Kewil tolqını jıynaǵı 2-bolim
.pdfpitkergenine kewli tolıp – Mınanı jaqsı niyetińe jumsarsań,qorańda tura bersin, aǵań bergende al, inim – dep pátiyasın berip shıǵarıp saldı.
Muxammed jol boyı usınıs haqqında tereń oyǵa shúmip, ózi menen birge barǵan shákirtiniń asıǵıs ketip qalǵanın keyin ańladı.Bir payıt kóziniń aldı qarańǵılasıp,kóliginiń shuqırǵa túsip ketkenligin sezdi.
Sol kúni emlewxanada – Eger Allanıń súygen bendesi bolsa múshkilin jeńil qılar, ayaqqa turıp júrip ketiwi múmkin, lekin kóziniń kórip ketiwine bir nárse dew qıyın – degen shıpakerlerdiń óz-ara áńgimeleri qulaǵına alıs-alıstan esitildi.
Keyin bilse sol shuqırlıqtıń aldına qoyılǵan arnawlı belginiń, ózinen sál burınıraq ketken shákirti alıp joldan shetke ılaqtırıp ustazına bilqastan usı isti qılıptı.
Muxammed shákirtiniń bunday jaǵımsız háreketinen xabar tapsa da bayaǵı adamgershiligine salıp áste ǵana – kórer miynetim bar shıǵar – dep qoydı.Jáne ol Qalmurza aǵaǵa: – qaptalımda birge barǵan shákirtimdi sol siz usınıp otırǵan lawazımǵa tayarlay qoysańız qalay boladı, ol jas qala berdi ustazınan ozǵan shákirt
– dedi. Bul pikirdi jası úlkeni de shep kórmey, bári-bir ózińiz bir qaptalında júresiz ǵoy, siziń izińizde bolsa meyli, maǵan da maqul – dedi.
Bul saparı Muxammed basına túsken jaǵdaylardı Qalmurza aǵaǵa bildirmesten, tek telefon arqalı ótinishin jetkizdi. Ol bul lawazımǵa shákirtin óziniń nawqaslıǵınan, kóziniń kórmesliginen múnásip kórmedi, tek bolǵanı ol jaqsılıǵınsha qaldı… Keshirimlilik hár bir insannıń qolınan kele bermeydi. Jamanlıqqa jaqsılıq etiw bul márttiń isi. Óz jaqın insannıń ózine qılǵan jamanlıǵın ol Allaǵa saldı, bálki táǵdir isi shıǵar dep qaradı.
Qarań, bul dúnyanıń isleri ájayıp dá! Hesh nárseniń biyjuwap qalmaytuǵınınday óz shákirti de ómirdiń kútilmegen soqqısına ushıradı. Aradan jıllar ótip ol óz qátesin túsindi. Allanıń sıyı ma, táǵdirdiń isi me Muhammed aǵanıń kózlerine em tabılıp, shet elde tájiriybeli shıpakerler tárepinen operaciya islenip, shamshıraǵı bul dúnyanı kóriw baxtına miyassar boldı. Demek, jaqsılıq, keshirimlilik báribir óz juwabın alar eken. Sonlıqtan da men hesh kimniń birbirewge jamanlıq qılmawın qáler edim. Sebebi, dúnya usınday insanıylıq pazıyletke júregi tolı keshirimlilikke bay insanlar menen gózzal. Jaqsı adamlar óz maqsetlerine jete alatuǵınına meniń isenimim kámil boldı. Húrmetli zamanlaslarım jaman emes jaqsı bolayıq – dep dúnyaǵa jar salǵım keledi. Múmkin bul waqıya
111
kimlergedur úlgi bolar, sabaq bolar. Ullı danıshpanlarımız aytqanınday: Jamanlıq kórmegey jaqsılar hárgiz.
Aynazar Shadibaev.
