Ibrayim Yusupov - Alasatli dunya bul

121

Gúllep turǵan kewil baǵıma meniń Bir dúbeley basıp kirdi jaqında:

Bir kúni xat keldi bir moldavannan, "Ákeńiz tiri" dep jazıptı maǵan. Qay jerde hám qalay...

Jazǵan hámmesin

Hám anamnıń qaydalıǵın soraǵan.

Aralıǵı uzaq bolǵanın aytqan, Bárha xat alısıp turǵanın aytqan. Ol veteran mayıp eken ózi de, Sonda da izinen barǵanın aytqan.

"Ákeńizdiń hújdan tazalıǵınan Gúman etpeń, ol márt, pák janlı adam. Biraq bul urıstıń sumlıq islerin, Qızım, tilim barmas aytıwǵa saǵan..."

Jazıptı sawashta birge bolǵanın, Qáwipli razvedkalarǵa barǵanın, Bir jola jaradar bolıp, atısıp, Ekewi boranlap dúzde qalǵanın...

Xatlarınıń bárin saqlap júrgenin, (Bıltır oǵan beripti Dańq ordenin). Biraq onıń tiriligin tis jarıp, Bizlerge aytbawǵa wáde bergenin.

Jaqında izinen barıp kórgenin, Sum ayralıq er júrekti jeńgenin.

"Wádeńdi bir iret buz" dep, bárhama Bir ǵayrı kúsh bunı zorlap júrgenin...

Diydar kórispegen ákemdi ayap,

122

"Tirp" degen sózge quwandım biraq. Erteńine barıp ayttım anama,

Únsiz qaldı ushqan quslarǵa qarap...

13

Áwel qolǵa qálem alarda, maǵan Qus uyası edi bahana bolǵan. Endi ol uyadan qayǵı shekpeymen,

Onda tirishilik joq, húwlep bos qalǵan,

Nelerdi kórmes bul adam balası! Bombadan qıyraǵan awıl-qalası. Bawırı pútin bir de jan qalmaǵanbız, Sol qırǵın urıstıń qanlı jarası,—

Pitti desek, ele ashılıp atar, Ol jarada oynap oskolka jatar.

Urıs háwiri sharpıǵan hár júrekke Buzılǵan qus uyasın da ayatar...

Sorap júrmen "bul kaysı jer" dep bizden, Paytax jatqan jerimiz bar sheksiz keń. Aq qayıńnıń kók jelkomın jel úrlep, Záwlim biyik qaraǵaylar kók súzgen.

Jol toǵaydan kók shalǵınǵa shıǵadı, Kók suwlı bir ózek bunda aǵadı, Krestler máńgilik uyqı guzetip,

Jol shetinde qoyımshılıq qaladı.

Jamǵır jaz hawasın juwıp turadı, Muńlı salqın kewillerge uradı, Jas topıraqlı bir qábirdiń basında Eki hayal sıńsıp ǵana jıladı.

123

Ekewi de alıs jaqtıń hayalı, Biri káywanıdan ótken shamalı.

Haw, bayaǵı Arqash kóldiń boyında?.. Qoy, ol jaǵın bunda eslew gúnalı..,

Jıladı, jıladı, hayal jıladı,

Jas topıraqtı búrip, sıypap-sıladı. Qırıq jıllıq mumiyamuhabbat sheri Qorǵasınday erip aqqan boladı.

Jasıraǵı óksir "ákejanım" dep,

"Bir kórip, erkelep toyalmadım" dep. Al men ókinemen bul hayallardıń Hásiret tereńligin jazalmadım dep".

Ana, kız qanshama mánziller asqan, Qansha vokzallarda "kólik awmasqan", Arzıw-árman menen izlep kelgeni Diydar kórmeslikke bekinip "qashqan".

Vrach ayttı sonda: "Rahmet sizge,

Ne de bolsa izlep kelgenińizge...

Ol ájayıp gózzal bir insan edi, Kútilmegen iske qıynaldıq biz de:

Telegramma berip, shıǵıpsız jolǵa, Aytıp edik, qattı quwandı sonda. Hátte búlbil bolıp sayrap jiberdi. Biraq jansız jatır kórsek azanda...

Mınaw qaǵazların, orden, medalın Estelikke saqlap júriwge alıń". Qaǵaz arasınan shıqtı bir súwret,

124

Artqa jetelegen adam qıyalın.

