Ibrayim Yusupov - Alasatli dunya bul

41

Dúnyanı tek jalǵız óziń qurǵanday, Basqalar qasıńda qarap turǵanday. Shurt minez bolarsań, tútip júnińdi, Moyınlap sezbesseń óziń minińdi. Doslar keńes berse, qorlap atkanday, Jorta bir nárseńdi urlap atqanday. Sen—dana, basqalar bas emes, bórik Nege sennen aqıl soramas kelip.

Ot basında óziń bilgish bolarsań, Ozıp ketkenlerdi sırttan sayarsań. "Shabazımlap" júrgen hayalıń sonda, Shıdamı tawsılıp, tiygen soń janǵa, Aytıp salar jurt aytpaǵan minińdi, "Ózińnen" dep keltirer ol jinińdi. "Eselep sóyleyseń keselep iship, Onsha ne araqtıń izine túsip? Ózińdey pálenshe júr ǵoy qatarda, Al sen mısal altaqtasız at arba, Satırlaysań, hesh is kelmes qolıńnan. Dos degenler xabar almas halıńnan...

" Dep tońqıldar iyni kelse qashan da, (Hayal durısın aytar jaqtırmasań da).

Noyabr, 1984-jıl.

MILLIONBAY AZAMATQA

Qaraqalpaqstanda millionınshı bala Azamattıń tuwılıwına arnalǵan mitingte oqılǵan qosıq

Bizge ǵániymetdur tez ósip-ónbek,

Keleshektiń ıǵbal gúllerin termek.

Qanday jaksı, aq besikte ińgalap,

Bul ájayıp elde dúnyaǵa kelmek!

42

Taza ashılǵan gúldey jamalı menen, Elge shadlı toydıń xabarı menen, Uzaq ómir, nesip, ıǵbalı menen,

Bul qızıq dáwranda dúnyaǵa kelmek.

Kelińler kóz jarıp ayday kórikli, Aydıń átirapına juldız tolıptı, Ámiw boyındaǵı bul aq otawdıń Perzentleri búgin million bolıptı!

Meyli Azamat ya Axmet, Ernazar, Gúlayım, Gúlchexra, Galya, Gúlbazar, Ullı Watan hámmesiniń anası,

Bir baxıtlı úydiń perzenti olar,

Maysók uwıp, shashıw jese boladı, Qolda shampan tolı kese boladı. Qaraqalpaqstan degen bul eldi Baxıt roddomı dese boladı.

Ulları — jigittiń sheri der edim, Qızlarımız ómir gúli der edim, Qaraqalpaqstan degen bul eldi Qaharman analar eli der edim,

Súyinshi sorap ayaq jeter jerlerden, Shayırlar dur shashıp shiyrin tillerden, Bul gózzal kelinniń ayaq astına, Payandozlar tóseń sulıw gúllerden.

"Balalı úy—bazar" degen bar maqal, "Azamat" dep qoydı hámme aqsaqal, Hár tuwılǵan perzent qımbat biz ushın, Ol pútkil dúnyanıń múlkinen abzal.

43

Miyrim sılawmayın jaǵıń ústine, Bul burınnan analardıń dástúri.

Murnın shımshıp, quyrıǵınan shappatlań, Baqırǵanda ǵazlar úrksin sestinen.

Jaqsı ırımlardı isleń eldegi, Kindigin il keregege tórdegi, Qundaqlasań tikke tursın qolıńda, Aq altın paxtadan bolsın jórgegi.

Mine besigi hám tayar ándamlı, Bası altın, ayaq ushı dándanlı, Duzlı suwǵa shomıldırıp turıńlar, Jigit bolıp óssin, pisik, bardamlı.

Jeńgeyler jawlıǵın qıya taslasın, Qız kelińler besik toyın baslasın, Háyiw aytıp shaǵlań aylanasında, Ákesi toy ánjamınan qashpasın.

