Kewil tolqını jıynaǵı 2-bolim

velosipedińniń bolmawı, oqıwdaǵı tánepiste basqalar asxanaǵa barǵanda ózińniń bara almay turıwdıń qanday qıyın, awır ruwxıy eziliw ekenliklerin jaqsı túsinedi.

Oqıwǵa da ózi kirip, óziniń shaqqanlıǵı, sawatlılıǵı menen pitkergen. Sondaǵı kiyimleriniń qórenishligi qatarlarınan júzin tómen eter edi.

Úyleniw toyları da, ótti me ótti. Joqarı oqıwdaǵı dosları bunıń toyı otız birinshi dekabr keshke qoyılǵanlıqtan kele almadı.

Jumısqa kiriwde de qıynaldı. Ásirese kirey jayda jasaw janına batıp ketti. Eplep-seplep shaqqanlıǵı arqalı kóp qabatlı jaylardan kvartira aldı. Kóp uzamay qala orayınan úlken, gónelew jay alıp, jılma-jıl bir shetinen buzıp, bir ójire, eki ójire qosıp sala basladı. Tis-tırnaqlap jıyǵanların jayına jumsadı. Jolda eki tas kórse de, bir aǵash jatsa da úyine tasıdı. Sóytip qıyınshılıq penen on eki jılda úlken etip jay pitirdi. Qatarǵa qosıldı. Abıroy-mártebesi de óse berdi.

Usınday qıyınshılıq penen jetiskenlikten perzentleriniń ózindey qıynalmaǵanın qáleydi.

Babaniyaz úlken ulın úylendirdi. Toyın toyday ótkerdi. Olar bópeli de boldı. Sonnan keyin áke ulın basqa shıǵarıw ǵamın jey basladı. Oǵan jay salıw ushın jer aldı.

Balası oqıwda. Bir qızdıń ákesi bolǵan ol bos waqıtlarında da imarat maǵan salınıp atır ǵoy, – dep bası awırmadı. Janın qıynap, jayın salıwǵa juwırmadı. Tas, sheben yamasa gerbish ákeliwge mashın tap dese de «universitetke, yamasa joramnıń úyine barıwım kerek edi», dep moyıntawlıq etedi. Qosjaqpas. Sonnan Babaniyaz balası ushın biypul malay bolıp ózi ketedi. Ketpey ne qıladı, baslaǵan isti pitirmey qalay qoyadı?! Perzentine ashıwlanıp, bul da shayın shala-sharpı iship, aǵash bazarǵa, yamasa gerbish óriwshi jigitlerdi izlewge ketpegeni menen waqıt kútip turmaydı. Hár nárseniń ertesi jaqsı: tezletip pitkergenge ne jetsin! Usınday waqıtları onıń esine shayır Ayapbergen Muwsaev haqqındaǵı haqıyqatlıqqa suwǵarılǵan bir ushırma gáp túsedi: Ayapbergen tuwılıp, úlkeye kele shayırlıq talantı sebepli úy jumıslarına bası aynalmay, kitap oqıw, qosıq toqıw, el, jer aralaw menen mashqul boladı. Sonda awılınıń bir quwaqı adamı kerisinshe «Muwsa (ákesi) úlkeyip, Ayapbergen (balası) tına qaldı», degen eken. Sol sıyaqlı Ataniyaz tınıp, Babaniyaz ol ushın da segbir tartıp, murnınan dem alıp júripti.

Jumıstan bos kúnlergi waqtınıń bári – azannan qara keshke shekem ulına salıp atırǵan jay basında ótedi. Ustaǵa tapsırdım, dep ózlerine salsań, shala isleydi. Olarǵa jumıstıń sapası emes, tez pitkeni, sóytip sennen kelisken pulın alǵanı jaqsı.

32

Tırnaq quyǵanda qasında turmasań cementti az salıp, awısqanın satıp jiberiwden de qaytpaydı, olar. Yamasa kópten qosıp ısırap etedi. Al cementtiń bir qabınıń ózi enepattay pul.

Usınday qurılısshılardıń basında turıw da «jas kishi» Babaniyazdıń moynında. Ákem bar dep súyenetuǵın, shaljaqlaytuǵın ulı demalıs kúni uyqısın pitiriwi kerek, yamasa tuwılǵan kúnge baratuǵın jeri shıǵadı. Babaniyaz da «Jaslıǵında júre qoysın, qıdırsın. Bizdey qıynalmasın» dep ózi de onıń dem alǵanın shep kórmeydi.

