Kenesbay Raxmanov - Saqal roman
.pdfSánegúl ketkennen keyin Rámetulla tısqarıǵa shıqtı. Keńseniń aldındaǵı sayamanlı tereklerdiń astında uzın skameyka bar.
Ol ótken-ketkenlerge qarap otır edi, keńsege kirmekshi bolıp baratırǵan tapaltas birew Rámetullanı kórip sol tárepke qayrıldı. Bir waqıtları semirgen adam bolsa kerek, házir azǵan, betleri qaltalanıp, alqımınıń astı da jıyrıqlanıp qalǵan. Shashı shala aǵarǵan, ózine onsha jaraspay turǵan murtı da qatıqtıń juǵı jaǵılǵanday kógis tartıp aǵara baslaptı. Ústindegi shalbarı da, kóylegi de sol semiz waqtaǵı kiyimleri bolsa kerek, kisinikindey ǵobdırap tur. Jıyrıq-jıyrıq, tigilgeli utyugtiń ıssı lábi tiymese kerek. Ayaq kiyim de buzawdıń noqtasınday, ayaǵında amanat ǵana turıptı. Ol Rámetullaǵa awızsha sálem berdi de, qaptalına otırǵan soń qolın sozdı. Ádeti sonday ma ya ábiger halına qaramay menmenligi bar ma? Rámetulla qolın berse de aman-esenlik soraspadı.
-Nasıbayıńız joq pa,-dedi bir gezde jańaǵı kisi. Kelgeli jek kórip otırǵan adamda menmenliktiń joq ekenin, tek pitken minezi sonday ekenin Rámetulla túsine basladı. Bunday adamlar kóp, kóp sırtınan qarap ton pishseń aldanasań, kóz qarası, túr-túsi, gáp-sózi ájeptáwir bolıp kóringen menen arjaǵında hesh jaman ádeti bolmaydı. Bul da sonday qıylınan bolsa kerek.
-Atpaytuǵın edim,-dedi Rámetulla, qápelimde oǵan bir atım nasıbay tawıp bere almaǵanına qıynalǵanday boldı.
-Men de atpaytuǵın edim,-dedi jańaǵı kisi. -Bayaǵıda bir qıtshılıq bolıp sigaretler tabılmay qaldı ǵoy. Sonda bir joralarımnıń gápine erip nasıbayǵa aylandırıp jiberip edim. Nasıbay qaltam úyde qalıp qoyıptı. Biraq, bul da shep bolǵan joq. Arzan ǵoy. Sigaretke pul qayda? Siziń náshe menen sazıńız joq pa?
-Yaq.
-Araq ta ishpeysiz be? -Azlaw kóremen.
-Onda boladı ǵoy. Bayaǵıda birew joralarına ishkendi de qoydım, shekkendi de qoydım degen eken. Sonda bir jorası endi awqat jegendi de qoysań, adam bolıp keteseń ǵoy degen eken,-dep jańaǵı kisi qattı kúldi. -Siz usı jerde isleysiz be?
-Awa.
-Men, jora, qatar shıǵarmız-aw, neshege keldiń? -Qırq jetige.
-?ooy! -dep ishin tarttı ol. -Mennen bes jas úlken ekensiz. Meniń atım Eshimbet. Kim aǵa deyin? -Rámetulla.
-Rámetulla aǵa, bir jumıs penen kiyatırman. Pitedi dep iyegim de qıshıp kiyatırǵan joq... Tek, qatınnıń súrginine ushırap kiyatırman.
-Amanlıq pa, Eshimbet inim?
Eshimbettiń aytıwına qaraǵanda hayalı bunnan úsh jıl burın usı zavodta jay jumısshı bolıp islegen eken. Islep júrip kesel tapqan. Kesel bolǵanda da anaw-mınaw emes, tuberkulez.
-Sońǵı jılları usı awırıw elde kóbeyip ketti. Ózi juqpalı... -dep kiyatır edi Rámetulla, Eshimbet onıń gápin bólip jiberdi:
-Onıń juqpalısınan qorqıp júrgen iyt joq-aw! Men ne, kúni-túni qatınımdı pal sorıǵanday jalap jataman ba? Tuberkulez bolsa, ózine! -dep ol ákesinen bılay qaytarıp sógip jiberdi. -Úyde shımshırqaday bala-shaǵa. Qatınnıń alatuǵın napaqası menen eplep baǵıp otır edik, posılkasın aytpaysań-aw, tap, tórtewin alamız. Sonsha un, may, gúrish, gorox dey me, qudayım-aw, biraz waqıt arqayın jasaytuǵın edik. Mutqa kelip turǵan soń...
-Qapa bolma, Eshimbet, kelin bala da táwir bolıp keter. Házir mediсina kúshli ǵoy, tuberkulezden basqa da awır nawqaslardı jazıp atır.
-Teris jazılsın! Arqaǵa qarap jazılsın! -dep pátlendi Eshimbet. Rámetulla qasındaǵı jigittiń shılǵıy deni saw emesligine kózi jete basladı.
-Haw, aǵajan-aw!-dedi Eshimbet kúyip-pisip. -Keshe qatındı mediсinalıq kózden ótkeriwge shaqırǵan eken. Barıptı! Ha, hárgiz allaǵa barǵır! Hesh bolmasa, birewine kózin qıssa boladı ǵoy. Kózin emes basqa jaǵın qısıp tura bergen. Vrachlarǵa ne, teksergen, teksergen, sırtındaǵı túwe, ishindegin kórip turǵan gileń bilgish apparatlar. Keseliń joq dep dokument beripti. Tuberkulezdiń izi de qalmay, ayıǵıp ketipti.
-Haw, qutlıqlayman onda!-dep Rámetulla jigittiń qolın qıspaqshı bolıp sozıp edi, Eshimbet qolın bermedi.
-Ózim kúyip turǵanda, tartsa qolıńdı, aǵa!-dep jekirindi ol.-Nemdi qutlıqlaysań? Ashtan óletuǵınımdı ma? Úyiń jańǵır qatın taǵı da q-ń jıl jatqanda, ya jótellep júre bergende bolatuǵın edi ǵoy. Bul jerde de jumıs joq shıǵar?
-Jumıs qayda? Tarqasıp ketken mákeme dese de boladı.
-Bildim ǵoy. Jumıs joq. Ózim de qol ushı talap islep júrmen. Gá tabıladı, gá nawa joq. Bayaǵıda PMKda traktorshı edim ǵoy. Áy, aǵa, ol kúnler patshalıq eken-aw. Ákeńniń traktorınday keshte úyińniń aldına qantarıp qoyasań. Adamlardıń jumısı túspey turmaydı. Ásirese, bazar kúnleri tań atpay mal bazar betke ketetuǵın edik. Kimseń Eshimbet boldım ǵoy.
-Házir traktorıń joq pa?
-Pay, bir shaytan adam ekensiz-áy! -dep ashıwlandı Eshimbet. -Traktorım bolǵanda qatınnıń napaqa pulına qıynalıp ne qılaman? Hesh nárseni bilmeytuǵınday bolıp soraǵanına jinim keledi-aw! Traktorıń joq pa? Traktor túwe, sol PMK bar ma dese? Sonsha sklad turǵan, eki etajlı jaylar salınǵan, sonsha maydan zabor menen qorshalǵan, úlken garajı bar PMK edi ǵoy. Házir ornı sırdanday dala, shańǵıtıp atırǵan taqır! Kórseń, jılaǵıń keledi. Bul ózi, qalay-qalay bolıp baratır, Rámetulla aǵa?
