Kewil tolqını jıynaǵı 2-bolim

«YUTUBTÍŃ» KEMPIRI

Kárimbay bıyılları ǵarrılıqtı moyınǵa aldı. Tek tıqırlaǵan tili bar. Ana jerdi bir túrtedi, mına jerdi bir túrtedi, onıń menen hesh nárseni qayıllatıp, qarıq qılıp atırǵan joq.

Otırǵan mákanı, ózi xarıldap turǵan waqıtta salǵan jay. Pisken gerbishten ekilik etip órgizgen, astı eki metr podushka, ústi bir metr fundament, gerbishtin arasına armatura salıp, ábden bekkemlegen.

Polı yapon doskası. Qapıların Nókiske buyırtpa etip,shponnan isletken. Ústinen tank ótse kóteredi. Aytatuǵını joq,on bes qabat jay qańırap tur. Ózi skladta baslıq bolıp islegen jılları óli dúnyanı bastı, bastı. Ana qara stenka Abxaziyadan aldırǵan. Sochiga barǵanda Qara teniz arqalı Gruziyaǵa, Abxaziyaǵa qıdırǵan. Pul ne qıldırmaydı deyseń? Porttan temir jolǵa ótkerip, Qaraqalpaqqa ákelgizdi. Pulı da bir qıylı bar edi. Jigirma bes mıń som!!!

Bul stenka Qaraqalpaqta sanawlı adamnıń úyinde bar. Hátteki raykom sekretarınıń úyinde de joq edi.

Nelerdi jıynamadı, Kárimbay. Ele bar. Podval astı óli dúnya. Nasos, truba, shlanka, brezent, inkubator, fotopparatlar, korobkada turǵan televizorlar, «Kirgiziya»kir mashınlar, tabaq, chayniklerdiń sanı joq, tigiw mashınlar ele ashılmawı menen turıptı. Polkada Xiva, Moskva gilemleri oralıwı menen jatır.

Nesin aytasań?! Dáwran kimniń dáwranı Kárimbaydıń dáwranı boldı ǵoy. Ne bir jas dúkanshı qızlardıń obalına qaldı… Ózi menen qatar Jumaxandı aytsa? Ot edi maqaw. Hámmege jete beretuǵının ayt… Ǵarrı álle nárseler yadına túsip keńkildep kúlip jiberdi de, kempiri esitip qoymadıma dep jaltań etti… Kempiri qurǵırdıń jaslıqtaǵı jırı usı Jumaxan.

Jumaxanǵa bunıń ótkerip qoyǵan jeri joq. Ol nashar tek bunıń kewlin tawıp qoysa eken,qara mańlay ózinen jaslaw jigitlerge ósh boldı…

Kempiri usı jılları qartayǵanda háńkeyip ketti ay! Bayaǵıda qara kelinshektey edi,qatıp qalǵan quw aǵash sıyaqlı. Juǵırıp emlewxanasına ketedi, jumıs isleme dese, yaq úyde otırmayman dep, bunıń menen eregisip jumıs isledi. Kárimbay da «há gór bol!» dep óziniń shaǵal-másligin etip júre berdi.

«Jalǵız bala jalmawız» dep, bir túyir ulı Kievte oqıp, sol jaqta bir ukrain qızın alıp, qalıp qoydı. Bes-altı jılda bir keledi. Bir bala, bir qızı bar. Qaraqalpaqsha degenge tili de kele bermeydi. Qızı Amerikada jasaydı,ulı

2

Germaniyada. Ǵarrı Rossiyanıń tilegin tilep, «Ukrainaǵa bále barma, Putin menen eregisip», dese, kempiri «orıs degen jalmawız, jalmap jutajaq, ele de esi barda balam menen kelinim arman Polshaǵa barıp jan saqlaptı»dep ekewi otırıp urısıp otırǵanı.

