Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 7

Alımlar hám ulamalar watanı, Qádirli, qásterli hár atqan tańı. Tariyxıy baylıqlar, marjanlar, dúrler, Baǵdattı shıǵısta shámshiraq derler. Hár bir qarıs jeri totıya kózge,

Hesh bir táriyp penen sıpat joq ózge. 178

Búginligi kóriń usınday jerdiń, Toz-tozın shıǵarıp ullı bir eldiń. Xalqı qarar tappay óz watanında, Arqayın jey almay tislem nanında. Esap-sansız jarılıwlar ishinde, Ash-áptada, ábiger bir pishinde. Ottan qashıp, otqa barıp uradı. Dozaq ishre al-sal bolıp turadı. Kiriwge tesik joq, qashıwǵa orın, Qaramaǵay hesh waq Yaratqan qırın.

179

Qaramaǵay hesh waq Yaratqan qırın, Bilmedim bul dúnya, mańızın, sırın. Onıń jaralısı, aqırı qashan?

Jetpes oǵan hesh bir muǵdar menen san. Mısalǵa quyashtıń payda bolıwın, Álemniń jaqtılıq nurǵa tolıwın. Adamnıń aqılı uǵras kelmeydi,

Qashan, qay waq ekenligin bilmeydi. Onıń sırı ayan jalǵız Ózine,

Shek joq hesh bir pármanına, sózine. 180

Usı biybaha bir jumbaq álemdi, Alla inam etip, bizlerge berdi. Hám ol úmit etti bendelerinen, Íǵbal biyik bolıp, kewilleri keń. Biri-biri menen inaq, doslıqta, Jasasın, barmasın urıs, qaslıqqa. Qumırı qus kibi mómin, biyhazar, Bastan-ayaǵına namıs penen ar. Joqarı paziylet, hújdanlı bolsın,

Quyash turǵanınsha máńgige tursın. 181

Degen jaqsı tilekleri push boldı, Bahamız da eki yarım, úsh boldı. Alla isenimin aqlamay bende, Gúnaǵa qol urar kún ara, kúnde. Shaytan jeteginde nápsi jolında, Suwıq qural, jawırnında, qolında. Biri-birin paylap, gózlep atadı, Pulǵa qolda barın, arın satadı. Qorıqpaydı Quday, Payǵambarıńnan, Biri-biri ushın jan alǵan qas jan.

182

Burın esitpegen, burın bilmegen,

Kóz kórip, qulaq bir sira ilmegen. Oyıńda joq zatlar kúnde, kún ara, Tap boladı sorlı, mańlayı qara.

Peshanası taqır paqır ellerge, Ózi lawlap, janıp turǵan jerlerge.

Mıńda bir apat jerden hám kókten, Jawılar sońı joq, qıyamet netken. Birde jer silkinse, birinde dawıl, Qıyraydı qalalar, búliner awıl.

183

Qullası kóp jerde qıyamet-qayım, Bul sırdıń bilmedim jaǵdayın-jayın. Ózi mushtay ǵana jumalaq jerdi, Maqset kúl-talqan etiwme endi? Qurtıw ma insandı, insannıń ózi? Bolmadı tınısh bir otırǵan gezi. Jerdi kósherinen taydırıw qaldı, Janǵa egew salıp, taqatım alı. Sóytip óshegisip tábiyat bizge, Apatın jawdırar qalegen gezde.

184 Dúnyanıń yarımın suw alıp atsa, Jer asıńa záhár-zaqqımlar qatsa. Ǵarqálláziy bosa aspanıń, jeriń,

Tep-tegis, tap-taqır, Watanıń, eliń. Bolsa, bunnan artıq ne kerek saǵan? Qanekey bawırım aytshı bir maǵan. Tınısh-tatıw kúnniń qádir-qımbatın, Bilmediń biybaha negizin, zatın. Kerek bolsa eger apat, álamat, Ayaǵıń astında qabatpa, qabat.

185

Sudan degen kishkene bir mámleket, 1 Aqılǵa salıp bir oylan pikir et.