-Erkinlik ǵoy, Eshimbet inim. Biraq, biziń adamlarımız erkinlik dep onıń haslı-mánisine durıslap túsinbey atırsa kerek. «Qolımnan keledi, qonıshımnan basaman» dep kóp shontıqlar mámleketlik múlkti talan-taraj etti. Endi jeke adamlar satıp alıp, menshiklestirip atır. Demek, iyesi birew boladı. Sen óz múlkińdi basqa birewdiń qolınatapsırıp qoya bermeyseń ǵoy.
-Mańlayın buzaman-aw! Tiyip kórsin...
-Áne, sonday boladı. Bári qaytadan qurıladı. Adamlardıń sanası da ósedi, qarım-qatnas ta ózgeredi. Qolıńnan kelse, kárxana ashıp, iyelik et, basqalar isleytuǵın jumıs tawıp ber.
-Oǵan kóp aqsha kerek-aw!-dedi Eshimbet. -Onday aqsham bolǵanda ne qılatuǵınımdı bilemenaw. Ústime mınanday shobıt kiyip júremen ba?-dep shalbarın uslap kórsetti. -Sol PMKnıń waǵında alınǵan kiyimler. Onda... qatınǵa jumıs sorap háleklenbey-aq qoyayın ba?
-Maqulı sol ǵoy,-dedi Rámetulla. -Baslıǵımızǵa barǵanda da usı gápti aytadı. -Kóshede-aq mayda-shúyde satıp otırar-dá. Nan pulın tapsa da...
Eshimbet ele kóp sóylemekshidey edi, qápelimde yadına bir neshe tústi me, ornınan ushıp turdı da qasında sóylesip otırǵan adam menen xoshlaspastan noqtalı ayaq kiyimin salpıldatıwı menen kete berdi. «Al, yaqshı» degende jaǵı tayıp ketpes edi ǵoy. «Bir pámsiz maqluq eken,»-dep izinen qarap qaldı Rámetulla. -Aqılı bolǵanda qatınıń keselinen sawalıp ketkenine sonsha qıynalama? «Kisige ólim tileseń,
óziń óleseń»...
7
Rámetullanıń gápine bola Vladimir tórde qıstırıwlı turǵan fotoportretin teń ortasınan bóldi. Hayalı ekewiniń ele qırq jasqa tolmaǵan waqıtları túsken súwreti edi. Bir suwretshige sonsha pul berip, bir qaǵazǵa úlkeyttirgen edi. Hár waq kempiri yadına túsip, jalǵız bası qamısıqqanda uzaq tigilip, ótken ómir jolın birme-bir yadına túsiretuǵın, eń qızıqlı dáwiriniń bir tóbeniń arjaǵında sıńsıwı menen qalıp qoyǵanın, endi onıń máńgilik kelmeytuǵının bilip, ishinen bozlar edi. Nege óyte qoydı? Kempirine húrmetsizlik ǵoy bul. Haw, «ele qoy noǵayda, sipse toǵayda» degendi nege umıttı?
Onda qalanıń qaq ortasında «kún de bazar» degen bolıwshı edi. Vladimir ara-tura anaw-mınaw alıwǵa keledi. Ol qatar turǵanlardıń aldındaǵı zatların bir qatar kórip shıǵadı da, hár kelgen sayın bir shette turıp sawda isleytuǵın bir qızdıń qasına keledi. Júzi ısıq nashar. Alatuǵınınıń hámmesi derlik usı qızdan tabıladı. Ekinshi bir kelgeninde atın sorap bilip aldı. Saǵıyda eken. Góne qalalı. Úyiniń qasında jeri kóp qusaydı, ákesi diyxanshılıq etip, ala báhárden rediska, kók pıyaz, ukrop qusaǵan vitaminge bay, adamlar qısı menen háwes etken jemislerdi, kóklerdi shıǵarıp, úyiniń ishi menen eki-úsh jerde sawda islep turatuǵın qusaydı. Saǵıyda Vladimir degen attan da onsha shorshınbadı, ol zamanda ekiniń birin orıssha at penen shaqıratuǵın edi. Olar bir-birine sonsha úyrenisip ketti, bir kún kórispese «keshe qayda boldıń?» dep sorasatuǵın halǵa jetti. Geyde Saǵıyda «men kelgenshe mına baha menen sata ber» dep ornına Vladimirdi qaldırıp, bir jaqlardan aylanıp ta qaytatuǵın edi. Bir saparı Saǵıydanıń kempiri termos penen qızına túslik chay ákelgende uzın boylı bir qárepereń jigittiń sawda islep turǵanın kórip,
Saǵıydanı tappay bazardı aylanıp júre bergen. Aqırsında ıssıda qaralay óshken kempir qızınıń deregin Vladimirden sorawǵa májbúr bolǵan.
-Usı jerde... meniń qızım turatuǵın edi... Mınaw sonıń zatları ǵoy. Qıyardan tanıp turman. Kempirdiń gápine Vladimir kúlip jibergen. Bunıń qıyarınıń ne parqı bar eken, bala? -Saǵıyda ma? Sonıń anasız ba?
-Awa. Qayda ketti?
-Házir keledi. Shashın aldırıwǵa ketti.
-Shashın?-dep hayran qaldı kempir. -Qız bala da shashın aldıra ma eken? Sen neǵıp tursań bul
jerde?
-Qarawıllap tur dep edi... Alıwshılar bolsa, mına bahada sata ber dep ketti.
-Haw? Ol qatınǵa deyin adam jumsaytuǵın bolyap qalǵan ba?-dep kempirdiń shıja-pıjası shıqtı. - Sen onı tanıysań ba?
Sonıń arasında shashın úrpeytken Saǵıyda keldi. Ol kempiriniń qattı ashıwǵa minip turǵanın bilip, onıń háwkesin qasıp juwasıtıwdıń islasına kiristi.
-Bul Vladimir ǵoy, apa. Bizler dospız. Aramızda basqa gáp bolǵan joq.
-Bunnan artıq arańda ne bolajaq edi. Tanımaǵan birewge sonsha zatıńdı qaldırıp... Arqalap áketip qalsa, ne qılasań?
Sonda Vladmimir de, Saǵıyda da qattı kúlgen edi. Shınında da aralarında basqa hesh nárse bolǵan joq, hátte, biri-birin jaqsı kóre baslasa da, túnlerde jatırǵanda oylap, diydarın kórgenshe asıqsa da, júreklerindegi sendey sezimler eriy qoymadı. Tek, bir-birine bolǵan intizarlıqtı kózleri ǵana sóylesip turǵanday, solar ǵana gá quwanıp, gá qayǵırıp atırǵanday bolar edi...
