Kewil tolqını jıynaǵı 2-bolim
.pdfbirme-bir óte basladı. Arzıw sol waqıtta ǵarrılardıń teris burılǵanların da ańǵarǵan edi.
–Ne dep otırsız? Kim máskúnem? Meniń balamdı birewińiz baǵıp, birewińiz awqatın pisirip berip otırsız ba? Ya sizlerge salmaǵımız túsip otır ma? Jası úlken dep sıylaǵan sayın baspalatasız. Aytıp barıń sol mollańızǵa, hayallardı ósek etpey jónine júrsin. Dáslep hárkim óziniń úyindegi kelinlerin jónlep alsın.
Mamasınıń sháńkildegen dawısınan húreyi ushqan Arzıw sırtqa shıqtı. Kelgenlerdiń bári anasın jazǵırıp atırǵanın esitkisi kelmes, tezirek úlkeysem, heshkim ata-anama mennen jaqsı túsindire almas edi degen qıyal menen kóshe tárepke qaraǵanı sol: «Arzıw! Aǵańdı mashın basıp ketti! Aǵańdı mashın basıp ketti!» dep juwırıp kiyatırǵan balanı kórip, ya úyge kirip mamasına aytarın, ya úlken trassa tárepke qaray juwırarın bilmey albıraqladı…
* * *
Sátbay emlewxanada komada jatırǵanına onlaǵan kún bolıp qaldı. Onı qaǵıp alǵan mashinanıń iyesi «Más eken, sebepshi ózi» demesten, janın ayaǵan joq. Jumagúl hár kúni kúyewiniń izinen barıp turǵanı menen júdá bawırın úzip qıynalmadı. «Kúyewim kúndelikli azıq-awqatımızdı qol ushı talap etip tabatuǵın edi. Men jumıssızban, endi qalay kún kóremiz?» dey bergen soń, shoferdıń ákesi un-mayın, shay-qantın, awılınan qawın-qámegine shekem bir talay etip ákelip tasladı. Bular aytpasa da, mashinanıń astında jampıyıp qalǵan velosipedin tóledi.
Arzıw usınday awır kúnlerde de anasınıń heshkimge bildirmey araq iship júrgenin sezer edi. Biraq, úyindegi tınıshlıq, mezgilinde qazan qaynap, oqıwına waqtında barıp-kelip atırǵanı balalıq kewlin jubattı.Arasında ákesin kórip qaytsa, keyin kóp waqıtqa shekem heshkim, hátte balalar menen de isi bolmay qalar edi.
–Ákeń seni sorap atır, – dedi bir kúni emlewxanadan kelgen anası kewilsizlew keyip penen.
–Ras pa? Úyge qashan qaytadı?
–Qaytarsa qarıq bolarman deyseń be? Táwir bolsa duqtır ne qılsın seniń
máskúnem ákeńdi?..
Analı-balalınıń sózleri ayaqlanbay atırıp qapı qaǵıldı. Úyge Arzıw burın kórmegen 4-5 adam kirip keldi.
Jumagúl qaqqan qazıqtay ornınan qozǵalmadı, tósek te salmadı. Kelgenler mirát bolmasa da, dásturxan dógeregine amanat ǵana dize búkti. Kelinshek sawlıq sorasqanlarǵa ernin qıbırlattı da, qaytıp úndemey esikke taman bezireyip otıra berdi.
– Bizler Sátbaydıń beti berman qarap, shıpakerler endi qáwip artta qaldı degen soń
11
kelip otırmız, qızım. Kúnde kórip júrseń, qaqqan shoferdıń ákesimen. Sátbaydı sizlerdiń baxtıńızǵa Allataalam bir taslap ketti.Bunnan da jaman bolıwı múmkin edi…
–Shıpakerler tez arada sawalıp ketedi dep atır. Ilayım, solay bolǵay. Balamızǵa da ańsat is bolǵan joq. Shım-shırqaday bala-shaǵası bar. Sátbay qatarǵa qosılıp ketemen degenshe qarasıwdı moynına alıp otır. Keshirim bolsa, sudta jeńillew bolatuǵın qusaydı. Soǵan úlken basımızdı kishireytip, keshirim xatın sorap kelip otırmız. Siz Sátbaydıń ata-anasın, kósheniń bir-eki jası úlkenin shaqırsańız, máseleni ortaǵa salıp sóylesip alǵanımız maqul shıǵar.
