Ertek, aytis, janiltpash, naqillar

Dúnyada yardıń qumarı, Moynında otız tumarı, Ol tumardı kim berdi? Xannıń ulı xanzada, Begdiń ulı begzada, Háykelleriń talım-talım, Has kóylekli zalım, Hasa kóylek ishinde, Kóz qısısqan kóz zalım. Gózzalım, há gózzalım, Júriń baǵnı gezalı, Baǵına suwlar túsipti, Órdek bolıp júzeli, Órdekleri kólde bolur,

Lashın suńqar kólde bolur, Hár kim yarınan ayrılsa, Eki kózi jolda bolar.

Báyittiń ekinshi túri

Esik ashtım tórge baqtım, Sár hawızǵa ushıradım, Áline qırǵıy kótergen, Mırza yarǵa ushıradım. Taza úylengen jigittiń, Kewli gúldey ashılar.

Báyittiń úshinshi túri

Kóklemdegi kók bultqa, Men netip kópir salayın, Kewli qalǵan dilbarımnıń, Kewlin netip alayın, Kewli qalǵan dilbarıma, Kim beripti xan sharap, Kózleri gúl-gúl janıp,

Etti baǵrımnı kabap.

Sıńsıw

Aq shayıdan kóylegim,

21

Zerge batı bilegim, Ǵarrı baydıń qolında, Zarlar boldı júregim.

Haywanshada otırsam, Topıraq tústi basıma, Áyne on tórt jasımda, Ruzger tústi basıma.

Dúbir-dúbir at keldi,

Shıǵıp karań kim keldi,

Qolında kanlı qamshısı,

Badshaqlı pasham keldi.

Dáryanıń iyrim tartar shıǵanaǵı, Dawısıńdı esite almadım qıyadaǵı, Jan aǵam otırsańba, jatırsańba, Úsh túnde ushıp ketken uyadaǵı.

Dáryanıń ortasında ekken tal bar, Ústimde aq súp kóylek, maqpal shalbar, Jan aǵam túskenińde sen esime, Shıqpaǵan kókirekte shıbın jan bar.

Janım aǵa, qulaq salsań sózime, Jetim qalıp ergendegi izińe, Meni berip baydıń qızıń alıwǵa, Oylan aǵa ılayıqpa ózińe!?

Nekemdi qıysa da qazı hám molla, Bergen amanatın alsa da Alla, Qarsı qudalıqqa bergeniń menen, Ótimsiz jamanǵa tiymeymen olla!

Usı shártim kesseńdaǵı basımdı, Suwday aǵızsań da kózde jasımdı, Tiymeymen jamanǵa, ótimsizińe, Darǵa astır, dúzge tasla lashımdı! Sharıq aytadı páriklerim sholadı, Pul berip Qońırattan paxta aladı. Iyirgenniń eki qolı taladı,

22

Kel qara kóz zaman bizge aylandı.

Sharıq aytadı qulaǵımız qayırıldı, Sharıq iyirip biraz kempir mayırıldı, Shıday almay kempir baydan ayırıldı, Kel qara kóz zaman bizge aylandı.

Sharıq aytadı men bir nama shalayın, Jatqanlardıń uyqısın da buzayın, Urqan kórsem ortasınan úzeyin,

Kel qara kóz zaman bizge aylandı.

Aspanda ay edim ǵubar bolıppan, Tekshede gúl edim neden solıppan, Ózimnen jamanǵa duwshar bolıppan, Óz teńim yarıma jetker qudayım.

Aq gúl edim qızıl gúlge shattılar, Azat basım bende etip sattılar, Jaman eken jat ellerdiń adamı, Kórmey-bilmey jaman atqa taqtılar.

Shıqanjan-shıqanjan ólip baraman, Bir dáste gúl edim solıp baraman, Shıqanlarım kelgende óldi degeysiz, Bir dáste gúl edim soldı degeysiz.

*********************************

Sharıq iyirsem gúl boladı jeńgejan, Kiysem tolı ton boladı jeńgejan, Jeńgejan degenim jeńniń ushı eken, Aǵalar degeniń táwir kisi eken. Qız bala degeniń ushar qus eken, Endi meniń miyirmanım kim eken.

