Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 7

Altın hárip penen jazılsın xatta. Órnek alsın bizden keleshek áwlat, Watan qol qatılmas, muxaddes bir zat. Massaget tuqımı, zúriyatı onıń, Saqlasın ata-babanıń jolın.

Jawǵa berip qoyǵan bir qarıs jerin, Onday massagetke mıyassar ólim.

271 Ólseńiz tek ǵana el ushın óliń,

Kindik qanıń tamǵan jer ushın óliń. Sadıqlıq, mártlikte bala besikte, Jatqanda qanına sińiriń, hátte. Qulaǵına azan aytılǵan waqta, Ismine qosıp ayt Watan haqqında. Aytıń Allanıń atı menen birge, Qatań nızam bolıp qalsın ómirde. Besikten qábirge deyingi ara, Arnalsın el-jurtqa, Watanǵa ǵana.

272

Watanǵa satqınlıq etken adamdı, Buzǵan úrp-ádetti, dástúrdi, zańdı, Bolmasın, kórmeyin biziń zúryatta, Tekte jalǵız bir sóz aytılsın antta. Tasqa basılǵan mórdey, kókirekte, «Atańda-anańda Watandur tekte. Júrek usı sózim menen oralsın, Sadıqlıǵıń jer júzine taralsın, Massaget jerinen ayırılǵan waqta, Amanatın berer Yaratqan Haqqa.

273

Oylaǵan keleshek zúriyattı, eldi, Oylaǵan muxaddes Watandı, jerdi. Oylaǵan atası menen anasın, Oylaǵan hayalı menen balasın, Ózin bılay qoyıp usılar ushın, Kórsetip qúdiret, bilekte kúshin. Qádemińnen jerler solqıldap ketsin,

Hár bir hámleń dushpan basına jetsin. Hár bir alǵan demiń Watan dep tursın, Urıstan, jánjelden aman bop tursın.

274 Daǵlar ketip ette jara pitsede,

Umıtpasın eger mıń jıl ótsede. Sonday bir este qalarlıq bolsın,

Malǵa toymaǵan kóz qanlarǵa tolsın. Meyli umıtılsın tariyx, ótmishiń, Biraq máńgi qalsın seniń bul isiń. Júrisińnen bilsin jurtlar kimligiń, Álemge jayılsın mártlik, erligiń.

Bir massaget on dushpandı almasa, Ata-baba razı bolmaydı hasla!»

275

Tumaristiń sózi qatań zań bolıp, Kewiller quwanısh, shadlıqqa tolıp. Urısqa kirgende «tek jeńis!» deyip, Tula-boyın jaylap, ózgeshe keyip. Sonday bir qıyamet qayımdı qurdı, Dushpanlardı biri-birine urdı. Tım-tıraqay pıtırap tumlı, tuslarǵa, Qolları qaltırap, kelmey uslawǵa. Qashtı kep, qılıshın, nayzasın taslap, Qanlar qusıp eńirep, kózlerin jaslap.

276 Es-aqılın joytqan jillidey mısal,

Kózleri alarıp, aytıp bolmas hal. Shıńǵırǵan waqıtta ólim halatta, Bir ómir saqlanıp qaladı yadta.

Qaramadı hesh obal-sawabına, Qaramadı qullıq hám tawabına. Qol jetken jerdegi baslar alındı, Mıń san eki shatırları jaǵıldı.

Qaldı lawlaǵan bir ottıń ishinde, Górden shıǵıp kelgen yańlı pishinde.

277

Qanlar dárya bolıp aǵılıp ketti, Dúnya sorlılardıń basına jetti.

Mal arttırıp, qız qushıwǵa kelgenler, Ózlerin ózgeden ullı bilgenler.

Lash bolıp, kómilmey qaldı dalada, Qatań esap bardur qádir Allada. Kim eger biyorın jábirler etse, Menmensip Iyesin umıtıp ketse.

Qay waq, bir waq óz peylinen tabadı, Usılayınsha lashı dúzde qaladı.

278

Kirdiń qul bolǵanı elge jayıldı, Kóp aldında qarqıratıp soyıldı. Nayzanıń ushına ildirip bastı,

«Qanǵa qan, janǵa jan!» uranı, qastı! Qan tolı meske salıp qoyıldı,

Sóytip qanxor shaxtıń kózi joyıldı.

«Dúnyaǵa toymaǵan kózińdi seniń!