–Meniń shańaraǵıma solardıń qaysısınıń bir shórek paydası bar? – dedi Jumagúl jin kózlenip. – Heshkimdi de shaqırmayman. Há degennen keshirim xat aladımısh. Qashan Sátbay tik ayaǵınan júrip ketedi, sonnan keyin bolatuǵın nárse ol. Sátbayǵa mensiz qol qoydırıp alaman dep júrmey-aq qoyıń, onı emletetuǵın ózim. Ne awırmanlıq bolsa, jalǵız meniń basıma túsedi.
Sonsha tóreli gápler, jalınıp-jalbarınıwlar Jumagúlge tásir etpedi. Úmit penen kelgenler, qurı qol qayttı.
…Sátbay emlewxanadan ayaq-qollarındaǵı gipsleri menen qayttı. Hazarı azayǵanı menen ózi túrgelip awqatın jeytuǵın halda emes. Bul jaǵday shoferdıń shańaraǵı ushın da jeńil keshpedi. Sátbaydıń úyiniń hár kúngi sútinen baslap, kerekli azıqawqatınıń bári solardıń moynına shókti.
Keshte jumısınan shıǵıp, bir setka zatı menen bulardıń úyine kelgen shofer jigit erli-zayıptıń kese qaǵıstırıp otırǵanınıń ústinen shıqqanda, esikte bozarıwı menen turıp qaldı.
–Men qudaydıń qılǵanına qayıl boldım, – dedi ol zatların berip atırıp. – Tatajaq qara nanım bolsa, mańlayıma jazılǵanın kórermen.
Jumagúl ushıp turıp, esikke kes-kesledi.
– Heshqanday! – dedi awzınan araq sasıp. – Men tiri tursam, seni tınısh jasatıp qoymayman. Erteń járdem etpedi dep arza jazǵanım bolsın. Qáne, járdem etpey kór, túrmeniń tórinde shiritpesem, atımdı basqa qoya ber.
Shofer jigit úndemesten Jumagúldiń esikke tirep turǵan qolın ısırdı da shıǵıp
ketti.
– Hámmesi sennen boldı, – dedi erine gijingen Jumagúl. – Arzıw araqtı ákelgen waqıtta tıǵıp taslap, túnde ishkenimizde bále de joq edi. Íntıǵıp óldiń de turdıń.
12
Sátbay oǵan juwap qaytarmadı. Anaday jerde kitapqa mázi úńilip, sabaq tayarlaǵan bolıp otırǵan Arzıwǵa bir nárselerdi aytqan boldı.
–Seni jatqarıp qoyıp saqlay almayman, – dedi Jumagúl onnan sayın pátke minip. – Sharshap kettim. Ákeń bar, seni úyine áketip baqsın.
–Hesh jaqqa barmayman. Ólsem, ózimniń úyimde ólemen. Erteń arza jazıp tapsır. Qaraspaytuǵın bolsa, qamatamız. Miliciya bir shaqırıp qısqıǵa alsa, úyge jalınıp kelmegenin kóreyin.
Olar ózlerinshe dúzip taslaǵan «planı»nıń izi awır qayǵı alıp kelerin bilgen joq. Shiyshede qalǵanın bólisip iship, hárkim jatqan jerinde uyqıǵa ketkennen erteńine ullı sáskede turdı. Sol kúni balama azanǵı shayhalqasın berip, oqıwǵa jónetpedim-aw degen ana, bunı oqıwdan nege qaldırdıń degen áke bolmadı. Arzıw da túrli sıltawlardı aytıp, sabaq qaldırǵısı kele beretuǵınına biraz waqıt bolǵanlıqtan,heshqaysısı da qıynalǵan joq. Sorlı muǵallimlerdiń Arzıwdıń anasına eskertiwinen, onıń beretuǵın wádelerinen kemis qalǵan joq.