Vladimir ákesiniń jetelep barıwı menen MRZǵa slesar bolıp ornalastı. Jumıs onsha qıyın emes, kúni menen may-may kiyimlerge oranıp júreseń de, smena kitkennen keyin dushqa túsip, sol gezdegi modaǵa aylanǵan tar balaqlı qara shalbar menen aq kóylekti kiyip qayta bereseń. sırttan qaraǵan adamǵa keńsede otırıp isleytuǵın adamday bolıp kórineseń. Jaz aylarında kún uzaq, jumıstan keshki saat beslerde bosaǵannan keyin, kesh túsip, ımırt jabılǵansha ermek kerek. Vladimirge ermek tabıldı, jumıstan jırılıwdan bazar jayǵa kelip, Saǵıydanı tawıp aladı da, zatların birge satısıp tura beredi. Buǵan qızdıń kempiri de kónligip ketti, hátte, kelmey qalǵan kúni «Vladimir balam qayda?» dep Saǵıydadan soraytuǵın da qusaydı. Biraq, Saǵıyda menen arasındaǵı qatnasıq bunnan arı qaray mandıytuǵın túri joq. Vladimir ózine ermek emes, al, Saǵıydı ermek tapqanǵa megzeydi.
Bir kúni túri ájeptáwir bir jigit keldi. Beti ele keppey turǵan sıbawdıń ústine burshaq jawıp, oyıqoyıq etip ketkendey, betiniń qaramı da rápiydaǵa jeteǵaba bar, ózi iship alǵanba ya sóylewi sonday ma:
-Sen, bala,-dedi ózinen yarım metrdey uzın Vladimirge. -Bizler mına jerde jigitler menen bino iship atır edik. Maǵan eki qıyar, eki pamidor ber!
-Al!-dedi Vladimir.
-Alıwdı bilip turman,-dedi jańaǵı bıdım-bıdım jigit. -Pulım joq. Berseń, mutqa bereseń. Vladimir Saǵıydaǵa qaradı.
-Sen qatınıńnıń qabaǵına qarama!-dedi jańaǵı jigit Vladimirge ele soraǵanların ala almay tursa da. -Eki qıyar menen eki pamidordan ne, esheyin bergende xojalıǵıń qulay ma?
-Yaqshı, ala ǵoy, aǵa, alaǵoyıń!-dep Saǵıyda qolına uslattı.
-Kórdiń be, láwze? Sennen qatınıń mıń márte artıq eken! Usını ayttı da beti bıdım-bıdım jigit «Gósh pavilonı»na kirip ketti. Ol jerde qassaplar gósh satadı, basqa da nárseler satıladı, qaladaǵı sayaqlar jıynalıp tapqan-tupqanın ishedi.
-Jańaǵınıń gápine qara, Saǵıyda!-dep kúldi Vladimir. -Bizdi erli-zayıp dep oylaptı-aw. -Oylasa ne bolıptı, -dedi Saǵıyda. -Erdi-zayıp bizlerden artıq pa?
Vladimirdiń denesine toq urǵanday dirr etip ketti. Usı gápti rastan aytıp tur ma? Demek, sonsha úmitleri, ármanları iske asayın dep turǵanı ma? Ras pa? Saǵıyda da bunı jaqsı kóretuǵın shıǵar, eger unatpaǵanda usını aytar ma-edi?
Bir gezleri baǵanaǵı túri kelispegen jigit ketken pavilonnıń ishinen úlken shawqım kóterildi. Sırtta bılay-bılay juwırısqanlar kóbeydi, qızıl belbewli miliсiyanıń mashinası ájep-táwir dawıs shıǵarıp jetip keldi. Mashinadan qasqırday q-ń miliсioner shapshıp-shapshıp túsip, shawqım shıǵıp atırǵan jaqqa kirip ketti. Olar ayaǵında zorǵa turǵan eke-úsh jigitti súyrep alıp shıǵıp, mashinasına tıǵıp atır. Bir gezde olardıń tasa-tasası menen baǵanaǵı bıdım-bıdım betli jigit buqqıshlap tap Vladimirler turǵan jerge keldi de prilavkanıń astına ózin urdı. Tım-tırıs.
-Birewi qashtı! -dedi miliсionerden biri. -Nege qashırasan?
-Górge barmaydı! Qarań! Tintiń! -dedi úlkeni.
-Óz ayaǵınan qashqan adamdı ne qılamız, joldas kapitan? Ishiwden basqa islegen qılmısı joq
ǵoy.
Vladimir menen Saǵıydanıń janı shıǵıp tur. Eger tawıp alsa, sizler nege jasırdıńız dep miliсiyaǵa qatnatpasa bolar edi. Yaq, óytpedi, qolǵa túskenin mashınına tıqtı da miliсionerler ketip qaldı. Sonıń arasında prilavkanıń astına kirip jasırınǵan baǵanaǵı jigit qorıldap qattı uyqıǵa ketti.
Kún batıp, gewgim tústi. Bazar jay jabıldı. Hámme tarqastı. Vladimir uyqlap atırǵan jigitti taslap ketiwge kózi qıymay búyirinen túrtti:
-Áy, jora!
Bul álemniń barı joǵınan biyxabar qorıldıǵa basıp uyqlap atırǵan jigit birden shorshıp oyandı da, ushıp turmaqshı bolıp edi, prilavkanıń taxtasına tas tóbesin ońbaǵanday etip urıp aldı:
-Úyiń jańǵırlar tawıq ketekke qamap qoyıp pa?-dep tońqıldandı da ol tóbesiniń hazarına shıdamay. Keyin alma-gezek kózin ashıp, ózin oyatıp atırǵanlardıń miliсiya formasındaǵı adamlar emes ekenine taqıyıq isengen soń eplep prilavkanıń astınan shıqtı. Ústi-bası adam qaraǵısız shań-shań, shalshıq suwdan shıǵarılǵan óliktey bet-awzı qalqıp ketip, sıqıl-sıyqın burınǵıdan da beter áp-áshiy etip jibergen. Vladimir ǵamxorsınıp ústindegi shańların qaqtı.
-Hámmesi tarqastı ma?-dedi jigit dógeregine qısıńqı kózlerin tigip. -Awa, tarqaspay ne qıladı? Qarańǵı túsip qaldı ǵoy.
Olar dárwazadan sırtqa shıqtı.
-Bizler endi úylerimizge qaytamız, jora.
-Men de sizlerdiń úyińizde qonıp keteyin,-dedi jigit jalınıshlı túrde. -Baratuǵın jerim uzaq edi. Sonıń arasında Saǵıyda asıqtı:
-Vladimir, men de tez qaytayın. Qosbergen aǵanıń kemesi toqtap qalar.
Ol waqları «Tashkent» miymanxanasınıń tusında kópir joq edi. Qızketkenniń eki tárepine sımǵa baylanǵan parom menen ótetuǵın, ol da qarańǵı túskennen keyin kemesin arǵı jaǵısqa baylap dem alısqa ketetuǵın edi.
-Qorıqpaysań ba? Ya mingizip qaytayın ba?-dedi Vladimir. -Aparsań apar, -dep Saǵıyda Vladimirdiń bilegine jabıstı. Jigit olarǵa hayran qaldı:
-Bul qalay? Men sizlerdi erli-zayıplı ma desem... ekewińiz eki jaqta turasız ba? Qız benen jigit waxaxa salısıp kúlisti.