Qanǵa toydıramanYumaqsetim meniń!» Massagetler qaysarlıǵın saqladı,

Jerdiń júzin ólik penen qapladı. 279

Kirdiń bası battı qan tolı meske, Bunıń tań qalarlıq jeri joq heshte. Qan tógiwge kelgen zalımnıń haqqı, Bunnan basqa heshbir sharası yoqtı.

Náhaqtan qan tókken adam hesh waqta, Erispes mártebe, dáwlet hám baxqa. Keyninde usınday qárep boladı.

Gúli solıp , paymanası toladı.

Soralar tógilgen hár tamshı qanıń, Jaratıwshısı bar bendeniń, jannıń.

280

Jazıqsız jábir-japa etse jáhángir, Qudayın umıtıp ketse jáhángir. Nápsin júwenley almayın qalsa, Dúnyanıń ıshqında órtense, jansa. Kózin alaytırsa qońsı-qobaǵa, Zulımlıq islese awıl-obaǵa. Menmenlik kelgendey bolsa kewilge, Jer menen jeksen bir bolıwı demde. Kóz ashıp jumǵansha jáhángir atı, Qalmaydı, qıyraydı, zúryatı, atı.

281

Tariyx bundayardı kóp kórip atır, Zulqarnaydan tartıp, taynapır, batır. Neshe bir sultanlar, patshalar ótti, Atı da, zatı da umıt bop ketti. Dúnyada tek ǵana jaqsılıq qalar, Insan baxıt tapsa tek sonnan tabar. Eń dáslep adamnıń janı qanına, Jaqsılıq quyılǵan, kelsek haǵına, Zalımlıq, qanxorlıq, jawızlıq degen,

Kókrekke ornaǵan shaytannan kelgen. 282

Mıń túrli unamsız qásiyeti bar, Máskúnem degendi alayıq mısal. Onıń arjaǵında náshebent, báńgi, Ayǵır eshek yańlı bas bilmes háńgi. Bular adam ishre haywan sıpat zat, Bastan-ayaǵına apat, álamat. Záhár-zaqqım, aqıl-esten ayırıp, Ushqır talmas qanatınan qayırıp, Bir ómir múgedek etip qoyadı. Tıyıqsız, pıshaqsız qıynap soyadı.

283

Nuqsan, illetlerdiń tórkini nede? Ol onsha sır emes parqın bilgenge,

Dıyxan, puxara miynetkesh xalıqtan, Náshebent, báńgi shıqpaydı haslan. Sonday-aq sawatlı, ilim, bilimli, Mańlay teri menen kórgen hár kúndi, Durıs jolǵa baslar ǵarrını, jastı, Balları tártipli, kórgenli haslı. Maqtanıshı bolar, el menen jurttıń, Namısın qorǵaydı millettiń, ulttıń.

284

Al endi eń ullı mártebe, danqqa, Erisken, miynet islegen xalıqqa. Sawlatlı, sawatlı, bilimli insan, Qateler jiberer eger inansań. Hayranlar qalasań sırtınan qarap,

Kelispeyin dese, ıǵbalıń, talap. Túyeniń ústinde iytte qabadı, Kórgilik atawlı izlep tabadı. Lawazımı mámleketlik teńeydi, Tilinde barmaydı bir nárse dewge.

285

Adamlar oylaydı ármanı joq dep, Tórt túlegi say jan, kewili toq dep,

Minsiz, pitip qalǵan dúnyadan, maldan, Qolında quralı buyrıq hám párman, Kúshi jetken mámleketlik islerge, Qarsı turǵan, qúdiretli kúshlerge. Jılaǵanda etekleri toladı,

Úyi tınısh bolmay qalay ońadı, Perzentten bir ómir azaplar kórip, Júredi biyshara kún ara ólip.

286

Balları shetinen, máskúnem boldı, Júrek dárt, hásiret qayǵıǵa toldı. Burınǵı awqamda barmaǵan jeri, Qalmadı. Nátiyje shıqpay bir eli. Eki birdey engezerdey azamat, Aytıwǵa til barmas, adam sıpat zat. Bala dep sorlılar berip janların, Ózgertip te kórdi olar qanların. Báribir qaytama qılıq arttırıp, Júrdi duyım jurttı, kópti mat qılıp.