ÁJAPAMDÍ SAǴÍNAMAN
Tuwısqanlıq qarım-qatnasıqları biziń ómirimizdi, kewil sarayımızdı bezep turadı. Aǵa-ininiń, ájapa-sińliniń, ájaǵa-qarındastıń bir-birine bolǵan miyrimi kewillerde súyispenshilik sezimlerin oyatadı. Ásirese, qız tuwısqanlardıń jıllı múnásibetlerin tolıp-tasıp aytqımız keledi. Ájapa-sińlini, aǵa-qarındastı, qız apa menen inini kózge kórinbeytuǵın qádirdanlıq jipleri bekkem baylanıstırıp turatuǵınlıǵı haqıyqat. Bul qásiyetli jip – aradaǵı tuwısqanlıq hám tatıwlıq bolsa kerek.
Ákemizdiń qız tuwısqanları arasındaǵı, anamızdıń sińlileri menen óz-ara qatnasların baqlap otırıp, kewlim tolqınlanıp ketedi. Qızlıq dáwrandı súrgen tórkinine qıdırıp keler bolsa, hámmesi ájik-gújik bolıp sır shertisip, áńgime dúkanın qurıwǵa kirisedi. Sáwbetlesip mawqın basıp, kamalǵa kelgen qız úyinde bolıp ótken este qalarlıqtay qızıqlı waqıyalardı emeshesi qurıp eslep otıradı. Olardı baqlar ekenmen, qızlardıń táǵdiri, ómir jolı tuwralı oylarǵa berilemen. Shınında da, olar dúnyaǵa kelgen mamıq uyasın payızǵa toltırıp qoymastan, waqtı-sáti kelgende ekinshi bir uyanı shadlıqlarǵa toltırıwshı baxıt qarlıǵashlarına megzeydi. Sonlıqtan da, qız balalarǵa kishkeneliginen baslap «qırq úyden tıyılıw, bir úyden jıyılıw» kerekligi uqtırılıp barıladı. «Inga»lap dúnyaǵa kelgen, hesh jerden satıp alıp bolmaytuǵın ata-ananıń mehir bulaǵınan azıqlanǵan, qanalas tuwısqanları menen balalıqtıń eń tatlı, eń baxıtlı, qaytalanbas máwritlerin birgelikte ótkergen qádirdan úyinen, jaqınlarınan uzaqqa ketiw qız balaǵa da ańsat emes. Hár biri bir qutlı bosaǵaǵa iyilip kelin bolıp, sol shańaraqtıń sharayatlarına iykemlesip jasawǵa tırısadı.
Qız tuwısqanlardıń bawırmanlıǵı haqqında aytılǵanda, ákemniń qarındası, marhum ájapam Zulfiya erksiz yadıma túsedi. Onıń nur tamıp turǵan perishtedey ısıq diydarın, bawırına basıp aymalaǵanların, eki betimnen miyrim menen súygenlerin saǵınıp esleymen. Atam hám kempir apamızdıń úyine Zulfiya ájapam tez-tezden kelip turatuǵın bolǵanlıqtan ba, sol nurlı otawǵa qaray kewlim talpına beretuǵın bolıwı kerek. Sonda bala qálbim onıń qońırawday sıńǵırlaǵan jaǵımlı hawazın qayta-qayta esitkisi, janım mehir sháshmesinen qanıp nár alǵısı
112
keletuǵınlıǵın jasırmayman. Ájapam alıs rayonlardıń birine uzatılǵanda jaqın tuwǵan-tuwısqanlar menen birgelikte kelin bolıp túsken úyine miymanǵa barǵanımız eles-eles yadımda. Qız apamnıń sol máwritlerde keń úydiń kelinshegi bolıp, ata-enesine, kelgen qonaqlarǵa juwırıp-jelip xızmet etip, jası úlkenlerdiń aq pátiyasın alıwǵa umtılǵanları kóz aldımnan ketpeydi. Tuwısqanımız ómiri ótip baratırǵanın aldınnan sezgendey, bir kelinshek nelerdi islewi kerek bolsa, bárshesin jan júregi menen orınlawǵa, hámmeniń kewlinen shıǵıwǵa talpınar edi. Kishkene bala bolsam da onıń ishki ruwxıy dúnyasınıń oǵada sulıwlıǵın hámiyshe kúlimlep turatuǵın ısıq júzlerinen, mehirli kózlerinen ańlaǵanman. Sol sebepli de, ájapamızdıń úyimizge tez-tezden qıdırıp keliwin qáler edim.
