Kewil tolqını jıynaǵı 2-bolim

– Hár bir ata-ana perzentleriniń qızıqların kóriwdi ármanlap jasaydı. Kózimizdiń aǵı-qarası bolǵan súyikli jigerbentlerimiz qay jerde jasasa, biz de sol jerde ómir súrgimiz keledi. Bul jaqta ekew ǵanamız qalıp ne qılamız? Pútkil oyqıyalım olarda boladı. Sonlıqtan da, abzalı, bul úydi satıwǵa qoyıp, ótkendey bolsa pulın mútájimizge jumsayıq, – dep kúyewine kewlindegisin aytıp, bir sheshimge kelgen edi.

Aybektiń pikirinshe, úlken otawdı satıwǵa qoyıwdan aldın, aǵayintuwǵannıń aldınan ótip, pikirlerin inabatqa alıp, eger jaqınları ırazı bolmaǵan jaǵdayda jaydı satpay, kelisim menen tuwısqanlardıń birine berip ketkeni maqul bolar edi.

– Bizlerge jaydıń qanshaǵa satılǵanlıǵı, ulıwma pul máselesi áhmiyetli emes, ata-anamızdıń hadal eńbegi menen niyetlep tiklengen muqaddes otawdıń saqlanıp qalınǵanlıǵı áhmiyetli. Bawırlarımızdıń barlıǵı da usı jerde ónip-ósip, ómirden óz orınların taptı. Jay biytanıs kisige berilse, ájapalarımız tórkinim dep, bizler úyim dep qaysı esikke bas suǵamız. Usı jaqların da tereńirek oylap kórińler, bawırlarım,

– dep sarsıladı ol.

Azat penen Gúlnara endigi jaǵında bul pikirlerinen qayta ma yaki qaytpay ma, ele namálim. Kindik qanı tamǵan ata mákanın birotala taslap ketiwge kózleri qıymas-aw… Sebebi, olardıń eń baxıtlı, eń quwanıshlı, umıtılmas demleri usı teberik jer, usı payızlı shańaraq penen tıǵız baylanıslı.

Qádirdan tuwısqanlar arasındaǵı kózge kórinbeytuǵın mehir hám tatıwlıq jipleri bir qáte sheshim sebepli úzilip ketpegey…

Baxıtlı SARÍBAEV.

PAL

Jaqsımbaydıń hayalınıń peyili qızıq. Jumıstan sál kesh qaytsa halı-janına qoymay tergeydi. Biraq, búgin ol erin jıllı júz benen kútip aldı.

Dásturxan basında kesedegi shaydan bir urtladı da Jaqsıbay hayalına qaradı:

–Al, ayt.

–Búgin úyge palshı keldi.

–Kim keldi?

131

–Palshı keldi, – dedi qıysayıp qalǵan bir tartım oramalın durıslap, kózime qaradı da, meniń, seniń, balalardıń, hátte qáynenem, qaynatam, aǵamnıń, apamnıń ism-familiyaların da aytıp berdi. Ol bizlerdi ómirinde bir márte kórmegen bolsa!

–Bolǵanı ma?

–Siz meni jaqsı kóredi ekensiz, – dedi hayalı oramalınıń ushın barmaǵına orap, jańa túsken kelinshektey nazlanıp, biraq bizlerdi kórealmaytuǵın bir qońsımız bar eken. Láwze de emes, tompaq ta emes, qara da emes, aq ta emes deydi. Kim eken ol jer jutqır!?

–Men qayaqtan bileyin.

–Aytpaqshı, – dedi hayalınıń kózleri jaynap. Jaqında erińniń qolına molmolaqay aqsha túsedi, mashinalı bolasızlar dedi. Lotereyadan utamız, yaki joldan tawıp aladı ekenbiz.

–Awa dá, biz ózi lotereyadan utsaq, yamasa joldan tawıp alsaq bay bolamız. Birden hayalınıń qabaǵı qarıs jabıldı.

–Eki jıl burın, bir qız izińizden qalmaǵan eken.

–Astapıralla!

