Ibrayim Yusupov - Alasatli dunya bul

111

Jaz aqshamı úyge qayttım túnletip. Arqashtaǵı awlaq kóldiń boyınan, Háwlirip, seskenip baraman ótip.

Jazǵı tún, kemtik ay sáwlesin shashar, Bir úyrek ústimnen suwsıldap ushar. Sıńsıp jılap, shashın jayıp awlaqta, Suw boyında otırıptı bir nashar.

Bala júrek úrikken shımshıqtay dúrlep, Qamıs tasasınan qaradım serlep. Anam aytar edi elege deyin, Arqashtaǵı kólde suw peri bar dep.

Jasırınıp túyesińir búgine,

Gá buqqıshlap, gá qarayman tigine. Aydıń jaqtısında anıqlap qarap, Kózim jetti peri emesligine.

Jaǵısta otırǵan shashların tarap, Meniń ushın hámme periden zıyat. Kórgende Qısınshaq, awlaqta batır,

Qanday pák, gúnasız tuńǵısh muhabbat!

Qorqıtıp almayın degen oy menen, Áste qosıq aytıp bara berdim men. Ol háwlirip biraz qarap turdı da, Jıldam maǵan qaray juwırdı birden.

Juwırdı kútkendey qushaǵın ashıp, Men albırap qaldım aqıldan sasıp. Jaslı kózin júzlerime úykelep, "Janım" dedi meni bawırına basıp.

Aq bilegi moyınıma asıldı,

112

Qolan shashlar júzlerime shashıldı. Kózlerimnen qushırlanıp súydi de, Jumsaq kókiregine qoydı basımdı.

Ay soqbaǵın kólge tósep gúmisten, Ańsaǵanday ashıqlardı súyisken. Júrek tuwlap, bas aylanıp baratır Sút tatıǵan bir jaǵımlı iyisten.

Óńim be, túsim be, —ayıra almay, Bir de sóz aytıwǵa batılım barmay, Tuńǵısh muhabbattan toyat awsadı Bala kewlim túlep ushqan suńqarday.

Xat túspegen qaǵazdayın aq edim, Jigitliktiń gúnasınan pák edim. Íssı qushaǵınan bosansam biraq, Ayaqların onıń qushajaq edim...

Bes ay boldı kelgen edi "qara xat", Shańaraǵı kúyrep, bolǵanday opat. Uyası buzılǵan qustay bezigip, Ílaǵadı taza jesir periyzat.

Aqsham jalǵız qaytsa arpa oraqtan, Bir búlbil sayraptı sheńgellik jaqtan. Muǵallimniń atın aytıp shaqırıp, Tikenge tırnalıp izlewge shıqqan.

Aytpasa da bildim, ne bolǵan halı: Qamıslıqtan shıǵıp qam semiz sarı, Kól boyında onı uslap alıptı, Kiyimi jırtılǵan, kewli jaralı...

113

Kókiregin qımtap, kelip ózine, Júzin basıp súykep meniń júzime, Suw boyında súyew bilip otırdı, Qısınıp, jubatıp aytqan sózime.

Balalıqtıń muńlı elesli túsi, Ele kóz aldımda ushırasıw usı.

Qulaǵımda, qızın jubata almay, "Kelin!" legen enesiniń dawısı.

Ol ketti, men qaldım suwdıń boyında, Suw peri sıyqırlap ketkendey sonda. Bas aylandı baxıt suwın ishkendey, Sırlı bir kúsh húkim súrip oyımda,

Tún dep húreyleniw shıqtı yadımnan, Kewil tarlarımdı tırnar "Adıńnan", Awlaq kólge shomılǵanday juldızlar, Samal "ashıqsan" dep sıbırlar maǵan.

Dúnya qápelimde ketti ózgerip, Urıs pitkendey, hámme úyine kelip, Búlbiller sayrasar bala kewlimde, Yoshlı shayırlıqtıń háseri enip.

Kóp ótpey zım-ǵayım boldı kelinshek. Kimler ayap, kimler tokıdı ósek. Meniń de sırımdı sezdi hayallar, "Tabelshik balada ózgeris bar"... dep.

Tatlı azap tartıp júdedim azıp, Pútkil dúnya bos qalǵanday qulazıp. Túsimde kóp sandıraqlar ekenmen, Júrdim dápter tolı qosıqlar jazıp.

114

Arqashtaǵı kólge kelemen keshte, Uzaq otıraman ıńıldap áste. (Kútilmegen sol jolıǵıw aqshamı Elewreter ele túskende eske...)

