı, shabalanıp úrip-úrip, azdan soń tım-tırıs quyashlamada dem alıp jata beretuǵın. Japaq ta quyın minezli, dem de ózgerip, kúni menengilerin umıtıp ketedi. Biraq, ol Mırzagúl menen ala jipti birotala kesisemen degenin umıtajaq emes.

-Jaqınnan berli bir gáptiń ushlıǵı shıǵıp tur,-dep saldı Japaq. -Ne gáp?-dedi Rámetulla úlken bir jańalıq kútken dey. -Baslıǵımız bayǵa tiyejaq qusaydı.

Qápelimde jaydıń tóbesine bomba túskendey jambaslap jatıp awqatlanıp atırǵanlar lal bolıp qaldı. Vladimir ıssı sorpanı saqalına quyıp alıp, sırttaǵı suw kranǵa juwırıp ketti. Bul kútilmegen jańalıq edi. Saqalın súlgi menen sıpırıp, ishkerilep kiyatırǵan Vladimir otırar-otırmastan soradı:

-Kimge tiyejaq eken?

-Kimge bolsa da, túbinde bayǵa tiyejaq, shaması. Anıǵın bilmeymen-aw, bul keńsedegi qatınlardıń sıpsıńı.

-Qáydem, olardıń gápine de isene beriwge bolmaydı,-dedi Rámetulla ol jerdegi hayallardı on barmaǵınday biletuǵın bolǵanlıqtan.

-«Xalıq aytsa qalp aytpaydı» degen...

-Qoysa, Vladimir aǵa, solar xalıq pa?

-Ol nashar burın birewge tiygen be? -dep qızıqsındı Vladimir. -Joq,-dedi Japaq. -Erkek qarasın kórmegen, ele qız ǵoy. -Haw, bala da tuwmaǵan ba?

-Qoy, Vladimir aǵa, aljıǵan ǵarrıǵa aylanayın dep tursań. Bayı bolmasa, qayaqtan tuwadı?-dep kúyip-pisti Japaq.

-Sonda da... -dedi Vladimir. -Shuqur jer suw tappay turmaydı degenim ǵoy.

-Áy, kúydireseń-aw, Vladimir aǵa!-dep Japaq órshelene tústi. -Yapırmay, bala! Ol ne, jolda jatqan shuqır ma?

-Shuqırdaǵı suwdıń bǵri bala bola bere me!-dep waxaxaladı Rámetulla. Oǵan Vladimir de qosılıp kúldi.

-Gáptiń posgellesi, bir táwekel etip kórsem be eken?-dep mártlik etti Japaq.

-Bas... baslıǵımızǵa ma? -dep hayran qaldı Vladimir. -Ol ózi betine adam qaratpaytuǵın bir bále ǵoy. Qarawılxananıń tusınan ótip baratırǵanın kórsem qaltırap qoya beremen.

-Endi... usı deymen-aw, Vladimir aǵa,-dep Rámetulla túsindirmekshi boldı. -Baslıq bolǵan soń perishtesi basım boladı ǵoy, aǵa. Baslıq adam qarawındaǵılarǵa qırǵıy kózlenip qaramasa bolmaydı. Bosalań bolsań, adamlar tóbeńde dúnki tayaq oynaydı. Ol ele qız ǵoy.

-Qoysa, Rámetulla!-dep Japaq onıń iyininen qaqtı. -Jası eliwge kelgenshe qız bolıp júre bere

me?

-Eliwge kelip pe, bala?-dep tańlandı Vladimir. -Áy, yaǵay, ele on segiz jasarday ǵoy. Tek, semirgen bolmasa, jarqılıq! Semizligi de ózine jarasıp tur-aw. Kabinetine baratqanda artınan qarap qalaman. Bir ájayıp dúnya nazlı hreket penen ketip baratırǵanday, ox, ox!

-Sen-ám, Vladimir aǵa, teris qaytayın degen ekenseń. Qoy,-dep Rámetulla házilge bastı. -Haw, ele qız ba deysiz. Ómirinshe qız bolıp, pensiyaǵa shıǵıp, ólip ketip atırǵanlar da az emes ǵoy. Bulda ele qız. On gúlinen bir gúli ashılmaǵan qız!

-Kelistir júdá!