–Biraq, – dedi hayalınıń júzi kútilmegende jadırap, – siz ol jelkeń úzilgirge «Sen hayalımnan basqan izine de arzımaysań!» dep qaytarıp taslapsań.

–Basqa hesh nárse demedi me?

–Dedi. «Erińdi qurıdan qurı tergey ber me, ol altın adam! Araq ishpeydi, temeki shekpeydi, hayal-qızlarǵa qayırılıp ta qaramaydı, tek te miynetinińkásibiniń ashıǵı. Jumıstan kesh qaytıwınıń sebebi de sol» dedi.

–Kózi ashıq eken ǵoy, palshıńnıń.

–Nesin aytasań, aǵası. Bul palshı hayalǵa ıqlasımnıń ketkenligi sonshelli eliw mıń sum uslatqanımdı da bilmey qalıppan.

Jaqsıbaydıń ózi jallaǵan palshı hayal jáne bir-eki márte úyine kelip ketti. Sol-sol eken hayalı ne bolsa soǵan Jaqsımbaydı tergemeytuǵın boldı. Palshı hayal sizge de kerek pe, onda sorań, Jaqsıbay mánzilin aytadı.

Japaq SHAMURATOV.

132

ANEKDOTLAR

Hayalı erinen soradı:

–Keshe qaerde ediń?

–Ótirik! Kim ayttı saǵan?!

* * *

–Ishiwshilik shańaraq múnásibetin buzadı, – dedi wazshı.

–Ishiwshilerdiń hayalları ketip qalǵan jaǵdaylar kóp ushırasadı. Zaldan birew ilmekli sóz tasladı.

–Aytıńızshı, bunıń ushın qansha ishiw kerek?

* * *

–«Bay bolıwdıń mıń usılı» kitabınıń avtorına sadaqa etiń, – dedi kóshe boyında turǵan qayırshı ótken ketkenlerge qalpaǵın tutıp.

–Siz sol kitaptıń avtorısız ba? – tańlandı jolawshılardan biri, – onda nege sadaqa sorap tursań?

–Mıń usıldıń birewi usı da.

* * *

Orta jaslardaǵı boydaq kisi dostına dedi:

–Ótken háptede ózime turmıslıq joldas izlep atırǵanım haqqında daǵaza bergen edim, házirge shekem tórt júzden aslam telefon qońırawı boldı.

–Olar ne dep atır?

–Hámmesinde tek bir usınıs: «Meniń hayalımdı ala ǵoyıń!».

Balası ákesinen soradı.

– Aǵa, ómirińizdegi eń jaqsı kúndi esleysiz be?

–Awa, bul úylengen kúnim.

–Eń jaman kúnshe?

–Úylengenimnen keyingi kúnler.

* * *

Firma baslıǵı iske kirmekshi bolǵan jigit penen sáwbetlespekte.

133

–Bizde tazalıq hám tártip kútá qádirlenedi. Siz esiktiń aldındaǵı gilemshege tufliyińizdi arttıńız ba?

–Awa.

–Bizde jáne haqıyqatlıq ta qádirlenedi. Esiktiń aldında hesh qanday gilemshe joq.

* * *

Úyleniw talabında bolǵan jigit súyiklisiniń ákesine múrájat etti.

–Názer Sálmenovich. Nege qızıńızdıń maǵan turmısqa shıǵıwın qálemeysiz. Ishpesem, shekpesem, jaqsı pul tapsam…

–Áne, sonıń ushın! Seni bárha maǵan ibrat qılıp kórsetiwlerin qálemeymen.

* * *

Birden isleri júrisip bay bolıp qalǵan jigittiń qolı sınıp qaldı.

–Gips qoyıwǵa tuwrı keledi, – dedi shıpaker.

–Men júz mıń sumlıq gipske kúni qalǵanlardan emespen, – dedi gárdiyip ol,

–mramordan qoyıń, pulın tóleymen.

* * *

Qız qurdasınıń keypiyatı joqlıǵın kórip onnan soradı.

–Nege qapasań?

–Ol maǵan qızıl gúllerdi sawǵa qıldıda «endi seniń aldıńa mına gúller solǵannan keyin kelemen» dedi.

