Ibrayim Yusupov - Alasatli dunya bul

91

Teńizden jaǵısqa shıǵıp sáhárde, Bar ǵázebin jıyıp, ol bir máhálde, Tilla tajı shıǵar kúnge shaǵılısıp, Qúdiretli Poseydon mindi qáhárge.

Olif aǵashına Gefes saplaǵan

Úsh tisli shanıshqısın nıq tutıp bárda Gúrkirep shaqırdı Qara dawıldı, Hám de buyrıq berdi bılay dep oǵan:

"Háy, Dawıl, sen qorqınıshlı ses penen, Kóteril aspanǵa qattı kúsh penen

Hám de mınaw qayır tepken jaǵıstan Duzlı shańdı quy adamlar ústinen!

Masayrap olar dım háddinen astı, Jawızlıqtıń qulıplı esigin ashtı. Juwhaday simirip teńiz, dáryanı, Dúnyanı qurtpaqshı ǵárezi-kastı.

Bul ne shımshıtırıq, arasat zaman, Suwdıń astın-ústin biylegen adam. Teńizdi pataslap, maylar aǵızıp, Jamanlıqtıń shegin asırdı mudam.

Suw astında jarıp bir bálelerin, Neshe ret kememdi awdardı meniń. Janǵa tiydi jawız Zevs jaratqan, Kılwaları eki ayaqlı bendeniń.

Jamanlıq oylaǵan jaqsılıqlarǵa,

Ǵázep jollayman bul insapsızlarǵa! Sonday ósh alınsın, tariyx túńilip, Ál-áwladı nálet aytsın bularǵa".

92

6

Kúdiretli pármandı esitip Dawıl, Qara qanatların kóterip awır, Qumshawıt jaǵısqa shıqtı teńizden, Qara quzǵın awsap turǵanday awın.

Áste qanat qaǵıp oyattı jeldi, Húwildep jabayı samallar keldi. Oynaǵanday bir-birine qum shashıp, Bir sumlıq islerdi basladı endi.

Ala shańǵıt ıssı ańızaq esti, Atızǵa aǵın suw jolların kesti, "Apat kiyatır" dep jılar ızınlap,

Jap boyında kuwraq qamıslar sesti.

Qarsı qaraǵannıń kózlerin jaslap,

Egis jerge qumnıń "kırmanın shashlap" Jasıl oypatlarǵa, baǵ-shámenlerge Quyın kirip keldi shańǵıttı baslap.

Gulistanǵa dónip ǵır-átiraplar, Aǵın suwǵa tolıp kanallar, japlar, Jatar edi jaynap kańnen kápersiz, Beyishtey qulpırǵan jasıl alaplar.

Xalıq onda abadan turmıs keshirer, Túrli egin egip, baǵlar ósirer. Shınarlardıń salqın sayalarında Payızlı dem alıp ayaq kósiler.

Enbek eter, sánli sháhárler qurar, Dáryalardı bógep, shóllerge burar.

93

Jarıspaqqa baylıq quwıp birazı,

Dúnyanı jayınday jutıwǵa tayar...

Dawıl basıp bardı shańǵıt suwırıp, Adamlar úyinen shıqtı juwırıp, Áste-aqırın soldı ǵúmshalı gúller, Ekken egin sabaǵınan kıyılıp.

Kóterildi jerdiń izey suwları, Kuwradı shabdalı, erik baǵları. Kebir ashıp hasıl topıraq oypatlar, Duzlı shańǵıt penen kómildi bári.

Jer shólge aylansa tek mázi keber, Qaytıp dártke asar suw berseń eger. Al mına shanǵıttan kansha ellerdiń Egis jerin bir qarıstay duz kómer.

Dıyqan jer ege almay kózin jasladı, Baǵmanlar ah shegip baǵın tasladı. Kútilmegen bul apattıń aldında Ilim, aqıl, hiyle dártke aspadı.

Tandır háwirindey samallar esti, Aǵashlar kuwradı, búlbiller ushtı. Jılasıp neshe júz abat awıllar, Ata mákanınan serpilip kóshti.

Sháhárler tım-tırıs, jım-jırt dalalar, Qaplap ketti qarabaraq, soralar. Sawdası tarqaǵan bazarǵa usap, Iyesiz qańırap kaldı qalalar.