…Jumagúl azanda úlken oylasıq penen jazǵan arzasın ishki isler bólimine aparaman dep shıǵıp ketip, birazdan soń qaytıp keldi.
–Arzıw, sen meniń menen júr. «Mınaw balam, jeytuǵın nanı, mektepke barıwǵa dápter-qálemi joq» dep kórsetemen.
–Yaqshı, mama, – dep quwanıp ketken Arzıw tez kiyindi de anasınıń izine
erdi.
Olar úlken jolǵa shıǵıp,jónelisli taksige minbey atırıp-aq tap bolǵan dostısı Jumagúldiń barlıq táshwishin umıttırdı. Bándirgidegi otırǵıshta ekewiniń áńgimesi uzaqqa sozıldı. Arzıwǵa arasında «tınısh otır» degeni bolmasa,awızları gójedey qaynaǵan doslar ósekten bosamadı. Kóp oylasıqtıń keyni hár kórgende «kelip bir jazılısıp ketersiz» dep mirát sala beretuǵın, ózlerindey yoshlı, kúyewinen ajırasqan dostısınıń úyine shókti.
Otırıspa kún batıwǵa meyil bergenshe dawam etti. Jumagúl tósekte erim qalıp edi, izimde balam júr demedi. Úsh dos gá saz, gá sáwbet penen kúnniń qalay ótkenin sezbedi. Bul úyde tartınǵanday adam bolmaǵanı olarǵa qol kelip, qálegeninshe ishti, dártlerin tókti. Doslar Sátbaydı qaqqan shofyordı ya bar, ya joq etiwge járdem beremiz dep wádeni bir jerge qoyıp tarqastı.
Arzıw iynine salıp kiyatırǵan anasınıń qolı salday bolıwına qaramastan, jıǵılmasa bolar dep eplep súyep kiyatır. Kólikke mingen soń da hárkimge sóyley
13
bergeni jaqpay, qolın qısqanına itibar berip atırǵan Jumagúl joq. Túsetuǵın bándirgisinen ótip baratırıp «Mama, túsemiz, toqta de?» degenine qarap mashinasın irkken shofer olarǵa mánili qarap qoydı.
Mashinadan túsken soń Jumagúldiń júrisi ábden qıyınlastı. Ala gewgim máhál. Úlken trassadan kesip ótiw ushın kóliklerdiń siyreksiwin kútip turǵan Arzıw izine sál aylanǵanı sol, iyninen qolı jazdırılǵan anası joldıń ortasına qaray entelep ketti. Qalǵan jaǵı qas qaǵımda júz berdi. Sol waqıtta anaday jerge barıp toqtaǵan mashina menen joldıń qaq ortasında qanǵa boyalıp atırǵan maması onıń kóz aldında máńgige mórlenip qaların Arzıw bilgen joq. Toqtap atırǵan mashinalardı, adamlardıń juwırısıp kiyatırǵanın, «Balanı tartıń!» degen dawıslardı túsinde kórip atırǵanday. Shaqırılǵan «Tez járdem»degiler basqa arnawlı mashina shaqırdı. Sorlı náreste anasın sońǵı márte kórip atırǵanın ańlaǵan joq…
* * *
Jumagúl qáyin atasınıń úyinen shıǵarıldı. Peyit kóterilgende anasınıń máńgilikke sapar shegip baratırǵanın endi sezgendey birden shıńǵırıp, qolma-qol bolıp baratırǵan peyittiń izinen qulındaǵı dawısı shıǵıp juwırıp baratırǵan náresteni heshkim irkpedi. «Alıp ketsin.Qábirine topıraq salsın, sál suwırmeken?» degen jası úlkenlerdiń de kózinde dóńgelengen jas qalqıdı…
Perdegúl XOJAMURATOVA.