287

Áweli jasırıp, giznep te kórdi, Hayalǵa baqırıp, ádebin berdi. Aydı etek penen jawıp bolama?, Joytılǵan abıray, tawıp bolama?. «Jurtqa qaraytuǵın júz de qalmadı, Alla amanatın bizden almadı, Bunnan ólgenimiz jaqsıraq shıǵar, Ayaq-astı boldı namıs penen ar. Bir ómirge saw súyegim qaqsattı, Tiykarı umıtıp ketippiz Haqtı.

288 Barlıǵı aylanıp usıǵan keler, Bunı aqıl-esli insanlar biler. Bizlerde Allanıń barı-joǵına,

Kewil bermegenbiz kelsek haǵına. Búginligi basqa isler túskende,

Oq ornınan álle qashshan kóshkende, Tórt eli mańlaylar qara bolǵanda,

Al kettimde paymanamız tolǵanda, Alla jaǵasına asılıp alıp,

Otırmız «way-waylap» ókinip, nalıp. 289

Jollar qıyır-shıyır, qıysıq, tar eken, Allada ázelden esap bar eken.

Názerde tur eken basqan qádemiń, Esaplawlı eken, alajaq demiń. Shek-shegarası abıray, ataqtıń Bar ekenligin keyinlew uqtım.

Oylar edim bastan dáwlet ketpeydi, Baxıtta, baylıqta adam ótpeydi. Bulardıń barlıǵı qamqıyal, push zat, Ne etse ózine eter adamzat!»

290 Bularda ózine ózleri etti, Nápsi bále bolıp basına jetti. Úlken lawazımda birinshi ret,

Óz mápin oyladı aytsaq qúdiret, Oqpan yańlı harlap tartıp otırdı, Miynetsiz dúnyaǵa toyıp qutırdı. Patsha sarayınday jaylardı saldı,

«Boldım, toydım!» demey ármansız aldı, Sap altınnan boldı shómish, qasıǵı,

Úley qoysa alshı turdı asıǵı. 291

Hayalı jemtikke toyǵan qorazday,

Mayǵa pitip qalǵan malpaq bir ǵazday. Kózi kórinbeydi semizliginen,

Hesh kim qarsı kelmes ógizliginen. Demine nan pisip turǵan xanlarday, Otırıs, turısı, tutımı qanday.

Úyde malay menen shorılar saqlap, Barlıǵın abaylap, serlep hám baqlap. Esap-kitabına dım puxta boldı, Qonısh-qoltıq gáwhár, zerlerge toldı.

292 Ayamadı hárne barın ballardan,

Som bir jaqta qalıp berdi dollardan. «Inamarka»lardı mingizip qoydı, Tuwılǵan kúnlerge ógizler soydı. «Kókten juldız alıp ber!» dese berdi. Qul bolıp, gúń bolıp izine erdi.

Ne aytsa barlıǵı wajıp bop turdı, Qapılsa kún ara zıyapat qurdı. Miynetsiz jıynaǵan dúnyanı shashtı, Ar menen namıstı ayaqqa bastı.

293

Ekewi kún ara, kúnde bir qılmıs, Islep keler edi, jaramas bir is. Birinde uradı, birinde soǵar, Birinde awdarar, birinde jıǵar. Birinde zorlıq, zombılıq islep, Baqqıda turǵan bir ayǵırday kisnep. Tiyedi nashardıń namıs-arına, Adamdı óltirip, jerdiń qarına. Kómip, qolın qanǵa boyapta keldi, Sol kúni ákesi qatesin bildi.

294

Jandı tulaboyı, ishi órt bolıp, Balları qamawda kózi tórt bolıp. Otırǵanı battı janına ábden, «Azamat haslan shıqpaydı sennen!» Deyip kep hayalı azabın berip, Baqırıp, shaqırıp bálentten kelip, «Ballardı qamatıp úyde otqansha,

Men de alalmaǵan qastıń bar qansha? Ólseń de ballardı azat eteseń,

Ber! Aparıp, kóp dúnyanı neteseń!» 295

Áytewir ámellep esabın taptı,

Al kettimde zorǵa «delo» nı japtı. Ilajin isledi, ótkermey sudqa, Biraq ta túspedi ańsatqa, mutqa. Marqumnıń qunın ol on ese zıyat, Tóledi, basqasın aytıwǵa uyat. Ájelinen ólgen etip shıǵardı, Ekspertizańda usılay uyǵardı. Qullası shırmadı, oradı kópti, Kúshi kelmegenge basqanı jekti.