Kúnlerdiń birinde kútilmegende Zulfiya ájapam awır kesellikke shatılıp, emlewxanada bir neshe aylar dawamında dawalanıp jattı. Jaqın-juwıqlardıń barlıǵı onıń sawalıp ayaqqa turıp ketiwine tilekles bolıp, tez-tezden xabar alıp turdı. Bir kúni anam oǵan arnap awqat tayarlap, izinen alıp baradı. «Men ushın pisirgen mantıńız oǵada mazalı eken, dámi awzımda qaldı. Súysinip jedim, raxmet!» dep kewli shadlanıp, minnetdarshılıq bildirgenlerin anam elege shekem aytıp otıradı.
Haqtıń buyrıǵına bende kóner eken. Sum ájel qádirdan qız apamdı biziń aramızdan erte alıp ketti. Júriminiń bolǵanı shıǵar, ol uzaq dawam etken awır kesellikten soń, gúmis qıstıń suwıq kúnleriniń birinde bul dúnya menen erte xoshlasıp, máńgilik saparǵa atlandı. Bul suwıq xabardıń ızǵarı tuwǵantuwısqanlardıń jeti júyresinen ótip, janımızdı júyli-júysiz jerden sótip jiberdi, kewlimiz qulazıp qalǵanday boldı. Monshaq-monshaq jas tókkenimiz benen onı saqlap qalıwǵa sharasız edik. Átteń, táǵdirdiń jazmıshına, ómirdiń zańlarına qarsı tura almaymız. Eh, miyrimsiz ájel!..
Ádiwli Zulfiya ájapamnıń kúlimlegen ısıq kelbeti, joqarı adamgershilik pazıyletleri, pidákerlik isleri jaqınlarınıń, doslarınıń qálbinde máńgi saqlanıp qaladı!
Siziń ómirińizdi eslesem apa,
Gózzal gúlge megzep elge keldińiz.
Súre almay jaqtı dúnyada sapa,
Qızıǵına toymay erte kettińiz.
Biraq usı qısqa ómir ishinde,
113
Kewillerge jaqsılıq bop jettińiz.
Qabaq shıtpay, hazar bermey hesh kimge,
Sónbes mehir nurın sewip kettińiz.
Jaqının joǵaltqan muńlı insanday,
Máwsimler de sizdi izler óksine.
Ilham baǵıshlawshı kúlkińdi tappay,
Saǵınısh jamǵırın tóger kóksińe.
Bárha ǵamxor bolıp jaqın inińe,
Bawırım, dep súyip, erkelettińiz.
Mehirge talpınǵan bala qálbime,
Jaqsılıqtıń shamın jaǵıp kettińiz!
Baxıtlı SARÍBAEV.
ENEŃ–ANAŃ
Awqat kúyse,dámsiz bolsa ózi asqan boladı, uyqılap qalsań keshe kesh uyqılap edi,sharshadı ,kelinim paqır dep ishtegi jawlardan» qorǵap otıradı.
Áytewir nárseni bánelep,kúni boyı qarıs qabaǵıń ashılmay, kúyewińe úyishin jamanlap qarsı qoyma!
Eneń ádil qazıń!
Áwelden ene, bala, kelin úshlik boladı.
Ata dúz ańı dep ayttımǵo, kóbinese kelinler mákkarlanıp ataǵa jaǵınıp aladı.Atası úyde bolsa shıyraqlasadı, joq bolsa enege kontratakaǵa «tayarlanadı», onı ańqaw atası túsine qoymay, «atańa nálet, barlıq bále ózińnen, áp-ánedey xızmetin etip júripti ǵo» deytuǵını anıq.
Úy, úyá-úy eneniki, onıń jeke territoriyası,sonıń ushın eneńniń territoriyasın ózińdikindey kór.