Usınday awzınan qaraqanı kelip, sharshaǵannan gá jumıs, gá jay táshwishi, gá palaqpan, gá salaqpan degendey eki-úsh jılda tórt bólmeli jaydı eplep pitkerdi.

Kúnlerdiń kúninde ekinshi ulı da úylendi. Úlken balasına endi jayıńa bar, dep edi, ol:

–Keshegide jolım túsip barıp kórip edim, aǵa. Maǵan jay joybarı unamadı. Zamanagóy úlgide calınbaǵan eken. Hájetxana, monshası joq. Asxanası da bir shette bolıwı kerek edi, sonda awqattıń iyisi otırǵan ójirege urmaydı. Salǵannan keyin eki qabat, garajına deyin qurǵanda ǵoy, zamanagóy etip… Qullası, maǵan unamaydı, – dep barıwdan bas tarttı.

–Ne qılsań da barasań? Tuwılǵan uyańa sıymaysań, endi. Eki kelindi bir qosıp, qızıǵına qarap otıra almayman. Bet jırtıspay turıp, basqa shıǵıń. Alıstan qádirli bolıp qatnasıń.

–Taza jaydı satıp, basqa unaǵan úy alaǵoyayın, aǵa, – deydi úlken perzenti Ataniyaz.

–Ol jayǵa qansha miynetim sińdi. Meniń ushın qádirli. Hár bir gerbishin tanıyman. Hár bir aǵashın qushaqlaǵanman. Óziń otır, ráhátińe, gór-jer dey bermey. Tórt jaǵı teńdi keyin óziń qurıp alarsań. Al, meniń jaǵdayımnıń kelip bolǵanı. Monsha, hájetxanası joq bolsa, óziń otırıp salıp ala bererseń-dá. Házirgi asxananı jataq ójire etip, asxana, garajdı óz aldına qaptalǵa qosıp qurıp alsań da boladı. Eki qabat jay mańlayıńa jazılǵan bolsa salıp alarsań, satıp alarsań, kórerseń.

–Qońsılar da ıraqtan-jıraqtan jıynalǵanlar qusaydı. Oqıǵan, joqarı maǵlıwmatlıları az eken, sorastırsam… Awmastırayıq…

–Oqımaǵan adam adam emes pe? Jamanlar oqıǵannan da shıǵadı. Negizinde óziń jaqsı bolsań hámme jaqsı. Oqımaǵanlar sawatlılardı qattı sıylaydı.

33

Qayta solardıń arasında mártebeli bolıp júre bermeyseń be, «jası úlkenler arasında jası kishi bolǵansha, jası kishiler arasında jası úlken bolıp» degendey…

–Yaq, – dep ayaq tirep aldı, sonda da Ataniyaz.

–Óziń bil. Meniń saǵan salıp beretuǵın jáne jayım joq, jaǵdayım kelmeydi. Otırsań da otırmasań da sol úy seniki. Onnan artıǵına kúshim jetpeydi. Qalǵan úkelerińdi oqıtıw, kiyindiriw, úylendirip, turmısqa shıǵarıp, olardı da baspanalı qılıwım lazım. Sonlıqtan men salıp bergenime qayıl bolmasań da, qalǵan jaǵın ózleriń gúllendire beriń. Arqańız besikte emes. Oqıwıńdı da pitkerdiń. Jumısqa ornalastırıp jibersem boldı. Onı da sóylesip qoyıppan.

Bul gáplerden soń da Ataniyaz tıq-tıqqa turmadı, sózge qulaq aspadı. Bunnan keyin:

– Há, bala! – dep ashıwǵa mindi Babaniyaz, – Men de áke-sheshemnen jay menen qosılıp tuwılǵan joqpan. Úylengennen soń basqa shıqqanda da úy qurıp bermedi. Kirey jayǵa basqa shıqtım. Tuwrısında, men sizlerdi shaljańlatıp jibergen ekenmen, anaw dese, má, mınaw dese má, dep!.. Kireydiń minneti kóp boladı. Taza otırmaǵan, búldirgen, gaz, svetti kóp jaǵatuǵın da sen bolasań. Túni menen uyqı bermeytuǵın, hátte, balası tártipsiz de biz boldıq. Sen endi, balam, tıńla, azkem tariyxımnan aytayın: – Ataniyaz balasın aqıllandırmaqshı bolıp gáp basladı. – Men bir kiyiz, arsha, bes-altı kórpe-tósek penen óz aldına shańaraq bolıp basqa shıqtım. Úsh-tórt jerde kireyde otırdıq. Dayımızdıń jeriniń ayaq ushında páskeltek bir xanalı úyi bar eken, úlken jayın salaman degenshe ózleri baspanalaǵan. Pech, taxta edeni bar. Jaman jeri – keyingi úsh-tórt jıllıqta ishine tawıq qamaǵan hám pás. Tawıqtıń dáretlerin qırıp, sıpırıp artıp, diywalların aqlap, polların ısqılap juwıp, zorǵa kelege keltirip, sol jerde jasadıq. Edendi hár juwǵanda tawıqtıń dáreti sasıydı. Qansha juwǵan menen sińip, jarıqlarına kirip qalǵan ǵoy: ketpeydi. Suw menen jibip, sasıydı. Túnde bolsa saat onnan soń svetti óshirip taslaydı. Ijara haqı basqa jerde qırıq sum bolsa, ol aǵayinshilik etip jigirma sumnan alatuǵın boldı. Qarasqanına raxmet. Lekin qırıq sumnan quyatuǵın gerbishin maǵan jigirma sumnan quyıp bererseń dedi. Ne ilaj, «jegen awız uyalar» degen. Jazǵı dem alıstaǵı eki ayda (ózlerimiz de eki ay-aq turǵanbız) tórt-bes mıń gerbishin quyıp berdim. Esaptı ura ber, sawatlısań ǵoy, ol járdem etken be, men be?!

Keyin xojeyini joq, shala pitken altı qabatlı jayǵa kóshtik. Pul tólemeymiz. Biraq, sonıń esabınan, iyesi aytpasa da, jaydıń barlıǵın – ishi-sırtın epli joralarım menen hákli sıbawda sıbadım. Ayna-qapıları ákelingen, olardı orın-ornına qurdım.

34

Bul bir jaǵınan ózime de kerek, aldımız qıs, ójireler jılıwı kerek, ekinshiden biypul otırǵızǵan Polat aǵaǵa degen minnetdarshılıǵım edi.

Degen menen ol jaydıń jaysız jeri – qısında suwıq boladı. Kotel joq, gaz oshaq jaǵıp, elektr pechki qosamız. Bári bir qıstıń ızǵırıq, sıran suwıǵında bólme ishi muzǵala, sholan deseń de artıq emes. Qalıń kiyimlerimizdi jamılıp otıramız. Sol jerde báhárde sen tuwılsań, qısında segiz-toǵız aylıq balasań, besikten almaymız. Basıńa qabatlap eki-úsh toppı, sırtınan malaqay degendey kiygizip, besik ústine bar tabılǵanın taslaymız. Bir jılı suwıqtan esnegende, tiye bersin, anamnıń jaǵı shıǵıp ketip, ákem zorǵa saldı. Ayta berseń jandı jegidey jegen gáp kóp. Ijarada turıw azabı ele umıtılǵan joq. Qısta ıq dep xojeyinniń qońsı inisi óziniń mal, túyesin sırtqı esigimizdiń aldına baylaydı. Túnde shıqsań maldıń sidigi, japasına tayıp jıǵılasań. Azanda ol emes, biz tazalaymız. Usındayda «bir bólmeli qaqıra bolsa da shúkirlik eter edim. Ayaǵıńdı erkin sozıp jatqanǵa ne jetsin», der edik.

Kewlimiz haqlıqtan, qudayǵa shúkir, mine jetistik ǵoy. Sen de shúkirlik ete ber. Negizinde ata-ananıń perzentke jay salıp beriwi wazıypası emes: perzent aldında ata-ananıń minneti, birinshi – súnnet ettiriw (musılmanda), ekinshi – bilim berip, tárbiyalaw, úshinshi – úylendiriw, qız bala bolsa qutlı jerine qondırıw. Basqaları ata-ananıń qálewi, jaǵdayına bola islenetuǵın qayırqomlıqlar, túsindiń be, endi?

– Aǵa, bári bir barlıq qolaylılıqlarǵa iye jayǵa jetpeydi. Sizler bilmeysiz. Sizlerdiń zamanıńızdaǵıday baspana tabılsa boldı emes. Házir jigirma birinshi ásir. Adamlar barlıq sharayatlardı qáleydi. Qullası, kottedjge awmastırǵım kelip tur, – dep bala ójetlik etip, aytqanınan qaytpadı.

