Ibrayim Yusupov - Alasatli dunya bul

2

Keń kógildir dúnyaǵa kóz qamasar. Jer qayısqan qalıń tuyaq dúbiri Atar tańnan batar kúnge ulasar.

Hesh pursat joq, sál tınıǵıp, toqtawǵa, Jol qoyılmas albawlıqtı aqlawǵa.

Sert aytqanbız: júzimiz shań bolsa da, Ar-namıstıń tazalıǵın saqlawǵa.

At eziwin jırtsa temir awızlıq,

Birew ańlır "alsam—dep—bir bawızlıq". Birewler der: sumlıq ǵoy bul oyanǵan Insap penen Hújdan degen jawızlıq. Tatlı túsler kórip jatqan jerinde,

Kim turǵızdı bul ekewdi búginde? Sál oyansa sharap berip, saz shertip, Qoyıp edik uyıqlatıp baǵ tórinde..."

Bir mánzilge jetiwge jurt talaban, Aǵıp barar jer qayısqan alaman. Shań suwırıp, kóz ashtırıp qaratpay, Pátli samal attıń jalın taraǵan.

"Qaysı jerden izge qaytar eken?" dep, Birazlar tur kóz astınan qaraǵan. Kańıltaq er ǵayzap tirkis taqımdı, Kóp ishinde men de ketip baraman...

Atlar keler aq kóbigi tamshılap, Zaman keler atımızdı qamshılap. "Ot basında tınıǵıp ket, shayır!" dep, Shaqıradı Poeziya—shamshıraq. Shayır bayǵus awsadaǵı ańsarı, Ketip barar esitpegen jansırap. Muzam sonda tońqıldar ot basında,

"Dım qurısa ketpedi aw—dep—hal sorap".

3

—"O perishtem, shayırlıq yosh arıwı! Kórmeyseń be at kúsh bermey barıwın? Aylanarman suwıǵan soń azıraq

Er ǵayzaǵan taqımlardıń qarıwı".

—"Olay bolsa, bar kete ber aǵımda, Endilikte meni izlep, saǵınba. Jalınlaǵan jaslıq otıń sóngen soń, Neme emseń pensioner waǵıńda..."

Fevral, 1985-jıl.

SÁWBETLI AQSHAM

Á. Nuraddinge.

Tal astın tazalap tósek sal, jora, Ol jer óz aldına hawalı bolar. Úsh kópshiktiń birin óziń al, jora, Ekkisi qonaqqa dawayı bolar.

Sensiz kewlim bóktergisi awıq-tı, Doslar gurrińlesken aqsham zawıqlı. Búgin qurdas asqan túye tawıqtıń Júweri gúrtigi mazalı bolar.

Gápke shorqaq, bıdım-bıdım keleseń, Biraq sózge tereń máni bereseń. Qatınǵa súykenbey júrseń óleseń, Sondayda arqańnıń qozarı bolar.

Sóz aytsań gápińdi baltaday saplap, Kúliwiń bar ıqlas penen hallaslap, Kátqudalıq etseń ákeńe usap, Shesheńe de tartqan tamanı bolar.

4

Besjap boyı balalıqtıń mákanı, Tabanlarda bir soqpaqtıń tikeni. Jasta—urnıqqır, házir—tek til ekeni, Bunnan Ulbiykeiiń xabarı bolar...

Ómir súrip bul ǵániymet dúnyada, Dos arttırǵanlardıń baxtı zıyada. Biraq seniń ornıń bólek oǵada, Doslardıń da jaqsı-jamanı bolar.

Jigit qamshı basıp júrmel torıǵa, Shıqqanda atlanıp dáwran jolına, Dos záńgiles tolar ońlı—solına, Uzaq aydasarı shamalı bolar.

Birewleri jolıńda jan órtegen, Xoshemeti jumsaq jońıshqa gúlteden, Et baylaǵan sayın ıǵbal mártebeń, Kúnlep ishten kúyip azarı bolar.

Birazı adımın abaylap basıp, Dáwlet júrip tursa, qushaǵın ashıp, Súrinseń zıp berer qayıstay qashıp, Túlkisi bar jerdiń saǵalı bolar.

Biri óttiń suwı túsken taǵam-dı Isin kórip kóp uslarman jaǵamdı...

Sóytse de, "yar-doslar" degen qoǵamdı Jamanlasań qattı zıyanı bolar.