Jigirma jıl ózi menen ózleri, Bolmadı urıssız otqan gezleri. Áke balasına qaray oq attı, Balası ákesin besh pulǵa sattı.

Xalqı heshbir jerde taqat tabalmay, Óz jeri, elinde qararı bolmay. Otırsań opaqsań, túrgelseń sopaq.

«Bizdi bul kúnlerge salǵanda bir Haq!»

1. Sudanda 1984-jıldan berli jigirma jıl dawamındaǵı óz-ara jánjel, urıs názerde tutılıp

otır.

186

Deyip puxara xalıq ashlıq, qorlıqta, Shıdam berealmay azap, zorlıqqa. Bawırın qan qılıp, kózlerin jaslap, Tuwıp-ósken elin, jerlerin taslap. Tarıday shashılıp ján-jaqqa ketti, Azap etten ótip, súyekke jetti.

Jat jurtta diywana, músápir bolıp,

Júrek dárt-hásiret, qayǵıǵa tolıp. Óz násilin ózi qurtıp atıptı,

Bir ómirge quyashı da batıptı. 187

Ayaq-qolın ózi matap qoyǵanın, Biri-birin shalıp, kózin oyǵanın. Bileme, bilmeyme qanday bir maqluq, Barmeken ózi bir ádillik, haqlıq. Bileme bularıń insap, iymandı,

Ne sebep, qıynaydı shiyrin bul jandı? Ne sebep, ózlerin ózleri qurtıp? Basın tasqa urıp, kókrekti jırtıp. Urısıp, talasıp, óliwme maqset. Táwbege kelmespe haslan bir ret.

188

Bul tema, bul sózdi mıńda bir ret. Oqıwshım keshirgil, meni ápiw et. Qaytalap atqanım ózim bilemen, Jasırın sırım joq, ózge bir sennen. Meniń niyetim haq, maqsetim anıq, Tınısh-tatıw bolsa dúnyada xalıq. Doslıq, biradarlıq bolsa oyıńda, Urıs-jánjel bolmasa hesh orında. «Qoy ústinde torǵay jumalap jatsa» Jer júzi nur bolıp, gúl jaynap atsa.

189

Insanǵa Quranda berilgen sıpat, Teńi-tayı, haslan táriypi joq zat. Dúnyanıń xojası etip jarattı,

On segizmıń álem múlkin qarattı. Inam etip berdi ay menen kúndi, Esap-sansız juldız erkińde endi. Hesh zatqa bermegen aqıl hám berdi. Yaratqan sıpatın insanda kórdi. Kórsetip sonıńday sıy menen húrmet, Álemde teńi joq, etti kúdiret.

190

Ne kerek insanǵa usınnan artıq, Júrse ol nápsiniń jılawın tartıp. Dúnyada mártebe, baxıtlı insan, Altınnan, tilladan taxıtlı insan.

Sozsa qolı jeter Arshı Álaǵa, Usılardı salıp, aqıl-sanaǵa, Qudayǵa mıń qatle shúkirlik etip, Arzıw, niyet, maqset, muratqa jetip. Júrmeyme, Allanıń inayatında, Daq túsirmey ózi haslı zatına.

191

Bir kún dumalaq jer urıs-jánjelsiz, Qıyqtabas, urhá-ur, awdar-tóńkersiz. Alǵaw-dalǵaw, qıyań-kesti basa-bas. Janlar tastan bolsadaǵı shıdamas.

Ot ishire qalıp jer menen jáhán, Jeti mıń kilolıq bombalar náhán. 1 Tóbeden taslanıp Tora-boraǵa, Qıyamet qayımdı sira sorama. Otız shaqırımǵa jetip sheńberi, Jerdi teńseltirdi arman hám beri.

1. Dúnyadaǵa birinshi sanlı-terrorshı Benladenniń jasırınǵan «jeri» dep Tora-bora degen tas qorǵanǵa Amerikanlar tárepinen jeti tonnalıq bombanıń taslanǵanlıǵı. onıń apat kúshi otız kilometrlik keńlikke jetkenligi aytılmaqta.