Bul gáplerden keyin de aylar zımırap ótip atır. Eki kelin, eki ul sebepli kesesháynek dúgispegeni menen qaǵısıw baslandı. Qaraqalpaqtıń dástúrine bola jol úlken uldiki. Sonlıqtan áke jáne Ataniyazdı shaqırıp aldı.

–Al, balam, kóshiw máselesi ne boldı?

–Aǵa, ayttım ǵoy, barlıq sharayatlar bolmasa barmayman, dep.

–Niyetiń kottedj ǵoy.

–Awa.

–Onda men bir tanısım menen sóylesip, kelistim. 25-kishi rayondaǵı kottedjlerde turadı. Sol jerler bola ma?

35

–Bolǵanda qanday! – dep balanıń kózi, júzi jaynap sala berdi.

–Sol kottedjge awmastıramız, jayıńdı. Seniki taza, ol góne ǵoy, bola bere

me?

–Bola bersin, sonda da biz utılmaymız, aǵa. Ol – qala orayında, biziki – shette. Bahaǵa salıstırǵanda utılmaymız.

–Biraq, bir liykini bar, balam.

–Ne eken?

–Tanısım Baltabay aǵa densawlıǵına baylanıslı tıǵılıs, hawası pataslaw jer – kishi rayonnan hawalı, mashınnıń tútini az jerdi gózlep, izlep júr eken. Onıń ústine jeri tórt sotıx, bizlerdiki segiz – keń. Qartayǵanda mal baǵıp, taza sút, qatıq ishkisi keledi eken. Taslandıqtan jıynalǵan patas, jaman baklashkige quyılǵan sút, qatıqtı ishe almayman, deydi. Men oǵan úydiń jaǵdayın, sızılmasın ayttım. Sonda ol «mal qorası joq eken. Eger saldırıp berseń, utılsam da basma-bas úyimdi almastıraman», dep otır. Ne qılasań, Atan?

–Boldı. Gáp joq. Malxana salıp bereyik te aynımastan burın almastırıp jibereyik. «25» degen oqımıslı, ziyalılar jasaytuǵın aymaq ǵoy.

–Meniń jumısım basa-bas. Onıń ústine imarattıń hálekshiliginen silikpem qurıp, sharshaǵan adamman. Mal qoranı óziń salasań.

–Haw, men qalay salaman? – Ol shorshıp tústi.

–Men salǵanday juwırıp-jortıp salasań-dá, kottedj kerek bolsa. Jaydıń qasında páskeltek, kishkene eki bólme mal qora hám janına kishigirim etip bir jaz shártek salıw oyınshıq emes pe? Gaz, svet tartıp, kotel qurmaysań. Diywalların jaqsılap háklep, sıbap, «evro» isleyin dep atırǵan joqsań: topan menen bir sıbasań boldı-dá. Tóbesin de shiferlatıp otırmaysań – bir qara, bir topan ılay júrgizeseń de qoyasań. Sebebi, ústine ot jıynaladı. Jawın, qar ótpeydi, sonsın.

–Sonda da kelistire almayman-aw, aǵa. óziń salıp bere ǵoysa, – dep burın erkelemeytuǵın, bir zat aytsa hákireńlep ketetuǵın ul jumısı túsken soń maymıl boldı ma deyseń. Ákesine jalınıshlı qaraydı. Erkelep, qushaqlap, betin betine basadı. Ataniyazdı ójet dep júrsek, onıń isi tússe jalbıraqlaytuǵın da ádeti bar ekenligin áke birinshi ret bildi. «Házirginiń maqaw balları-dá, – dep qoydı ishinen,

–Búgingi zamanda bunday bolǵannıń da zıyanı joq».

Biraq bári bir erimedi. Sının da buzbadı.

36

– Men aqshasın tawıp beremen. Gerbishin, onı óriwshilerdiń qol haqısın, aǵash, saban, cement, tas, bárin-bárin esaplap edim, on millionday ketedi eken. Sol ǵárejetti qolıńa salaman. Óziń baslap, qasında bolıp pitireseń. Oylassań, jol-joba beremen. Hesh qıyın jeri joq. Táwekel, dep kiris.