Kempir menen ǵarrı ile qarmaq ómir keshiredi. Kempiri jaslıqta bergen azabın aldına keltirmekte. Bayaǵıda qara qatın qartaya kele shıraylanıp, jayqıyǵan kempir bolǵan. Biraq gáptiń ireti kelse bunı bir shoqımay,bir ilmey qalmaydı.

Jas dúkanshı da qalmaydı, Jumaxan sirá.

Ásirese, Jumaxan zavsklad bir-eki jılǵa sotlanıp ketti, sol waqıtta bunıń jolı

boldı.

–Oyaqtada qurı júrmeydi, bir turmeni tik ayaqqa turǵızadı, – deydi Kárimbaydıń ishin otqa jaǵıp.

–«Bayaǵılar baǵda qaldı, baǵdıń túbin suw aldı» kempirrrr, – deydi ǵarrı «góne jaranı» gewlese.

Kópten berli kempiri «xáń «ashıp júr. Dárti telefon. Dúnyanıń ósegin tawadı. Ukraina urısı, Putinniń rak bolǵanı, wálayattaǵı eshek góshi….

– Kempir qoy deymen! Kel qasıma! Kempir bolıp bir arqa moynımdı qıssańo!

Kempirdiń qolında telefon.

Ǵarrı jáne qıshqırdı:

– Yutubtıń kempiri boldıń sen!!!

JUWMAQTÍ ózińizge qaldırdım.

Oralxan SAPAROVA.

«BARMÍSAŃ BUL JERDIŃ JÚZINDE?!…» YAMASA ATASTÍRÍLǴAN QÍZ

(Esse)

– Háy, sen qız, Ziywar degen apańdı tanıysań ba?

Tanımasań, ákeń biledi. Sonnan sora. Hayal-qızlar haqqında jazıp júrseń. Sol apań menen de tanısıp kórseń-o, – dedi bunnan bir neshe jıllar burın belgili ádebiyatshı Qırıqbay aǵa Bayniyazov redakciyanıń aldında duslasıp qalǵanımızda.

3

Ol kisi bir nársege tiykarlanbasa, bunday demeydi, dep ishimnen oyladım da, sol sóz qamshı bolıp dárriw Ziywar apanı izlep Saraykóldegi jezdeydiń úyine bardım. Meni baslap kelgen jezdeydi apay jaqtırıńqıramadı.

– Sen úyińe qaytaber, keyin áketerseń, bul ózimniń qızım eken, – dedi júzinen nur tógilip turǵan keywanı. «Ózimniń qızım eken» degeniniń mánisi ákem menen bir klassta oqıǵan eken.

Jezdemiz ketken soń:

– Ájapań paqır jaqsı hayal edi, mınaw qádirin bilmey, tirisinde kóp basqıladı. Sol nasharlarınıń birewi endi buǵan qatın bolmaydı, bir sháynek suwın qaynatıp beriwge jaramaydı. Usınıń «nazın» kim kótersin! Biziń qarekeńniń kóp jigitleri hámelin, dáwletin kótere almay, kózine may pitip, jaqsı-jamandı parıqlay almay ketetuǵın jeri bar-dá, – dep awır gúrsingen apaydıń sózleri onıń turmıstan túygenleri kóp ekenligin ańlattı.

Negedur apaydıń kewli qabarıp otırǵanday sezildi. Sonda da mehir tógilip turǵan jarqıraǵan ajarınan muń menen birge saǵınısh, qatallaq penen sınshıllıq, aqıl menen parasat, kátqudashılıǵı basım hayal ekenligin ańlaǵanday edim. Jas waqtında oǵırı sulıw bolǵan dep esitkenmen. Jası alpıstan assa da, músindey deneden, kórkli kelbetten, sol jaslıq sımbattan derek beriwshi belgiler, júzindegi mayda ájimleriniń arasında jasırınıp jatırǵanday. Eger xudojnik bolǵanımda otıra qalıp súwretin sızar edim!