Kútimin bermeseń daqıl dánlemes, Ózińnen de bardur, olardan emes. Tiride bir-birew qádirin bilmes, Ayta berseń túrli tamanı bolar...

5

Aqshamlassam dedim, kewlim saǵındı, Unatarman olpı-solpı jaǵıńdı.

Bileseń ǵoy baratırǵan aǵımdı, Endi tek durıs sózdiń zamanı bolar.

Basqalarǵa jaqsam diyip men yoshıp, Kópten berman túrli muqamǵa qashıp, Sen súygen jollarǵa jazbapban qosıq, Bunıń da bir kúni sorawı bolar.

Al jora, ayta ber, tıńlayın seni, Awılǵa kelmedim birazdan beri. Háwij alıp qayta qurıw isleri,

Is penen sóz, hújdan sınawı barar.

Xalıq ádil quwatlap bul siyasattı, Shınlıq jolbarısı oyanıp qattı, Ótiriktiń órelerin qulattı, Menmenliktiń endi zawalı bolar.

Awılda ózgeris bar-dı bir qansha? Salındı deysen be sovxozdan monsha? Awa, kóp kirledik, juwsaq ta qansha, Birden aǵarıwı shamalı bolar...

Kópten bul awılda aǵa bolmadı, Eltiri ton desek jaǵa bolmadı. Kóbisi hiylesiz xızmet qılmadı, Múmkin endigiler sanalı bolar...

Ǵáremetti mázi basshıǵa artıp,

Sizler hám júrsizler shópdeyin qalqıp. Biz de "shayırmız" dep Nókiste shalqıp Júrmiz. Hámme buǵan gúnalı bolar.

6

Suwımızdı baylap, shólge ashqansha, Teńiz qaytıp, bizdi taslap qashqansha, Warq-sharq penen qol shapatlap biz sonsha Biyparwalıq endi hazarı bolar.

Adam peyli azsa qurǵın turmısta, Kótere shan-sháwket, dástúr quwıspa, El enbegin emiw, para alıspa, Miynetsiz bayıwdıń ılańı bolar.

Jádigóy jılpıldap túsimli jerde, Dúmshe molla bolıp shompıydı tórde. Jańanı quwatlap, kútpegen jerde, Eskiliktiń egiz tuwarı bolar.

Ullı xalıq aǵamız rus elatı, Dástúri hazarsız, zor inabatı. Biziń úrip-ádettiń hár saltanatın Artsań qırıq eshektiń obalı bolar.

Qamshısın umıtıp ketkendey dúzde, Biziń kóp jigitler juwırar izge. Hámme alǵa shulǵıp baratqan gezde, Bul islerdiń elge zıyanı bolar.

Xabarıń bar dáwir kóz qarasınan, Tóbeńe názer sal tal arasınan! Juldız aǵar dárya kibi tasıǵan, Zamannıń sonday keń gúzarı bolar.

Ómir óter, biz qalarmız jasqada, Juldızlar sáwbetin buzbas hasla da. Bul turmıstıń kún kóristen basqa da, Ruwhıy lázzeti mazalı bolar.

7

Izzet-húrmet saqlap kisi kisige, Hadal miynet jumsap xalıqtıń isine, Hiyle qılmay hújdan tárezisine, Jasawdıń biymillet dáwranı bolar.

Atlar kisnep, tay tebistiń jumsaǵı, Arkashta otlaǵan shaǵın qumsadı. Balalıq shaq—pák hújdannıń tımsalı, Sońıra hár kimniń óz gúzarı bolar.

Doslar ańsap kelip kurǵanda bázim, Dım pákize boldı bul bergen háziń. Tepkiri bir súyem ata qorazıń Shaqırǵansha gúrriń qızarı bolar...

Aprel, 1987-jıl.

TÁJIRIYBE TAMSHÍLARÍ

Tórtlikler

Adam kewli—jolda ósken kók emen, Sayası mol, bulaq aǵar qasında. Túrli tıyıq penen, túrli qol menen Avtograflar bar jazılǵan onda.

Dúziw aǵash el mápine kerekli, Shawıp alıp, jayǵa basar sonlıqtan. Jurt aynalıp óter qıysıq terekti, Kıysıq aǵash uzaq jasar sonlıqtan.

8

—Tawdıń qara tası! Jılaysań nege? Kim seni ıdırattı, kim qapa qıldı?