Házir maydıń ishi. Aldıń jaz. Asıp ketse jumıs arasında júrip-aq eki ayda pitirip alasań. Seniń óziń qara miynetin isleyin dep atırǵan joqsań, márdikarlardı jallaysań. Biraq, aytıp qoyayın, búgin-erteń sol jaqqa kóship ót. Mal qora bolsa da basında jasap, isletpeseń, ónbeydi, qatnap qıynalasań. Qurılısshılardı baqlap tura almaysań. Olardıń awqat-shayı, suwı bar. Kóship barsańız kelin soların tayarlaydı.

Ataniyaz usınnan kóp ótpey taza qonısqa kóshti.

–Bir qatar kórpe-tóseklerdi alıp keteyin. Basqa dáskelerdi birotala kottedjge kóshkende alarmız, – dep edi, ákesi qılmadı:

–Yaq, alıp kete beriń. Mal qorań eki ayda pite me, úsh ayda pitireseń be kim biledi? «Úlken úyge ne kerek bolsa, kishkene úyge de sol kerek» degen. «Anawıńdı berip tur, mına zatıńdı berip tur», dep qońsıma-qońsı shawıp júreseń be? – dep bolıp Babaniyaz gáp keyninde, – Múmkin, unasa birotala jerlesip qalasız ba? – dep qosıp qoydı.

–Qayaqtaǵını aytpasa, aǵa. Baltabay atam gápinen taymasa men taymayman. Meniki bir gáp. Meyli, mal qorasın salıp bergenim bolsın. Ilajı bolsa bir aydan asırmayman.

–Jolıń bolsın! Qonıslarıń jaylı bolsın, balam. Ónip-ós! – Kelin, balasına aq pátiyasın bergen áke bir «uh» dedi, moynınan úlken júkti túsirgendey. – Búginnen baslap mennen dáme etpeyseń. Ekewińizdi de jumıslı etip qoyıppan, kúnlerińdi ózleriń kóre beriń, yaqshı ma?

–Yaqshı, aǵa. Raxmet!

Ataniyazdı ákesi bilmey júr eken, ańgódek, esh nársege bası aynalmaydı, dep júrgeni biykar eken, pısıq shıqtı: anaw da kerek, mınaw da kerek, dep maldáskelerden payın moldan alıp, jora-joldasın járdemge shaqırıp, eki «KamAZ»ǵa júklep, taza qonısqa kóshti. Eki-úsh kún úylerin tósestirip, zatların jaylastırıp júrdi.

Anıq tórtinshi kúnge qarap ǵana mal qoranı jumıslawǵa murshası keldi. Ákesi: «Qora bolsa da astına rakoshki qum túsirip, biyiklet. Erteń atızıńnıń suwı mal qorańnıń ishinen shıǵıp turmasın», degen edi, sonı inabatqa alıp, jeriniń

37

ayaǵındaǵı bir mushqa bes mashın rakoshki túsirdi. Onı jayıp, tegislew ushın márdikarshı alıp keliwge bazarǵa ketpekshi edi, Aydana kelin aqıllı shıqtı:

–Atan, márdikarshılar jayıwǵa, qapılǵanda eliw-alpıs mıń soraydı. Onıń ornına ekewimiz baslap, mırzaǵanı shaqırıp úshewlesek, keshke shekem bolmaymız ba?

–Háy, qatın, aytqanıń durıs-áy. Aqsha qaltamızda qaladı. Aǵam on million berdi me, awıstırsam da qaytıp almaytuǵını anıq. Tejesek, úyge payda ǵoy… Biraq, men jumıs islep kórmedim-aw, kelistire alarman ba eken?!

–Ne kelistirmegi bar, qızıqsań-aw, óziń de. Biyik jerlerdi jayıp, mal qoraǵa jeterli bolar degen kólemdi biyikletemiz. Bolıp bolıp, juwan doǵalaq aǵash penen urıp, nıǵızlaymız. Keyin shetinen qashı shawıp, ishin suwǵa toltıramız. Bolmasa erteń qora tırnaǵı shógip, jarılıp, órgen gerbishleriń de ayırılıp, diywal qulaydı. – Aqıllı Aydana kóp jasamasa da usı jaydı salǵanda shay-awqatın pisirip, miynettiń ishinde ózi de pisken, atalarınıń gáplerin esitip, kóp nárselerge qanıq bolıp qalǵan edi.

