Kewil tolqını jıynaǵı 2-bolim
.pdfJaslar tárbiyası búgingi rawajlanıu dáwirimizdiń eń bir ullı mashqalalarımızdıń biri bolıp turǵan bir dáwirde jasap turmız.Jaslarǵa, óz zamanlaslarıma aytarım: «Óz júrer jolıńızdı durıs tańlap biliń», Jası úlken áje hám apalarımızdıń aqıl-násiyatlarına qulaq tutayıń!
Qaraqalpaq xalqınıń keleshegi, erteńgi kúni – bul siz benen bizler, áziz qızlar!
Siz, bolajaq analarsız.
Siz milletimizdiń dawamıylıǵın támiyinlewshi márt, batır, aqıllı hám alım bolatuǵın xalıqtıń analarısız!
Qızı bar úydiń payızı ózgeshe… Ol úyden gúllerdiń iyisi ańqıp, iybeli bir qarastıń, nazlı bir janannıń bar ekenligi alıs-alıslardan-aq sezilip turıwı kerek.
Tazalıq, páklik hám gózzallıq nápesi quyash nurınday jarqınlıq baǵıshlap turıwı lazım.
Ol úy aldınan ótip baratırǵan hár qanday jolawshı úy aldın kórip-aq, «–Bul úyde qız bala tárbiyalanıp atırǵan eken», – dep sezinip, ústi-basın durıslap, ózleriniń ayaq alısın dúziwlep, júrip ótsin…
Kewilimizdiń tınıshlıǵı, shańaraǵımızdıń gúli,qálbimizdiń nurlı perishtesi, máhállemizdiń abadanshılıǵı, elimizdiń kórki, jámiyetimizdiń erteńgi kúni siz kibi aqıllı, dana, iybeli, shaqqan hám kishpeyil qızlarımızǵa baylanıslı.
Áziz qızlar! Bizler hár bir qádemimizdi oylap basıwımız tiyis. Sebebi, biz qızlar xalıqtıń názerindemiz…
Erteńgi bas iyip túsken shańaraǵımızdı gúllengen bir jánnet mákan bostanǵa aynaldırayıq!
Ana miyri tastı da eritedi.
Miyirman bolayıq, húrmetli qádiri bálent qádirli qızlar!
U. Nietullaeva.
QORÍQSHÍ EKEN
Uluǵbek aǵa ónerli, qońsı-qoba, aymaqtaǵı shańaraqlardıń jılıtıw úskenelerin ornatıp, mútájin pitkeredi. Búgin úyine onsha alıs bolmaǵan qońsı kóshedegi Turdıbay aǵa mashinasına kerekli ásbap úskeneleri menen mindirip alıp
91
keldi. Tájiriybeli ustaǵa trubanı qáytip, qalay ornatqanda ıssılıq jaqsı boladı barlıǵı yad bolıp qalǵan. Ekshembi dem alıs kúni bolǵanı ushın ulı Aybekti de ózi menen birge járdemge alıp keldi. Trubalardıń biri uzın, biri qısqa qullası ózine kerekli ólshemlerin kesip úydiń aldında keńislikte kızǵın jumısqa kirisip ketti.
Bir payıt tuwrısında miywesi uwıljıp pisken júzimniń astında kimdur otırǵanday sezildi oǵan. Ara-arasında kóziniń qıyasın salıp qarap ta qoyadı. Názerinde hesh kózin úzbesten onıń háreketin ańlıp otırǵanday bola berdi.
Kútpegende Aybektiń «– Aǵa ana bala kim?» – degen sorawına – ―Kim‖? – dep soraw menen juwap qaytardı. Óytkeni aǵasınıń ózine de bunıń kimligi soraw bolıp tur edi. Ózin berilip jumıs islep atırǵan sıyaqlı kórsetip jáne kimligi qızıqtırıp turǵan sol balaǵa urlap qaraǵanın ózi de sezbey qalar edi. Bir payıt balasınıń sorawı juwapsız qalganı esine túsip – ―qıdırıp kelgen aǵayin balası shıǵar‖ – dedi de jumısın dawam ettirip.