SOŃǴÍ SÍRLASÍW
Kelmek bar, ketpek bar. Minbek bar, túspek bar.
Áne, usılardı moyınlasań ǵana hámmesi ańsatınan keshedi. Hámme nárseniń keyni shıraylı bolıw kerek. Hátteki o dúnyaǵa da sulıw bolıp ketiw kerek qusaydı…
* * *
Allanıń amanatın beriw waqıtı kelgenin kempiri sezip atır. Kózin ashıwǵa dimarı joq. Ayaqtıń janı ketkenin sezdi. Adam ayaqtan ketetuǵın qusaydı. Til gúrmelmeydi. Ǵarrısına bir nárse aytqısı kelip edi, aytalmadı. Tereń uyqı basıp baratır. Qashshan ketip qalǵan ata-anası úsh kún boldı, qasınan shıqpaydı. Anası: «júr kettik qızım, ol jaqta da ómir bar. Artıńa qarama. Jánnetten qasımda jay bar! Qolıńdı ber, tezirek keteyik!» – deydi qıyalında ma…
14
Kempir óziniń jaslıǵı eken deydi. Ǵarrısı bayaǵı náwqıran jas jigit waqtı eken. Buǵan álle nárseni aytadı. Qulaǵı shıńlap, shala esitip jatır.
– Meni taslap ketpe. Men seniń aldında keteyin. Sensiz ómirdiń ne keregi bar maǵan, kempirim-aw!
Kempir degeni nesi, men kempir emespen. Men jańa túsken kelinshek emespen be?
Sonıń arasında úsh jasında qızılshadan ketken qızı bunı tas qılıp qushaklap
aldı.
– Birge meniń menen júr, bir ózim qorqaman, – deydi.
***
Ǵarrısı kempiri jatırǵan dáw krovatqa enterilip, kempiriniń ájim engen júzin iyiskeledi.
– Jaslıǵıńdı men urladım, kempirim. Ózim de shataq boldım, sulıw nashar mennen qalmadı. Tapqanımdı sırtqa shashtım. Qonaqtı izime ertip túnbe-kúnbe qaramay, óz úyime súzip keler edim.
Seniń qabarǵan qollarıńda, etine jabısıp qalǵan tırnaqlarıńda meniń menen ótkizgen mashaqatlı ómirimizdiń izleri jatırǵanday.
Seniń menen bir demalısqa barmappan.
«Toǵayǵa otın aparıp ne qılaman» – deytuǵın edim. Altı balanı jılda tuwıp, men paxta plandı, sen bala plandı orınlamadıq pa? Kislovodsk, Sochi, Pyatigorsk mennen qalmadı. Turmısqa shıqpay qalǵanlar saǵan qarattı ma?
Sonda da bir qabaǵıńdı shıtpadıń. Hasıl ekenseń!!!
Seniń qádirińdi bilmeydi emespen, bilemen de, sezemen de. Hámmeden artıq ekenińdi sen óziń dálillegenseń. Esińde me? Joram Qállibekti qatını shawlap barıp, raykom sekretarǵa byuroǵa saldırǵanı. Ne boldı al?! Qállibekti jumıstan aldı, partiyadan shıǵardı. Sonıń menen joram, meni keshir, endi sennen basqa hesh kim kerek emes – dep, ant iship qatınına jalındı ma? Kostyumın aldı da shıǵıp ketti. Qápelimde ekinshi qatın baylı boldı da qaldı.
15
Mende de qatınǵa jalınbayman degen ór kókireklik bar edi. Jalınbadım da. Biraq, aylanıp kelgende sen sızǵan sızıqqa qashshan túsken ekenmen. Alpıstan ótip, jetpiske jetkenshe qáytsem qátelerimdi juwaman – dep jasadım.