– Bir-eki jıllıqta xojeyinim Nurqasım, jaqında janajan jigit aǵam dúnyadan ótip, kewlim qulazıp, ózimdi jalǵız qalǵanday sezinip júrmen. Mına Qarabaylıda jalǵız sińlim bar edi. Ol da japsaqlanıńqırap meniń táshwishimdi kóbeytip tur ǵoy, qızım.

Onıń qapa kewlin baǵıp, sebebin sorawǵa batına almay turǵanımdı sezgen

eken.

– Ómir degen demde óter-keter eken. Ayta bersem, óz aldına dástan bolarlıqtay kóp nárseni kórippiz, júregimiz benen sezippiz. Sendey jazıwshı, jurnalist qızlarımız xabar alıp tez-tez kelip tursa, gazeta-jurnal, radio-televidenie arqalı da qız-kelinsheklerge aytar aqıl-keńesimiz, ómir tájiriybelerimiz mol ǵoy, – degen tilegin de jasırǵan joq. Ol jurnalist xalqına degen giynesin búkpedi.

Shkafta turǵan bir kitapshaǵa kózim tústi. Ishinde jeti-segiz kuplet qosıq bar

eken:

Mıń qızdıń ishinde toptı ayırǵan,

Saǵan ashıq edi alım, shayır da.

Jilwa-nazıń jigitlerdi mayırǵan,

Qız patsha boldıńız taxttıń ústinde…

Lipas kiydiń atlas, jipekten saylap,

4

Júrdiń institutta júziń gúl jaynap, Gey ańqaw jigitler jas qız dep oylap, Qarar edi hár sabaqtıń ústinde.

– Bul Qırıqbaydıń jazıp júrgeni ǵoy… Oy-boy, bul qosıqtıń hár bir qatarınıń astında túrli waqıyalar, ómirimniń qıylı-qıylı máwritleri bar. Qırıqbay – meniń klasslasım, institutta da birge oqıdıq. Sonlıqtan ómir tariyxımdı jaqsı biledi. Arnaw qosıǵın jazıp júrgeniniń de mánisi bar. Bir kelgeninde kitabına usı qosıqtı jazıp, sıylıq etip edi, – dedi apay kúlimsirep.

Alım dep otırǵanı qaraqalpaqtıń belgili ilimpazı edi. Soǵan meni qurttayımnan atastırǵan. Anası menen qalıńlıǵın – yaǵnıy meni kóriwge eshekli kelip turatuǵın edi. Men sonda uyalıp, qashıp júremen. Úlkeye kele ol izlenip, oqıwǵa, úlken qalalarǵa ketti. Aramızǵa bir nákas aralasıp onı bizden, bizdi onnan qızǵanıp, túrli bále-máter islerdi islep, shuǵıllıq isin gújitken… Sóytip júrgende quday qosqan qosaǵımız Nurqasım alıp qashıp, biri-birinen qızǵanǵan qız keyninde qazaq aǵayinlerge kelin boldı ǵoy. Bul úyge túsip shep bolmadım. Úylijaylı, bala-shaǵalı, ataq-abıraylı, elge sıylı ana boldım. Kúyewim kútá jaqsı kórdi. Óletuǵının bilgendey úsh-tórt jıl burın:

– Endigi jaǵında húkimettiń talabın qoy, sonsha jıl azanlı-kesh erkektey sabılıp júrgeniń jeter, hayal bolıp úyde otır! – dep meniń atımnan arza jazıp aparıp, qol qoydırıp, direktorlıq lawazımınan bosatıp aldı. Usı islegen isine más bolıp: – Pay, qanday jaqsı is islegenmen! Ekewimiz shay iship, arqayın gúrrińlesip otırǵanǵa ne jetedi! – dey beretuǵın edi…

Apay óziniń baxıtlı turmısı tuwralı tolıp-tasıp áńgimelegeni menen meni bayaǵı gúl jaslıǵı, taza búrshik jarǵan náwshe sezimleri, tatlı muhabbatı qızıqtıradı.