–O, qanshelli baxıtlısań qurdas!

–Awa, biraq, qızıl gúller plastmassadan jasalǵan dá…

* * *

Kempir: – nege úndemeyseń ǵarrı? Awzıńa taqan salıp alǵanıń ba?

Ǵarrı: – qulaǵıń esitpese sóylegenimnen ne payda. Kempir: – qızıq, keyin she? Keyin ne boldı?

* * *

–Esittiń be? Eshbay emlewxanaǵa túsipti.

–Yaǵáy, keshe ǵana bir shıraylı qız benen sóylesip turǵanın kórdim ǵoy.

134

– Sonı, hayalı dı kóripti…

QARAQALPAQ TILI–ADAM ATALÍQ

Kóp xalıqtan ayırmam joq túrimnen,

Kimligimiz tilimizden bilingen,

Qanı suwdan taza qaraqalpaqpan,

Meni ayırmańlar ana tilimnen.

Usı tilde dawdı sheshken babalar,

Besik shayqap háyyiw aytqan «kabalar»,

Joytar bolsam Berdaq shayır shırqırap,

Ibrayım xalıqtı qaydan tabalar?!!!!.

Ana tilde dástanlarım dóregen,

Ernazar, Allayarım batır, kóregen,

Ana xalqım, ana tilim saw bolsa,

Sózdiń teńizinen marjan teremen.

Meniń xalqım xalıq emes jataǵan,

Shoqan «Saxra búlbili» dep ataǵan,

Qaydan shıqtı folklorı júz tomlıq?!,

Dástanlardı qoyday dizip maqtaǵan.

Kókiregimde sher bop jatqan qıraw bar,

Dárt kópshise túrli-túrli jılaw bar,

Jolın úlgi tutqan Qorqıt babanıń,

Tek te jalǵız qaraqalpaqta jıraw bar…

135

Sayrayın búlbildey ana tilimde, Usı tilde úles qostım ilimge, Qaraqalpaq tili-adam atalıq, Xızmet etip keler óli, tirimde.

Kim aytadı joytadı dep tilimdi?!, Sonsha alım, danalar bar ilimli. Joytılmasın qaraqalpaqsha sıylasıq, Tabalmay qalarman aǵa-inimdi.

Ana tilsiz joytıladı milletim, Naǵısh, sazım, tilim baslı kelbetim, Kókiregimde soǵıp tursa júregim, Tildi máńgi qorǵaw baslı minnetim.

Bar xalıqpız bizler Adam atadan, Tar jol tayǵaq keshtik, talay qataǵan, Jiyrensheden qalǵan tilim bolmasa, Qalayınsha ushardan sóz ataman?!!.

Jatlasıp ketpeyme «Ellerim bardı», Áwladlar tıńlay ma «Musa sen yardı»,

Qızlar yarın joytıp «Adıńnan» aytsa, Tiliń suwırmay ma tánnen janıńdı.

Tilge til tiygizbeń tilim kiyeli,

Naǵız túrki tildiń tekli súyegi

136

Ana tilim gewdemdegi barlıǵım,

Kimde bolsa ana tilin súyedi.

Máńgi jasa, Ana tilim-uranım,

Paydalanıp bilsem semser quralım.

Sıńǵırlap turar bolsań alamoynaqtay,

Dúnya turǵanshelli meniń turarım.

Ana tilim tándegi namısım arım,

Altın ǵáziynem ol, kóksimde barım,

Araldan ayırılıp qalǵanım az ba?!

Qozǵamań muń tolǵan kewlimniń tarın.

Men máńgúr emespen, ele esim bar,

Ózime tán hárip hám de sesim bar, Sóz qıysının tapsam tilim arqalı,

El xalqımnan alar talay «besim» bar.

Gúlistan Dáwletova.