Turdıbay aǵanın hayalı Tazagúl apa tiykarǵı jumısına qosımsha jeke kárxanada da esapshı bolıp isleydi. Dem alıs kúnleri áne sol kárxananıń esap-sanaq jumısı menen bánt bolǵanlıqtan qońsısı Jumaxan apanıń Arıwxan degen qızı kelip úy jumıslarına kómeklesedi. Azannan ustalar ushın awqat tayarlawǵa kiristi. Kerekli ónimlerine atızga túsip, juwıw ushın aǵıp turǵan suwǵa qayırıla bergeni sol júzimnin astında kimdur otırǵanday bolıp kózine kórinip ketti.
Bay-buw sálem bermedim-aw dep ishinen qısındı. Lekin, asxanaǵa kirgennen soń jáne jumıstıń kópliginen umıttı.
Bir maydanda kún awıp gewgim túse basladı. Qızıp turǵan temirdi urıw ushın Uluǵbek aǵa sırtqa shıqtı. Endi jarıqta islemese kózi de ilmey baratır. Áste baǵanaǵı júzimniń qaptalındaǵı janıp turǵan shıraqtıń jaqtısına kelip jumısın dawam etti. Qarasa azandaǵı adam ele sol turısında qıymıldamastan otır.
–Tazagúl apa, awqattı súze bereyinbe? – degen dawıs estildi.
–Awa, sırttaǵılardı da shaqır–dedi úydiń iyesi.
–«He mınaw, rasında da awıldan qıdırıp kelgen miyman qusaydı. Nege otırǵan ornınan qıymıldamastan otır, ya meni ańlıtıp qoydıma eken.
Qudayǵa shúkir, usı kúnge shekem hesh kimniń hesh nársesine tiymegenmen, hátte ayırım qońsılardıń jumısın islegenimde isenip úyiniń giltin de taslap ketkenleri boldı. Hayranman, Turdıbay aǵa kópti kórgen, oqımıslı aymaqtaǵı
92
tóreli jası úlkenlerden biri. Bul ne qılganı, maǵan isenbegeni me?» – degen túrli oylar menen qol juwıp atırǵanda Uluǵbek aǵanıń qulaǵına kómekshi qızdıń:
–Tazagúl apa, júzimniń astında otırǵan balanı shaqırayın ba?
–Yaq, ol keyninen jeydi.
–Ol kim ózi?
–Awıldan kelgen aǵayin bala-ǵoy, abiturent. Kórdiń be Arıwxan oqıwǵa usılay etip, kitaptan basın kótermey tayarlanadı, sen de tayarlan – degen óz-ara ángimesi onıń kewlin biraz tınıshlandırǵanday boldı.
Keshki awqattı jep bolıp, qaytıwǵa tayarlanıp atırǵanda Turdıbay aǵa:
– Uluǵbek miynetińe raxmet, qolıń dárt kórmesin, ózim bir saqlap qoyǵan júzimim bar edi, sortı ájayıp úydegiler menen birge jeysiz berip jibereyin dep – kúni menen kózdin jawın alıp pisip turǵan júzim tárepke ertip apardı. Onıń azannan berli qıyalın biylegen túrli oylarǵa juwmaq jasaytuǵın máháli keldi.
Kelip qaysı kóz benen kórmesin hesh qıymıldamastan otırǵan bul jumbaqlı adam ―Qorıqshı‖ eken.
Ya kúlerin, ya sóylerin bilmegen Uluǵbek aǵa, san-mıń qıyallar menen júrip búgin qáytip jumıs islegenin de bilmey qaldı. Onıń quwanıshı sol qońsısı haqqında oylaǵanlarınıń barlıǵı natuwrı shıqtı, Turdıbay aǵa haqıyqatında da jaqsı qońsı. Ol ásirese ónerli adamlardı ózǵeshe húrmet etetuǵın ájayıp insan!.
Aynazar Shadibaev.