Aqlıq-shawlıq kórip, ǵarrılar yoshsın, Shawqım súren menen qulaǵın tessin. Kelińler jumıstan qaytıp kelgenshe Bala baqsha qılsın kempirdiń ústin.

Mektep, tuwıw úyi kóplep salınsın, Sport sarayı hám eske alınsın,

Bala baqsha salmay júrgen baslıqlar, "Járdem ber" dep oqıwshıǵa jalınsın,

Násil kóp tuwmasa xalıq óseme, Kópsinbeymiz jetsedaǵı neshege, "Ásten ayda, abaylı bol ballarǵa!"

Dep GAI qoysın jazıp hárbir kóshege,

44

Hár perzent ómirden óz ornın tawsın, Áziyz analarǵa rahmet jawsın.

Bala tuwmay júrgen batıs elleri, Biziń jaqqa qarap ańsarı awsın.

Hár perzent óz ornı, nesibesi bar.

Millionı erjetse, million isi bar,

Kommunizm degen ullı saraydıń

Erteńgi zor ustaları usılar.

Bizge ǵániymetdur tez ósip ónbek, Keleshek baǵınıń gúllerin termek. Qanday jaqsı, aq besikte ińgalap, Bul shadlı zamanda dúnyaǵa kelmek!

Azamat bol, xalıq isine palwan bol, Bir ǵoshshaq jigit bol, jaqsı insan bol. Bunnan hám qızıqlı dáwran bar saǵan, Karaqalpaqtıń Millionbayı, aman bol!

6-Noyabr, 1982-jıl

KESHKI JOL OYLARÍ

1

Ómirdiń kóbi ketip, azı qaldı, Túlki dúnya jetkizbey, tazı kaldı. Ǵarrılıqtıń jol tosar bandaları Ańlısıp aldımnan or kazıp aldı. Bilemen, olar meni kútip alar, Bir kúni "Urı sayda" tutıp alar.

45

Awdarıp astımdaǵı atımdı da, Pisetimde barımdı sıtıp alar.

Alsa alsın... Bilemiz shakshıyatın. Oylawǵa onı biraq joq pursatım. Úmit, maqset ekewin joldas ertip, Baraman. Shúw, janıwar, qanazatım! Bes tóbe artta qaldı asırımlı. Mantańlap, buzsań ayaq basıwıńdı, Ele de ashshı qamshı tartaman men, Bundayda bileseń ǵoy ashıwımdı.

2

Enshime tiyip ediń tay waǵında, Qıyalpaz bala kewlim bay waǵıńda, Dorbańda er basına qıstırılǵan "Jem emes, kitap júrdi bar waǵıńda. Kisnediń sen baylawda kúnde turıp, Jabıwlap, ot salmadım túnde turıp. Urıstan sońǵı jıllar kemtarlıǵıń Atqardıq ash karınǵa birge júrip. Arǵımaq, dal bedewdin uranında Atlar kóp qaraqalpaq soramında. Solardıń dúbirlisi shıqqan jaqqa Elewrep shabar ediń ǵunanıńda. Bolsın dep jas iyeme kızlar ashıq, Talanttı iske saldıń óner ashıp. Arqashta alǵashqı iret tań asırıp, Muhabbat gúlin terdik biz sırlasıp. Samalǵa jallarıńdı tosar ediń, Namısqa tırısqanda yoshar ediń. Bazda óz úyirińniń iysin sezip,

Kúsh bermey, bizdi alıp qashar ediń, Báygide bazda gúwlep oza koysań, Maqullap jurt qıyqıwlap azan-ǵazan, Kúnshillik tosqawılı súrniktirip,

46

Jıǵıldıń talay iret omaqazan. Aqsańlap barıp biraz, júrip kettiń, Shańımdı qaǵıp men de turıp kettim. Awıllastıń atı ozsa kóre almaǵan, Adamdaǵı tar peyil qurıp ketsin. Atlardıń omırawdan aǵıp teri,

Jurt penen shańlı jolda sonnan beri Aydasıp kiyatırmız sen ekewmiz, Gá keyin, birewlerden gá ilgeri.