Joqlaw

Qaraman degen qattı aǵash,

23

Qayrılmas-aw dep edim, Ákeden tuwǵan altı perzent, Ayrılmas-aw dep edim. Hawadan kelgen parshanıń, Qatların tappay jazdırdıq, Tilep alǵan balalardıń, Ayırmas edik balasın,

Saǵınadı-aw aǵasın.

Hawada ǵazlar parlasa, Jerde qarlar suw bolar, Bawırım dep jılasam, Kózimniń jası kól bolar, Kózimniń jası qoynıma, Bawırımnan ayırǵan, Obalım dushpan moynına.

Qara bir tawdıń júyesi, Jayılar baydıń túyesi, Salıwlı tósek salqın úy, Kim bolar bunıń iyesi.

Úy aylana shiy tuttım, Keler me dep kóz tuttım, Kelmesin onıń bilgen soń, Zapıran qusıp, qan juttım.

Shar aynam meniń shatnadı, Jan aǵam meniń atlandı, Atlanǵan jerin sorasań, Seydemet biydiń qalası, Toqtaǵan jerin sorasań, Shıbıla shıyıq dalası.

Mingenim kisi biyesi, Sawǵanım kisi túyesi, Ashıwı kelse bir kúni, Alıp keter iyesi.

Hawadan ushqan aq suńqar, Qanatı menen jer sıypar,

Ózińnen qalǵan jalǵızdıń,

24

Mańlayınan kim sıypar.

Jılqı ishinde jas qulan,

Topıraq jalap torıǵar,

Altın súyek ádiwlim,

Jer astında totıǵar.

Bádik

Haw bádik, kósher bolsań biylerge kósh, Qasın qaǵıp, qabaǵın súzgenge kósh, Bunnan jaylaw tappasań men aytayın, Bul dúnyadan gúderin úzgenge kósh.

Haw bádik, kósher bolsań boyanǵa kósh, Topıraq jalap toymaǵan shayanǵa kósh, Onnan jaylaw tappasa men aytayın, Kishkeneniń júyrigi qoyanǵa kósh.

Aytayın, al, ayt deseń bádik obar, Em bolar dárttiń basın táwip tabar,

Haw bádik, kósher bolsań biylerge kósh, Xannan alǵan shekpenin saǵan jabar.

Bádik ala,

Bádikti keshiregór Allataala, Bádikti keshirmeseń Allataala, Keynińnen jiberemen otlı shala.

Ne boldı bul bádikke qızıl juwap, Biri qısqa, biri uzın qosılǵan bap, Bas jaǵınan bádikti aytqanımda, Ayaq ushına ketpeyme attay shawıp.

Burma bádik,

Burılıp bosaǵada turma bádik, Burılıp bosaǵada tursań bádik, Iyesiniń kewline keler bádik.

Haw bádik, kósher bolsań qalaǵa kósh, Qaladan da armaǵan dalaǵa kósh, Onnan jaylaw tappasań men aytayın,

25

Qılıshınan qan tamǵan xanlarǵa kósh.

Haw bádik, kósher bolsań úylerge kósh, Onnan jaylaw tappasań men aytayın, Puqaradan pul jegen biylerge kósh.

Tawlarǵa kósh,

Taw ústinde qızıl gúl bawlarǵa kósh, Onnan jaylaw tappasań men aytayın, Qılıshınan qan tamǵan jawlarǵa kósh.

Arbaǵa kósh,

Azan menen shaqırǵan ǵarǵaǵa kósh, Onnan jaylaw tappasań men aytayın, Jayawlardan haqı alǵan darǵaǵa kósh.

Bádik kóship baratır suwdan asıp, Tawdan asqan bult penen aralasıp, Uslap bergen bádikke iye bolmay, Ne boldı qudam saǵan qara basıp.

Bádik kóship baratır árep jaqqa, Mingesip qayshı qulaq arǵımaqqa, Kósher bolsań haw bádik, tezirek kósh, Shomanaydıń arjaǵı shól-qurǵaqqa.

Gúlapsan

Gúl-gúlapsan, gúl emespe?