QAWÍN AQSAWLAQ
Birinshi sherek juwmaqlanıwdan hár dayımǵıday dem alısımdı awılda anamnıń dayısınıń úyinde ótkiziwge asıqtım. Anamnıń dayısın bizler «ata» deymiz, olarda bizlerge júdá bawırman. Nókiske keleǵoysa, álbette úyimizge qayırılmay ketpeydi. Sók, iyjan, zaǵara olardıń bizlerge bazarlıǵı. Jaqında ǵana aǵayinniń úyindegi toyǵa kelgeninde úyimizge kelip:
– «Dem alısıńızda awılǵa barıń, sizlerge jańalıǵım bar» – dep kewlimizge ǵulǵula salıp ketti. Sol jańalıqqa asıqqan bizlerdi aǵam dem alısqa shıqqan kúni-aq atamnıń úyine aparıp tasladı. Barsaq hámmesi paxta atızında eken. Úyde jalǵız
93
otırıwdı ep kórmey terekke iliwli turǵan fartukti iynime tasladım da terimshiler janına ushıp bardım.
–«Áne, haqıqıy jigit sózinde turıptı da» – dep maqtawımdı berip, atam, kishem, ajaǵalarım qullası hámmesi quwanısıp meni kútip aldı. Biri oqıwıma, biri úydegilerge jáne biri Nókistegi aǵayinlerdiń jańalıǵına qızıqsınıp sorawǵa tuttı, men de bilgenimshe xabarlardı jetkizdim. Demde tús boldı.
–«Búgin qonaǵımız bar, ertelew ketip túslik tayarlawıń kerek edi» – dedi atam kisheme.
Sonda: Haw ata, awqattıń ónimlerin tayarlap kettim, házir jetip alayıq sizler juwınaman degenshe tayar qılıp dasturxanǵa tartaman» – dedi kishem.
Tap aytqanınday bizler juwınıp shayınaman degenshe on bes, jigirma minut ishinde úlken tabaqqa jasalǵan awqat keldi. Aqsawlaqtıń ortasına quyılǵan sarımaydıń iyisi sonday jaǵımlı, bólmeniń ishin alıp ketti. Hámme súysinip ishtey menen jep hár zamatta tawısıp tasladıq. Men ushın biytanıs bolǵan bul awqattıń mazasın sóz benen jetkiziwim qıyın.
–«Kishe bul awqattıń atı aqsawlaq ekenin bilemen, biraq usı waqıtqa shekem bul awqattı jemegenmen. Ásirese, onıń tez tayın bolǵanı meni tańlandırdı»
–dep kishemnen ózimdi qızıqtırǵan sorawlarǵa juwap alǵım keldi.
–Durıs balam, kórip turǵanınday hámme erte azanda atızǵa atlanamız, túslikti túnde tayarlap ketemen. Mınaw aqsawlaq, otqa pisirildi. Mınaw qawınnıń qaynatılǵan shiresi, qatıq, qoldan pisken sarımay. Bul ata-babalarımızdıń milliy taǵamı. Mehir menen tayarlap súysinip jegen, belge quwat dárman boladı.
Haqıyqatında da toyımlı awqat boldı. Kóp irkilmey jáne atızǵa atlandıq. Meni awılǵa asıqtırǵan jańalıqtı atamnan soradım.
– «…kórdińbe balam anaw ótken jılǵı tayınshaq up úlken at boldı, jaqında bayraqqa shawıp toydıń úlken sıylıǵın aldıq. Erteń terimge shıqpay juma kúngi toyǵa birge seyisleymiz» – dep kózleri quwanıp maqtanısh etti.
Awıldaǵı birinshi kúnim sonday jaqsı baslandı. Bul saparı men úlken tásirler menen qaytatuǵınım anıq. Sebebi kishem jáne usınday dámi awzıńda tatıytuǵın qatıq bılamıq, sút burısh, sıqpan sıyaqlı milliy taǵamlardı tayarlaytuǵının aytıp, bizlerdi quwandırdı.
Aynazar SHADIBAEV.