114
Jigirma tórt tarelkası,jigirma tórt qasıǵı-jigirma tórt jerde jatpasın!
Uqıplı, tárbiyalı kelin qazan -tabaqtıń ornın tez uǵıp aladı.
Túni menen bay qolıńda, qayrap-qayrap óz bawır-etin jawǵa aynaldırma!
Kúyewdi ya anaǵa, ya hayalǵa bolısa almaytuǵın jaltaq qılma!
Eneń qorǵanıń!
Aqıllı kelin enesi menen dos boladı, bay «górge» barmaydı, aqayaq kelin ulın ata-anasına qarsı qoyıp, bayın «ayırıp» aladı, murnına jipti ótkerip, qálegen jaǵına súyreydi.
Jaqsı xáreketińdi de,jaman qılıǵıńdı da,ósirip atırǵan ulıń-qızıń kórer, erteń aldıńa kelse xeshkimnen kórme!
Jer dóńgelek ekenin umıtpa!
Oralxan SAPAROVA.
QOŃSÍ QÍZ
Qandayda bir hújjetti izlep, góne sandıqtıń ishin tinte baslaǵan ǵarrınıń názeri pochta móri basılǵan konvertke tústi. Qarasa, onıń sırtındaǵı jazıwlar óziniń qol tańbasına usap ketti. Dárhal konverttiń ishin ashtı. Ol óziniń áskerlikte jazǵan xatı eken. Mektepte birge oqıǵan qızǵa jollaǵan bul xat qalayınsha bunıń úyine kelip qalǵan? Ol jaǵı biymálim. Bálkim, qońsısı ákelip bergen shıǵar?!
«Alıs úlkeden, jaqın júrekten Sizlerge duwayı-duwayı sálemimdi jollayman. Bul xattı alǵanıńızda men rota asxanasında kartoshka qırshıp atırǵan bolıwım múmkin. Men bilemen, qanshama jelókpe bolıp, júregimdi qolıma alıp, hár qızǵa bir juwırıp júrsem de, sen maǵan biyparıq qaray almaysań. Men seni sonda kishkentay qız dep esapladım, sebebi sen onda segizinshi klassta oqıytuǵın ediń. Úyde jası úlken atam hám kempir apam bolǵanlıqtan qońsıshılıq húrmet penen úyińizde pisirilgen awqattan anań sen arqalı biziń úyge berip jiberer, sen onı qolıń qaltırap meniń qolıma uslatar ediń. Meni kóriwden qısınıp, negedur qızarıp, bozarıp qalar ediń sen… Balalar menen qızlar qosılıp qasharman oynar edik, sonda men seni ayawdı bilmey, oyın qızıǵına túsip, top penen seni qattıraq urıp jiberetuǵın edim. Házir oylasam ózimniń aqmaqshılıǵıma, oysızlıǵıma hayran qalaman, endi házir sol qılıqlarımnıń jábirin tartıp atırǵan sıyaqlıman.
Kishkeneligimnen gitaraǵa ósh boldım. Onınshı klass waqtımda «Bittlz»ǵa eliklep dıńǵırlatıp gitara sherte basladım, ustazlarımnıń aytqanın qılmay shashımdı
115
da ósirip, rasklësh shalbardıń balaǵı menen awıldıń borpań topıraǵın sıpırıp oqıwǵa qatnar edim. Sol jılı awılımızǵa Qazaqstannan bir shańaraq kóship kelip, úlken qızı meniń, kishkene qızı seniń klasıńa oqıwǵa bardı.
Ózgeshe kiyinetuǵın klassımızǵa kelgen sol qız maǵan júdá shıraylı kórindi. Sol jılları shıqqan hind kinofilmindegi Bobbidiń dál ózi edi ol. Uzınlıǵı eki qarıs kelte yubkasınan kórinetuǵın dúp-dúziw up-uzın ayaqları tek meniń emes, mekteptegi murnına samal enip kiyatırǵan «shóje qorazlardıń» tuńǵısh sezimlerin oyattı. Bizler sol qızǵa ǵaybana ashıq bolıp, óz-ara talasıp, awıldıń sırtındaǵı úlken alańlıqqa barıp, qıran-topalań tóbelesip te júrdik.