Kempir ne deydi dep saǵan jawtańladım. Sebebi, seniń menen oylasıp islengen hár bir qádem qáte basılmas edi. Seniń sabırlılıǵıńdı, danalıǵıńdı men qashshan tán alǵan edim…
Jetpisten seksenge shekem sensiz as ishe almay qaldım.
Sırttan kelsem de «kempirim qayda?», bir jerge ketsem de «kempir qaydasań?» desem, «atam menen enemdiki qartayǵanda muhabbat» – dep kúlkige alar edi, kelinler.
Mine, nárestedey bolıp, seniń diydarıńa toymay otırǵanda jasım biri kem seksen beste turman.
Saǵan razıman kempirim!
Ketetuǵınıń anıq bolıp tur.
Keyingi waqıtta Allanıń aldına toyǵa baratuǵınday tayarlandıń.
Ómirdegi qıyınshılıklardı, arıstıń bir jaǵın teń tartıp úyrengen opalım. Sońǵı sapardı da bayramǵa tayarlanǵanday tayarlandıń. Halıń kelmese de bes waq namazıńdı otırıp oqıdıń. Ózim sıylaǵan almaz sırǵańdı qolımızdaǵı kelinniń qulaǵına taqtıń.
Men ólgennen keyin talas bolmasın dediń.
Aqıldıń káni kempirim!
Ómirde saǵan bir ókpem bar, men sennen aldın ketiwim kerek edi. Meni jetim etip, taslap baratırsań…!
Ǵarrı eńkildep jıladı. Íssı kóz jasları kempiriniń taramıslanǵan betine tamdı.
Kempiri bárin esitti, túsindi, júzi baxıttan gúl-gúl janıp, mıyıǵın tartqanınsha janın Allaǵa tapsırdı…
Oralxan SAPAROVA.
16
ABORT
Adamlarǵa kerek bolıp jasaw da baxıt. Kóshedegi jası úlken apam úyine shaqırıp, «tez kelmeseń bolmaydı» dep qaldı. «Apa, telefonnan ayta ber» desem, «telefonnan pitpeydi ǵoy, janım, kelip kete qoysa» degennen keyin juǵırıp bardım. Hár minutım sanawlı, grafikte. Saat onda ana jumıs, soń birde jáne bir wazıypa, azıraq keshigiwge, arqayın dem alıwǵa, ápiwayı uyıqlap qalıwǵa mende onday huqıq joq. Toy-merekelerge adamlarday bolıp, waqtında barıp, saldamanlı bolıp, merekeniń aqırın kútip otıra almayman, sonıń ushın keshti qolaylay beremen. Bul biziń Dúysenge jaqpaydı. Toyǵa qızǵanda barıw kerek, adamlar menen qara kórsetip jaqınlıǵıńdı bildiriw kerek deydi. Durıs! Átteń, ustazlıq etiw kesteden (raspisanie) shıqpaw degen sóz. Ózi boladıǵa hesh bir jumıstı salmaǵanman. Sonıń ushın da jobamdı buzıp, qońsı apamnıń úyine qáleńkiremey bardım.
Másele awır eken. Sheshilip turǵan máseleni meniń sheshiwim qıyınday sezildi.
Kelin hámledar. Onıń tórt balası bar, ulı da qızı da bar. Qudayǵa shúkir! Endigisi awırlıq etip atırǵan . Ayaǵına oraw eken. Endi boy kóterip, ózine kelgende jáne bala baǵıp otırmayjaq. Jumıs isleymen, men de pul tabaman. Qullası, uzın gáptiń qısqası aborot! Bolǵanı!
«Kúyewi ne deydi?» dep atırman. «Kúyewi deseń, balama sol jaǵadı, baǵalmaymız dep atır» deydi ene paqır.
Gáptiń bári kelinde. Jaqsılap kelin menen sóylesiw kerek ekenin bilip turman. Biraq, qalay tıńlataman?!
