Ibrayim Yusupov - Alasatli dunya bul
.pdf21
Hayalı nan kesip, qara chay demlep, Juwınǵan erine dasturxan jayar. Balaları jabırlasıp ǵarbız jep, Televizor kórip, oynap otırar.
Onıń baǵ—háremi, keń háwlisi joq, Sıbawshı ma yaki sipsekesh pe eken? Dúnya quwıw menen onıń isi joq, Aylıǵı ushlasbas aylıǵı menen.
Hayalı júrmegen import gilemnen, Qızı apelsindi sortqa ayırmas. "Piyada oqıwǵa qatnar kishkenem, Oǵan da mashina al" dep buyırmas.
Miynet ırısqısın biymillet tatar,
Hesh kim para bermes pachkası menen. Shiyshe bankalarǵa toltırıp qatar, Aqshası joq iyttiń astına kómgen...
Ar-namısın satıp, janların jaǵıp, Minbegen ol tákabbırlıq taxtına. Hújdan degen kisi esigin qaǵıp, Bastırınıp shıqpas uyqı waqtında.
Bilemen, házir sen kesh árman ettiń: "Bar ataq, mártebe, baylıǵımdı kóp,— Sol ǵarbız kótergen jupını jigittiń Dáwranına almastırar edim" dep...
Telmirip qaraysań aynadan sırtqa. Bir kisi baratır ǵarbız kótergen...
Qolǵa túsken ańday jawız qóz benen Qaraysań temir tor aynadan sırtqa.
Sentyabr, 1985-jıl.
22
TASQA KÓGERGEN
GUL
Adam adam bolıp tilge kelgeli, Dástanlar dóretip, kitaplar jazıp, Óz-ózin túsinip bolǵan joq ele, Adam tastan qattı, gúlden de názik.
Insan iynindegi júktiń awırın Artsań, asqar taw da ıńırana baslar. Qus shoqısa Prometeydiń bawırın, Adam tózer, lekin tózbeydi taslar. Sol qara taslardı jarıp báhárde, Ósken gúldi qórip janıń qulazıp, Maqtanıp, eljirep oylarsań hám de: "Adam tastan qattı gúlden de názik".
Brestte tas erip, temir taplańdı, Sońǵı demge deyin shayqastı soldat. Karbıshev muzladı, Gastello jandı, Táslim bolǵanda da tas penen polat. Biraq máńgi tariyx tasına olar Mártlik otı menen kettiler jazıp,— Bul jazılǵan bes sóz bılay oqılar: "Adam tastan qattı, gulden de názik."
Insan kewlindegi miyrim—shápáát Eger quyash bolsa, tas gúller edi. Aǵar dárya bolsa ıshqı-muhabbat, Dúnyada shól kalmay gúllener edi. Sońǵı nanın berip óz joldasına, Adam jıǵıladı júregi sazıp.
Jazsan arzır onıń qulpı tasına: Adam tastan qattı, gúlden de názik".
23
Doslıq, miyrim ushın keń qushaq ashqan Bul zamanda ozıq aqıl-zeyinler.
Ot hám suw, pal hám uw tabıstı qashshan, Tabısalmay atır biraq peyiller.
Olar Xirosima hám Osvenсimdi Dúnyaǵa tańbaqshı aqıldan azıp. Qıyraǵan tirshilik taxtına hám de "Adam tastan qattı... "dep qoymaq jazıp.
Kewil—bir gózzal baǵ, tárbiyat etip, Tatlı miywasın jep, aralaw múmkin. Bir jıllı júz benen waqtın xosh etip, Bir jaman sóz benen jaralaw múmkin. Gúllensin dep insan kewliniń baǵı, Baǵman gúl egedi táńirge jazıp. Gúldi jenship keter maldıń tuyaǵı,
Al adamnıń kewli gúlden de názik.
Adamzat dúnyaǵa kelgeli beri, Jaqsılıq-jamanlıq oyının oynap, Kimligin túsine almay ózleri, Kansha kitap jazar basların qıynap. Adamzattıń minezlemesin maǵan Dál, tolıq súwretlep ber dese jazıp, Aytar edim xalıqtıń naqılın oǵan: "Adam tastan qattı, gúlden de názik."
may, 1982-jıl.
24
PÁLEKLI QOSTA TÚNEW
Wa jolawshı, uyqıń qattı eken dım:
Jaslay. jatıp, qartayǵanda oyandıń.
A.S. Pushkin.
Tań sáhárden jolǵa túsemiz jáne.
Uyqıńdı pitirip al, janım, qáne.
Jas uyqı tez qanbas.
Qarama maǵan,
Men kóp uyqlaǵanman óz ómirimde,
Uyqıńdı gúzeter juldızlar shamı.
Qanıńday lázzetli jazdıń akshamı.
Qosbaqqısh ǵarrınıń gápi tawsılmas,
Jıynaǵansha usı palız baqshanı.