Izeykesh aqpadı, tarnaw tıǵıldı.

94

Sasıq (uwlar qurt-qumırsqa shıbınlı,

Ǵarǵa qonıp shırsha taslı minarǵa, Mıń jıl turǵan estelikler jıǵıldı...

Ay-hay, bul jaǵısta bar edi dáwran! Kórgen tústey bári ádira qalǵan, Tábiyat bergendi insap qurıtıp,

Óz peylinen onıń qarǵısın alǵan...

7

Zamanlar artınan ótti zamanlar, Keldi jańa áwlad—jańa adamlar. Olar bizdey kómeshine kúl tartıp, Osamaslıq etpes, insaptı ańlar.

Olar "tek te ózim bolayın" demes, "Dáwran keldi, házlik qurayın" demes, "Ózimniń shóllerim suw ishse boldı, Teńizler qurısa, ilayım" demes.

Tek ózi jasaǵan jerin oylamas, Tek ózi shomılar kólin oylamas.

Biyik minberlerden ǵamqorsıp sóylep, Tek óziniń kórer kúnin oylamas...

Kórdi olar ne is bolıp atqanın, Shalqar teńizlerdiń kewip atqanın, Talan-taraj bolıp dárya suwları, Paydasız qumlarǵa sińip atqanın;

Bir jaqlarda suwlar tasıp atqanın, Jayǵastıra almay sasıp atkanın, "Azıraq ber" desen, kaltırap-kaksap, Kartanı bawırına basıp atqanın...

96

BÚLBIL UYASÍ

Poema

Júrek jarasınıń qanı menen ol Quslar dúnyasına baxıt keltirgen...

G. Geyne.

Sheńgelge qonǵan búlbildiń

Shımshıq qurlı sáni bolmas.

Berdaq.

1

Qanıńday shıraylı sheńgel gúlleri! Jupqa oramal jayıp ketkendey kızlar. Sol sheńgel astında kóp kúnnen beri Ózim kórip júrgen qus uyası bar...

Kózge ısıq Kegeyliniń jaǵısı, Tuwıp-esip, shańda oynaǵan jerim. Muzam menen tal astında tabısıp, Tuńǵısh muhabbattı jırlaǵan jerim.

Onda anamnıń ısıq júzi, dawısı, Onda doslar zamanıma enshiles. Úlken joldan shette awıldı usı

Kórip turmasam hesh kewlim kenshimes...

Ketip baratırsam tanıs soqbaqtan, Qulaqqa bir hálsiz ses kelip jetti. Palapan eken ol shıyqıldap atqan, Ayanıshtan janım seskenip ketti.

Uyası buzılǵan shóbi shashılıp, Sheńgellikke kirdim tırnalıp áste.

97

Sarı awzı topıraqqa basılıp,

Jerde jatır kus balası náreste.

Upledim qondırıp alaqanıma,

Shımshıq deyin desem, basqaraq onnan. Jatır jalǵız máyek qabıǵı ǵana.

(Netken qus bunshelli násilge sarań!)

Uyanı jónledim shóp terip jerden. (Saǵal súykengen be, samal buzǵan ba?) Eplep uslap epsiz qollarım menen, Palapandı saldım óz uyasına.

Ol óz besiginiń jumsaq qawızına Bólengen baladay emishek sorap...

Awzım menen suw tamızdım awzına, Qurt ákelip salsam jutpadı biraq.

Anası kayda eken? Nege kelmeydi? Ya bayǵus qurt izlep júrgen be eken. Atasın aytpay-aq qoyayın meyli.

("Ákeniń jaqsısı jezdedey" degen...)

Qanıńday shıraylı sheńgel gúlleri! Sonshelli tikenli, sonshelli dilbar. Tanıs Soqbaq penen men sonnan beri Sol uyadan alıp turaman Xabar.

Bir barsam, qanatı shıǵıp palapan, Talpınıp ushıwǵa talwas etedi. Bazda barǵanımda sol bir uyadan Biytanıslaw bir qus ushıp ketedi.

Shımshıq deyin desem, onnan ǵawıraq,

98

Men kórgen quslarǵa qatnaslı emes. Turi boz torǵayǵa megzes táwir aq, Biraq poshshabayday shotbaslı emes...