– Berman qara, kelinjan! Seni júregińniń bir bólegi jańa rawajlanıp atır, júrek, ókpe qáliplesti. Bası, awzı, kózi, murnı, qulaǵı, on eki múshesi múshelendi. Hátteki qızı, erkegide belgili boldı. Seniń ne oylap turǵanıńdı, nelerge tartısıp atırǵanıńdı túsinip turıptı hám saǵan «Dúnyaǵa shıqpay atırıp, anajanım, sizge ne jamanlıq qıldım, tórtewi sıyǵan jerge men de sıyarman, aytqanınnıń bárin qılatuǵın jaqsı perzent bolarman. Ájapalarımdı, ájaǵalarımdı házirden baslap jaqsı kórip atırman. Men de solarǵa erip, mektepke barsam… Kúnde ájapam úydiń qasındaǵı sútshiniń úyine barıp keliwge erinedi, bir eki baqırıstan keyin baradı. Al, men sol sútti ózim-aq ákeleyin, anajanım. Tek meni aborot degen baleńnen awlaq qıl. Atıda jaman eken. Keshe bir qońsı kelinshekke (ol da eki qabat qusaydı) aborttan qorqamanaw, onnan tuwǵan ańsat boladı eken-dep atır ekensiz. Ol kelinshek te meniń anamday endi tuwmayman, kerek emes dep atır. Qońsı kelinshek aytıp atır,
17
enemnen bir júz eliw mıń sorap edim. «He óytip ne, hám bir júz eliw mıńnan hám baladan ayırılıp, Tuwasań» dep baqırıptı. Endi meniń anajanımdı kútip otır. Ekewi tuwıwxanaǵa barıp, bizlerdi aldırıp kelejaq. Búgin meniń táǵdirim sheshiledi. Endi anajanım, Oralxan ajapamdı tıńlay qoysa. Ele bir bólek qan bolsam da aqılım soǵan jetip tur. Meni tuw anajanım! Pikirińnen qayt! Órlep júzip, júregiń jaqqa baratırman, meniń demimdi esittiń be? Anajanım! Keshe óziń internette aborttıń qalay bolatuǵının kórgenińdi, men túsinip qoydım. Áńgime men haqqında ekenin bile qoydım. Qulaǵıma jaqpasa da, haqıyqat bolǵannan keyin tıńlawǵa tuwra keldi. Házir men jatırǵan jer, suwǵa tolı, arqayın júzip júrmen. Qálegen jerime barıp Sizge jaqınlasaman, birese ókpeńiz betke, birese júregińizge jaqınlayman, hátteki amanlıq bolıp, dúnyaǵa keler bolsam, keliw jollarımdı da bilip aldım!
Jáne internettegi yadıma túsedi aw! Abort bolıp atırǵan mendey bir sorlı vakuum ózine jaqınlaǵanda órge qaray shapshıǵanın ózińizde kórdińiz ǵoy. Gósh mashınnıń tisindey balamat eki minutta qaqtıda ketti. Bólek-bólek qılıp, pushtarladı da tasladı. Qolın suwırıp aq aldı. Áne er bala eken, shelekke ketti bári, ux, ux dewi menen janı úzilip tústi. Men sondaydan qorqaman anajanım! Keshe barǵanda sizge vrach «Úlkeyińkirep ketti, sál awır boladı» dedi ǵoy. Anajanım, men de siziń janıńız awırmasın! Men qız balaman, Sizge wáde beremen, men dúnyadaǵı eń sulıw, eń aqıllı qız bolaman! Maǵan ómir sıyla anajanım! Qońsı dostıńa da ayt, ol da tuwsın. Túsinip turıppan, ol da jasaǵısı kelip tur!»
Kelinshek otırıp qaldı. Túsinen tús joq! Meniń qıyalımnan toqıǵan nárselerim haqıyqat edi.
—Kelinjan men kettim! Andamlı ata-enenniń xızmetin isle! Nıqırttım.