296

Baxıt qusı degen kiyeli nárse, Óziń de abayla, ser salıp kórse. Onı uslaǵanlar uslap qaladı, Ondaylar sanalar aqıl, sanalı.

Al uslay almaǵan láwárrik, láwze, Aytpasań bolmaydı gezi kelgende. Hámel tiygen kúnnen ózinen basqa, Pás sanar, ózgeni mensinbey hasla. Aqıl-oyı alıw menen bayıwda, Táripin alıw da oǵırı qıyın da.

297

Mıń jılllıq baylarǵa teńlesemen dep, Janın otqa jaǵıp, sabıladı kep. Aqıl-esi, oyı, inta-ıqlası, Dúnya-mal boladı sóziniń bası. «Pul bolsa barlıǵı boladı!» deydi, «Baxıt qusı ózi qonadı!» deydi. Oylaydı, turmıstı, ómirdi kelte. Mayı túwisilip, kúl bolǵan pilte. Jardıń jaǵasına kelgenin bilmes, Nápsi basqa bále, ómirine kes.

298

Ekenin ne ushın adam bilmeydi? Bolǵan sayın bolsam deyip shólleydi. Qam sút emgen bende umıtıp geyde, Sıymayda ketemiz dala hám úyge. Qaramay aylana, dógerek-dashqa. Mıń táshwish arttırıp sorlı bir basqa. Geyde ózimizge ózimiz etip,

Ullı Biyribardı umtıp ketip. Jerdiń jarıǵınan shıqqanday misli, Sezeseń ózińdi hámmeden kúshli.

299

Dúnyada Alladan kúshli nárse joq, Qulı bolǵanıńa kewliń bolsın toq. Ol sonday qúdiret kúshlerge iye, Bir kúnde jaǵılıp betlerge kúye. Xan bolsańda qárep bolıwıń ańsat, Ómirge kelmegen yańlı bolıp sap.

Nám-nıshansız, izsiz ketiwiń múmkin, Etik penen suwlar keshetuǵın kún. Kelmesinen burın táwbeler etkil, Haslı ázzi bende ekenińdi bil.

300

Biz sóz etken aqsaqalda sorladı, Eń birinshi perzentleri qorladı. Ómiri ótti qarızların tólewge, Et súyekke barıp, keldi óliwge. Eń birinshi lawazımnan ayrıldı,

Qanattan qayırılıp, belden mayrıldı. Qalmadı úyinde kórpe, tósegi, Halına qarańız baydıń keshegi. Tarqattı haramnan jıyǵan dúnyasın, Hátte sattı jatqan góne arbasın.

301 Jaylarda ketti úsh-tórt jerdegi, Qalmadı hesh ıqtaǵısı, órdegi.

Bir maydanda baylıq penen mánsapten. Sıptay boldı, kópler kúldi bul netken? Jaǵday boldı? Deyip jaǵa usladı, Birewler qıylansa, birew xoshladı. «Usı kerek edi ózine onıń,

Kórsetti-ǵo Alla kózine onıń! Bul insapsız eleberin kóredi, Qanǵımay iyt yańlı dúzde óledi!»

302

Jurttıń aytqanları «há» demey keldi, Hayalı «qant» bolıp, qorlanıp óldi. Dáslep bir ayaǵın, keyin ekinshi, Azap uquwbetti kórmesin kisi. Malay, shorı jumsap otırǵan hayal, Tobanayaq, muta, ayanıshlı hal. Xabar alar adam bolmay halınan, Payda bolmay, esap-sansız malınan, Kózleri tórt bolıp esikke qarap, Jattı ólim tilep, kúnlerdi sanap.

303

Eriniń ahwalı onnan da jaman, Bir ayaq, bir qolı islemey qalǵan. Múshkil bop dalaǵa shıǵıp keliwi, Arzıw árman boldı tezden óliwi.

Qullası sózimniń qısqasın aytsam, Allasın umıtıp, ketken hár bir jan, Jazasın aladı búgin be, erteń, Hámmege jetedi dúnya degen keń. Urı bol, gazzap bol insap penen bol, Peyiller keń bolsın, dúziw bolsın jol.