Uzamay ay batıp, túser qarańǵı,
Dúz uyqısı emler kewil jarańdı.
Miyzan tússe kerek, hawa tońazıp,
Jaqsılap qımtayın peshexanańdı.
Tútinlik salǵanım, Shılım shekkenim,
Jáne uyqısızlıq atın jekkenim.
Súrilmegen qıyal,
Oylanbaǵan oy,
Jazılmaǵan qosıqlarım kóp meniń...
Muhabbat hám qosıq—azaplı árman,
Sol eki esikte óliwge barman.
Jol sharshatqan jas uyqıńdı gúzetip,
Tań atqansha qosıq oylap shıǵarman.
Samal qosıq penen tınıs alǵanday,
Juldızlar da qosıq bolıp janǵanday.
Pútkil álem qosıq dáryası bolıp,
Ruwhım arqalı aǵıp turǵanday.
Háwlirtip, túnlerge urıp tańımdı,
25
Hallaslatıp júrektegi qanımdı,
Sol dárya biyráhim degishi menen Iyrim tartıp gewlep atar janımdı. Sonda men ózimdi shayır sezermen,
Kewlim—segbir tartqan bir haq Bázergen, "Malıma qarıydar tabılǵay dá" dep,
Janǵa qısım qılıp, shólge tózermen. Jollarım qulazıp, bazda bos shıǵar, Gá usınday bir pálekli qos shıǵar.
Geyde gúlxan jaǵıp joldıń shetine, Túnep atqan bir sáwbetles dos shıǵar, Jolshıǵa taptırmas baxıt bul áne, Kawıshıw—ǵániymet, jol júriw—báne. Gúrrińlesip, kóz ilgitip azıraq.
Tań sáhárden jolǵa túsemiz jáne...
Alısta munartar awıl teregi, Tawıqlar shaqırıp, iytler úredi. Tınǵan kerizinen nasos salmanıń Qurbaqalar tınbay konсert beredi. Túnge úńilseń kewliń húreylenedi, Kirpisheshen tısır-tısır keledi. Balların qımtaǵan ana qolınday, Biysheklerin qımtar qawın pálegi,
Hákke shıqılıqlap tabar sum xabar, Shıq tústi mawjırap, hawada ızǵar. Samal oynap ústin ashıp ketkendey, Jalańash teńkiyip uyqılar ǵarbızlar. Awıl sırtında yar kútse intizar,
Sholpan "uyqılap qalıp" qılıq shıǵarar...
Qara shashıń menen aq bilegińe Peshexana sırtınan ay sıǵalar. Sen oyanıp ayttıń: "Ele jatpadıń.
Boldı, qıynay berme qıyal atların...
26
"Men ayttım: "Azıraq tamashalayın Dúzde tańnıń qulan iyek atqanın..." Áne, túnge tań gezegi awısıp, Juldızlar birimlep túńlik jawısıp, Esitiler geyde palız shetinen "Ǵarrınıń "hayta-hayt!" degen dawısı. Qorıqshısı saq bolmasa serlegen, "Qawınnıń jaqsısın saǵal jer" degen. Sonday poeziya palızında da
Usıǵan tákabbil isler bar degen...
Táájjúb qalasań zamanǵa qarap: Ne degen keń saya, miywalı daraq. Jan awırtpay onıń jemisin terip, Kópler tili menen orıp júr oraq. Kim is jaqpas bolsa akılı zayıl,
"Shayır bolıp" shıǵar ǵayıptan tayıp, Eńbek penen ekken pálek óskenshe, Iyt túynekler sırǵır urqanın jayıp.
Márt bolsań julıp kór...
Bolarsań aqmaq,
Tum-tustan shuwlasar olardı jaqlap. Ataq-abıray atın tartıp aldına, Kitapların basar altınǵa qaplap.
Tiyip ketseń, aytar "koy, tiymeńler" dep, Baqırar: "talanttı qádirleńler!" dep, Arzasına viza sheger aǵamlar,
"Kitabın shıǵarıń, jábirlemeń" dep. Jawshımshıq tiygendey pisken tarıǵa, Tapsıp aqıl aytıp tiyer janıńa. "Atshabarı hám Kókaman" degendey, Ózlerindey jáhil sınshıları da...
Birewleri tınbay qálem terbegen, Óz jazǵanın ózi oqıp kórmegen. Birewleri gegirdekke suw búrkip,
27
Ozadı dep jaslarǵa jol bermegen. Maqtımqulı, Berdaq kelse tirilip, Usılar menen bir náwbetke turılıp, Toplamları shıqpay jawrasar edi, Baspaxana planınan súrilip...
Orsaqı sóz aytıp kúldirse zaldı, Sıy-húrmettiń zorı solarǵa qaldı.
Kórkem sóz dep shálkem sózdi úyrengen, Men ayayman awıldaǵı ballardı.