Baynazar aǵa jetpis jasqa shamalasıp qalsa da ele quwnaq. Onıń bet-álpetinen, júris-turısınan, kiyiniwinen burın hámeldar adam bolǵanı bilinip turadı. Taslamay taǵıp júretuǵın kóz áynegine shekem jarasıp, oǵan sawlat tógip turǵanday. Basındaǵı shashlarınıń da bir talı túspegen, jas jigitlerdikindey etip artına qayırıp tarap qoyıptı. Tek aǵarǵanı bolmasa, aǵarǵanınıń ózi de ayrıqsha etip kórsetedi. Qoyǵan murtı da qar qonǵanday appaq. Hátte, úyde ózin uslap - tutıwı, quyıp qoyǵanday kiyimleri onıń ele de sol duwpyazlıǵı qalmaǵanınan derek beredi. Ol páskeltek stolda wyilip atırǵan gazeta-jurnallardı oqıp, qaptalındaǵı kresloda otır.
-Kesh jarıq, papa!-dep Vladimir kirip keldi. Onı ókshelep esikten atlaǵan jigit shawıp baratırǵan attan túsip qalǵan jarǵaqtay bolıp túsken jerine jalp etip jata ketetuǵınday dárejede ekenin Baynazar aǵa bir kórgennen-aq ańladı. Quwırdaqshınıń ot jaqqıshınday beti ájeptáwir. Biraq, artınan birew tewip jibergendey qańǵalap kirgen jigit murtlash ǵarrınıń sawlatınan hawlıqtı ma, qolın sozıp zorǵa sálemlesti.
-Meniń joram ǵoy, papa, jańa parkte tanısıp qalıp edik, -dep Vladimir jigitti tórdegi kórpesheniń ústine ótkerdi.
-Jaraydı, jaraydı!-dedi Baynazar aǵa oqıp atırǵanınan kózin almay. -Awıldan keldiń be, balam? Kúni menen eserlenip hár nárseni bir ǵayzap kiyatırǵan jigit ózine kele basladı.
-Awıldan dese de boladı. Shıǵısımız awıl ǵoy. Házir oqıp atır edim. -Ha, studentseń ba? Jaraydı, jaraydı!
-Instituttıń xim-biologiya fakultetine kirip edim ǵoy...
-Molodeс! Al, biziń balaǵa oqıw juqpadı. Qulap qaldım dep keldi. Ózi bala degen birinshi klasstan onınshını pitkergenshe bir mektepte oqımasa bolmaydı eken.
-Awa, aǵa, aqsaqal...-dep jigit pútkilley ayıǵıp ketti. -Adam degen de malday ǵoy. Biziń balalıǵımız maldıń arasında ótti. Maldı da ana qoradan mına qoraǵa almastıra berseń ol semirmeydi-ám, óspeydi-ám, sút-ám bermeydi.
-Sen sharwanıń balasısań ba? -Awa.
-Húkimettiń jibergen jaǵında isley berdik. Onda qatnap islewge házirgidey kólik bar ma? Házir de semyań menen jumısıńnıń basına barmasań bolmaydı-aw,-dep Baynazar aǵa ótmishlerin kóz aldına keltirgendey oqıp atırǵan gazetasın bir shetke ısırıp qoydı. -Mına bala Shaxamanda birinshi klassqa bardı.
-Shaxamanda? -dep jigit kóterilip-basılıp otırdı.
-Awa. Sol jerdegi MTSqa direktor bolıp urıstan sońǵı jıllar barıp edim. -Shaxamanǵa ma?-dep jigit taǵı soradı.
-Shaxamandı bileseń be?
-Kindik qanım tamǵan jer ǵoy, sadaǵań keteyin, -dedi jigit úlken adamlarday. -Házir de úyler sol
jerde.
-Haw? -dep tańlandı Baynazar aǵa. -Kimniń balasısań? -Ájiniyazdıń.
-Ájiniyaz bolǵanda... ózimizdiń Ájiniyaz aǵa ma? -O qalay ózimizdiń?
-Qoldawlı ma? -Awa, haw!
-Onda ózimizdiń bala ekenseń ǵoy. Onda sizler bala shıǵarsız. Bizlerdi umıtıp ta ketken bolsańız kerek. Jaraydı, jaraydı! Kempir-ǵarrıń tándar ma? Sennen úlkenleri qayda?
-Olar da ata kásibi dep maldıń izine tústi. Hesh bolmasa, men oqıp qalayın dep usı jaqqa shıǵısıp
kettim.
-Oqıw kerek. Oqıǵan durıs. Mal bir jaqqa qashpaydı. Vladimir!-dep dawısladı ǵarrı. -Naǵız ámekińdi tawıp alǵan ekenseń ǵoy. Chay-payıńdı ápkel! Seniń ǵarrıń menen de kóp dám-duz tatısqanbız balam. Meniń atım Baynazar degen, familiyam Mátnazarov. Haw, kúni menen seniń atıńdı soramappanaw?
-Atım Áskerbay.
-Ha, sizler voennıy waqıtta tuwılǵansızlar. -Balańızdıń atı nege Vladimir?
-Onıń da tariyxı bar,-dep kúldi Baynazar aǵa. -Ózinen sorap alarsań. -Kempirińiz joq pa?
-Kempir biyshara úsh jıllıqta ketti. Ármanlı ketti. Kelinli bolıp, aqlıq súymekshi edi...Adamnıń aytqanı bolıp atır ma, Ásker balam. Endi men ólmey turıp ákelse de bolar edi-aw, bul jaman.
-Ákeledi! Baǵana kórdim, shamalasıp tur. -Tuwıwǵa ma? -dep sıbırladı Baynazar aǵa tań qalıp.
-Yaq, -dep Áskerbay da sıbırladı. -Bir qız benen er-qatınday bolıp, zatların satısıp júr ǵoy. -Satısqanı nesi?
-Haw, bazarjayda...
-Bunı MRZ ǵa slesar etip ótkerip qoyıp edim ǵoy? -Qáydem...
Sol gezde Vladimir anaw-mınaw ákelip, gáptiń beline tepti. -Óziń ne qıldıń, Áskerjan?-dedi Baynazar aǵa. -Úylendiń be?
-Yaq! Ele aldımdaǵılar bar. Úyleniw degen jaqın jıllarda perspektivamda joq. Shayır bolmaqshıman!
-Shayır? Haw, shayırlıqqa qatınnın ne kesenti bar? Shayırlardıń bárinen de hayalları bar emes pe? -Úylengen soń, Baynazar aǵa, moyınǵa shańaraqtıń kúsheni túsedi. Bala-shaǵa baǵıwın kerek.
Bolmaydı bul! Shayır degen erkin qus bolıw kerek. -Jazǵanların baspada shıqtı ma? -Ara-tura... Ele taza úyrenshikpiz ǵoy.
-Awa-dá, birden qayda?-dedi Baynazar aǵa. -Anasınıń qarnınan shıǵıwdan hámme shayır bolıp kete bergende jer-jahandı shayır qaplap keter edi. Jazǵanlarıńdı maǵan kórset, gileń sıldır sóz bolmasa, járdem eteyin. Jolmırzalar menen Tórtkulde birge oqıǵan edik. Házir jazıwshılardıń baslıǵı sol emes pe?
-Sol shıgar?-dep mıńǵırladı Áskerbay. -Áy, «júyrik atqan allanıń-sallanıń ne keregi bar» degendey... jaqsı jaza alsam qáteresiz-aq basılıp turmas pa eken?