Olar kúlisti. Rámetulla gápin jalǵastırdı:

-Tek, mına basshılıq jumıslarǵa aralasıp, turmısqa shıǵıwǵa qolı tiymegen ǵoy. Etegińnen hár balań hár jaqqa tartıp tursa, hámeldar bolsa alasań ba? Endi turmısqa shıǵaman dese, basına tiyip atırǵan shıǵar. Oǵan anaw-mınaw dep kúliwge bolmaydı. Haw, baylıq, hámel degenler qoldıń kiri ǵoy. Erteń túsip qalsa, arjaǵı qıyın bolatuǵını turǵan gáp. Japaq, sen onıń menen sóylesip kórdiń be?

Japaq shırt ete qaldı:

-Sen ózi, esawas shıǵarsań-áy, Rámetulla! Onıń menen sóylesip kórip ne, meniń basım altaw ma? Haw, óziń bileseń, jumıs jóninde aldına kirip, zorǵa sóylesip júrgenimiz joq pa?

-Sen sóylespeseń, sen ushın kim sóylesedi?-dep ashıwlandı Rámetulla. -Ya televizordan ayttıramız ba? Awızdan aq iyt te, qara iyt te kirip shıǵadı ǵoy. Táwekel etip ayt ta qoy.

-Awa-dá,-dep maqullaǵan boldı Vladimir. -Anıq bayǵa tiyetuǵın bolsa jón-josaǵın aytadı ǵoy. Sóyt, murnıń pushtıyıp qalmas...

-Qáydem, kabinetine kiriwden-aq dizem qaltıraydı. -Sen oǵan burınnan ashıqsań ba?

-Qayaqtıń ashıǵı, Vladimir aǵa? Usı zamanda ashıqlıq bola ma? Baslıǵına ashıq bolǵan erkekti kórdiń be?

-Qáydem, bala, elshilik... tabılatuǵın shıǵar,-dedi Vladimir. -Qatın patshalardıń da bayı bolǵan

ǵoy.

Rámetulla oylanıp qaldı. Kúni menen oyın shıǵar dep onsha bası aylanbay otırsa da, Japaq «oyınnan oymaq shıǵarajaq» pa, qalay-aw. Et qızıw menen alapaǵa shawıp qatınınan da ayrılıp qalsa, Gúlaysha panayına jaqınlatpasa...

-Eki ortada sen sorlap qalma jora. -Nege sorlaydı ekenmen?

-Sál jerde ekewinen de ayrılıp, Vladimir aǵa ekewińiz bir xojalıq bolıp ketersiz. Bir jerden oqıp edim,-dep Rámetulla esine túsire almadı. -Evropa ellerinde erkekler menen erkekler, hayallar menen hayallar turmıs qurıp atırǵan-emish.

-Biz de sol jaqlarǵa ketsek pe eken, Vladimir aǵa?

-Oyaqta nem bar?-dedi Vladimir saqalın qamtımlap. -Tiyetuǵın bolsam, bul jaqta da boydaq

ǵarrılar kóp ǵoy!

Olar jazılısıp bir kúlisti.

11

Keńsedegi kelinshekler túsliktiń waqtında úylerine qaytpaydı. Kún ıssı. Úyleri de jaqın emes, hár qaysısı hár jaqta, jeti jitirimde. Tústegi iship-jeytuǵınlardı, ne pisirip ákelse de ángime dúkan qurıp, shúnkildesip túslenip aladı. Olar menen erkeklerdin jumısı joq. Búgin de qádimgi otıratuǵın kabinetinde túslik chaydı basladı.

-Búgin seniń gezegin be edi, Biybish?

-Awa,-dedi stol ústindegi ıdıslarǵa ákelgenlerin salıstırıp atırǵan Biybigúl. -Tań ala gewgimnen turıp úyde barın tayarladım. Palaw asayın dep edim...

Minayxan kúldi: -Gúrish joq eken de?

-Gúrish bolǵan menen mayı da kerek,-dedi Sánegúl. -Kárislerdey suw palaw qılasań ba? -Mazalı palaw bolıw ushın gósh te kerek,-dedi Dámegúl. Qullası, olar hár qaysısı bir sóylep,

qara chaydıń keypi de óz aldına, anaw-mınaw awqatqa qaratpaydı. -Sóytip, qayıs gúrtik pisrip ákeldim,-dedi Biybigúl.