Salı arqasında suw ishse shigin, Alımlar gerbiсid shashadı búgin. Isenbeymen: NTR jol tabar dep, Shayırlıq atızın tazalaytuǵın...
Yashaǵay tań attı! Oyandıń sen de.
Túndegi tar kewil qeńeydi demde. Jaqsı adam eken qorıqshı ǵarrı, Alǵıs aytıp, jolǵa túseyik endi. Sen qasımda barda jollar ráwan, Ruwhım jasarıp, kúsh ener maǵan. Gózzal arzıwlardıń sırlı mánzili Seni alıp kel dep mennen soraǵan.
Ol mánzil men ushın juldızday jıraq, Álbette jeterseń sen oǵan biraq. Úmit, miriwbetli ómir jolında Adam adam ushın ádiwli qonaq. Qansha jol bar, oyǵa almayıq hasla, Kewil tasıp aqsın juldızlı yoshqa.
Dúnya turar, dáwran óter hár kimnen, Bir túnep shıqqanday pálekli qosta...
Sentyabr. 1986-jıl.
28
** *
Túni menen qırǵawıllar shaqırdı. Uzaq tentiredik awıl sırtında. Qorıqshı ǵarrınıń góne jurtında Túni menen qırǵawıllar shaqırdı.
Anshı quwǵan arqardayın juwırǵan Bulıt artında barar ay kókti sholıp. Ekewmiz baramız: elden quwılǵan Ertektegi eki ashıqtay bolıp.
Gezenip turǵanday ǵıybat sadaǵı, Baramız aylanbay biz artımızǵa. Adamlarsız jasay almasadaǵı, Adam adamlardan kashadı bazda...
Jipek lebi menen júzińdi jelpip, Seni jubatadı avgust aqshamı. Shegirtkeler tınbay úshbólek shertip, Jandı juldızlardıń biyhesap shamı.
El uyqıda. Salıkerlik tusınan Esken samal ǵana húkim súredi. Írǵalǵan nar qamıs kapellasınan Jan terbetkish muńlı sazlar keledi,
Bolshoy teatrdıń zer lojasında Otırǵan xanımday sabırlı, únsiz,
29
Sen uzaq otırdıń meniń janımda, Sharshawlı oylarǵa shúmip kewilsiz.
Samal ayttı "sulıw, qısınba" dedi, "Nalıshqa shertbegil kewil tarıńdı. Hár dayım kelip tur usında" dedi, "Keptireyin essiz kóz jaslarıńdı.
Bilgir hám tákabbır adamzat degen, Onıń kóp qılwasın jaqtırmasam da, Bir gózzal isi bar "muhabbat" degen, Soǵan tán beremen men hár qashan da.
Súygen-ayıp emes, súyilmek-ıǵbal, Kızǵanısh qálweni tırnaydı gúldi. Meniń sazlarıma qulaǵıńdı sal,
Bálkim sergitermen qapa kewilińdi",—
Dep samal jaǵımlı elpildep eser, Ruwhımızdı bólep bir sırlı sazǵa. Insan-tábiyattıń perzenti" deser, Nege samal shenli bolmaymız bazda?
Tıńlap kór, ne degen miyrim onda bar,
Janǵa jaǵımlısın qáyterseń onıń.
Hesh bir djaz orkestr, hesh qanday duwtar Ornın basa almas bul kapellanıń.
Onıń qarapayım namalarında
Bir de ǵálet ses joq úylespey turǵan...
Tún boyı tentirep awıl sırtında, Juwdıq hásiret daǵın zeyinge urǵan.
Ómirge qushtarlıq qayta nurlanıp, Jubattıń, sergittik kewil paqırdı. Túni menen nar kamıslar ırǵalıp, Túni menen qırǵawıllar shakırdı.
30
Mart, 1985-jıl.
** *
Kóp ǵániymet demler bos qalar izde, Bulıtlarım jamǵırsız, tawlarım qarsız. Az-kem jasaw nesip bolmadı bizge, Sensiz, telefonsız, jıynalıslarsız.
Biypul sóz bulaǵı aǵılar bunda, Bayǵus Muzam turar esik awzında. Birge keter edim men alıslarǵa, Sensiz, telefonsız, jıynalıslarsız.
Olay deyin desem, bekinip awlaq,
Jan házligin buzbay, shawqımnan jıraq, Jazıp atqanlar da qarıq emes biraq,— Sensiz, telefonsız, jıynalıslarsız.
Negedur yosh kelmes shetkeri jursem, Shınar sayasında qıyallar súrsem, Demek endi bizge jasaw joq bilsem,— Sensiz, telefonsız, jıynalıslarsız.
Fevral, 1987-jıl
JAŃALAN DOSTÍM…
N . K . - Ǵ A
Jurtqa aytpaǵan sırımdı,
Aytayın saǵan, dostım:
Zamanıń jańarǵanda,
Sen de jańalan, dostım.