Túnde Vladimir menen Áskerbay atızdaǵı júzimniń astında taxtay sıpada uyqladı. Taza hawada uyqlaǵan soń azanda erte, ele kún kóterilmey turıp-aq hámmesi orınlarınan turıp ketti. Áskerbay keshegi qıyan-keski patıratlardan jırtılmay qalǵan shalbarı menen kóylegine utyug basıp oqıwına ketiwge asıqtı.
-Sen bılay et, Áskerbay balam,-dedi Baynazar aǵa azanǵı ıssı chaydı órli-ǵurlı urtlap, keteyin dep shırpınıp turǵan jigitke. Áskerbay ǵarrıǵa bir qaradı da, endi qudaydıń kóp aqılın beretuǵın shıǵar dep tıńlawǵa tayarlıq kórip edi, biraq, Baynazar aǵa onday aqılgóy adam emes eken:
-Sen bılay et,-dep tákrarladı. -Men seniń ákeńdi de, anańdı da húrmet etemen. Onday hasıl adamlar az. Keshe de ayttım ǵoy, kóp duzın ishkenmen. Endi sol duzdı aqlawım kerek. Sen házir kvartirada turasań ba?
-Awa. Studentler menen turıppan.
-Sen onı qoy. Búgin-aq oqıwdan keyin úyge kóship kel. Pákize, biziń Vladimir menen birbirewine es bolıp jasay beresiz. Jay jetkilikli. Haw, sonsha ballar menen birge tursań, qosıq jazıw túwe, sabaqqa tayarlanıwın da ańsat emes ǵoy. Ózimniń bir úyim dep esaplay ber, balam.
Áskerbay búgin bir jaǵınan qattı quwandı, waqıtıńda awqatlanadı, jatadı, oqıydı, jazadı. Al, tayaqtıń ekinshi ushı da bar emes pe? Erkinlikten ayrılıp, órisi tarılıp qalmas pa eken? Burınǵıday jigitler menen shalqıp júriw qalay boladı? Mına ǵarrınıń aldına qıysańlap keliwge bolmaydı ǵoy. Qáytkende de usı úyde endigiden bılay húkim súretuǵın temir tártipke kónligiw kerek.
Áskerbay úyge kún batardıń aldında keldi. Qolında bir buwat kitabı, jazılǵan qaǵazları, dápterleri bar. Ele Vladimir kelmegen eken.
-Meniń dúnyam usı,-dedi ol Baynazar aǵaǵa. -Kórpe-tóseklerdi kóterip júriwge uyaldım. Cıganday. Onıń ústine jas shayır ekenimdi kóp adam tanıydı.
-Zıyanı joq, jaraydı, jaraydı!-dedi Baynazar aǵa. -Úyde kempirdiń waǵınan qalǵan kórpe-tósek kóp ǵoy. Oǵan qısınba, balam. Mına kitapların qanday?
-Kórkem shıǵarmalar ǵoy. Kópshiligi qosıq kitap. Áy, oqıwǵa kirgeli kóp jerge qonıs ózgerttik. Birewge jayı kerek boladı, birewdiń jayı bizge unamaydı. Sonıń menen kósh-á-kósh. Kóp kitaplarım hár jerde qalıp ketti. Áne alarman, mine alarman menen, barsań, izinde joq bolıp shıǵadı. Bizde kitaptıń qádirin bile bermiydi ǵoy.
Áskerbaydıń Shaxamannan alıp kelgen kórpe-tósegi de bir úyde qalǵan edi, ol da joq bolıp ketti. Onı aytqısı kelmedi.
-Student bolsań, oqıwıńa baylanıslı sabaqlıq kitaplarıń joq pa, balam?
-Onı ne qılaman, Baynazar aǵa? Onday kitaplardıń barlıǵı kitapxanamızda bar ǵoy. Eki saat otırıp oqıp alsam, muǵallimimizdiń bir aylıq lekсiyasın aldın-ala bilip alaman.
Sonda Áskerbaydıń yadına filosofiya páninen sabaq beretuǵın Kárimbay degen gújirek moyınlı muǵallimi tústi. Áskerbay ol lekсiya oqıp atırǵanda basqalar qusap aldındaǵı dápterge jazıp otırǵan joq edi, aldında dápter de joq. Studentlerge sın kózi menen qarap, lekсiya oqıp atırǵan muǵallim bir gezde
Áskerbaydıń qasına kelip:
-Ájiniyazov, sen nege konspekt almay otırsań?-dep jekirindi. -Meniń basım bar, muǵallim.
-Hmm, bası bar emish!-dep qutırıp ketti kók ójet Kárimbay muǵallim. -Demek, basqalardıń bası joq eken-dá! Biz gileń bası joq studentlerdi oqıtıp atır ekenbiz-dá! Qáne, oqımaytuǵın bolsań, bosat auditoriyanı!
Ózi muǵallim, jasıúlken adam bolǵan soń jaǵalasqısı kelmedi, áste-aqırınlıq penen shıǵıp kete berdi. Ekinshi ret sabaǵına kirgizbedi. Arı kelgen Áskerbay arız etip dekanatqa bardı.
-Sonday ójet adam menen aytısıp ne qılayın dep ediń?-dedi dekan Salıy aǵa. -Aytayın, lekсiyasına kirgizbewge haqısı joq ǵoy. Basqa tártipsizligiń joq pa?
-Yaǵaw. Haw, mennen sabaǵın talap etsin. Lekсiya jazaman ba, jazbayman ba, ol ózimniń jumısım ǵoy.
Bir kúni «jıǵılǵanǵa judırıq» túsirmekshi bolıp Kárimbay muǵallim Áskerbaydı taxtaydıń aldına shıǵarıp ótip ketken temalardıń birin soradı. Bul tap sol quwıp jibergen kúngi lekсiyası edi.
-Muǵallim,-dedi Áskerbay múlayimsip. -Arada bolıp ótken salqın urıstı umıtayıq. Endi sabaqqa keletuǵın bolsaq, siziń studentler aldında oqıǵan lekсiyańızda siz qaldırıp ketken, aytpaǵan gáplerdi qozǵayjaqpan.
Ol usılay dedi de ózinshe lekсiya oqıp ketti, auditoriyanıń ishi siltidey tınıp qaldı. Hátte, Kárimbay muǵallimniń de awzı ashılıp qalıptı. Ol qońıraw qaǵılǵanshı bir tınbastan sóyledi.
-Sóyley bereyin be, muǵallim?
-Boldı, boldı! Gúnasız gúnakar ekenseń. Shınında basıń bar eken. Kórdińiz be, studentler, lekсiyanı qurı konspektlegen menen bolmaydı eken. Onıń haslı-mánisine túsineseń, basında umıtılmas bolıp qaladı eken. Bilim alıwdı Ájiniyazovtan úyreniń! -dep muǵallim onıń arqasınan qaǵıp shıǵıp ketti.