–«Gey ańqaw jigit kim eken?» dep sorayman bilmegensip.

–He-e, ol ma, institutta bir muǵallim. Kelinshek ekenimdi bilmeytuǵın qusaydı. Lekciya oqıp turǵanında maǵan kózi tússe, qaysı temanı sóylep turǵanın umıtıp, albırap qala beretuǵın edi. Bir kúnleri tuńǵıshımdı bosanıp kelsem, auditoriyadan meni tappay, izlep, birewlerden soraptı. Biyshara kewli barlıǵın aytıp, járdem etiwin ótinipti. «Onıń kúyewi bar, balalı boldı» dese, «múmkin emes» dep isenbeytuǵın qusaydı. Sol ǵoy onıń kúlki bolıp júrgeni. Soǵan qaraǵanda júdá sulıw bolsam kerek. Geyparalar meni kórip, ózime sóz salıwǵa batına almay, sińlimdi qolaylaǵan jaǵdayları da boldı… Degen menen, ómir degen óz iyrimine tartıp, adam balasın túrli muqamǵa dóndirer eken.

–Bayaǵı alım she, onıń izi ne boldı?

–Hár qaysımız óz jolımız benen ketip, kóp jıllarǵa deyin kórispedik. Bir kúni men basshılıq etetuǵın oqıw ornında ilimpaz-muǵallimlerdiń seminar-keńesi ótkeriletuǵın boldı. Seminar-keńesti basqarıp kiyatır eken.

Qıstıń qáhárli suwıq kúnleriniń biri edi.

5

Meniń kewil aspanımda sol bir salqın, ashshı, ayazlı kúnlerdiń ızǵırıq jeli qaytadan gúwlep eskendey, denem sol salqın lepten bir tońlap, bir jibigendey, etime qaltıratpa tiygendey túsiniksiz halatka tústim.

Onı kútip alıwǵa shıqpadım!!! Táǵdirimdi quday nege usılay jaratqan?!

Nege?! … Ne jazıǵım bar edi meniń!? Ayıbım – jolı názik nashar bala bolıp jaratılǵanım ba?!

Gúnayım – el-xalıq dástúrine sadıq bolıp, atlaǵan bosaǵamdı sıylap, qásterlep, ómir boyı meni unatqan jigitke sadıq bolıp qalǵanım ba?! Awa! Onı kútip alıwǵa sırtqa shıqpadım! Kabinetimde otırdım.

Ol kirip keldi!!!

Maǵan, jumıs ornıma sın názer taslap, asıqpay, men nusqaǵan orınlıqqa otırdı!!!..

Júzime tigildi:

–Barmısań bul jerdiń júzinde?!…

–….

Usı bir qatar qosıqtıń artında saǵınısh, kúyinish, nalısh, ókinish sezimleri júregin jıllar boyı ezip kelgenin sezdim! Sol dáslepki balalıqtaǵı taza muhabbatı qaytadan boy kóterip, óziniń qudiretli kúshin kórsetip atırǵanday, sewgi gúliniń hesh qashan solmaytuǵınlıǵınıń nıshanınday qoyıw qara qas astında shım qara, qaramıq kózler ushqın atıp, sol bayaǵı, sol lázzetli, tatlı hám gózzal muhabbattan dárek berip jaynap-jasnaydı.

Paydası ne?! Men «ózge baǵ gúli, ol ózge baǵman»! Bizdi ayırǵan, júreklerimizge jara salǵan sol jawız qollar tárepinen aq qaǵazlarǵa jazılıp, pochta arqalı jónetilip turǵan qaralı qatarlar edi.