Búgin Nókistegi 34-mekteptiń 3-klassında ayrıqsha bir bala, bir qız oqıydı. Eki náreste de maǵan jaqın. Bir gózzal qız, bir alpamıs bala boldı. Jóni menen ákesine, anasına aqıl úyretip atırǵanın talay esittim. Rasında da tań azanda sútten kiyatırǵanı. Boylı-sınlı, ayaqları dúp-dúziw, appaq qızalaq men betke juǵıradı. Ádet bolıp ketken. Meni qushaqlaǵısı, maǵan erkelegisi keledi de turadı. Men de ne turıs! Aymalap, bawırama basaman! Jasa nárestem! Ómirdiń gúltajı keleshegimiz! Eń baxıtlı qız bolǵaysań!
Rasında da qız oǵırı súykimli, tártipli, ziyrek qız bolıp ósip atır. Miyrimliligi óz aldına!
Adamzat!
18
Pushtımızdan jaralǵan perzentti kóz qıyıp, abort ettirip, jınayatshılıqqa qol urmayıq. Bir kúnlik embrion bolsın, ol ADAM dep sanaladı.
Hasla abortqa jol qoymań!!!
Oralxan Saparova.
JETIMLER
Awıl-eldi shuwlatıp bir úyden eki ólimniń shıǵıwı kimniń bolsa da etin túrshiktireri turǵan gáp. Qaladaǵı jorasınıń toyına barıwǵa shıqqan Perdebaydıń mashinası jolda avariyaǵa ushıraptı degen xabar awıldaǵılardı tik ayaqqa turǵızdı.
Kelinshegi Orazgúl emlewxanada eken, biraq onıń da jaǵdayı jaqsı emes qusaydı bayǵus-ay desip atır, nan-bawırsaqqa qamır iylewge kelgen hayallar ásten bir-biri menen sóylesip.
Perdebaydıń namazınan on kún ótip emlewxanadan Orazgúldiń óli denesin alıp keldi. «Nárestelerine qıyın boldı, hesh kimniń basına salmasın» – desip atır kópshilik. Kóshe biyi Baxıtbek aǵa:– Awıllaslar, mine, músiybet aytıp kelmeydi, oyda-joqta usınday awır jaǵday bolıp atır. Al, endi Perdebaydıń da, Orazgúldiń de jaqın tuwısqanları joq. Inimiz Perdebaydıń alıslaw aǵasınıń balası menen kelini mına balalarǵa ǵamqorlıq etip, baǵıp usı úydiń tútinin tútetip otırmaqshı. Sizler qalay kóresizler, – dedi alamanǵa qarap.– Bárekella, alla sıylasın bulardı. Náresteler ata-atasınan ayırılǵanı jeter, olardı húkimetke tapsırıp, óz úyinen ayırıp ne qılamız. Jaqsı bolǵan eken awıl-el qarap turmas, bulardan ózlerimiz xabar alıp turamız – dedi awıl aqsaqalı Jetkerbay aǵa. Hámme maqullasıp, óz sharwası menen tarqastı. Perdebay menen Orazgúlden qalǵan eki náreste úlkeni Gúljayna 11 de, balası Jánibek 4 jasar edi.Perdebaydıń atalas inisimen degen Qállibektiń qolında kásip-kári joq, hayalı Ziybashtıń ókshesi qanamay, barmaǵan táwibi, túnemegen áwliyesi joq. Ziybashtıń túri suwıqlıǵı bılay tursın, tili de záhárdey shaǵıp sóyleytuǵın mákkar hayallardan edi.Qonıs jańalasańız kóterip keteseń degen edi sońǵı barǵan táwibi oǵan. Bular merekege kelip bolıp qoradaǵı esapsız janlıqtı, jiyde terekte háwkiyisip otırǵan túye tawıqlardı, baylawlı sawın sıyırdı kórip sońǵı sheshimdi qabıllaǵan edi.Házir birew menen birewdiń isi joq. Jaydıń qaptalındaǵı qıytaq jerde hámme zat ósip tur. Arqa tárepte úy iyesiniń ne bir úmitler menen ekken miywe nálleri gúllep kózdiń jawın aladı. Usılayınsha basqalarǵa múláyım
19
bolıp kóringen erli-zayıplılar eki nárestege azap berip, kúnler óte berdi. Awıl ishi bolǵanlıqtan úylerde shashaw jaylasqan edi.
