Ibrayim Yusupov - Alasatli dunya bul

71

Qarlı shın tóbeńde aspandı tirep, Bulıt oramal bılǵap shıǵarıp salar, Quslar shıqılıqlap, arqar móńirep, Saǵan haq jol tilep turǵanday bolar.

Shet—shebirsiz júzim oypatlıǵında Yantar solqım úzgen jaslarǵa qara! Almurtlar uwıljıp tawdıń ıǵında, Gigant sharaynaday Kaspiy jarqırar.

Óz tilinde sóyler hár awıl eli, Ózinshe sıldırar bunda hár bulaq. Mártlik miynet, doslıq, muhabbat tili Hámmege kalıwsız túsinikli biraq.

Watanı shabandoz hám sulıwlardıń, Saz shertseń, "Lezginka" shıǵar atılıp. Kubachı bezegen múyiz jamlardıń Sharabı más qılar ishpey atırıp.

Ól degen qonaqshıl, bir miyman kelse, Awıl bolıp kútip, shaǵlap jasaydı. Muradı murtlasar miyman ház kórse, (Al, bul jeri qaraqalpaqqa usaydı).

Bunda hámme shayır. Biraq ta olar "Shayırman" dep, juwırmaydı baspaǵa. Óytkende kim júzim egip, qoy baǵar? Kim atqarar jumıslardı basqa da?

Biz olsız da kóppiz. Is kóp, sóz uzaq, Dúnya tolı sátsiz roman, dástanǵa. Zamanında jalǵız Maxmudtıń2 ózi-aq

72

Sóz júrgizgen pútkil Avarstanǵa...

Biyik tawǵa minseń, kewliń de biyik, Tómende kalǵanday barlıq táshwishler. Boy jazılıp, tóbeń bulıtlarǵa tiyip,

Dım mayda tuyılar jerdegi isler.

Jerdegi isti maydasınba sen biraq, Tawǵa mingen menen is pitpes tek te, Ǵamzatovlar tawdan jerge túsip-aq, Kóterilgen planetarlıq biyikke...

Birewler tawǵa minse, sezbes óz shenin, Ózin biyik sanap, dawırıq saladı.

Biyik ózi emes, tawlar ekenin Jerge túskennen soń ańlap qaladı.

Birewler búrkittey ushıp shıńlarǵa, El-xalqınıń kewlin biylep aladı. Taw olarǵa emes, olar tawlarǵa

Biyiklik, sulıwlıq berip turadı.

Kózdiń jawın alǵan kızıl tobılǵı, Qanday jaqsı tasa jerde óskeniń! Keshki kúnge shaǵılısqan shoǵındı Hesh kim sóndire almas júzińnen seniń.

Aǵashqa jan berer Unсukul ustası, Biraq jarqabaqta, tasqın ústinde Ósip turǵandaǵı kórkińdi, shaması, Qaytadan jarata almas hesh bende.

Qoysuw—taw dáryası qutırdı áne, Ash tolqınlar appaq ayaǵıńdı ańlıp.

73

Qorıqpa, bul tolqınlar juwasır ele, Meniń juwasıǵan jaslıǵım yańlı.

Taw basında bulıtqa telmirdiń jáne, Ókinbe, kewlińnen quw qayǵı-ǵamdı. Qayǵı bulıtı ótip ketedi ele,

Meniń shadlıǵımnıń ótkeni yańlı...

Hár kimniń kewlinde miner tawı bar. Bulıt hám bulaq, jasıl otlaq, tereń say, Hám qarańǵı úńgir, hám jartas, toǵay— Tawǵa ne tán bolsa, onnan tabılar.

Árman gúli edelveys degendi Ushırattım men sol bir tawdıń basında. Saǵan ápersem dep qol sozsam endi, Ash feniks3 otır onıń qasında.

Tawdıń jolları da ómir jolınday, Mashaqat hám qızıq, shadlı hám azap. Árman asıwına órmele tınbay. Sharshasań da, jalıqpassań sen biraq.

Tas tóbeńde qáwipli jartaslar turar, Qorıqpa, jolawshı joq bul tas kórmegen. Ol tas qashan, kimniń ústine qular? Bul tuwralı ele hesh kim bilmegen...