Eh, táǵdir ne degen zalım! Geyparalar ne degen jawız!!! Kewil giltin urlawǵa bolmaytuǵının, hayal júregindegi muhabbat sezimi shın bolsa hesh qashan onı tárk etpeytuǵının, júreginiń tórinde máńgi saqlanatuǵının nege ańlamaydı?! Qay zamanda da eki jaqsı, eki gózzal insanǵa táǵdirdiń qıyın, jumbaqlı sırların sheship, sınaqlardan jeńip ótiwine tuwra kelse kerek. Alpamıs penen Gúlparshınnıń, Nawayı menen Gulidiń, Atabek penen Kumushtiń aralarına jawız kimseler quzǵınnıń isin etip, jıllı sezimlerin suwıtıwǵa urınıp kelgenin jaqsı bilemiz ǵoy. Sol aytqanday, olardıń balalıqtan baslanǵan tuńǵısh pák muhabbatı táǵdir sınaqlarınan óte almadı!!

– Nurqasım menen Kislovodskiyge, kurortqa ketip baratır edik. Nókis aeroportı bizdi oǵada suwıq qarsı aldı. Hesh kim dawısın kóterip sóylemeydi. Hámmeniń túsi suwıq. Átirap tım-tırıs. Aeroporttı hesh qashan bunday kewilsiz, sur halatta kórgen emes edim. Aeroporttan bir tabıttı alıp shıqtı. Bul bayaǵı alımnıń tabıtı eken. Shet elde avtoapatqa ushıraptı!!! Júregimnen bir nárse úzilip túskendey, ornımda toqtap qaldım. Bul jerdegi adamlardıń báriniń suwıq xabardan

6

eńsesi túsken. Tek bir meniiń emes, pútkil qaraqalpaqtıń basına túsken ornı tolmas awır joǵaltıw, kútilmegende kelgen apat edi bul! Ilahiy jaratılǵan arıslan ulınan ayırılıp, sorlap atır edi xalıq. Túrim qashıp ketse kerek, Nurqasım: – He, kurortqa barǵıń kelmey qaldı ma?!

– Ízalanǵan kúyewim qoltıǵımnan qattı qısıp, jazdırmadı! Eger bulay etpegeninde, qulap qalar ma edim?! Bálkim, sońǵı kúshlerimdi jıynap, ǵırra izime qaytqan bolar ma edim!

Ol sonı sezgendey meni hesh jazdırmadı. Sol súyreleklewi menen, qoltıǵımnan bekkem uslap, trapqa alıp shıqtı. Samolyottıń salonına qalay shıqqanımdı ózim de bilmeymen. Kózime jas kelmeydi. Jansız súwret yańlı trapqa órmelep kiyatırǵanımdı emis-emis esleymen. Bul azaplı, uzaq aralıq tawsılar emes, million jıl ótip ketkendey…, joq, pútkil dúnyadan bólinip qalǵandayman!

Sol qaralı, azalı samolyotta, onıń óli denesin alıp kelgen qarań qalǵır samoletta, men dem alıw ushın payızlı jer izlep kúyewim menen ushıp baratır edim! Awa, qızım, men sapardı dawam ettirmektemen. Al, ol, ómirimdi óziniń bul dúnyada barlıǵı menen toltırıp, sánge bólep turǵan gózzal insan aqırǵı, eń sońǵı saparın meniń kóz aldımda ada qıldı!!!

Payızlı jer qayda boladı, qızım, bileseń be? Muhabbat bar jerde ǵana payız boladı, gúller sheshek atadı, búlbiller sayraydı, quslar sayranlaydı. Adam balası da dál sonday. Ullı muhabbat penen jasaw, ómir súriw – mazmunlı. Dúnya qızıqlı. Eger muhabbat tamam bolsa, onda ol jerde ómir tawsıladı, tirishilik tamam boladı.