-Qayıs gúrtik?-dep Minayxannıń ala kózleri uyasınan shıǵıp ketti. -Qayıs bolǵanda, qádimgi remen be?

-Awa! Erkeklerdiń shalbarına taǵatuǵın...

Hayallar qıyqıwlasıp kúlisti.

-Bináy ómirimde jep kórmegen awqatım,-dedi Minayxan ele hayran bolǵan qálpinde. -Qayıstı iytler ǵayzaydı dep esitetuǵın edim.

-Házirgi hayallar da ǵayzaytuǵın bolǵan... shalbar-palbarı menen, -dep Sánegúl, burınǵı kúlki kúlki me, jayǵa júzlegen qatın-shaǵalanı qamaǵanday boldı. Kúlki biraz basılǵannan keyin Sánegúl onıń qanday bolatuǵının Minayǵa túsindire basladı:

-Házir jep kóreseń. Maydı shajlap, tuwralǵan pıyaz salıp, waǵ ettirip suw quyıp, qaynaǵan soń biyday gúrtik salsań, qayıs gúrtik boladı.

-Sonda qayısı qayda?-dedi ele shala túsingen Minayxan.

-Toyıp bolǵan soń qayısqa aylanadı,-dedi Dámegúl. Olar taǵı kúlisti.

-Barın bazarlıq ete beriń, qatınlar!-dedi Biybigúl ákelgen gúrtigine nazırqanbasın degendey. - Qánekey, astıńda mashınıń bolıp, qálegen jerińe barıp iship-jep qaytsań!

-Mashın degennen shıǵadı-aw,-dep bir gáptiń ushlıǵın shıǵarajaq bolǵan Minayxannıń gápin: -Ne mashın?-dep Sánegúl bólip jiberdi.

-Jańa astında mashınıń bolsa eken dep atır ǵoy,-dedi Minayxan otırǵanlardı kúldirmekshi bolıp. Gáptiń astarına túsingen hayallar taǵı qıyqıw salıp kúlisti.

-Mashınımız bar edi ǵoy,-dedi Sánegúl. -Qapılǵır, tozıńqırap qaldı-aw! -Tozǵanda ne, kórgizbege qoyajaqsań ba?

Olar taǵı kúlisip, qıyqıwlastı. -Baslıǵımız...-dep irkilip qaldı Minayxan.

-Gúlaysha apa ma?-dep Minayxannıń tiliniń astında bir nársent qıpsalap turǵanın túsindi Dámegúl.

-Onıń mashını ele tazaraq shıǵar?-dedi Biybigúl, olardıń bul saparǵı kúlkisi de uzaqqa sozıldı. -Awa!-dedi Sánegúl. -Shıq tiymegen!

Olar endi burınǵı kúlki kúlki me, qolların shappatlap, bir-biriniń jawırınlarınan qaǵısıp kúliwge qaradı. Sırttan qaraǵan adamǵa bángilerdiń otırıspaǵınday sezileri sózsiz. Kúlkiniń de shegi bar, sál sayabır tartıp, awqatlanıwǵa kirise baslaǵanda Minayxan túyeden postın taslaǵanday etip:

-Sol apamız bayǵa tiyeyin dep atırǵan qusaydı ǵoy,-dedi. Bul gáp olar ushın jeti uyqlaǵanda da túsine enbegen jańalıq edi. Kúni menengi kómpek dawılday kúlkiler daǵısıp ketti, dasturxan átirapına tınıshlıq ornadı. Hátte, olar ne derin de bilmey, ras pa degendey bir-birine jaltaqlasa basladı.

-Bayǵa?-dep soradı Sánegúl állenemirden keyin ózine kelgendey. -Yapırmay, bala, bay degenám tawıla beredi eken-aw.

-Pay, sen de kelistirdiń-aw, qatın!-dep oǵan tonqaldaǵan boldı Dámegúl. -Ele apamız qızǵa bergisiz ǵoy. Solay emes pe, Minayxan?

-Awa-dá,-dedi Minayxan onıń gápin joplap. -Ómirinshe up-sup penen kiyatırǵan adam qartaya ma? Sendey qazan-tabaqtıń arasında bılǵasıp júrmese...