Búrkit sharıqlap -júr tawlar ústinde, Onı qutlıqlaydı qarlı qıyalar. Ústemlik súrgende yaki ishkende, Adamnıń kewlinde búrkit oyanar.

Ańsat emes quslar patshası bolmaq,

74

Óspek suwıq uya—shıń qabaǵında. Hámme quslar búrkit bolǵanda biraq, Neshik bolar edi_bul bassız dúnya?!

Nar táwekel isi—tawda jol júrmek, (Quday da qorqarmıs táwekelshiden). Múmkin, alda kúter baxıt ya miynet, Ya atıń súrniger... kim biler degen.

Lekin mártlik, úmit bar bolsın sende, Dizgindi bekkem tut, jollarıń bolǵay, Adam aldındaǵın házir bilgende, Qızıq bolmas edi ómir de bunday...

Serpantin jol jatar taw qarnizinde, Tómenge qarama, kózleriń tınar. Dárya qara terge túsip tómende, Ayralıq tasına basların urar.

Bir jaǵısta—emen, bir jaǵısta—tal, Arası qol sozım, ıntıǵar olar.

Biraq tereń qurdım, gúwlegen samal Ol ekewin máńgi ayırıp turar...

Tawda hawa qápelimde ózgerer, Biraz jigitlerdiń kóz qarasınday. Olar tek ózlerin aqıllı biler,

Sál jerde qabaǵı qalar ashılmay.

Taw samalı salqın, ızǵarı basım, Qorıqpa, sál qımtansań eser de keter. Ǵıybat hám ósekten quday saqlasın, Ízǵırıǵı jeti júyreńnen óter...

75

Aspan óreleri sıyaqlı tawlar. Ertekte bir ógiz jer menen kókti Shaqında kóterip turıptı depti. Al basqa pikirde bazı adamlar.

Olar oylar "aspan tiregi—biz" dep, Olar haqıyqatqa dım túsinbepti.

Mártlik, miynet, aqıl, bilim, miriwbet,— Bes sostavlı sútún tirep tur kókti...

Biyik dańq tawına kórmedim minip. Silva Kaputikyan aytqanday, onda — Adamdı tońdırıp muzlar máńgilik, Jerdi saǵınasań deydi. Sonda da,—

Mashaqatın shegip órmelep mingen Mártler megzer taynapır kók emenge. Birazlar shıǵıp oǵan vertolet penen, Páteńge keltirer gúrlep tóbeńde...

Órmelep, eńkeyip, bir tar esikten Ǵamzat Cadasanıń úyine kirdik. Rasuldıń ózi jatqan besikke

Bir qızarıp qarap kúlgenin kórdik.

Búrkitler tańlamas eken uyanı, Pás ǵana tar saklya kiyiz tóselgen. Biyik talant, biyik poeziyanı

Biyik jayda tuwıw shárt emes eken...

Awıl-awıl bolıp juldızlar keshte, Óz saklyalerine sham jaqtı olar.

"Shayır, qonaq jaydı qayǵırma hesh te!" Dep meni shaqırıp turǵanday bolar.

76

Olar biler: galaktikanıń sırın Ilimpazlar ashıp kiyatır qashshan. Juldız-juldız benen sóylesetuǵın Tildiń barın biraq shayırlar ashqan...

Atıńdı tawlarǵa bur, Qaysın aǵa, Birazlar tek, asfalt jolǵa úyrengen. Kekilik kábap bolıp kóriner olarǵa, Tawdı tamashalar mashina áyneginen.

Atıńdı tawlarǵa bur, Kaysın aǵa, "Bular jolsız ketti" dep kúlgen kúlsin. Shayırlıq jatqan joq asfalt jollarda, Dúnyaǵa eń jaqsı qosıqlar kelsin. . .

Qaraqalpaqtıń jalǵız Qara tawı bar, Ámiw jaǵasına túyedey shókken. "Tawǵa mindik" desem, bir qonaq avar, "Káne taw?" dep sonda qaradı kókke...

Arqar tawın súyer, qulan—shólligin, Lekin, biz—insanbız, Watan bir bizde. Tawdıń biyikligin, shóldiń keńligin, Dáwir darqanlıǵın tileymen sizge!