Keldi kól boyına bir kúni anam, Qamıs tasasınan qaradım oǵan. Saqqa júgindi de, pilte sham jaǵıp, Aytqan sózi bir-bir esitildi maǵan:

"Suw iyesi, aynanayın suw peri! Jınısıń hayal ǵoy, sen aya meni. Duwalasań meni duwala, janım, Kórdim dep hesh kimge aytpayın seni.

Men kelinshek bolıp túsken zamanda, Keshte suw alıwǵa kelgende bunda, Altın taraq penen shashıńdı tarap, Otırdıń ǵoy talay kól jaǵasında,

Zeynińe men hasla tiymeyin seniń, Shomılsań qasıńa kelmeyin seniń, Tilla árebegim ákeldim saǵan, Shaqırma túnlerde balamdı meniń.

Úlken balam urısta kóp waqtan beri, Túslerimde kelip jubatar meni. Janımdı bereyin, kúniń bolayın, Kishkeneme tiyme, janım suw peri!".

Dep anam jalınıp kózin jasladı, Tilla árebegin suwǵa tasladı...

Sonnan berli dúzge ketip túnlerde

115

Kólge kelgenimdi qoya basladım.

Esittim, jas jesir awıldan ketken, Atası kelipti tórkini betten, Aqlıq qızın alıp qalıp enesi,

"Baxtıńdı ashsın" dep ruxsat etken

Júrek ırıq bermey aqıl-sanaǵa, Sonnan baslap usamadım balaǵa. Bir ǵáletiy qus uyalap kewilge,

Sayrar sulıw, shiyrin, dártli namaǵa...

10

Áy, toba, qoya ber adam degendi, Qayda ózgertse de mákan degendi, Uwız-iyni qurıp saǵınar júrer, Kindik qanı tamǵan watan degendi.

Koya ber usı bir shayır degendi, Eljiretip júrek-bawır degendi, Sheńgelin gúl eter, shımshıǵın—búlbil, Usı bir usqınsız awıl degendi.

Bir túp tal kórse de oǵan jańalık, Bir ǵarrı sóylese,—tursı danalıq. Dáwranday elesler urıs waǵındaǵı Kırq jıl arjaǵında qalǵan balalıq...

Qálem janǵa tiydi tún boyı jazıp, Awıldıń hawası janıma azıq. Azıraq bas samallatıp qaytayın, Sırtqa shaqırıp tur báhárdiń sazı.

Atızlarda shigit egisi qızǵan,

116

"Arba jol" dápterdey tabalar sızǵan. Isti tındırıp júr úsh-tórt traktor, Órden-ıqqa shabar brigad jazǵan.

Shashaw salǵan shópker jaylar háńkiyip, Teleantennalar shoshayar biyik.

Baǵ—hárem joq bolǵan, Mallar baylanǵan,

Jerler kebirlegen taz kebin kiyip.

Turmıs jaman emes, qurǵın kópleri, "Mashın", "motocikl", "aqsha" gápleri. Eńbek eter, tabıs tabar, tek ǵana Urkip ushıp ketken insap kepteri...

Klub, monshalar joq, kaǵazda qalǵan, Ne salsa, basshılar ózine salǵan. Isker qollar suwıp, birazdan beri Tabısıp ketkendey shın menen jalǵan.

Atızǵa shıqpaǵan ele adamlar, Ferma betke úsh-tórt hayallar barar. (Háy, tabelshik bala, qosıq oqıp ber, Dep nege súykimli oynamas olar?...)

Mektep qońırawı keler qulaqqa, Meni shaqırǵanday balalıq jaqqa. (Kishkene bolsa da, ájjedey appaq, Biziń mektep taza edi-aw biraqta).

Bilgir hám azada, bek tutqan ózin, Abıraylı edi-aw muǵallim biziń. (Házir bolsa, brigadir olarǵa Paxta tergizip júr aǵartıp kózin...

Awıl awlaq eldey, zeyin jiberseń.

117

Sımǵa qonǵan qarlıǵashlardı kórseń, Yoshlı kompozitor qara tuch penen Jazıp ketken "Báhár" notası derseń.

Burın bódeneler jońıshqalıq betten Sayrar edi. Bári uwlanıp pitken...

Hind elshisi—ala shapan ópepek, Álhábbiz, saq júrip bul kúnge jetken!

Samal lám topıraqtı keptirip demde, Shańlı perde tuttı sáwleli kúnge.

Bir shayqus ushıp júr qalqıp asıqpay, Góne ırash, sheńgelliktiń ústinde.

Bir qıymas birewim qalǵanday dúzde, Kelmedi dep giyne eterdey bizge, Kewil qáterime táselle berip,

Keldim sol uyanı kórmege tezden.

Palapan joq, barsam táńirge jazıp, Biziń menen qatnasıǵın tıyǵanday. Qayttım bos uyadan kewlim kulazıp, Taborınan qalıp qoyǵan сıganday.