Qızdıń atı Gúlmayra edi. Bizler onı «Bobbi» dep atap kettik. Baǵana aytqanımday, ol ústine etegi eki qarıs shım qara yubka menen jeńi gúltelengen appaq kofta, ayaǵına biyik óksheli qara tufli kiyer edi. Hátteki qıstıń kúnleri de, Gúlmayra sın-sımbatın buzbay, átirin ańqıtıp, ayaqlarınıń uzın ekenligin xeshkimnen jasırmadı. Mektep basshıları bunı bilgeni menen qızdıń ákesiniń sovxozdaǵı abıroylı xızmetker bolǵanlıǵı ushın hesh nárse dey almadı. Sonlıqtan «Bobbi» awılǵa tán bolmaǵan kiyimleri hám qılıqları menen awıl jasların lal qaldırdı…
Ol qız ushın bizler kóp tartıstıq, aqırı «Bobbi»diń názeri maǵan tústi. Óytkeni meniń basqalardan ózgesheligim-astımda shılt jańa motociklim bar, aǵam eki sıyırdı satıp, jalǵız ul perzenti meni erkeletip, sol «Yava»nı maǵan alıp bergen edi. Mektepte sabaq tamamlanıwdan men motociklge «Bobbidi»mindirip, awıl jolında jeldey ushaman, ol qız bolsa, kinolardaǵılarǵa elikleyme, belimnen tas qılıp qushaqlaǵanda, tula boyım balqıp, dúnyanıń o shetine motocikldi aydap keteberiwge qayıl edim. Bul qılwalar kózge túspey tura ma, bizlerdiń jónsiz háreketimiz mekteptiń hayal-qızlar keńesinde qaralıp, Gúlmayra qaytıp motociklge minbeytuǵın bolıp qaldı.
Soǵan ashıwım kelip, «Yava»nı kózsiz aydap, avariyaǵa ushıradım. Arbaǵa salıp, emlewxanaǵa alıp kiyatırǵanın emeski bilemen. Basımda kaska bolǵanlıqtan gelleme zaqım kelmepti, biraq pútkil denem tırnalıp jaraqat alǵan eken, shep qolımnıń awırıwı shıdatar emes, sınǵan ba, shıqqan ba bilmedim, onı doktorlar gipslep tasladı. Emlewxanada biraz jattım. Bul gezlerde mektepte pitkeriw imtixanları baslanıp ketti. Sonda da kewlimdi sorap emlewxanaǵa bir kelip keter dep onı kúttim. Lekin men unatqan qız keynimnen kelmek túwe, jaǵdayımdı sorap shappattay xat ta jazıp jibermedi. Ol meniń soǵan degen ashıwım aqıbetinde
116
usınday azapqa túsip atırǵanımdı umıtıp ta ketken bolıwı itimal. Ol pedinstituttıń dene tárbiya fakultetin pitkerip kelgen meniń klasslas dostımnıń ájaǵası menen tabısıp, mektepti jańa pitkergenine qaramastan onıń menen ashıq-mashıq bolıp, qalaǵa qashıp ketipti. Solayınsha men erjetkenlik attestatın ala almay qaldım, doslarım joqarı oqıw orınlarına kirmekshi bolıp úlken qalalarǵa ketti.
Sen toǵızınshı klassta ediń. Men emlewxanadan shıǵıp úyge keldim. Biraq sen biziń shańaraqqa burınǵıday awqat alıp kelmeytuǵın ádetti shıǵardıń. Men endi aynaǵa termilip seni kúter edim. Qarap turman, áne sen suwǵa shıqtıń, iynaǵashtan beliń mayısıp, eki shelek suwdı qaltıraklap alıp kiyatırǵanıńdı kórip esikti ashıp saǵan qaray juwırǵım keldi. Sen hákisine men tárepke qaramadıń.