94
TOLÍSÍ SHAYPALǴAN SHAŃARAQ
Dáwlet sabaqta ádettegidey oqıwshılarına taza temanı shın ıqlası menen túsindirip atırǵan waqtında, kútilmegende qol telefonı ústi-ústine shıńǵırlap qaldı. Telefonın sabaqqa kirer aldınan sessiz rejimge qoyıwdı esten shıǵarǵanlıǵınan biraz qısınıp, sózin uyıp tıńlap otırǵan oqıwshılarınan keshirim soradı. Tema boyınsha oqıwshılarǵa klass tapsırmasın berip, mektep dálizine shıǵıp, qońırawǵa juwap beriwdi maqul kórdi.
– Assalawma áleykum! Siz Dáwlet Joldasbaev bolasız ba? Biz emlewxanadan sizge shıǵıp atırmız. Ómirlik joldasıńız Shaxsánem Qıdırbaeva baxıtsız jol hádiysesine ushırap, házir ǵana usı jerge alıp kelindi. Tilekke qarsı, awhalı kútá awır. Tez jetip keliwińizdi soranamız.
Esitken suwıq xabarınan Dáwlettiń hal-dármanı qurıp, bası meń-zeń bolıp awırıp, qay jerde turǵanlıǵın da umıttı. Tez de ózin qolǵa alıp, mektep direktorınıń orınbasarı Marat Tolıbaevichtiń aldına kirip, júz bergen kewilsiz hádiyseni túsindirip, ketiw ushın ruqsat soradı. Musılmanshılıqta ázel-ázelden bir-birewdiń jaǵdayına qarasıladı, sol sebepli de Marat Tolıbaevich Dáwletke táselle beriwge umtılıp, ómirlik joldasınıń ayaqqa turıp, táwir bolıp ketiwine tileklesligin bildirip, emlewxanaǵa barıwına ruqsat berdi.
Shıpakerler Shaxsánemniń janın aman saqlap qalıw ushın jan-táni menen háreket etti. Tilekke qarsı, júriminiń bolǵanı shıǵar, awır jatar máhálinde Shaxsánemniń júregi soǵıwdan toqtap, bul yalǵanshı dúnya menen máńgige xoshlastı… Onıń namazı Dáwlet tuwılıp, kamalǵa kelgen úlken úyde boldı. On gúlinen ele bir gúli ashıla qoymaǵan jas kelinshektiń dúnyadan biymezgil ketkenligine jaqınjuwıqlardıń, tuwǵan-tuwısqanlardıń hámmesi qattı qıynalıp, ishley qan jılastı. Dáwlet ushın súyiklisi Shaxsánemsiz bul ómirdiń hesh qızıǵı qalmaǵanday, barlıq quwanıshları, arzıw-ármanları onıń menen birge ketkendey bolıp sezildi. Kóz ashıp kórgen arzıwlı yarın qábirge zorǵa qıyıp, «Jatqan jeriń jaylı, ruwxlarıń shad bolǵay!» dep bir qısım topıraqtı ústine shashıp, emirenip ókirip jılap jiberiwden ózin zorǵa tıydı. Dos-yaranları oǵan: «Sabırlı bol, Dáwlet, belińdi bekkem buw! Izi qayırlı bolǵay!» – dep táselle beriwge umtılıp, qayǵısına sherik ekenligin bildirer edi.
Dáwlet bul ornı tolmas joǵaltıwdan ózin biraz aldırıp qoyıp, shóptey bolıp azıp ketti. Jatsa-tursa, oy-qıyalında mudamı Shaxsánem turdı, túnlerde tez-tezden túsine ene berdi. Aradan bir hápte ótken soń anası Zamira:
95
– Balam, haqtıń buyrıǵına bendeniń kónbesten ilajı joq. «Ólmektiń izinen ólmek joq» degen ata-babamız. Tiri jan tirishiligin dawam etiwi ómirdiń zańı sanaladı. Ayday kelinimniń kúlimlegen ısıq kelbetin, jipektey minezin, etken xızmetin men de hesh qashan umıtpayman. Endigi jaǵında ózińdi qolǵa alıp jumısıńa aralas, shıraǵım. Kásipleslerińniń de saǵan qarasıwdan kemisi joq, hámmesine mıńnan-mıń raxmet. Oqıwshılarıń da seni saǵınǵan shıǵar, – dep balasın jubatıwǵa tırıstı.