Jónekey jubattım ózimdi sonda; Bala búlbil qanat baylap, azanda — Ushıp ketip uzaqlarǵa uyadan, Sayrap júrgen shıǵar bir gúlistanda...

11

Hám burıldım úsh túp ǵarrı tal betke, Biz oqıǵan mektep ornı bar betke. Qublasında kól boyınan qashıqlaw Muǵallimniń úyi turǵan álbette.

118

Ol jaylardıń ornı házir egislik, Japtıń jaǵaları otlaq kógislik. Soqbaqlar joq, mázi oyımda qalǵan, Kól hám sayızlanǵan, boyı tegislik.

Sol balalıq zaman yadıma tústi, Sol ashıqlıq árman yadıma tústi. Sol bir joq perige jalınıp atqan Marhum áziyz anam yadıma tústi.

Tuńǵısh muhabbatım—jaralı elik, Kóz aldımnan óter kórinis berip. Qıyalımdı serpip qızıl "Jiguli", Sol máhál toqtadı tusıma kelip,

Xanatlas kóylegi shoqtay lawlaǵan Bir Sánem tústi de, betledi maǵan. Qıyalımnıń qıyadaǵı tórinde

Bir ańsawlı eles tústey oyanǵan.

Kórdim arıwlıqtıń tolıp-tasıwın, Ayaq basıwın ayt, ayaq basıwın! Tuwılǵanda súyinshi sorap úyinen, Jegenim esimde maysók shashıwın.

Yadımda quwırshaq oynaǵanları, Kempiri ólgende jılaǵanları. Kanikulǵa kelsem, bir jola mennen Negedur anasın soraǵanları...

Jıllar shapqan attay óttiler demde. Seyil payıtı bir dem alıs keshinde, Shayqalıp qız bolǵan bul qarındastıń Zaldı awzına qaratqanı esimde.

119

Serpilip zer naǵıs saxna perdesi, Kewillerdi biylep ıshqı zerdesi, Bult artınan kóringendey tolǵan ay, Shıqtı jaynap kórkem óner erkesi.

Hawazında barday bulaq sıldırı, Maqpal jumsaqlıǵı, gúmis sıńǵırı. Qara kózi kólge ımırt túskendey, Taldırmash boyında taldıń súmbili.

Kózlerim saxnada, qıyalım—alıs, Shabırsıp atqanday qayǵı, quwanısh. "Usamasań tuwma" degen sózdiń sol Uqtım mánisinde joqlıǵın shalıs.

Izlep tawıp sonda saxna artınan, Mańlayınan súyip, quwandım oǵan. Anasınıń biz xabarsız turmısın Aytıp bergen edi qız sonda maǵan.

Aytqan, arjaǵında Ámiwdáryanıń Anası jańadan turmıs qurǵanın. Eki ul, bir qızı bar eken onda, Ayttı awılǵa kelip-ketip turǵanın.

Ayttı: "ájem bayǵus óldi ármanda, Bir uyada jalǵız qaldım men sonda. Anam alıp ketti meni úyine,

Hám mektep pitirdim júrip solmanda.

Nesip etti qosıq, muzıka maǵan, Konservatoriya pitti sońınan.

Turmıs qurdım, bir ul, bir qızımız bar,

120

Kúyewim sázende, ájayıp adam..."

Mashinadan túsip jetkenshe maǵan, Hámmesi hápzamat keshti oyımnan. "Aǵa" dep atımdı aytıp, kúlimlep, Pák názeri iybe menen qaraǵan.

Sol tanıs jaǵısta otırıp keshte, Ótkendi asıqpay túsirdik eske. Aytıp berdi qara kózli qarındas Bir ájep hádiystiń tariyxın áste:

12

Ayttı: "Shayır aǵa, esit, miyriban! Bir suwıq shınlıqtı aytayın saǵan, Taǵdir oylap tapqan tosın islerdi Tapbas deymen eń bir sumlıqlı adam.

Urıs pitkeli qırıq jıldan da kóp boldı, Qansha úmit gúllep, qanshası soldı. "Qara xat" alsa da kansha analar

Ulı kiyatqanday qarawlar joldı.

"Meni jalǵız taslap, ólip kór, qáne!" Degenimde ájem kúlimlep bále,

"Ákeń tiri ǵoy..." dep, shashımnan sıypap, Kózin súrter edi jasırıp jáne.

Joqqa isenbeymiz siz benen biz de, Biraq men tán berdim sol aytqan sózge. Júrek sezimi ana degen adamnıń,

Men bilsem, qanday da jaralǵan ózge…

Bul hádiysler uǵras kelmes aqılǵa, Usap keter bálkim ertek-naqılǵa.