Súwret tozǵan, qaǵazı da sarı dım. Ekewi suwǵarar qawın qarıǵın. Kózlerinde kúlki, jaslıq nurı bar, Iyt hasılı Muskattı da tanıdım...

Vrach aǵay ashıp stol tartpasın, Bir kasseta magnitofon lentasın Aldı da, dawısqa qoyıp jiberdi,

"Sen yar qal endi" niń sherli namasın.

Izinen qosıqlar oqılıp ketti,

Kewiller unırap, sógilip ketti.

Jaralı júrektiń ármanlarınan

Sabır kásalarım tógilip ketti:

ONÍŃ QOSÍQLARÍNAN

Jap boyında jawdırap, Sútilmek gúllegende, Jazdır ılaqlarıńdı, Jayayın, anam meniń, Boyında Kegeyliniń Sheńgeller gúllegende, Íshqıńda búlbil bolıp, Sayrayın, yarım meniń.

** *

Tar okopqa jamǵır suwı tolǵanında, Úyde tezek jaqqan otıń jılıtar, ana.

Jaw shebinde men boranlap qalǵanımda, Shinelimdi tanıs qolıń qımtar, ana.

125

Gúzar joldan atlar barar,

Jalın samal tarap ǵana.

Bos dizginli torı atqa

Sen jılaysań qarap, ana.

Tórt doynaǵın aq kóksime Bassam deyseń, yarım meniń. Márdana bol, qoy óksime, Yarım meniń.

Kewil baǵında toy qılıp,

Jazıp shashıńnıń túydegin,

Ash kózińdi toydırıp,

Súymedim, yarım meniń.

Qattı samallar arqadan eskendi, Túsimde kórip janım seskendi. Kólge ımırt túskendey kózińdi, Burdıń mennen júzińdi, yarım meniń.

** *

Duz nesip tartqan quwıstı elge, Qaytqan quslar qonadı kólge. Kanatı sınıq bir jalǵız ǵazban, Jawtanlap kókke moyının sozǵan.

Aqsham aq besik tayanǵan anam, Tún uyqıdan tórt oyanǵan anam, Bawırıńdı kábap ettiń be,

Jolıma karay-qaray kettiń be?

Aq bilegin dastanǵan yarım, Aq dastıqqa jas tamǵan yarım.

126

"Qara xat" alıp, jesir qaldıń ba? Aq júzińe qollar saldıń ba?

** *

Taw basınan bult awǵanda, Tómende sel jawar bolar. El basına kún tuwǵanda, Er namısqa shabar bolar. Ot ishinde qalsa Watan, Jigittiń jan jarasınan Appaq qarǵa qırmızı qan Aǵar bolar, aǵar bolar.

** *

Atakalarda birge juwırdım, Oqlar tiygende birge jıǵıldım. Birge tońdıq muzlı boranda, Qalalardı jawdan alarda.

Endi nege mensiz uyıqlap atır, Ne jazıǵım boldı olarǵa?..

** *

Qar jawǵanda shar buzıp shıǵamız dúzge,

Sona-súylin dus keler nesibemizge.

Shikelimnen tart meni, Muskat iytim,

Qozǵalarǵa shama joq bizde...

** *

Esik aldına ekewimiz ekken Kawın pisipti, jarayın, yarım. Kúlip-oynap túsime bir en, Toyıp-toyıp qarayın, yarım.

127

** *

Er jigitke eljirep, Ídıraw uyat, ana. Appaq jawlıǵıńnıń Bir shetin uzat, ana.

** *

Ayaqlarım bolǵanda edi,

Jeldey jelip barar edim, anam meniń. Eger qollarım bolǵanda edi, Shashıńdı sıypar edim, yarım, seniń...

14

Tań aldında qayttım úyge awıldan, Jalǵız baratırman sol soqbaq joldan, Keshegi sumlıq sóz,—soldat taǵdiri, Qosıqları uyqı bermedi maǵan.

Bular qosıq emes, júrektiń qanı, Er jigittiń at basınday ármanı. Bunda bar urıs degen jawız bálege Nálet oqıp atqan insan hújdanı.