Dáwlet Shaxsánemniń birinshi piyshembisin ótkerip, basına ziyaratqa barıp qaytqannan soń paytaxttaǵı jumısına aralastı.
… Olar qaladaǵı kishi rayonlardıń birinde ijarada turar edi. Shaxsánemsiz qulazıp qalǵan úyde jasaw Dáwletke oǵada awır battı. Azanda kúlimsirep jumısqa shıǵarıp salıp, keshte kútip alıp, ıssı-suwıǵına qarap, úydi toltırıp júretuǵın arzıwlısı joq. Aqshamları onıń menen tanısqan, birge ótkergen baxıtlı máwritlerdi qayta-qayta eslep, awır gúrsinip qoyadı.
Qanshadan-qansha kewillerge bilim nurların quyıwshı studentlik dep atalmısh altın dáwir Dáwlet penen Shaxsánemdi de tabıstırıp, táǵdir jollarınıń tutasıwına sebepshi boldı. Olar qánigelikleri bir-birine jaqın fakultetlerde tálim alıp, úlken auditoriyalarda oqıtıwshılardıń lekciyaların birge tıńlar edi.
Kúnlerdiń birindeń Dáwlet qalalıq kitapxanada oqıtıwshınıń bergen óz betinshe jumısına baylanıslı ádebiyatlardı kitapxanashıdan sorap alıp atırǵanda, oylasıp qoyǵanday Shaxsánem de kirip keldi. Úlken oqıw zalında birge otırıp, ilimiy miynetlerden kerekli maǵlıwmatlardı izlestirip, berilgen tapsırmalardı jazıwǵa kirisip ketti. Óz betinshe jumısı sebep bolıp, jaqınnan sáwbetlesip otırdı. Kitapxanadaǵı diydarlasıwlar eki jas júrekte muhabbat sezimleriniń oyanıwına túrtki boldı. Shaxsánem kelinshek bolıp, bosaǵadan iyilip túskende Dáwlettiń anası ózin qoyarǵa jer tappay qansha shadlanıp edi. Anasınıń kórgen kózdi qamastıratuǵın sulıw oramaldı kelininiń basına tartıp, miyrim menen mańlayınan súyip, tilek aytqanları kúni keshegidey yadında turıptı. Shaxsánem, shınında da, bosaǵaǵa jarasqanday sımbatlı kelinshek boldı. Úy jumısların tındırıp islep, ataenesiniń alǵısların alıwǵa tırıstı. Qısqa waqıt ishinde aǵayin-tuwısqanlardıń kewillerine jol taba alǵan edi.
Jas shańaraq iyeleriniń jumısları paytaxtta bolǵanlıǵı sebepli, bir aydı arqaǵa salıp, ata-anasınıń aq pátiyaların alıp, qalaǵa jol aldı. Eki jas júrek palday tatlı ómir súrip, perzentler súyip, olardı birgelikte tárbiyalawdı ármanlar edi…
96
Búginligi Dáwlet qanatı qayırılǵan qustay jabırqap, muńlı keshirmelerin kimge aytarın bilmey qınjıladı. Jigitke kóz jas tógiw jaraspaytuǵınlıǵın ańlap, dártlerin ishine jutadı. Shaxsánemnen basqa insandı ol ómirlik joldası sıpatında kóz aldına keltire almas edi.
Baxıtlı SARÍBAEV.