Jatqan jeri jaylı bolsın, ómirlik serigim, dostım, joldasım, sırlasım, muńlasım, jerge, kókke isenbes perzentlerimniń atası Nurqasımdı pálen-túwen dey almayman. Táǵdirime, mańlayıma usınday jigitti tap qılǵanına Allataaladan mıń qátle shúkirlik etemen. Ol meni ómir boyı qádirlep, súyip, ardaqlap keldi. Súyengen tawım, máńgilik qorǵanım boldı. El ishinde óz ornımdı tabıwıma, súygen kásibimniń mamanı bolıwıma, aqıl-oyımdı, kúsh-jigerimdi xalqım ushın jumsap xızmet etiwime sebepker boldı. Biraq, maǵan ómir boyı iyelik etkeni menen kewlimniń sultanı, júregimniń dártli, sulıw ármanı, bir ájep sezim meni ómir boyı tárk etpegenligin, ózim menen, ruwxım menen máńgi qalǵanlıǵın mágar túsingendur. Bálki, túsinse de, túsinbegenge salǵandur ózin. Ózin, meni qıynamaw ushın bildirmegen de shıǵar. Joq, ol menińshe, meni túsindi, meni ómirde jasaw ushın ele de sebeplerimniń bar ekenligin uǵındı-aw deymen. Óytkeni, ol meni bárhama, minut sayın qızǵanatuǵın, qızǵıshtay qorıytuǵın edi. Báribir, onıń bul háreketleri maǵan unaytuǵın, jaǵatuǵın edi. Seniń ushın bir jigittiń janı pida, pármana bolsa, bir nashar ushın basqa ne kerek?! Sonda da meniń ushın bular kútá áhmiyetli emes, eń baslısı, ol meniń tatlı oylarımdı, sulıw sezimlerimdi, ómirimde óshpes iz qaldırǵan, júregime máńgi mórlenip qalǵan gózzal máwritlerimdi óshirip, ezip taslawǵa umtılmaǵanlıǵı sebepli qádirlep, sıylap keldim.

Kurorttan kelgenimizden keyin uwıtın tawıp, hesh kimge bildirmesten alımnıń qarındasın izlep taptım. Saǵınısıp kórisip, hásiretlerimizdi bólistik, sóylesip, gúrrińlesip, sherimizdi tarqatıstıq, ótken kúnlerimizdi eske túsirdik hám

7

aǵasınıń qábirine birge barıp, quran oqıtıp, ruwxlarına tiyebersin ayttıq… Jaratqan iyem bizge bergen amanatın qashan aladı, bilmeymen, qızım, qalǵan jaǵında ulqızımnıń, eli-xalqımnıń tilegin tilep, shúkirshilik etip otırǵannan basqa mende árman qalmadı.

Biziń bul ushırasıwımızdan keyin, Ziywar apa da kóp jasamaptı. Dúnyadan ótti, dep esittim. Keyin ala at izin salmay ketkenim ushın ókindim. Jazǵanlarımdı onıń ózine oqıtıp kórgenimde, ózi de pikir qosıp, geypara jerlerine dúzetiw berer me edi? Ne ilaj? Apay maǵan ómiri boyı pinhámi saqlap kiyatırǵan ishki sırın óz awzınan aytıp bergenin qashan da bolsa bul sewgi el ishine járiya bolıwın tilegeni dep túsindim. Dúnyaǵa bir márte keletuǵın insanlardıń jaqsıları ózleriniń izinde tereń muhabbatın, úlken adamgershilik, insanıylıq nıshanların úlgi etip qaldıradı. Qıyqash táǵdirler bul dúnya ushın sabaq bolsın, degen niyette maǵan amanat sewgi dástanın járiyalawǵa qarar ettim.

Tamara Masharipova. Xojeli-Nókis. 1990-2010 jıllar.

OYRAN BOLǴAN BALALÍQ

Gúrriń

Arzıw anaday jerde toparlasıp turǵan qońsılardı kórip, janında birde jıǵılıp, birde turıp qıysańlap kiyatırǵan ákesiniń qoltıǵınan demewge boyı jetińkiremese de, belinen qushaqlap súyewge tırıstı. Balam uyalıp atır eken deytuǵın Sátbay ma, adamlarǵa jaqınlasıwdan «begligi» tutıp:

–Meni más dep tursız ǵoy-ya, hámmeńiz bir tiyinsiz, toparıńız benen satıp alaman. Há, … – dep dápindi.