TAW JOLÍNDA

Jalǵız jolǵa shıqsań, jollarıń ónbes, Joldas ertken bunıń mánisin bilmes. Háy sen, jas jolawshı, eglen azıraq! Jol júreyik bir-birewge bolıp es.

Qara, qanday sulıw dumanlı tawlar!

78

SAQLAŃ ǴAMZATOVTÍ!

Rasul Ǵamzatovtıń 60 jıllıq merekesinde russhası oqılǵan qosıq, Maxashqala, 8-sentyabr 1983jıl

Saqlań Ǵamzatovtı! Kim aytqan ózi,—

Shayır xalqı bizde kóp dep oǵada? Qosıq qarday qaplasa da jer júzin, Bunday shayır kele bermes dúnyaǵa.

Xalıq shayırsız termes ómirdiń gúlin, Olsız jan ruhın tutanbas hasla. Jerde—ashıq, kókte—juldızdıń tilin Kimler túsindirer shayırdan basqa?

Saqlan onı gúreslerde sharshawdan, Kúnshiller kózinen, asqınlawlardan, Dańq—ataqtıń biyiginde muzlawdan, Pásliktiń qapırıq, qabızlawınan.

Biraq Ǵamzatovtı saqlamań hárgiz: Búrkit párwazında mártlik ushıwdan. Zaman táshwishinde aqsham uyqısız Qabırǵasın sótip qosıq jazıwdan.

Balalıq páklikten, danalıq aqıldan, Saqlamań ıshqıdan, kúyip-jansın ol. Olla matematik shıqpaydı onnan,

79

Meyli, "Pátimatik"2 bolıp kalsın ol.

Insan kayǵısınıń ǵam qanjarınan

Jıǵılsa ol Daǵıstannıń shólinde,

Xaqnus kibi qayta turıp ornınan,

Qosıqlar jańlasın shiyrin tilinde.

1983jıl Maxashqala.

SHÓLDIŃ IYISIN ALSA TURMAS

Qırıq ay qolda ósken kiyik,

Shóldiń iyisin alsa turmas.

Dúzde júrgen sharwa xalqı

Sháhárde baylasa turmas.

Baǵ ishinde pisse badam,

Tatar nesip etken adam.

Nama tanımaǵan nadan

Búlbil sayrasa da turmas.

Miriwbetli bolsa kewil,

Qayǵı-dártiń bolar jeńil.

Baǵ ishinde ashılǵan gúl,

Qazan urıp, solsa turmas.

Bultlar kóshse bálent tawdan,

Kóz jasınan seller jawǵan.

Izi kelispegen dáwran,

Jatıp tús kórgenshe bolmas...

2 Pátimatik R, Ǵamzatovtıń "Muhabbat ilimi" degen qosıǵında "Men

matematik e mespen", al "pátimatikpen" degen házil sóz bar. (Shayır bul jerde óziniń zayıbı Pátimat Saidovnanı názerde tutqan) I. Yu.

80

GAZITSEŃ

"Sovet Qaraqalpaqstanı" gazetasınıń 60 jıllıǵına

baylanıslı oqılǵan házilnama qosıq

Oktyabrdiń nápesinen tuwılıp, Leninlik tálimat kórgen gazitseń. Aynadayın tań nurına juwılıp, Jarq etip dúnyaǵa kelgen gazitseń.

Mollası xat bilmey terlegen jerde, Álifti tayaq dep bilmegen jerde, Jańa otaw tigip gúrlegen jerde, Birden shadlı hawaz bergen gazitseń.

Áwel atqanıńda "Birinshi adım", "Erkin qaraqalpaq" boldı laqabıń.

Gedey, dıyqan xalıqtıń maqset-muradın, Súrenlep jar salıp aytqan gazitseń.

Márt gúressheń bolıp óstiń ázelden, Náhán mush—bay zalım aybındı sennen, Jas Keńestiń jamay jawları menen

Talay tóbeleske túsken gazitseń.

Áwel Seyfulǵabit, sońıra Támendar, Dáslepki qol qoyǵan redaktorlar. Árepshe, latınsha túrlenip xatlar, Sál úyretse, bárin bilgen gazitseń.

Jamay jawlarına kóp attıń oqtı,