QORQAQTÍ QUWA BERSEŃ
«Dúnyada halın sorap barmaytuǵın bir ǵana kesellik bar» degen gápti bálkim esitken de shıǵarsız. Rasaq taba almaǵanıńız ba! Onda basıńızdı awırtıp otırmay-aq ayta qoyayın, olda bolsa tis awırıw ǵoy! Bul kesellikti basınan ótkermegen adamdı jeti ıqlımnan izlep taba almasańız kerek-aw! Bul «japsaq» sonday bir epidemiya bolıp, jeti jastan jetpis jasqa shekemgi insanlardı óz ishine aladı. «Bilgishbay»lardıń aytıwına qaraǵanda onıń «virus»ları qant penen konfetalar arqalı juǵadı emish. Bálkim, bizler tuwılǵan jıllarda usınday shireli zatlardıń azlıǵınan ba, bul kesellik onshelli kóptey emes edi. Máselemkiden, meniń jeke ózimdi alıp qarasam otız jasqa shekem tis awırıwdıń ne ekenligin de bilmey óskenmen. Durıs, sol balalıq dáwirlerimde úyimizde hár birewi judırıqtay keletuǵın «kelle qant» degenleri boldı. Qattılıǵın aytpaysız ba! Tislegende tislerden ot shıǵatuǵın edi-aw! Bálkim, sonlıqtan shıǵar anam bayǵus «tisińe zıyan kelip júrer»dep balǵa menen maydalap awzıma salatuǵın edi.Col jılları hátteki shańǵalaq shaǵıwǵa da ruxsat etpey qoydı. Tislerimniń shınıqpaǵanlıǵı sonshelli jigitlik jasımda da sók jegenge qamasa bergenlikten máplik ǵarrılarday jalmap jutatuǵın edim. Bir jaǵınan alıp qarasaq bulda paydalı emes eken ǵoy!
Qullası, otızdan ótkennen keyin tis «epidemiyası» bizge de ótti. «Qorshalaǵan kózge shóp túsedi» degenleri usı shıǵar. Awırǵan kúnleri tún boyı otırıp shıǵatuǵın boldım. Tań atqanǵa shekem tisime salmaǵan dári, urtlamaǵan suyıqlıq qalmadı. Usınday kúnlerdiń birinde hayalım moynıma jip salǵanday tis shıpakerine alıp bardı. Gezekte otırman. Ishten «wah», «way-way» degen jaǵımsız dawıslar qalay bolsa solay esitilip attı. Qorqqandiki me, yamasa qıyalıma ma tisimniń awırǵanı umıt bolǵanday sezildi. Náwbetim kelgen bolsa da izdegilerdi jiberip atırman. Aqırı qabıllawxanada bizden basqa jan qalmaǵan esabı. Hayalımnıń bazarǵa ketkenliginen paydalanıp «hayt qoymaqshı» edim, tosattan miyirbiyke shıǵıp qalıp ishke mirát etti. «Yaq!» dep aytıwdıń esabın taba almadım. Qırsıǵına dorbasın arqalanıp hayalım da kelip qaldı. Ilajsız ishke kirdim. Arnawlı
97
orınlıqqa otırdım. Shıpaker awzımdı baqaday ashtırıp bir qatar kózden ótkerip shıqtı. Bir máháli qolındaǵı áspabı menen qasaqana awırıw tisimdi basıp-basıp jiberdi. «Wah!» degenimdi bilmey de qalıppan. «Alıwǵa bolmaydı, nervin óltiremiz» dedi. Soń apparatın iske qosıp tisti sharlay basladı. Tóbe shashım tikke turıp ketti. Shıdaw múmkin emes. «Dat» salıp qolına asıla kettim. Tas bolmasa urtımdı tesip kete jazladı. «Qanday sabırsız adamsız ózi» dedi shıpaker apparatın óshirip atırıp. «Bereket tabıń, qansha tursada awırmaytuǵın dárińizden salıp jiberseńiz, shıday almay atırman. Davlenim de bar edi» dep jalına basladım. Ol ukol isledi. Mine usınnan keyin barıp pitegene shıdayın dedim. Tistiń ortasın oyıp, iynesi menen nervlerin óltirip, waqıtsha plomba qoyıw menen óz isin juwmaqladı. Sonday-aq, eki kúnnen keyin qayta keliwimdi eskertti.