El dep etik sheshpey qan keshkenleri, Awızlıqlı attıń suw ishkenleri. Watan muhabbatı,

Jawǵa óshpenlik,

Jigirma millionnıń jan keshkenleri.

Analardıń aqsham jollarǵa shıǵıp, Bozlawları jasqa jawlıǵın sıǵıp, Qawıshpaǵan kushaq,

Jesir dastıǵı,

Qarındastıń sıńsıwları qamsıǵıp...

128

Jalǵız baratırman. Júregim sızlar.

Jımıńlasıp, tıpırlasıp juldızlar, Uyasında tań uyqıdan oyanıp, Ushıp ketip atqan quslarǵa usar.

May nápesli báhár, kógis átirap. Mine tanıs mánzil kewilge inaq. Sheńgel qońırawlaptı, gúllerin tógip, Buzılǵan uya tur, qusı joq biraq.

Ya ájep, tábiyat ne degen bilgir! Bul násilge sarań qus—edi búlbil. (Olardı shımshıqtay kóp jaratqanda, Talant qádiri bolmas edi jerde bul.)

Ya insap tábiyat ne degen ádil! Sheńgel tikenekke pitken sulıw gúl. Tawısqa tús bergen, dawıs bermegen, Shıraydan salıwsız xosh hawaz búlbil.

Biraq elespesiz usı qus eger Sayrasa, kewlinde ashılar gúller. Túrin kórmey onı maqtap jırlasar Qanshama shayırlar, júyrik qálemler.

Sóz bar: gúl ıshqında sayrarda bul qus Óz júregin shoqıp qanatadımıs. Sóytip bolıp, tań atqansha baǵlarda

Dártin sayrar deydi bir tınbay bayǵus...

Bul bir muxaddes qus hámme jerde bar. Hár baǵdıń xosh hawaz búlbili bolar. Ashıqlarǵa muqlas,

129

Shayırǵa sırlas,

Baǵ tapbaǵan jerde shengelge qonar...

Tikenge tırnalıp ol uya salǵan, Qara dawıl onı buzıp ushırǵan.

Óz násilin qorǵap ólgen qustıń sol, Birli-jarım pári ilinip qalǵan.

Jetim qalǵan sarı awız palapan, Qaydan sezsin ne ekenin alaqan? "Eger túsip ketsem, juwap bereseń!" Dep ele shúykildep turǵanday maǵan...

Sonnan berli qaysı elge barsaq da, Qay baǵda búlbilge qulaq salsam dá, Awıllasın tanıp sol bala búlbil,

Sayrap tur ma dep qalaman men sonda.

Hám esleymen tıńlap onıń namasın: Buzılǵan uyasın,

Essiz anasın.

Kırıq jıl óz oshaǵın kórmeske jazǵan, Dilgir mútáj soldat júrek jarasın. Esleymen anamnıń qayǵı-nalasın, Joqlap urısqa ketken úlken balasın. Esleymen sol ómirzaya juldızday Qansha aynalardıń sóngen shırasın.

Esleymen esitsem búlbil namasın, Arqashtaǵı kóldi.

Paxta arasın.

Qara kózi kólge ımırt túskendey. Tuńǵısh muhabbattıń mehrigiyasın,

Hár kimniń menshikli kewil baǵında,

130

Oylayman, búlbil bar hámme waǵında. Insan hásiretin, shadlıq, ármanın

Tárip eter ol sayraǵan shaǵında...

Dúnya házir arasatlı, topanlı,

Oǵırı húreyli, esi alańlı.

Ol qáwip-qáterli sheńgel astında

Qurıq basqan búlbildiń uyası yańlı.

Buzıwǵa qast etip dawıllar keler,

Sel-burshaǵın aydap jawınlar keler.

Saǵallar súykener,

Jılan órmeler,

Kóz-qulaq bolmasań biz oǵan eger.

Sarı awız, temir qanat palapan, Eplep uslar onı epsiz alaqan.

"Eger tusip ketsem, juwapkerseń!" dep, Shúykildep turǵanday tuyılar maǵan...

Yanvar, 1987-jıl. Nókis

M A Z M U N Í

Ibrayım Yusupov

Qosıqlar

Jol samalı.

Sáwbetli aqsham.

Tájiriybe tamshıları.

Watan.

Siz máńgi barsız.

Men qalada okıǵanda.

Jahan ustinde.