-Kimge basın shatajaq eken?-dep qızıqtı Dámegúl.

Minayxan jaqında shar bazarda bir kelinshek penen ushırasıp qalıptı. Kelinshek te sóylesiwge adam tappay turǵan qıylınan ba, ya Minayxannıń sırtınan tanıy ma, qay jerde isleytuǵının taǵı bir anıqlap alǵannan keyin, qolındaǵı zildey zatların jerge qoyıp asıqpay sóylesiwge qaraptı. Onıń aytıwınsha, Baltabay degen bir jerde hámeldar jigit aǵası bar qusaydı. Sol ájaǵasınıń eki jıllıqta ma hayayayalı qaytıs bolǵan eken. Júdá sulıw, adamgershilikli, mańlayǵa sıymaytuǵın nashar bolıptı.

-Oǵan kóz tiydi,-depti kelinshek. -Naǵız Biybipatmanıń tuxımı edi ǵoy. Aǵam bar ma, joǵ pa, áwkiygen bir xojalıqtı urıshıqtay aylandırıp otır edi. Sonnan berli boydaq. Qalǵan balları bar. Qıyın bolıp tur. Soǵan aǵayinler jıyılıp, «Ólmektiń izinen ólmek joq», eki jıl qaradıń ǵoy, kishem de razı bolar dep aqıllandırǵan boldıq. Sóytip, sizlerdiń baslıǵıńız bar eken ǵoy...

-Awa, bar, atı Gúlaysha,-depti Minayxan.

-Sol Gúlayshanı bayaǵı úylenbesten burın-aq tanıydı eken,-dep zuwqıldaptı jańaǵı kelinshek.- Ekewi bir jerde islegen qusaydı-aw. Soǵan sóz salǵan kórinedi. Bulardan sizlerdiń xabarıńız bar ma?

-Yaq, alla-jalla esitpedik. Bizge ayta ma bunı...

-Birden yaqshı demegen qusaydı ol nashar. «"arrıqız bay tanlaydı» degen ras ǵoy. Unqılshunqılına jetpegenshe asıqpaydı ǵoy. Oylanıp kóreyin, az ǵana máwlet ber degen. Baslıǵıńız bolǵan soń sizler jaqsı tanıysız ǵoy,-dep kelinshek Minayxannıń betine qaraptı. -Xojalıqqa jarasqanday nashar ma ózi?

-Haw, jarasqanda qanday! Periyzat ǵoy,-dep aspanǵa shıǵarǵan Minayxan.

-Qáydem, qalay bolatuǵınıń. Ekewi de hámeldar, qaysısın jumsaytuǵının bir allanıń ózi bilmese...

Sóytip, olar xoshlasıptı.

-Aytıp turǵanıń ras pa, qatın?-dedi Sánegúl.

-Haw, olla-billa ras! Ne, jurttan ótirik qarızım bar ma?

-Erteń baslıǵımızdıń qulaǵına tiyse, kimniń tawıp júrgen mısh-mıshı dep aldına shaqırtsa...

Jańaǵı kelinshektiń atın sorap pa ediń? -Atın ne qılaman?

-Kim ayttı dese...

-Óyte berer deyseń be,-dep Minayxan suwıq demin aldı.

-Minayxandı qorqıta bermeń,-dedi Biybigúl. -Kúte turayıq, qatınlar-áy. Bayǵa tiyse shep bolar deymisiz, pákize toyın jeymiz. Tisińizden shıǵarıp, gáp tarqatıp jibermeń. Mańlayımız qurıp qalar!

12

Ishte bir jaǵınan terlep, bir jaǵınan gápten jalıǵıp ketken Japaq Vladimir aǵanıń atız betine shıqtı. Jeri táwir-aq bar eken, hár jerin shuqlap anaw-mınaw ekken, biraq, waqtında tárbiyası bolmaǵan ba ya Vladimir ǵarrınıń bası aylanbaǵan ba, pomidorları mayda, ele qızaratuǵın da túri joq. Atızdan kóp jerine gúl ekken, túrli gúller, qáydem ǵarrıǵa onıń ne keregi barın, onıń ornına salat-palat isleytuǵın shóplerden ekse boladı ǵoy. Áy, jalǵız adamǵa qıyın-aw!