Keyin meni armiyaǵa shaqırttı. Áskeriy komissariattaǵı komissiya meniń motociklden avariya bolǵanıma qaramastan, «báleń joq, stroybatqa jaraysań» dep áskerlikke alıp ketti. Palto ornına ústime shinel kiyip úsh jıl armiyada júrdim. Sen sonda onınshı klasstı pitkerip ediń.
Saǵan bul sózlerdi jazıwǵa sebep búgin awıllas joramnan xat aldım. Onda bayaǵı partkomnıń balasınıń Gúlmayra menen ajırasqanın, endi «seni alıp qashaman» dep jolıńda júrgenlerin aytıptı. Sen bolsań jawshı bolıp barǵanlarǵa «kútkenim bar» depseń. Kútkenińniń men ekenin anıq bilemen… sebebi seniń qaltıraǵan qollarıń, borlattay qızarǵan júzlerińnen maǵan degen súyispenshilik sezimlerińdi álle qashshan oqıp alǵan edim, seni jas kórip, kózge ilmegenime ele ókinemen.
Meni kút dilbarım, Quda qálese, úsh aydan watan aldındaǵı wazıypamdı atqarıp saǵan samalday ushıp baraman.
Sálem menen seni súyiwshi kishi serjant …
Ol endi xat penen tillese basladı: «Búgin ózim jibergen xattı oqıp otırıp,alıs ótmishke kóz jiberemen. Ómir biymáni ótken sıyaqlı, bosap qalǵanday ózimdi jalǵız sezemen. Mine alpıstıń jetewinde turman. Armiyadan kelsem sen turmısqa shıǵıp ketken ekenseń. Anamnıń aytıwı menen dayı jurttan juptı tawıp, onıń menen qoslas boldım. Úbirli-shúbirli boldıq, juǵırlasqan aqlıqlarım da dógeregimde. Turmıs joldasımdı kovid keseli biymezgil alıp ketkeni janıma qattı batadı. Bilsem, ómir hayal menen jarasıqlı. Súyiklińe qosılıp onıń menen qosa qartayıw úlken baxıt eken.
Gáptiń hadalı, xattı oqıp bolıwdan negedur ótmishke qaytqım, men seni izlegim keldi, qońsı qız. Tawıp alıp júwensiz jigitshiligim ushın keshirim
117
soramaqshı edim. Tirimiseń, barmısań? Endi bári biypayda ekenin bilemen. Sonda da… táwbege keliw insanıylıqtan shıǵar?!»
ELESPESIZ QURAL
Esitpegen elde kóp degen gáp ıras eken. Aramızda, ózimizdiń ráhátimizge shalqıp minip júrgen tınısh texnikamızdı adam óltiriwdey eń jawız quralǵa, biraq eń elespesiz quralǵa aylandırıwǵa urınatuǵın adamlar da bar eken. Maǵan dostım Qutlımurattıń bir waqıya tuwralı aytıp bergen mına áńgimesi joqarıdaǵı oyımnıń tolıq tastıyıǵın tawıp berdi. Awılımızda eki jigit jasaytuǵın edi – dep baslaǵan edi áńgimesin dostım. –Biriniń atı Tórebay. Ekinshisiniń atı Nazarbay. Ekewi túydey jas. Olar birge oynap ósse de hesh doslasıp kórmegen. Oǵan minezleriniń, birbirine uqsas emesligi sebep bolsa kerek. Ekewi de iri deneli, qarıwlı jigitler. Tórebay, jalpaq bet, jalpaq murın, júzi shiykil sarı, may jaǵıp qoyǵanday jıp-jıltır. Kózleri sál nársege ıza qalqıp shıǵatuǵın qıp-qızıl qırǵıy kóz, ashıwshaq minezli jigit. Júrgen jerinde maqtanıp, qasına jantasqan adamǵa ozbırlıq islewge meyilli, ór kókirek, jánjelpaz, tulǵası iri bolǵanı menen pollampos, bos. Kim menen alıssa da, tek dene awırlıǵı menen jeńe alǵanday halı bar.