Sol kúni ház etip uyqlappan. Tisim eki kún ótse de awırǵan emes. Usınnan keyin tis shıpakerine darımay kettim. Kúnlerden bir kúni plomba salınǵan tis jańqalanıp túsip tuqılǵa aylandı. Bul máselede úlken tájiriybege iye bolǵanlardıń sózine qaraǵanda dárhal qaplatıwım kerek eken ǵoy! Biz qaydan bilippiz. Solay etip, sol tuqıl tisim qayta awırdı. Bunıń ústine tilimdi jaralay basladı. Endi aldırıp taslawdan basqa sharasınıń qalmaǵanlıǵın ózimde pámledim. «Tisti qopartıw» ne degen qorqınıshlı sóz. «Awırıwına shıdasań mıń jasa» degenlerindey júre berdim. Tilekke qarsı kún sayın isip baratır. Birewlerdiń másláháti menen maylıq bastıq, toqqa tuttıq. Jaǵday jamanlassa jamanlastı da, jaqsılanbadı. Aqırı aldırıwǵa qarar ettim.
Usınday ábigerli kúnlerdiń birinde meniń menen bir kabinette otıratuǵın palwan deneli Sultamurat aǵa Kievte aspiranturada júrgende tisiniń awırǵanın, shıpakerge barǵanın, sonda ózinen burın kirgen bir negr jigitiniń jaǵı tayıp ketip «tez járdem» menen alıp ketkenligin, sonnan qorqıp shıǵa qashqanın aytıp júregimdi jarması bar ma! Taǵıda ayaǵım tartpay qaldı.
Aradan bir hápte ótti. Hátteki isikten awzım da qıysaya basladı. Kimdur birew «záhárlenip óleseń, bala» degennen keyin ǵana barıwǵa májbúr boldım. Shıpaker bolsa jan kúydirip urısıp atır. Ukoldı hár eki tárepinen bekishtirip salıp, bir neshe máwritlerden keyin juldı da aldı. Bilmey de qaldım. Tiske qosıla bir talay nárse degendey… Qutıla qoydım. Kóp kúnlerden keyin barıp bet-álpetim ózime usadı. Sol-sol eken, tisim awırǵannan barlıq qorqıwlardı jeńip tis shıpakerine qaray shabatuǵın ádetti basladım. Biylikti ózine tapsırdıq. Birewlerin emlese, birewlerin alıp taslap attı. Qullası, buǵanda úyrenisip kettik-aw!
98
…Waqıt ótip jas basqan sayın tisler de qosıla qartaya ma deymen! Sońǵı jılları biraz tisler menen xoshlastıq. Bir neshesin qaplattıq. Waqtı menen qaplamalarda tozadı eken, ózi menen turmay tislerdi de ala ketti. Awqat ishiw qıyınlastı. Jaqında tis shıpakerine kórinsem «Aǵa, endi tańlay tis salmasaq basqa jolı qalmaptı, bul ushın qalǵan tuqıllarıńızdı alıp awız quwıslıǵıńızdı tazalawımız kerek» dedi. Sıypalap qarasam et basıp ketken elede bes-altı tuqıl barday kórindi. Dáslebinde birimlep, soń eki-ekiden bir jola aldırıp tındım. «Qorqaqtı quwa berseń batır boladı» degenleri sol ma dedim. Qalay da júrekti basıp alǵanbız. Usı barısı bolsa tisqo-tis, hátteki «operaciya jolı menen jaǵıńdı almastırıp bereyin» dese de kelisim bergendey túrim barǵa usaǵan. Bul álemde bar ekenseń awqattı óziń shaynap jutqanǵa ne jetsin! Solay emes pe!
13-mart 2006-jıl.
K. ERNAZAROV.
SÍNǴAN KEWIL
Kewil-bir waqıtları aspanday keń, bir waqıtları iyneniń ushı sıymastay tar. Ómirde jaqınlarımızdıń ata-ana, apa-sińli, aǵa-ini, doslarımızǵa awır sózler aytıp kewillerin awrıtamız. Al, súwrettegi sınıq ıdıs, belinen qızıl jip menen sınǵan bólekleri qurastırılıp baylanǵan.
Bul men? Kewlime hámmeden de jaqın kóretuǵın, kúlkisi meni dúnyalarǵa sıymastan quwandıratuǵın ómirimniń mazmunına aylanǵan insannıń maǵan qılǵan islerinen sınǵan kewlim.