304

Bes barmaq sıymaydı awızǵa haslan, Nápsine jol bergen ózine qas jan. Kún kórgen birewdiń mańlay terinen, Hayaı bes beter bolsa erinen, Oqpanday harlayıp, tartıp otırsa, Haramǵa semirip, iyttey qutırsa. Putına shapatlap ketse balları,

Keyin jaman bolar eken halları. Biyjuwap ayaqqa tiken kirmeydi, Bunı qam sút emgen bende bilmeydi.

305

Hayranlar qalaman oylanıp geyde, Salmasın adamdı onıńday kúyge. Ne sebep aqıllı, sanalı, esli, Sawatta, sawlatta kóplerden kúshli, Baylıq dese dúnya, mártebe ullı. Kópler xızmetinde júripti gúlli. Balanıń ne islep júrgenin bilmes,

Bilmes, dawası joq, maqaw, kesel, pes. Bolǵanın, belinen óngen balanıń, Bulda kórgiligi bilseń Allanıń.

306

Gáp joq Yaratqannıń parasatına, Isnet keltirme hesh insan atına. Pák etip jarattı altınnan taza, Onı mensinbegen alıp kóp jaza.

«Tawqı nálet» túsip moynına máńgi, Bas bilmes, ayǵır eshektey háńgi. Dúrligip jer júzin gezip júredi, Adamdı azǵırıw maqset, tilegi.

Eń birinshi nápsin jawlap aladı, Sonnan soń mıń túrli kúyge saladı.

307

Sonnan soń mensinbey adamdı, adam, Dúnya quwıp, shıǵıp ketkeninshe jan. Shaytan jeteginde ketip qaladı, Nápsine qul bolıp, jandı jaǵadı. Esinen shıǵarıp bende ekenin,

Abzal bilip, házliktegi bir kúnin. Jıyǵanın ózine tayanısh bilip, Ózgeni kemsitip, múkitip, ilip, Bilmeydi iblis qulı ekenin, Tabılmay qaların dártiniń emin.

308

Bul haqta mıńda bir mısal keltirdik,

Alla ullı, jańılmasın biz bildik. Solay eken, onda onıń birligin, Kewlińe jaylayıp muxaddes biligin. Jetiw ushın arzıw-ármanlarıńa, Moyın iyip, bárhá pármanlarına. Qulshılıǵın isle, erteli-keshli, Bolmaǵıl bendege arazlı, óshli. Shaytanǵa nápsiniń jılawın berme, Yalǵan-ósek, passıq sózlerge erme.

309

Dástannıń birinshi bólimi tamam, Suwdan taza, sútten aq bolıp mudam. Mártebe, baxıtlar biyikten kelip, Atıńız súrnikpey, jorǵalap, jelip.

Say bolsın tórt túlek, ataq-abıray, Tiliń qısqa, júziń tómen bolmaǵay, Perzentiń ózińdey aqıllı, esli, Bolsın ilim-pánde ayrıqsha, kúshli. Dárt-hásiretten aman bolǵaysız, Millet maqtanıshı bolıp turǵaysız.

Ekinshi bólim 310

Ya Ráb! Qúdiretli kúshli Qudayım! Ońnan tuwıp kókte quyashım, ayım. Jolımdı biyqáter, ráwan etkil,

Men bir mómin bendeń, sadıq qulıń bil. Yaratqannan bóten bilmeymen hasla, Sıyınarım yoqdur ózińnen basqa.

On segizmıń álem, jer menen kóktiń, Jaratıwshısı sen, shájdeler ettim, Jáne beldi buwıp, alıs saparǵa, Baratırman mine, Táńirim qolla!

311

Táńirim qollaygór, qollardı qolǵa, Berip, salıp jiber meni bir jolǵa. Mánzilge jetkenshe saparım alıs, Barlıq waq ıqlasım, niyetim qalıs.

Ayttım-ǵoy, dástannıń basında qashshan, Bul jolǵa táwekel etpegen hesh jan. Sebebi jer menen kóktiń arası,

Aqıl uǵras kelmes adam sanası, Jetpegen keńlikke san menen muǵdar, Ólshemin, esabın biler Biyrubar.

312

Sebebi dúnyanıń tutqası óziń, Bolmaǵan aljasqan, jańılǵan geziń. Tek bizler aljasıp, jańılısamız. Ǵılaplıq, ǵáremet jolın basamız. Nápsige jol berip, umıtıp geyde, Hallas urıp, sıymay jer menen kókke, Uramız, qorıqpay ot penen suwdan,