-Há-pá degenshe jaz da ótip ketejaq. Erteń gúz keledi, onıń arjaǵında iyegi saqıldaǵan qıs tur. Vladimirdiń kún ótken sayın bereketi qasha basladı. Saǵıydanıń qasında turıp anaw-mınawın satısqanı bolmasa, ele basqa gáptiń basına barǵan joq. Gúzdiń aqırında atızlar bosaydı, satatuǵın nárse qalmaydı. Qıstı aytpayaq qoy. Onnan keyin Saǵıyda menen qalay ushırasadı? Úyine izlep bara ma? Qoy, qoy, quday saqlasın! Shar bazardıń ishinde ayta almaǵan buyımtayın úyinde qalay aytadı?
Bir kúni Áskerbay:
-Sentyabrdiń jigirmalarına paxtaǵa ketemiz,-degen xabar tawıp keldi. Qáytse de sol ketip qalmastan burın shayırlıǵınan paydalanıp qalıw kerek.
-Áskerbay, sen meniń Saǵıydaǵa ashıq ekenimdi bileseń. Biraq, bul jóninde illá dep awız ashıp kóremdim. Seniń járdemiń kerek.
-Ne járdem?
-Meniń atımnan soǵan qosıq jazıp ber. Saǵıydanı seniń qosıǵıńnıń kúshi menen jawlap alayın,- dedi Vladimir úmit penen.
-Onı qatıramız ǵoy! Azanǵa tayın etsem bola ma? -Bolǵanda qanday! Qızdıń júregin eritetuǵın qosıq bolsın!
-Tas bolmasa, eriydi!-dep isendirdi Áskerbay. -Meniń jazǵanımdı óz qolıń menen kóshirerseń...
Áskerbaylar paxtaǵa ketip qaldı. Al, Vladimir onıń jazıp bergen qosıǵın Saǵıydaǵa bere almay bir hápte júrgen shıǵar. Hár kúni bir-eki mártebe oqıp, qaltasına salıp ketedi. Qaǵaz da tozatuǵın boldı. Bir kúni keshqurın táwekel etip, shıjlan qaltasınıń ishine tıǵıp jiberdi.
-Shıjlanıńdı puldan da artıq nárse bar, Saǵıyda, birewlerge aldırıp qoyma!-dedi tarqasıp atırǵanda. Erteńine Saǵıydanı kóriwge júreksinbedi. Gúzgi salqın tústi. Bazardaǵı satıwshılar azayıp qaldı. Saǵıyda shıqqandı qoydı. Ayazlı kúnler menen qosılıp ayralıq demler baslandı. Kewilsizlik. Adamnıń kókiregi de, átirapta gúzdiń ızǵırıq jeli menen qaltırap tońıp atırǵanday. Jaz kúnleri qanday edi! Jumıstan qutılıp shıqqanda kún ele aspanda turadı, sonnan bazarjayǵa Saǵıydanıń qasına shabadı. Endi jumıs tarqayman degenshe qas qarayıp qaladı. Erterek shıqqanda da báribir, bazarda Saǵıyda, ol gúzdiń baslanıwı menen túslik jaqlarǵa ushıp ketken jıl quslarınday kózden ǵayıp boldı. Vladimir onı ólgeyliden saǵındı, bayaǵı Áskerbayǵa jazdırıp alǵan qosıqqa da juwap bermedi. Saǵıydanıń kóshesin bir-eki mártebe aylanıp, jayına telmirip qaradı, biraq qızdıń qarası da kórinbedi. Tartınshaqlıq degen bále artqa tarta berdi, bir neshe ret jayǵa kiriwge oqlanıp turdı da, taǵı sımpıyıp qayta berdi.
Shaması, bir ayday waqıttan keyin Áskerbay keldi. Onıń azıp-tozǵanı da bilinbeydi, sol bayaǵı ebeteysiz usta aǵashtan jonǵanday túr-túsi.
-Shomanayda Aybuyirdiń eteginde bolıp atırmız,-dedi Baynazar aǵa menen aman-esenlik sorasqannan keyin. -Paxta kóp. Bárin terip bolǵan soń qaytatuǵın bolsaq, dekabrdiń ishine sozılıp ketetuǵın shıǵar.
-Neshe kilodan terip júrseń? -dep qızıqtı Baynazar aǵa.
-Wáy, Shaxamanlı shopannıń balası paxta tere ala ma? Áwel zavxoz etip qoyıp edi. Aqshanı durıslap jumsay almaysań dep shıǵarıp tasladı,-dep kúldi Áskerbay. -Endi aspaz qızdıń qasında otın jaǵaman, suwın tasıyman. Eki kúnge sorap shıqtım, monshaǵa túsip qaytayın dep.
-Kelgeniń táwir boldı. Monshaǵa birge barıp qaytamız. Arqamdı ısatuǵın adam uwayım bolıp otır edi.
Monshaxanadan qızara-bórtip kelgennen keyin Baynazar aǵa burın awzı ashılıp, az ǵana ishilgen bir konyaktı aldındaǵı páskeltek stoldıń ústine qoydı.
-Mınaw armyanskiy konyak dep atırǵanı. Az-maz urtlap tursań qan tamırlarıń keńeyip, densawlıǵına paydası tiyetuǵın qusaydı. -dep Baynazar aǵa kesaǵa bir urtlam quyıp iship jiberdi. Áskerbaydıń awzınan suw shubırıp baratır. Konyak degenniń atın esitkeni bolmasa, iship kórgen joq,
ishiw túwe, shiyshesin de qolına uslaǵan emes. Dúkanlarda joq ǵoy, tek, ayrım adamlar, hámeldardar bılayınsha alatuǵın bolsa kerek. Stoldaǵı shiysheni Áskerbaydıń qısıq kózleri jep baratır. Biraq, ǵarrısı túspegir bir tamshı da bermedi. Ashıwınıń bárin Vladimir demlep kelgen ashshı kók chaydan aldı.
-Mende bir gáp bar ǵoy, Baynazar aǵa,-dedi Áskerbay endi konyaktan birotala gúderin úzip. -Usı Vladimirdi úylendirsek qalay bolar eken? Úsh boydaq degendey, bir úyde úshewimiz de boydaqpız.
Baynazar aǵa kúldi:
-Bul gápińe men de qosılaman. Qızdı qayaqtan tabamız? -Qız tayın!-dedi Áskerbay.
-Tayın?
-Ol qayaqtıń qızı? -Góne qaladan.
-Góne qala bolǵanda, qaysı dógerekte eken, Vladimir balam? -Qosbergenniń kemesinen ótken jerdegi úyler ǵoy, papa.
-Men ol jerdegilerdiń kópshiligin tanıyman ǵoy,-dedi Baynazar aǵa. -Kim degenniń qızı? Vladimir oylanıp qaldı. Qapıldı! Sonsha waqtan berli awzın awzına taqap sóylesip júrse de
ákesiniń atın bilmeydi eken ǵoy. -Al, papa, sonı soramappan. Olar kúlisti.
-Kúyew bolǵanıńa!-dep Baynazar aǵa kóbirek kúldi. -Miywesin je de baǵın sorama degendey boldı-aw, bala! Yaqshı, úyin bileseń be?
-Bilemen!
-Bilseń, erteń birge baramız. Áskerbaydı-ám alıp bararmız.
-Qoy meni kórse úrkip keter-dep kúldi Áskerbay. -Jol uzaq. Tártip jaman. Erteń keshke paxtanıń basına jetiwim kerek.
-Yaqshı, sen jolıńnan qalma onda,-dedi Baynazar aǵa. -Vladimir ekewmiz-aq baramız-dá. -Men ba?