Waqıya bılay boldı, elimizge gózzal báhár máwsimi kirip kelip, bayramlardıń izi bir-birine jalǵasıp atır. Ásirese, Nawrız bayramı xalqımızdı quwanıshqa bólep, musılmanlardıń jańa jılın baslap berdi. Sonday kúnlerdiń birinde men sol súygen insanım menen ortamızda jánjel shıqtı, birazǵa barısıp qaldıq. Tún. Saat tiller arqaǵa aylansa qáne edi, bálkim bul ashshı sózler aytılmas pa edi?!
– Yaq waqıt pát menen ótip, kalendardıń keyingi sánesine de náwbet jetip keldi. Biziń urısımız toqtamas, nayzadan oq atılǵanday aytıp atırǵan sózlerimiz qulaqtan kirse de júregimizge qáte ketpey tuwrı barıp urılıp atır. Meniń kózlerimde jas, sóylewge hawa jetispey qalǵanday qıynalaıp, gáplerim bólinip-bólinip zorǵa shıǵadı.
99
«Erkekpen sen maǵan bulay sóyleme» – dedi ol. Sonda men jas tolǵan kózlerimdi ashsam qolı meniń kózlerimdegi jastı artıwǵa emes, betime shapalaq urıwǵa tayın tur. Men ushın qanday jerkenishli hádiyse. Sebebi, bul qollar meni erkelegen, maǵan shiyrin taǵamlardan jegizgen, samalda ushqan shashlarımdı sıypalaǵan qollar emes pe?
Isenigim kelmes, bul qorqınıshlı tús házir oyansam ótip ketedi dep ózimeózim jubanısh bergim keledi. Biraq, bul haqıyqat, kózlerine tikke qarap «Ur, ur, nege toqtadıń?» dep baqırdım.
Urmadı, bálkim onıń toqtawına da ishindegi bir kúsh sebep bolǵan shıǵar, ol jaǵı maǵan qaranǵı. Biraq, meniń kewlime sol ıdıstaǵıday sınıq túsip bolǵan, onıń júzine qaraǵım da, sóylegim da kelmes edi. Usı kúnge deyin bolǵan jaqsı kúnlerimiz, muhabbaıtımız meni sol qızıl jip sıyaqlı baylap turadı. «Hámme nárseni jipke dizgen jaman boladı» – degen gáp bar. Kúnler, aylar, jıllar ótip umıtılıp keter. Umıtılıp ketiwin de hám basqa bunday bolmawın da qáleymen. Bul bes kúnlik dúnyada búgin bar adam, erteń joq bolǵan ǵániymet ómirde kewil sındırmay jasayıq, ázizler.
U. MUSTAFAEVA.
MENIŃ ANAM HÁMMEDEN JAQSÍ
Bul ómirde jasawshı hár bir insanǵa: «Siz ushın dúnyadaǵı eń jaqsı, eń mehriban, eń gózzal insan kim?» — dep soraw berilse, hesh ekilenbesten: «Bul meniń anam!» dep juwap berilse kerek. Shınında da, ádiwli analarımız usınday joqarı sıy-húrmetke, qádirleniwge hár tárepleme ılayıq insanlar sanaladı. Analar haqqında usı waqıtqa shekem kórkem sóz sheberlerimiz tárepinen qanshadanqansha qunlı ádebiy shıǵarmalar dóretilip kelingen bolsa da, olardıń haqıyqıy insanıylıq kelbeti, aǵla adamgershilik pazıyletleri tolıq dárejede ashıp berilmegen bolsa kerek.
Biziń ómirimiz dawamında qolǵa kirgizgen barlıq jetiskenliklerimizdiń saǵasında bawırman anamızdıń tabanlı miynetleri jatadı. Men bul maqalamda anam haqqında azı-kem toqtalıp ótkim keldi. Kúnshıǵıs hayal-qızları qanday pazıyletlerdi iyelewi kerek bolsa, meniń jan anam da óz boyına sonday joqarı pazıyletlerdi jámley alǵan ájayıp insanlardıń biri. Shańaraǵımızda qız perzent
100