—Tas bawır birewler jańa bul jerde Birewdi ayamay tas penen urdı...

Dúnya az waqtında bárine jeter, Insap paqır azǵa qanáát eter.

Dúnya bolǵan sayın Nápsi degen iyt Shınjırın julkılap, qutırıp keter.

Aqılǵa uǵras kelmes bul úlken dúnya, Ayı, kúni hámmelerge teń dúnya. Insan peyli tarılǵanda biraqta,

Eki adamǵa tarlıq eter keń dúnya.

Apat keltiriwshi qurallar jasap, Baǵındıra almaw múmkin adamdı. Hazarsız kishkene qalem menen aq "Jawlap" alıw múmkin pútkil jahandı.

Bir gezde waqıttan arzan nárse joq, Vokzalda otırsań hesh waqıt ótpes. Bir gezde waqıttan qımbat nárse joq, Poezdǵa minerde bir minut jetpes.

Kórdim Monamaxtıń muzeyde bórkin. Ol dım awır deydi (durıs shıǵar bálkim). Biraq onı, moynı sınıp ketse de,

Bir kiyiwdi árman etedi hár kim...

Astan-gesten oynap bolsa balalar, Hár zattı ornına qoyar analar.

Sol sıyaqlı, kimler dana, kim shala,— Tariyx bárin ornı-ornına qoyar...

Uqtım seni tiliń basqa bolsa da,

9

Másele tilde emes, bálkim—kewilde. Bazda qaraqalpaqsha sóylep tursa da, Birewlerge túsinbeymen ómirde...

Islemegen bastı qıynap terleme, Atlarǵa urmasın eshektiń shańı. Alma túsken menen aqmaq gellege, Ashıla bermeydi Nyutonnıń zańı.

Końısı bolıp jasar til menen qulaq, Biri birin onsha jaqtırmas biraq.

Til aytar: "Bilemen, meni súymeyseń", Kulaq aytar: "Oǵırı kóp sóyleyseń...

Xalıqtıń júregine barar soqbaqtı Tapqanlar siltewish belgi qaqbaptı. Mashaqatlar shegip, sol soqbaqtı men Taw, dúz qoymay ele izlep júripben...

Karalıq tileymen hámme qazanǵa, Qaralıq tileymen qara kózlerge. Jasıllıq—japıraqqa, qızıllıq—qanǵa Adam kewli, aqlıq tileymen sizge!

Shert, bashqurt, sıńsıtıp quwrayıńdı sen! Dúz samalı, shopan qıyalı menen Sırlasqan usı bir qodireń shópten Baslanar kúdiretli Moсart hám Shopen.

Hámme aǵzań tozar, til tozbas biraq, Múshelerdiń mıqlısı til der edim. "Tilim awırdı" dep doktorǵa qatnap, Ukol alıp júrgen adam kórmedim...

10

Hár kimniń ózinshe ólshew tası bar, Salmaǵıń ol tasqa tuwrı kelmeydi. Jeńil qelseń, ol kúliwge asıǵar, Awır kelseń, jaqtırmaydı, kúnleydi.

Kewlińniń ózinde quyash bolmasa, Kóktegi kún onı jılıtpas hasla. Kewliń suwıq bolsa, ıssılarda da Kimdur birewlerdi tońdıra baslar.

"O adamlar, men súyemen sizlerdi!» Dep biraz shayırlar tınıshlıq bermes. Fuchik dar astında aytqalı berli

Bul qúdiretli sóz qaytalawdı kótermes…

Oshaq bası sózler—tarqatar sherdi, Til hám qulaq oǵan ishteyli sonday. Oshaq bası sózler—márt jigitlerdi Bazda aynıtadı nildin suwınday...

Men mázi shayırman. Usta bolıp ya Imaratqa bir de gerbish qoymayman, Biraq salıp pitilmegen bul dunya

Tek gerbishten turmaydı-aw dep oylayman.

Bir jaqsı adamǵa qúnde irkilip,

Sálemleser edim. Kórmedim búgin...

Sonday kimdur bizdidaǵı bir kúni

Bul joldan tabalmay, joqlawı múmkin...

Qumırısqanıń inlewinde sır barday, Piramida salıp atqan qullarday...

Negedur maqtanısh biylep janımdı, Jaqsı kórip kettim óz zamanımdı.