-Sen emey kim? Qız alatuǵın sen.
-Qolaysız ǵoy. Olar meni bazbayaǵı tanıydı, awa...
Qap-qara mayǵa bılǵanǵan sup-suwıq temirlerdi uslawǵa eti túrshigip, sońǵı gezde talap ta qos jaqpay júrgen Vladimirdiń júreginde azǵantay bolsa da ushqın shashırap, jaqında jalınǵa aylanatuǵınday úmit payda boldı. Ákesiniń tapsırması boyınsha túske taman jumısınan bir mezgilge sorap qayttı. Áskerbay paxtasına qaytıp ketipti.
-Men túslikti sol jerden kórermen,-dedi Baynazar aǵa. -Sen tartınsań, maǵan jayın kórset te qayta
ber.
Vladimir moynınan taw sıpırılıp túskendey quwanıp ketti. Ǵarrısınıń usınday mártligi bar adamdá! Olar kemeden túskennen keyin júz metrdey-aq júrdi. Kelemen degenshe Baynazar aǵaǵa sálem bermegen adam joq. Ǵarrı dewge bolmaydı-aw, sın-sımbatı, ústine kiygenleri, basındaǵı papaǵı qanday jarasıp tur.
-Mınaw jay, papa,-dedi Vladimir jaqın arada gerbishten salınǵan, ele sırtı da sıbalmaǵan bir jaydı kórsetip. Sóytip turǵanda, kósheden bir adam ótip baratır edi, ol da Baynazar aǵanı kórip aldına juwırıp keldi de eki qolap sálemlesti. Amanlıq-esenlikten soń:
-Seniń awılıń da usı jaqta ma?-dedi Baynazar aǵa oǵan, ya tanıydı, ya tanımaydı, onı ózi biledi. -Awa, Baynazar aqsaqal, anaw aqlanǵan jay biziki ǵoy!-dep qolın siltedi ol kisi.
-Al, mınaw kimniń jayı? -Seytkamal aǵaniki ǵoy.
-Seytkamal bolǵanda, bayaǵı MRZ da qarawıl bolǵan ba? -Awa. Haw, siziń waqtıńızda isledi ǵoy.
-Jaraydı, jaraydı!-dedi Baynazar aǵa ol kisige minnetdarshılıq bildirip. -Bir jumıslar menen kiyatır edik.
Ol adam jónine ketti. Seytkamaldıń ápiwyı adam ekenine kózi jetkennen keyin Vladimir de batırsındı. Burın «alla-jalla, barmayman» dep sáddelep kiyatırǵan balası:
-Men de bara qoyayın, papa,-dedi.
-Jańa esin endi, balam, qızın alatuǵın sen. Júr, pákize bolıp otır. Kúyew degen sınamalı boladı.
Olar jaydıń jer betine aylandı. On bes sotıxtay jeri bar eken. Tegislep, awdarıp, hár jerine maldıń qıyınan tógin tógip báhárge shekem dem alıp jata beredi. Jer Vladimirdiń kózine dım ısıq kórinip ketti. Usı jerden shıqqan ónimler ǵoy onı Saǵıyda menen tabıstırǵan, tanıstırǵan. Endigi jılı jazda taǵı shıǵadı.Joq, shıqpaydı. Haw, ekewiniń duz-dámi jarasıp, qosılsa qoysa tórkiniń zatların satıp otıra ma?
-Seytkamal qattı diyxan adam eken!-dedi Baynazar aǵa. -Awıldaǵı jerlerge kerek adam eken-dá, papa.
-Awa. Ózi qalanıń adamları awıldan kelgen ǵoy. Ertede usı góne qala kip-kishkene qala bolǵan. Soń paytaxtımız kóship kelgen soń Qızketken kanalı jarıldı, sóytip arjaǵına úlken jaylar salına basladı. «Nukusstroy» deytuǵın edi, xalıq onı jalpaq tilge salıp «Nókistray» dep atap ketti. Keyin «taza qala» deytuǵın boldı. Góne qala, taza qala degen payda boldı. Haw, biz tura berippiz-aw, balam, ishkerileyik.
Topa-torıstan kirip barǵan Baynazar aǵa menen qasındaǵı uzın boylı jigitten túslik chayǵa otırǵan úy ishindegiler albıraqlasıp qaldı.
-Qısınbań, qısınbań!-dep atır Baynazar aǵa. Bárinen de beter Saǵıydanıń beti jazı menen satqan pamidorınday bolıp qızarıp ketti. Quda túsiwge barǵanına olar da quwanıp qaldı, bular da tabanı jerge tiymey ushıp-ushıp qayttı. Saǵıyda sawdaǵa shıqpaǵalı ishi pisip, zerigip qalıptı. Vladimirdi óziniń jayına aparıp mawqı basılǵansha sóylesti. Bir aǵası úylenip basqa shıǵıp ketken, inisi jaqında áskerlikke alınǵan qusaydı. Taǵı da ele erjetpegen bir ekewi bar eken. Toy jańa jıldıń aldında ótkeriletuǵın boldı. Basqa gáp-sóz bolǵan joq.
Baynazar aǵa erteńine azanda anaw-mınaw alıw ushın saat onlardıń shamasında baratırǵanda yadına toy tátárrigi tústi. «Pay, Áskerbay bolǵanda Shaxamannan eki júz kilo gósh beretuǵın úlken tana aldırar edim. Toyǵa deyin keledi ǵoy. Mashina tawıp bersem, pulın bersem... Ne-ne zamanlardan berli wyde toy bolmadı. Úlken toy beremen, quda qálese. Burınnan qasıq atısıp júrgen dos-yaranlar bar»... Ol trotuardan kiyatır. Kóshe tazalar atırǵan adamlar kóp. Endi onlaǵan kúnnen ullı bayram. Salmanıń ishleri tereklerdiń sarǵayıp túsken japıraqlarına tolıp qalǵan. Ol shırpa-shırp islep atırǵan sipsekeshlerge qarap kiyatır. Bir gezde salma tazalap atırǵan jigit birewge uqsap ketti. Ol jigit bul tárepke bir qaradı da qaytıp aylanbadı. Qasındaǵı birew menen sóylesip atır edi, tım-tırıs boldı. Baynazar aǵa oǵan jaqınlańqıradı. Kóz áynegin alıp ta qaradı, salıp ta qaradı. Sol!
-Áskerbay!-dep baqırıp jiberdi Baynazar aǵa.
-Men ǵoy!...-dep awzı kemseńlep jılap jiberdi Áskerbay. -Qurıp qaldım ǵoy, Baynazar aǵa. Meni qurttı ǵoy.
-Kim? -Milisa...
-Haw, sen Shomanayǵa paxtańa ketpediń be?
-Keshe... baratır edim ǵoy. Jolıńdı juwamız dep bir joralarım quwırdaqxanaǵa apardı. Sol jerde...
uslanıp qaldım.
-Haw, nege maǵan xabar etpediń?
-Qorıqtım... Ózimnen-ám boldı-aw, Baynazar aǵa. Awzıma, kelgen sózimdi aytpasam shıdamayman ǵoy. Uslaǵan milisaǵa men shayırman, jibere ǵoy, yashullı dep edim. Ol bir shár qoyaman dedi. Eger sonı orınlasań azatsań dedi. Ne shárt? Tap, shayır bolsań usı turǵan jerińde bir qosıq shıǵarasań dedi. Sonda birden yadıma mınanday tórt qatar kele ketti: Ha, milisa, milisa!