Óz-ara áńgimelesip turǵanlar onı elestirmegensip, bılay qarastı.

–Júr, aǵa, – dedi Arzıw onıń qolınan tartqıshlap. – Júr, dem alamız.

–Ne dem? Kimseń maǵan aqıl úyretetuǵın?

Ol tentireklep, jarmasıp júrgen balasına qol kóterdi.

– Tiyme balaǵa!

Sátbay dawıs shıqqan tárepke qaray umtıldı.

– Haw, ras maǵan buyrıq berip atırsańba?

Más adam menen jaǵalasıwdı ep kórmegen jigit «barıp demińdi al» dedi de, qayırılıp úyine qaray adımladı.

–Úyge barayıq, aǵa. Mamam kútip otır.

–Má, mamańa keregi mınaw ǵoy. Aparıp ber, gúm bolsın. Men házir baraman. Ol qoynınan bir shiyshe araq shıǵarıp, balasınıń qolına uslattı.

8

– Aparıp ber, bolmasa házir mınalar menen iship qoyaman.

Sátbaydan teginlikte qutıla almaslıǵın biletuǵın qońsılar áste tarqasa basladı.

Bala ákesinen kórgendi islep, qolına uslatqan araqtı qoltıǵına tıqtı da, juwırıp ketti. Arzıw ele kishkene bolsa da bárine túsinedi. Qudaydıń qutlı kúni usı awhal. Aǵasınıń hár kúni iship keletuǵını azday, anası menen qosılıp úyde jáne ishedi. Bala biyshara olardıń iship tınısh otırǵanına da qayıl. Biraq, kóbinese bunday «awızbirshiliginiń» keyni úlken jánjellerge, tayaqqa aylanıp ketetuǵını júregine túsedi.

–Jumba! – Arzıwdıń izinshe esikten súyretilip kirgen Sátbay tuwrı kátke barıp sozıldı. – Zakazıńdı est qıldım.

–Qasında nesi bar?

Azannan beri shekesi shırtıldap júrgen Jumagúl jadırap qoya berdi.

–Úyde jegendey hesh nárse joq. O quraqım bolǵan soń, zakuskasın da est qılıwıń kerek edi.

–Bastı awırtpa, nan bolsa boldı.

–Qáne sol nan? Qoltıǵıńa tıǵıp joralarıńnıń zakuskasına alıp kete berseń, úyde nan turama?

–Gápińdi azayt! Bolmasa, házir mına shiyshe basıńda oynaydı.

–Arzıw!

Eki kózi televizorda bolǵanı menen pútkil denesi qulaqqa aylanıp otırǵan náreste anasına jalt qaradı.

–He, mama?

–Ziliyxa apańa barıp kel, bes-altı kók piyaz berip tursın. Atızında tirelip turǵoy, azǵana bergeni menen tawsılıp qalmas.

Bárha barıp kel, alıp kelge juwıratuǵın Arzıwdıń úskini quyıldı. Geyde balalarına qosa bunıń da tamaǵın toydırıp, qolına «jep al» dep bir nárselerdi uslata beretuǵın Ziyada apasına zat sorap bara beriwge uyaldı. Onıń bul oyları menen esaplasıp yamasa bárha sorap ishiwge uyalıp atırǵan ata-anası joq, bar degen waqıtta yaq dese, urıs baslanatuǵının da kewli sezedi.

–Sátbay, mınawıń gáp qaytaratuǵın bolıp kiyatır. Negizinde bunıń tárbiyası

buzılıp baratır.