2

Terekli el boldı biz ósken óńir. Biraz erik, shabdal baǵı bar edi. Olar erte báhár ashqanıńda gúl, Tún boyı búlbiller sayrasar edi.

Názik gúl juparı ańqıp túnlerde, Júrer edim jalǵız baǵlarǵa shıǵıp. Bala kewlim ańsap álle kimlerdi, Búlbil sestin tıńlar edim ıntıǵıp.

Sonday sulıw, sonday sırlı ún menen Olar tamıljıtıp sayraǵan waqta,

Sáwbetles bolǵanday "Mıń bir tún" menen, Qıyal súrer edim júrip awlaqta.

Bir iláhiy qustay ózin sır tutıp, Búlbiller kórinbey sayrasar uzaq. Tıńlar edim barlıǵımdı umıtıp, Qanday qus ekenin kórmedim biraq.

Al jazda quslardıń shoq sayrawında Onı esitpedim. Qayda joǵalǵan? Biraq bir muǵallim boldı awılda, Búlbildiń dál ózi bolıp "sayraǵan"

Awılda háwesker konсert bolǵanda, Duwtar shertip, tambur shalar edi ol. Jurttı duw kúldirip ısqırıp sonda, Aynımaǵan búlbil bolar edi ol.

99

Bazda kolxoz palızınan túnlerde Biz uyatsız qawın urlap jer edik. Búlbil sayrap ketse qaysı jerlerde, "Muǵallim keldi" dep zıp berer edik.

Ákelgen dáryanıń arǵı jaǵınan, Kúygelek kóz kelinshegi bar edi. Qosıq aytqan waqta xosh hawazınan Ay tuwıp, juldızdı saǵınar edi.

El abat, baǵlarda ashıldı gúller...

Biraq urıs baslandı hámmege málim. Awıl tolı tasırlaǵan jigitler

Bári urısqa ketti, ketti muǵallim.

Qaldı eki qabat jas kelinshegi, Kózi dóńgelenip jaǵısta jılap. "Jolǵa aydan qarap kútemen" dedi, Jawdı jeńip, aman keliwin sorap.

Kegeyli boyında xalıq ıǵın-jıǵın, Jigitler kemege mindi pesinde. "Búlbil" sayrap ketip, Muskat iytiniń Suwǵa sekirgeni jurttıń esinde...

Urısqa baratırǵan tabelshik aǵam Taslap ketti "asha tayaǵın" maǵan. Óńkey qız-kelinshek penen bizdaǵı Jumısqa jegilip, qaldıq oqıwdan...

3

Jalǵız máyek salıp qurıq basqanda, Bir ıntıqlı sezim juwırıp kanǵa, Erik náwshesindey júregi qustıń Miyrim bulaǵına shomılar sonda,

100

Qus niyeti dúziw, ıklası kalıs,

Bawırı eljirep, tabar jubanısh,

Boyınsunıp jaratılıs zańına,

Uwız iyni qurıp jatadı bayǵus.

Sheńgel arasına uya salǵanda, Tiken tırnamaǵan jeri qalǵan ba. Sol sızlap awırǵan jaralar pitip, Jata berdi uyqılı-oyaw solmanda.

Jubayı qurt uslap awzına saldı, Bazda sulıw sayrap kewilin aldı, Sheńgel qorǵap onı tikeni menen, Kún ısıǵan waqta sayasın saldı.

Bazda qáwip-qáter kelgendey bolar, Túnlerde qızıq tús kórgendey bolar. Baǵda ushıp-qonıp, palapanına Sayrawdı úyretip júrgendey bolar.

Máyek shayqap, waqtın-waqtın qozǵaldı, Kúndiz shuwaq, aqsham ayaz ızǵarlı. Gúbelektiń qanatınan oyanıp,

"Kustıń uyqısınday" degen sóz qaldı.

Qurq basqan quslardıń sabırı zıyada, Azıp-tozıp sarǵayadı uyada.

Sepkil máyek bir kúnleri jarılıp, Qus násili shıqtı jaqtı dúnyaǵa.

Anası eljirer shúkir etkendey, Jubayı da maqsetine jetkendey, Sayrar jaqın jerde sheńgelge qonıp,

Shadlıǵın járiyalap, súyinshi kútkendey…