HÁSIRETLI ANANÍŃ ZARÍ

(Ayjamaldıń anasınıń tilinen)

Zulfiya atındaǵı mámleketlik sıylıqtıń lawreatı, Byudjetten tısqarı pensiya xorı málimleme xızmetinde islep kiyatırǵan talantlı jurnalist Ayjamal Joldasbaeva 27 jasında mezgilsiz qaytıs boldı. Onıń izinde umıtılmas isleri, ulı qaldı. Ayjamaldıń eli-xalqına bereri kóp edi. Taxtakópirden shıqqan jas ta bolsa belgili jurnalist Ayjamaldı hesh qashan umıtpaymız.

Ońım ba, túsim be, ayıra almay,

Sen óldi… degenge isene almay,

137

Anań tur, qazańnan tiklene almay, Jan qızım otlarǵa saldıń da kettiń.

Jamǵırlar selletip seniń ǵayıńa, Appaq qar payandoz bolıp payıńa, Sońǵı ret saparǵa minip «tayıńa»,

Atlanıp, anańdı taldırıp kettiń.

Taw, taslar, quladı jelkemdi basıp, Alańsız turǵan da, dáryaday tasıp, Qulınım, ómirge ediń-aw ashıq, Biymáwrit juldızıń aqtı da kettiń.

Qarshaday jasıńnan sen toptı jarıp,

«Júzden júyrik shıǵıp» Tashkentke barıp,

Báygi de, «Zulfiya sıylıǵın» alıp, Medalın kóksińe taqtıń da kettiń.

Shańaraq qurıp eń, súyilip-súyip, Eki jıl kelinlik lipasın kiyip, Qaramay artıńa, basların iyip,

Ómirlik joldasıń zarlatıp kettiń.

Áyne máhál, ósetuǵın hám ónip, Sum ájel bultları basıńa dónip, Márt bolıp táǵdirdiń isine kónip, Ulıńdı amanat tapsırıp kettiń.

138

Pidáyi jurnalist, shayıra ediń, Aqtı sen qaradan ayırar ediń, Xalqıń xızmetińe taq, tayar ediń,

Ózińnen biraz iz qaldırıp kettiń.

Ármanlar, arzıwlar shashıńnan sılap, Shıǵalmay jaqtıǵa ishińde tuwlap, Ketkende, qayıstı pútkil el jılap, Ayralıq kóz jasın tóktirip kettiń.

Qısqa ómirińde tınbastan shawıp, Alsań da, jolıńdı adaspay tawıp,

Ómir dápterińdi asıǵıs jawıp, Doktorlıq isińdi jazalmay kettiń.

Írzaman bergen saǵan sútime appaq, Nesip etsin jánnet esigin tappaq, Kiyinip sıy-húrmet lipasın shap-shaq,

Ózińdi jurtıńa tanıtıp kettiń.

Jupargúl MAXAMATDINOVA.

QÍS ETYUDÍ

Kún shımırı. Qarlı ayaz saqıldap, Qıs súyretip kelgennen soń qılıshın, Jılar boran nárestedey qaqıldap, Túni menen alıp jurttıń tınıshın.

139

Ulır úrgin.Tur qaqaman ısqırıp, Salar qıraw terezege súwretin. Sıyqırlı qıs. Ey, biymaza ızǵırıq, Maǵan da súwret salıwdı úyretiń!

Bala kúshik bılǵańlatıp quyrıǵın, Jarmasadı gá balaq, gá etekke. Kóteralmay kúnniń mına suwıǵın, Tarǵıl kópek qańsılaydı ketekte.

Sızatlanǵan tútinler de zor, qızıq, Qarap tursań bultqa shekem jetedi.

Álle qayda jalǵız ayaq jol túsip, Júrgende qar qıtır-qıtır etedi.

Áyneklerde ayaz jazǵan «sóz bası»,

Onı oqıy alatuǵın bizbedi?! Qıńır bala jılaǵanda kóz jası,

Jerge monshaqtay jumalap túsedi.

Shashıladı ulpa qardıń ushqını, Xrustal sınıqlar tınbay sawlaydı. Morılardıń quyılıp tur úskini, Qańıltır pesh tórinde ot lawlaydı.

Tań azannan buzılısıp taǵı kún,

Qar ústine taǵı da qar jawajaq.

140