Tırnaq astı eki-úsh ret suw ishti. Rakoshki biraz shógip, nıǵızlandı. Qalamasına qońsısında «Volga» mashina bar eken, sol menen aldıǵa-artqa júrip, aydalıp, mal qora astı ábden tas boldı.

Ataniyazdıń kúndiz úy gúmirashılıǵı, túnde, hátte, shay-awqat ishkende de «qosıǵı» mal qora, óz móldegin qorshaw, jerin atızlap, mına báhárde bir nárse egip alıw boldı. Oylasqanı, keńeskeni usılar edi.

«Malxana tırnaǵın betonnan qursaq jigirma-jigirma bes qalta cement ketedi. Eki mashın sheben, úsh mashınday kók tas kerek boladı. Bári qımbat. Opalubka kerek. Óytkenshe sarı tas túsirip, órgizsek te bolar edi. Mal qoraǵa bále kelmes. Ómirlik emes qoy» dep sheshti.

–Arzan túsedi. Qol haqısı da beton quyıwshılardikinen qımbat bolmaydı.

–Durıs aytasań, – dedi aqıllı kelin Aydana. – Meniń ájaǵam Aymurat tırnaqqa tas órip biledi. Járdem ber, deymen. Júdá qıynalsa azı-kem ǵárejet berermiz.

–Aǵa, – deydi quwırshaǵı menen oynap otır dese, bulardıń sózine qulaq salıp otırǵan úsh jasar qızı Qansulıw bıdırlap sóylep, – Tınnaqtı azzan isleseńiz awısqan aqsasına maǵan kelinsek kóylek alıp beriń. Baqsadaǵı barlıq qızlardıń kelinsek kóylekleri bar. Yashshı ma?

38

–Al, tejey ǵoy, – deydi Aydana aq kelin.

–Há, sen-ám, aqshanı qayaqqa jetkeriwdi bilmey turǵanımda ıńǵırıwlaysańaw. Házir alıp bere almayman! – dep qızına jerkip jiberdi Ataniyaz.

Qansulıwdıń júzi jabılıp, muńayıp, ákesiniń baqırısınan qorqıp, tım-tırıs, bir qısım bolıp qaldı.

Kewlin óksitpeyin, dep aqıllı Aydana qızın qushaqlap bawırına bastı.

– Qızım, az-maz sabır et, tura tur. Jaqında men aylıq alaman. Sonnan alıp beremen. Gulka, Biybinurlardikinen de sulıwın alamız, yaqshı ma?

Kemislik kelip, isinip turǵan qızı ókpesin bosatıp, selk-selk etip jılaydı. Uwız etten dóregen perzenttiń kewliniń qalǵanı júdá ayanıshlı eken. Atan da shıdap tura almadı.

– Qáne, beri kel, appaq qızım, ay qızım. Mal qoraǵa jetpey qalsa da seni qatarıńnan kem qılmay, kelinshek kóylektiń zorınan alıp bergenim bolsın. Jılama, júrekti ezip, – dedi óziniń de kózinen jas sorǵalap. Onı qızına kórsetpewge tırısadı.

Yadına ana bir jıllarda jay salıp atırǵan ákesine «velik alıp ber» dep shataq salǵanı túsip ketip, mırs etip kúldi. Sonda ákesi: «Tura tur. Mına velosipediń menen ońısa tur, bıyılsha. Jaydıń kotelın qurǵızıp alayıq. Úlkenin endigi jılı alarsań», dese de tıńlamadı: jer toqpaqlap jıladı. Aqırı aldırıp tındı. Esesine yanvarǵa shekem úyge ıssılıq tartılmay, tońıp, búrseńlep otırdı.

Eki ójire mal qoraǵa rakoshki tas órilip, ústine altı-jeti santimetrlik qalıńlıqta beton quyılıp, tırnaq tayın boldı.

Bul waqta jerler de qızıp, egis baslanǵan edi. Sonlıqtan náwbet móldek jerge berildi. «Bilmegenin soraǵan alım, soramaǵan ózine zalım» demekshi, daqıldan túk xabarı joq olar hár kimnen, tuqım satıwshılardan, diyqanshılıq etip atırǵan qońsılarınan sorastırıp, ne egiwden baslap, qashan, qáytip egiwge deyin soraytuǵın boldı. «Miynet etseń emerseń» degen, erli-zayıptıń tınımsız miynetleri arqasında, onıń ústine, burınnan bozıǵıp jatqan topıraq emes pe, tuqımlar da bes-altı kúnde órre turdı. Pomidor, baklajanlardı nálden otırǵızdı.