Nazarbay sın-sımbatınıń shımırılıǵı, sabırlılıǵı, minez qulqınıń ustamlılıǵı menen Tórebaydan pútkilley parıq qıladı. Boyı uzın bolǵanı menen elp etken samalǵa sozılıp jıǵılatuǵın shińgiriktey jip-jińishke emes. Keń ıyıqlı. Nıq qayıń, sıbıt tulǵalı. Kóp-kóp shınıǵıwlardan bulshıq etleri bólek-bólek bolıp ketken, palwan jigit.
Ekewiniń arasında jánjel oyda-joqta kelip shıqtı. Álbette oǵan Tórebaydıń oylamaǵan jerde, qıysınsız jaǵdayda ózimshil dóreki minez tanıtıwı sebep boldı.
Awılımızda toy boldı. Toy iyesi bir, kem támiyinlengen xojalıqtıń jalǵız perzenti Qarlıbay degen jigit edi. Ákesi balalıǵında, qaytıs bolıp, jetim ósken jigit, úylengenine de eki-úsh jıldıń aralıǵı bolıp qalǵan. Toyına ǵárejet tabıw qıyın bolıp, neke toyın waqtında bere almay qalǵan edi. Sol eki-úsh jıl dawamında gá Qazaqstan, gá Rossiya respublikalarına barıp, jumıs islep ǵárejet tabıstırǵan boldı. Sóytip búlinip júrgeninde Qarlıbaydıń, kelinshegi bir balalı da boldı. Ómirlik joldasın sol qapashılıqtan qutqarıw ushın Qarlıbay aqırı sol toydı berip tındı. El-
118
xalıqtıń aldında kelinsheginiń de beti ashıldı. Hámme ırza boldı. Hámme olar menen birge quwandı.
Toy daǵıy basladı. Kelgen qonaqlar úyli-úylerine qaytıp atır. Toyxana da gilkiy awıl jasları, kelinshek tárepinen quda-qudasha jigit-qızlar qalǵan edik. Rayon orayındaǵı kafelerdiń birinde ótkeriletuǵın jaslar toyına mirát etilgenbiz. Toyǵa aparıp, alıp qaytatuǵın buyırtpa berip shaqırtılǵan avtobustı kútip turmız. Suwday taza «Kovalt» mashinasın jeldey quyǵıtıp Tórebay keldi. Mashinadan túsip, heshkimge xabarlaspastan tuwrı Qarlıbaydıń, aldına keldi.
–Bar. Bir shiyshe araq alıp kel.
–Onı ne qılasań?
–Házir usı jerde iship saǵan aq pátiyamdı beremen.
–Pátiyanı jası úlkenler berip qoyıptı.
–Ne sóylegenin bilmeytuǵın shaymiy ǵarrılardıń, pátiyası pátiya ma? Qurı mıljıń. Mendey márt jigitlerdiń pátiyası pátiya. Ómir ómirińshe naqtan tiyedi. Bar. Alıp kel.
–Araq joq.
–Nege joq.
–Tawsılıp qaldı.
–Áy! Sen, ıshtanbiyt. Men seniń úyime jibergen qonaqlarıńdı más etip kútip jiberiw ushın, berip jibergen eki shiyshe araǵıńa eki shiyshe araq qosıp ishkizip, más etip jiberip kelip otırman. Sonday jorańnan bir shiyshe araqtı qızǵanıp óleyin dep otırǵan kúnińnen ólgeniń artıq. Ólseń ól dep Qarlıbaydıń, qaq mańlayına bir mush túsirdi. Onı uradı dep oylamay abaysız turǵan Qarlıbay jerge jalp etip, ushıp tústi. Tórebay onı ornınan turǵızbay tewip-tewip taslaw ushın qasına tez jetip kelip bóksesine bir tepki berip úlgerdi. Bul jaǵdaydı kórip turǵan Nazarbay, heshkim barıp basıw aytpasa, jaǵdaydıń bunnan bes beter shiyelenisip ketetuǵının bilip, bara sala ekinshi tepkige ayaǵın kótergen Tórebaydıń iyninen keyin qaray tartıp qaldı. Tórebay eki adım shalqalap keyin sheginip shalqasına sozılıp jıǵıldı. Jalmajan táltireklep ornınan turıp Nazarbayǵa asıla ketti.