Shúw, janım, kóligim joq sennen basqa, Jaqsı-jaman iyeń joq mennen basqa, Hesh qanday mashinaǵa awmasbayman, Dáwlet bası malımsań, jiyren qasqa!

3

Ómirińniń mazmunı qunıń bolar. Tıń-tıńlap qulaq salsań, burınǵılar— "Ómirdi qásterleń" dep, bári birden— Zinharlap, táńirdiń kóp zarın qılar. Al sóytip qásterlesek, toyamız ba? Áshirepilep onshama ayamızda, Nawqan qurttay pillege orap onı Yamasa kórgizbege qoyamız ba? Bergende eki ómir—eki júrek,

Birin minip, birewin jetelerek. At tuyaǵın ayaǵan shańda qalar, Bul pıyada qalǵannan beterirek...

Házliktiń izlemedim sayamanın, Jurt penen mendaǵı jan ayamadım. Qosıqtıń qulıp asharın tabaman dep, Qanshama qálem-qaǵaz zayaladım. Buwlıǵıp tútinine sigarettiń,

Jazıw dep tún uyqımdı biykar ettim. Uluǵlap jırlayman dep zamanımdı,

47

Yosh minip, qıyalımdı tulpar ettim.

Hár kim ómirin ózinshe jasap keter, Bazda attay taqırǵa tusap keter.

"Shayba, shayba!" dep gúwlep baqırısqan, Muz ústinde xokkeyge usap keter. Oyınnan men de bir kún quwılarman, Sóytse de jaslıq qanım suwımaǵan. Utılsa, sońǵı aydamnan úmit etken, Xokkeyshidey óńmeńlep juwıraman...

4

Ómirdiń kóbi ketip, azı qaldı, Túlki dúnya zıp berdi, tazı qaldı. Jasta bizdi kúydirgen sánemlerdiń Kempir kóylek ishinde nazı qaldı...

Jazalmay búlip atsam qosıǵımdı, Tarsa-tars urdı birew esigimdi. "Biymezgil qonaq pa" dep shıǵıp kórsem, Birew tur tuwǵan ayday besi kúngi. Albırap aqsha júzden qan tamadı, Júregim ash quzǵınday antaladı.

"Ápiw et, sırlı sulıw, kirin!" desem, Sıyqırlı sáwle qusap jaltaradı.

"Joq, shayır, siz hálekke qalıp júrmen, Jaman oydıń basına barıp júrmeń. Ǵarrılıqqa kandidat bolǵanlardıń, Tapsırǵansoń, dizimin alıp júrmen...

Ǵóruǵlı jıǵılsa da jeńilmegen, Qartaydım demes eken kewil degen. Iyesi ıqqa qarap búrseńlese,

Ol ózi órge qarap sáwirlegen. Men solardıń dizimin alıp júrmen, Qartayǵanın esine salıp júrmen. Ǵarrılıqtıń demalıs baǵında da

48

Qızıq kóp, keshewillep qalıp júrmeń..." Dep kúlip, ol ketiwge ıńǵaylandı, Túsimpaz, bir bilewik sumǵa aylandı. Kewil qusım qaytadan qanat qomlap, Házilim tez tıyılıp, shınǵa aylandı. Bekire bası tasqa urılardıń

Aldında tuwlaytuǵın jini bar dım. Kópirde tesik kórgen ǵarrı attay, Arǵı júzge ótpesten turıp aldım:

"Joq, sulıw, ol baǵqa men baralmayman, Jaslıqsız Ámiwi joq Araldayman. Eremen men izińe samal bolıp,

Endi esik awzında qalalmayman. Miyrimsiz kóziń jandı jaralaǵan, Jel bolıp kóylegińe oralaman.

Kewlimde sónse jaslıq muhabbatım, Qalayınsha men shayır bolalaman? Shayır degen adamnıń kimin bilmey, At sırtınan aylandıń sırın bilmey. Gyoteniń seksendegi qosıqların Oqıyman endi saǵan tınım bermey. Jaralap shayır janın ayamay aq. Ketejaqsań artıńa qaramay aq.