Kátte jatırǵan ákesi kózlerin súzip, boyın tiklegende, Arzıw esikten zıtıp shıqtı… Talay márte ortaǵa túsip atırǵan bul erli-zayıp tilep alǵan jalǵız nárestesiniń obalınan qorqpaydı. Ásirese anasınıń da araqqa úyir bolıp baratırǵanı Arzıwdıń kishkene júregin ezip, sabaqqa qatnası da tómenlep baratır. Balalıqqa salıp úyindegi awhallardı umıtqanı menen ákesin yaki anasın kósheniń basında kórse,

9

saw ekenine kózi jetpegenshe oyının qoyıp, taxtaday qatıp turǵanı turǵan. Másligin sezse, balalardan áste ayırılıp, aldına shıǵadı. Kóshedegi joralarıma sóylemey ótse eken, tuwrı úyge kirip ketkey dep tileydi. Tuw anaday jerde kiyatırǵanda janındaǵı balalardıń «aǵań yaki apań más» degen sózlerin hesh-hesh esitkisi kelmeydi.

–Arzıw, – dedi velosipedin shuqlap otırǵan qońsı bala. – Kúnde araq ishe berse de aǵań menen mamańdı jaqsı kóreseń be?

–Awa dá.

Juwap qısqa boldı. Usı qısqa juwaptı aytıwdıń ózi Arzıwǵa eńsat emesligin joraları qaydan bilsin? Kewli sayrap turǵanı menen ata-anası Arzıw ushın dúnyadaǵı eń jaqsı, eń jaqın adamlar ekenligin, qushaqlap bawırında erkeletkende bárin-bárin umıtatuǵının ózinen basqa kim túsinedi?

– Arzıw, mamań úyde me?

Úyin názerlep kiyatırǵan 3-4 qońsı hayaldı kórip, olardıń biykarǵa kiyatırmaǵanlıǵın sezdi.

– Awa, úyde.

Oyının taslap, hayallardıń izinen úyge kirgen Arzıw kirer awızdaǵı múyeshte jatırǵan araq shiyshelerdi azanda ózi-aq shıǵarıp taslamaǵanına ókindi.

– Keliń, – dedi qońsıların kórgen Jumagúl kemsalıyqalaw.

Qısqa amanlıq-esenlikten soń hayallardıń jası úlkeni Sátbaydı soradı.

–Joq, – dedi Jumagúl úzip alǵanday etip.

–Bizler aqsaqallardan gáp esitip kiyatırmız, Jumagúl. Keshe qayaqtan qaytıp ediń? Arzıw bir nárse yadına túskendey, sóylep otırǵan hayaldıń betine jalt qaradı. Anası úndemegenlikten «Mamam dostısınıń úyine barıp edi» degisi kelip awzın juplap turdı da, ózin irkti.

–Jumagúl, usı kóshege kóship kelgenińizde qanday jaqsı erli-zayıp edińiz. Qonıs ózgertsek perzentli bolıp ketermiz dep niyet etip keldińiz. Mine, Allataalam niyetińizdi qabıl etti, ayday ulıńız bar. Endi ekewińizdi birden ne quday urdı? Anasań ǵoy, eń bolmasa náresteńdi sen ayasesh. Ortaǵa alıp aqıllandırǵannıń da paydası bolmay baratır. Wáde bereseń, erteńine bayaǵısı bayaǵı. Keshegiń bárinen ótip ketipti. Molla da «bul kósheniń jası úlkenleri joq pa?» degen qusaydı.

Arzıw olardıń gáplerin esitkisi kelmey, awızdaǵı ójirege shıqtı. Ol hayallardıń «keshegi» degenin jaqsı túsindi. Oqıwdan qaytqan waqıtta anaday jerde kiyatırǵan anasın kórip toqtaǵanı, toplanısıp birewdi kútip turǵan ǵarrılarǵa más anasın jaqınlatqısı kelmey qolının shetke qaray tartqanı, maması olar menen sálemlesemen dep qolın sozıp baratırǵanda ǵarrılardıń aldında omaqazan atıp jıǵılǵanı, juwırıp barıp eteklerin jawıp, túrgeltpekshi bolǵanları kóziniń aldınan

10