–Sen! Bárhama meniń aldımdı kesip keleseń. Mennen ózińdi kúshlimen dep oylaysań ba? Bul awılda ele hesh kim maǵan teń kelmegen. Palwan bolmaqtan dáw bolsań da, mına topıraqqa qamırday qarıp iyleymen. Keregiń temirdey awır
119
mush bolsa, má saǵan-dep balǵaday awır mushın bar kúshi menen Nazarbaydıń jaǵına tuwrılap siltep qaldı. Nazarbay shaqqanlıq penen qaymıǵıp qalıp, onıń mush siltegen qolın qaǵıp alıp, arqasına qayırdı. Jelkesinen qattı basıp, iyin aǵashtay iyildirip, mashinasınıń qasına enteletip ákelip, esigin ashıp tırp ettirmey basıp rulge otırǵızdı. Shegelep-shegelep turıp oǵan mına gápti ayttı.
– Endi bul jerge qaytıp kelme. Sendey jánjelkesh iyttiń iyt quraqım qádiri qalǵan joq. Qaytıp kelseń bunnan bes better bolasań. Ket úyińe. Túsindiń be?
Tórebay kúsh isletip basqa qarsılıq kórsetken joq. Nazarbayǵa kúshi jetpeytuǵının bildi. Mashinasın xodlap atırıp, kózleri qan talaq bolıp, tisin-tisine qayrap tońqıldandı.
–Kúshlimen. Palwanman dep qutırma. Seni joq qılıw maǵan, nan shaynaǵanday is. Joq qılaman da. Kerek bolsa, bul awılda maǵan qarsı bas kótergenniń bárin joq qılaman…nn.
–Bar ket. Maǵan qolıńnan kelgenin isle. Seniń dórekilik qılıqlarıńa endigiden bılay hesh qashan jol qoyılmaydı…
Úlken qurlarda gúres tutqanında «Árwaq» kúshi menen tolıp-tasıp ketetuǵının kóp kórgenbiz. Kúndelikli júz kóriser ǵalmaǵallıqta, kózimizge bárhama qoy awzınan shóp almaytuǵın juwas jigit bolıp kórinip kelgen. Degen menen, onıń bul mártligine hámmemiz qattı ırza bolıp qaldıq.
Aqıl-oyı ózinen basqanı adam dep tanımaytuǵın ózimshil, ishmerez adamnıń oyına jaman oydıń kirip keliwi qanqumar maqluqqa aylandırıp jiberiwi sózsiz eken. Burınnan da peyli qarq emes Tórebay Nazarbaydı óltiriw oyınıń qulına aylanıp qaldı. Qalay? Qáytip óltiriw kerek? Jatsa da, tursa da usı jaman oy miyinen shıqpay qoydı. Pıshaqlap pa? Baltalap pa? Ya mıltıq penen atıp pa? Joq onday usıllar menen óltiriwge bolmaydı. Dáslepki eki quraldı paydalanıw qáwipli. Olardıń qollanılıwın sezip qalsa, Nazarbay tartıp alıp ózin ezip taslawı turǵan gáp. Mıltıq penen atıp óltiriw de kelispeydi. Awılda ózinen basqa da mıltıq joq ekenin hámme biledi. Miliciyadaǵı tergewshi degen timiskewishler sorastırıp tez tawıp aladı. Onnan keyin Tórebay dákeńniń túpsiz tuńǵıyıqqa ketkeni ketken. Nazarbaydı iz-tússiz óltiriwge járdem beretuǵın elespesiz qural ne bolıwı múmkin? Oylana-oylana ózi jón dep bilgen mına sheshimge keldi. Nazarbaydı ıń-jıńsız óltiriwdiń, eń elespesiz quralı bul mashina. Jekke júrgen jerinde, hesh kim kórmeytuǵın jaǵdayın tawıp bastırıp keteseń…ń. Men kórinbey ketkennen keyin,
120