Poshsha torǵay sheńgelge túnemespe? Bes-altı awız gúlapsan ayta qoysaq, Jımıyıp ayaq ushtan jónemespe?

Gúlapsanda, gúlapsan, gúlapsanday, Gúlapsan qaydan kelgen ulasqanday, Kelgende kósherine iyt gúlapsan, Kórisip ákesi menen jılasqanday, Kórisip sheshesi menen jılasqanday.

Háyyiw

Háyyiw-háyyiw qaraǵım-aw,

26

Ayday bolǵan shıraǵım-aw, Jurt súymese súymesin-aw, Ózimniń súygen aydayım-aw.

Meniń qaraǵım toyda eken-aw, Toyda bolsa toylasın-aw, Oramalın joymasın-aw, Háyyiw, háyyiw, háyyiwim-ay.

Meniń qaraǵım barında, Qızıl alma qolında, Qızlar onıń janında,

Háyyiw, háyyiw, háyyiwim-ay.

Aynanayın appaǵım-ay, Qızlar kiygen qalpaǵım-ay, Qatarıńnan kem bolma-ay, Ashılǵay balam bul baxtıń-ay.

Aynanayın qulınım-ay, Qızlar qoyǵan tulım-ay, Sayraǵan baǵda búlbilim-ay, Aq tamaǵıń búlkildep-ay.

Aynanayın appaǵım-ay, Qızlar kiygen qalpaǵım-ay, Jurt súymese súymesin-ay, Ózimniń súygen tompaǵım-ay.

Mine anań qasıńda-ay, Jasıldan qalpaq basıńda-ay, Uyıqlayǵoy meniń appaǵım-ay, Qıńırlıq qılmay jasıńda-ay.

Anań ketpes qasıńnan-ay, Sıypar bárhá basıńnan-ay, Qatarıńnan kem qalmay-ay, Pármana bolar jasıńnan-ay. Háyyiw, háyyiw, háyyiw-ay, Ashılǵay balam bul baxtıń-ay.

27

Háyyiw, háyyiw, haydası-ay, Qashan tiyer paydası-ay, Oqıp adam bolǵan soń, Sonda tiyer paydası-ay.

Háyyiw, háyyiw, háydeken-ay, Qızlar menen toyda eken-ay, Toyda bolsa toylasın-ay, Oramalın joymasın-ay.

Oqıp bilim alǵan soń-ay, Bilgirden bilim alǵaysań-ay, Sırttan saǵan jaw kelse-ay, Elińdi jawdan qorǵaysań-ay.

Aynanayın ay balam-ay, Qıyqanlıqtı qoy balam-ay, Qonaǵıń kelse ayanbay-ay, Hesh nárseden qayǵı etpey-ay, El menen tolıq bolǵaysań-ay.

Háyyiw állá shıraǵım, Úy artında tereń bar, Shekershede bórgeń bar, Háyyiw állá shıraǵım.

Háyyiw állá bópesi, Uyıqlap jatır ákesi, Uyıqlay ǵoy állá bópesi.

Háyyiw, háyyiw aydan aq, Aydarına marjan taq, Ákesi bir arǵımaq, Sheshesi bir tarǵıshaq, Nókis degen qaladan, Tawıp aldıq qulınshaq.

Háyyiw, háyyiw, háyyiwim-ay, Alla berdi alsın dep,

Alǵanda qollar talsın dep,

28

Súygende miyri qansın dep, Júrgende jollar ónsin dep, Hayda shıraǵım haydası, Qashan tiyer paydası,

Qıs tiymese, jaz tiyer, Shıraǵımnıń paydası. Baxtiyarım qayda eken, Qızlar menen toyda eken, Toyda bolsa toylasın, Qol oramalın joymasın, Oramalın joysa da,

Úyge jılap kelmesin, Altın saqa qolǵa alıp, Qızlar menen oynasın.

Háyyiw, háyyiw, appaǵım-aw, Aq besikte jat bópem-aw, Apań toydan kelgenshe, Jılamay sen jat balam-aw, Qaraǵım meniń jasında, Jasıldan qalpaq basında, Áshekóyli aq otaw,

Aǵasınıń qasında.

QARAQALPAQ XALÍQ QOSÍQLARÍ

Máwsim qosıqları

29