Qánekey jelkeń qıyılsa. Bir Áskerbay bolmaysız On besińiz jıyılsa!
Baynazar aǵa eki sanın shappatlap qattı kúlip jiberdi. Salma tazalap atırǵanlar dı kúlisti.
-Háy, balam-aw, balam-aw, anaw-mınaw adam shayır bola ma? Házirgiler sózden jeńilgenin moyınlaǵısı kelmeydi ǵoy. Bolmasa, búldirgeniń joq, sındırǵanıń joq, urǵanıń joq, bir kúlisip bosatıp jibere bergende boladı ǵoy. Meyli, men basqa jumıslarımdı qoyıp, Baxıydan aylanayın. Seni sol miliсiyanıń ózleri kelip, úyge aparıp taslaydı. Poliklinikadan spravka kerek pe?
-Áy, bir kúnge darǵa aspas-aw, jolda mashın buzılıp bir kún keshigip qaldım deymen-dá. Men ot jaqpaǵanda, studentler ashtan ólip qalar deyseń be?...
Baynazar aǵa Áskerbaydıń jazǵan qosıqların naǵız jalpaq qarekeńniń tilinde jazılǵan dep maqtaytuǵın edi. Sol ushın onıń anaw-mınaw jaqpas qılıqların keshirip jiberedi. Dıq saqlamaydı.
Toy úlken dábdebeli toy boldı. Baqsı ayttırıldı, jırawlar keldi, artistlerde shaqırıldı. Kún jıltıńqırawdan Áskerbay jaydıń qasında hesh nárse egilmey shóp basıp qalǵan uchastkanı jer qılaman,
ózim bolajaq biologpan, tájriybe uchastkama aylandıraman dep tınım tappadı. Júdá miynetkesh, qarıwlı jigit eken. Buǵan Baynazar aǵa da quwandı. Úydiń qasında anaw-mınaw kógerip tursa, jarqılıq, jemislerdi óz atızıńnan alıp jeseń qanday jaqsı! Saǵıyda da tórkinine barıp túrli tuxım ákeldi. Ol da diyxanshılıqta Áskerbaydan qalıspaydı eken...
Sóytken Saǵıydadan qudaydıń máńgi ayırǵanı azday, mına Rámetulla onıń súwretinen de ajıratıp ketti-aw! Sol wadı-wasıldıń gápine erip ne qılayın dep edi! Haw, súwrettiń ne zıyanı bar? Endi bunı bılay eteyin. Ekewimiz eki diywalda bir-birimizge qarap turatuǵın bolayıq. Oǵan Rámetulla dırrıqshılıq ete qoymas. Eger anıq keletuǵın kempir bolsa, keliwden súwretke qarar deyseń be? Óytip ne, ol ya xudojnik emes. Áy, Rámetullanıń kóp warsaqısınıń biri-dá!
8
Rámetulla ǵarrınıń halınan xabar alıp, qarmaǵına ilingen bireń-sarań jańalıqlardı jetkeriw ushın kósheniń sayası qoyıw jerleri menen kiyatır. Vladimirdiń úyi ashıǵı ashıq, tesigi tesik turıptı, sırtta da, ishte de qıbır etken jan joq. Ol ǵarrıǵa bir bále bolıp qalmadı madegen jaman qıyal menen barlıq ójiresine kirip shıqtı. Yaq, amanlıq, qulap ya sulap atırǵan saqal joq. Sonda onıń kózi diywaldaǵı súwretke tústi. «arrı onıń aytqanın bejeripti. «Vladimir aǵa, há, Vladimir aǵa!» dep eki ret qattı dawısladı. Atız beti de tım-tırıs. Ol úydegi telefondı tawladı.
-Allo, qarawılxana ma? Assalawma áleykum! Vladimir aǵa joq pa? Solay ma? Yaqshı, túsinikli. Ol trubkanı qoyıp, áynektegi perdeni túrdi. Kóshede de hesh kim kórinbeydi. Úyin búytip
anqaytıp ashıq taslap ketkenine qaraǵanda ǵarrı usı dógereklerde, qońsı-pońsılarında júrse kerek. Ol tozıǵı jetip, ishindegi prujinaları sırtqa shıǵıp ketken divanda eplep otırdı. Quday bilsin, bul divanlar qay zamannan qalǵanın. Ákesi sonsha hmeldar bolsa da dúnya jıynamaǵan adam bolsa kerek. Jarıqlıq,onıń dáwirindegi adamlardıń hámmesi de sonday edi ǵoy. Túyeni túgi menen jutıw degen soń shıqtı ǵoy. Jaslarǵa deyin mut bolsa, jantaq jewden qaytpaydı. Bul qalay? Maǵan haram dúnya, mut baylıq jaqpaydı dep atırǵan bir adamdı ushıratpaysań. Kimdi kórseń: birewin ekew etiwge, ekewin on etiwge, onıń júz etiwge, júzin mıńǵa, mıńın millionǵa jetkeriwge asıǵıp, eki iynin julıp jep baratırǵan julpıslar, túwe...
Aqırzaman jaqınlasa sonday boladı deytuǵın edi, ya ol da shamalasıp qaldı ma eken? Onday emes shıǵar-aw, ayrımlardıń peyli tarılıp, qulqını keńeyip ketken. Qıdırıspalar da qalıp baratır, toymerekelerge shaqırǵanda ǵana baradı bolmasa, bayaǵılardaǵıday shubırsıp júretuǵın qıdırspaq joq.
Rámetulla óz oyları menen basın isirip, kóshege shıqtı. Vladimirdiń kóshe táreptegi áyneginiń aldında kishkene skameyka bar. Saya. Ol endiǵana otırıp, bılay-bılay qarawǵa da úlgergen joq, kóshede juwırıp júrgen yarım jalańash bala aldına keldi de:
-Vladimir atama keldińiz be?-dep soradı. -Awa.
-Ol biziń úyde ǵoy. Ana bar ǵoy, ana...qoshqardı soyıp atır. Biziń úydegi aq qoshqar ne? Rámetulla balanıń haplıǵıp aytqan gápine kúldi:
-Onı nege soyadı?
Áy, ózimizdiń atam ǵo soy degen. -Shataq bolǵan eken?
-Yaq! Keshe atamdı dúkken! -Dúkken?
-Súzgen-dá! Atam jem beremen dep barǵan eken. Artınan kattı dúkken. Atam júre almay qaldı ǵoy! -dep bala qattı kúldi.
-Haw, qızıqpısań? Seniń atıń kim? -Ábiw.
-Ábiw, atań júre almay qalsa, sen soǵan kúlip tursań ba? -Yaǵaw... qoshqarǵa kúshi jetpey námnaǵan ǵarrınıń...
Ábiw kósheniń arjaǵına shawıp ketip qaldı. Rámetulla orpań topraqlı awıl jollarında qalǵan balalıǵınıń izlerin saǵındı. Sol alaǵadasız, uwayımsız kúnler, aylar, jıllar uzaqlarda qaldı, endi ol dáwir