Gúljayna shappatay bolsa da, oǵan úydiń barlıq jumısların tapsırdı. Ol ele oyın balası emes pe, tapsırılǵan jumıstıń birewi shala qalsa, yaki yadınan shıǵıp, islenbey qalǵan bolsa onı ayap otırdı. Bir kúni oshaqtıń otı óship qalǵanı ushın onıń qasında jatqan átóshkirdi alıp qızdıń janbasına salıp qaldı. Biyshara náresteniń qulındaǵı dawısı shıqtı. Janbasınıń eki alması ot bolıp jandı, tórt ayaqlap boyında tiklep tura almadı.
–Óshir únińdi! Bolmasa mına átóshkirdi eki kózińe suǵıp alaman, – dep baqırdı Ziybash Gúljaynaǵa qarap. Tórt ayaqlap eńbeklep sıpaǵa zorǵa jetti, dawısın shıǵarmaw ushın izinen jetip kelgen Ziybash onıń awzına kópshik bastı.
–Ájapamdı urma, – dep zar jılaǵan úkesin Ziybash ayaǵı menen tewip jiberdi. Ol da qańbaqtay ushıp tústi. Sol kúni bularǵa awqatta bermedi, jılap-jılap uyqılap qaldı.
Gúljayna sol ótken awır azaplı kúnlerin yadına túsirdi.
Bir kúni tań azannan oyatıp, mallarǵa shóp orıp keliń dep qolımızǵa oraq berip úyden shıǵarıp jiberdi. Uyqısı ele qanbaǵan úkemniń ayaǵı hár jerge súrnigip, topıraqqa bılǵanıp qaldı. Onı arqama arqalap boyan, pishen aralas ósken úlken japtıń qasına keldim. Bir tegislew jerge jayıwdı jayıp ústine tez-tez ot orıp salıp, sol jerge úkemdi jatqardım. Ol jatıwdan uyqılap qaldı. Ot orıp júrip úy tárepke qarap qoyaman, kim bolsa da birew atımızdı aytıp shaqırıp qalatuǵınday edi. Jayıw toladı-aw degenge shekem shóp ordım. Endi úkemdi oyatıwǵa kózim qıymadı, ózim de sharshaǵanlıqtan onıń qasına qıysayıp jatıp, uyqılap qalıppan. Álle bir waqıtta «qosjaqpastıń arqayın uyqılap atırǵanına qara. Tur jetimek» – degen dawıstan shorshıp oyandım. Tóbemizde belin tayanıp turǵan Ziybash kishemdi kórip, ornımnan ushıp turdım. Ol bolsa mushın túyip arqama 3–4 ret dúmpishlep urdı. Sen bul jaqta uyqıńdı qandırıp jatırsań, úydi kim jıynaydı. Suwdı kim tasıydı, há, jetimek seniń, – dep balaǵatlap úyge jetemen degenshe baqırıp keldi. Orǵan shóbim de, baqırıstan shorshıp oyanǵan úkem de bári sol jerde qaldı.
Keshke shekem úkem kelmedi, onı hesh kim izlemedi de. Aqırı túnde shıdamay úyden shıǵıp, qarańǵıda súrmeleklenip baǵanaǵı shóp orǵan jerime keldim. Kelsem inim joq. Ne qılarımdı bilmey, atın aytıp baqırdım. Qula dúzde ashlıqta baqırǵan dawısım ózime qayta esitildi. Awıl betten iytlerdiń shabalanıp úrgen dawısı maǵan juwap bergendey esitildi. Artıma qarawǵa qorqıp, alǵa qaray
20