Shańaraq jumıslarına qızıqqanı sonshelli, uyqını da umıttı. Kesh jatıp, erte turıwǵa ádetlendi. Jas tán, bes-altı saat uyıqlasa tınıǵıp, qanıp, attay shawıp kete berdi. Ataniyaz bazarǵa barıp, tırnaq ústine tósewge «qara qaǵaz» ákeldi. Úyge kelip ashıp qarasa smolası az, «kooperativ» bolıp shıqtı. Onı alıp, qaytadan motoroler shaqırtıp tiyep, satıwshıǵa alıp bardı. «Satılǵan zat qaytıp alınbaydı.

39

Bizde qaǵıyda sonday» dedi. Jalınıp-jalpayıp, jaqsısına awmastırıp ber, qosımsha pulın tóleymen» dep zorǵa epledi.

Ataniyaz adamǵa jalınayın dep júrgen jigit emes edi, ilaj joq, «qara qaǵaz» jaman bolsa, ızǵar ótkeredi: ızǵar bolsa erteń gerbishti jeydi: mal qora tez tozadı.

Jeti-segiz mıń gerbish ketedi eken. «Oy awıldaǵı» gerbish quyıwshılar menen sóylesip, bahasın kelisip, eki mıń danadan tiyetip, «Zil» menen tórt ret tasıp aldı. Mashın awdarıp edi, ózi de bos pa eken, kópshiligi untalıp, sınıp qaldı.

Gerbish óriwshi jigitler menen sóylesip, olardı qurılıs basına alıp keldi. Olar «káritań, «eshegiń» bar ma, suwdı qay jerden tasıymız?» dep sorap, bahasın kelisti. Kúni menen bir shette tógilip jatırǵan gerbishke itibar bermegen be, onıń birewin alıp kórip, uyqalap ezip:

– Inim, mına gerbishleriń brak, jaramsız, – dedi márdikarshı, – ór deseń óre beremiz. Biraq suwda qalıp, ızǵar jegen, onıń ústine shorlı topıraqtan quyılǵan eken. Erteń, sıbaw da uslamaydı. Tez unırap, tozadı… Anıǵında, bul gerbish ótken jılı quyılǵan. Qısı menen jawın-shashında qalǵan. Sóytip ızǵarlanıp, óziniń sapasın joyıtqan. Seniń gerbish tanımaytuǵınıńdı bilip, ildirip jibergen. Basqa hesh kim bundaydı almaydı, esheyin berse de…

Ataniyaz jambasına bir urdı:

–Wah. Baplandım-aw. – Endi ne qılaman? – dedi jılaǵanday bolǵan ol.

–Gerbish degendi jıynap apara almaysań da. Kópshiligi ezilip bolıptı. Pútinin miynet etip, jıynap, tiyep, mashın jallap qayta aparǵanıń menen de ala ǵoysa… Háy, yaǵa, almaydı. «Kózińdi baylap bergenim joq», deydi. Sonlıqtan, ilaj joq, kúygen pul, deyseń. Aldaǵı waqta pısıq bolasań. «Shımshıq soysa da qassap soysın» degen, bizlerdey bilgirin aparasań, oylasasań. Endi bunı gerbish sıpatında paydalanbaysań. Meniń saǵan járdemim, topıraq ornına, tam basın sıbawǵa paydalanarman. Negizinde maǵan da gerbishtiń topıraǵı kerek emes, sebebi qansha ezseń de túyirtpegi qalmaydı. Biraq kórip turıp, seni ayaǵannan qara ılayǵa paydalanajaqpan, – dedi gerbish óriwshiler brigadiri Esim.

Kelisip, sóylesken waqta ózin bilmeytuǵın bálesi joqtay kórsetip atır edi, haqıyqatında Esimler de taza úyrenshik kusaydı. Olardıń óz isiniń ustası emesligin qurılıstan xabarı joq Babaniyazdıń ózi de abayladı: gerbishlerde baylanıs joq, onıń ústine qıysıq óredi: diywal birese ishke ketedi, birese sırtqa shıǵadı. Aytıp edi, «malxanaǵa bále kelmeydi. Sıbaw menen tuwrılanadı», dep qutıldı, bunıń

40