Joq, Muzam, sensiz endi jasamayman..." Dep juwırdım izinen jalańayaq...

5

Sezimsiz uyqas sózden ıǵır janım, Oylasam, qaynap keter jıǵırdanım. Baǵına jaslıǵımnıń qaytıp barsam, Baǵmanı kirgizbey tur búgin, janım. Jazarem alma aǵashı gúzde gúllep, Máwsimler nızamınan shıǵınǵanın. Jas muhabbat aldında ǵarrı shayır Dize búgip qalaysha jıǵılǵanın...

49

Aytıwǵa biraq bunnan arı maǵan Ruxsat biz paqırǵa darımaǵan.

"Miynet et, paxta ter!" dep qıshqırmasań, Qaraqalpaqta qosıq dep tanımaǵan.

Bul elde shayır kópbiz kózge túsken, Bári bir qoyan soqpaq izge túsken. Shayır óz ashıklıǵın jırlay qoysa, Ersi kórip, enapat sózge túsken. Qosıqtıń qızıl sózden zıqı shıqqan, Mendaǵı solay qaray ıǵısıppan. Paxtadan pamazıy sóz toqıp júrip, Muhabbattı jırlawdan shıǵısıppan.

Muhabbat! Bulaq bolıp aǵıl, árman!

Ómirdiń shıraǵısań jaǵıp alǵan.

Íshqıńda bir kúymegen adam sirá Aǵash ǵoy bar jemisin qaǵıp alǵan. Muhabbat! Hámirińe baǵınarman. Tutansań, shaqmaq bolıp shaǵılarman. Jambıldıń jasın bizge bergende de, "Jarılqa!" dep ózine tabınarman...

6

Ómirdiń kóbi ketip, azı qaldı...

Ǵılaplıq etkenlerdi jazıp aldı. "Bulqıysań, asaw dárya" dep júrgenim, Ayaǵı qayır tewip, sazı qaldı.

Mut dúnya, tegin házlik, marapat sez Joldan urıp ketipti-aw bazılardı. Para jew, qosıp jazıw, urlıq degen Báleni kómgen jerden qazıp aldı. Isenip at mingizse xalıq olarǵa, Árman barıp peylinen azıp aldı. Jalǵan abıray, aqshaǵa duzaq qurıp, Túlkiler kuwaladı tazılardı.

50

Qápelimde "aq súyek" bola qalıp, Sirkesi suw kótermey sazıraydı. "Bólingendi bóri jer" degen sózdiń Mánisi jurt yadında mázi qaldı...

Biraqta xalıqqa gina taǵıp bolmas, Taw suwı teris qarap aǵıp bolmas,

Hadal miynet, sap hújdan tartqan kárwan Órley berdi leninlik joldan sarras. Adamzat úmit artqan ullı xalıq,

Ádalat imaratın qurdı xalıq. Planetanıń atınan kosmostıń ol Túńligin tuńǵısh iret túrdi barıp. Yoshlanıp sonday ullı zamanınan, Watanlas jańa dúnya adamınan, Qálem tartıw shayırǵa qanday baxıt, Jelpinip jańa báhár samalınan!

7

Ómirdiń kóbi ketip, azı kaldı, Bergeni dım kóp eken, jazıp aldı.

Ol karızdıń hámmesin ótew múshkil, Oylasam, tańlar atpay sazıp aldı. "Qıymıldaǵan kır asar" deydi biraq, Bas ayaqtı, jiyrenim, shıyraǵıraq. Kim biler aldımızda neniń barın, Úmit degen aldaǵı ayna bulaq.

Kóp benen awır júgin jeńillegen, Kóp benen kewil qusıń sáwirlegen, Tawsılar waqta ǵana ańǵaramız, Adamda eń zor baylıq ómir degen. Tınımsız gúres ushın oyatılǵan,