192

Mına sumlıq, qúdiretti qarańız, Ahmaqlıqqa, nadanlıqqa janamız. Sonnan jeriń shıǵıp ketse kósherden, Sonda halıń ne keshedi, neterseń? Jeriń barıp ursa ózge bir zatqa, Qushtarsań ba, ashıqsań ba sen otqa? Onsızda qara jer dástińnen seniń, Tabalmas máńgilik dártiniń emin. Jaǵasań, órteyseń, mazaq eteseń, Óziń sóytip nám-nıshansız keteseń.

193

Bombalarǵa, qural-jaraq soǵıwǵa, Tınısh-tatıw eldi órtep, jaǵıwǵa. Esap-sansız qarjı jumsap atırsız, Bul tarawda taynapırsız, batırsız.

Qansha áwlat, násliń ash hám áptada, Qarnı toyıp awqat jemes háptede. Júzlep, mıńlap qoyday qırılıp atır, Lashları dúzlerde, dalada jatır.

Eń jamanı, ottıń, suwdıń ishinde, Qalǵanı, qaralı, sorlı pishinde.

194 Afrikda da ayırım bir ellerdiń,

Awhalınan, jaǵdayınan ne bildiń? Tóbeden mıs qaynap, shań menen tozań, Ayına, jılına qaynamas qazan.

Ózi ash anadan adamǵa usas,

Alarǵan kóz benen, ǵawqıyǵan bir bas. Tuwılıp atadı esap sansız jan,

Kórseń tamırıńda kóterilip qan. Kózleriń jer kórmey, miyiń aylanıp, Turasań al-sal bop, janıń qıylanıp.

195 Usınday jerlerde urıs-jánjelsiz,

Awdar-tónter bolıp atır bir kemsiz. Quday urǵandı Payǵambar hasası, Túrtedi, sózimniń joq bir qatesi.

«Jıǵılǵanǵa judırıq» degende usı, Qalmaǵan basında aqıl-huwıshı. Topar topar, gires-gires óliler, Júzlep, mıńlap bir shuqırǵa kómiler. Uslayınsha jábir islener janǵa,

Bunnan artıq qorlıq joqdur dúnyada. 196

Qurallanıwǵa jumsalǵan qarjınıń,

Sarplanǵanda eger onınan birin. Gúlalagúl bolar edi jer júzi,

Urıs, jánjellerdiń qalmas hesh izi. Biraqta kúsh salıp qural-jaraqqa, Óshegisip, qarsı is etip Haqqa. Toltırdı quralǵa jer menen kókti, Tumlı-tusqa ájel tuxımın ekti. Ózinen ózleri jasaydı qorqıp, Quwadı, buwadı, qashadı jortıp.

197

Tek puxara xalıq jábir sútemde, Apat dónip turar hár kún, hár demde. Sebebi házirgi kún hár adamǵa,

On batpan poroxtan keler hár janǵa. 1 Otqanın biledi ottıń ústinde,

Bul sanıń ósedi kún ara, kúnde. Shek bolıwı múmkin azıq-awqatqa, Qural-jaraǵıńa shek joq hesh waqta. Úzliksiz konveyr shıǵarda, turar, Qoyıwǵa orın joq, jetpeydi muǵdar.

1. 1970-jılları dúnyadaǵı hár bir adamǵa júz kilgrammnan porox tuwra keletuǵın edi. Házir bul san eki yarım, úsh esege artıp ketti.

198

Hámme Yaratqannıń sózine kirse, Ózin onıń bendesimen dep bilse. Hám de dúnya panıylıǵın esinen, Shıǵarmasa, tilese ol keshinen. Shaytan jeteginde ketip qalmasa, Qıńır-qıysıq iske qolı barmasa. Pallı-qasıq, biri-birin sıylasa, Emirenip biri-birin qıymasa. Kórmese saǵınıp, qushaǵın ashıp, Qane endi júrse bawırǵa basıp.

199

Qane endi jadıraǵan jaz bolsa, Urıs-jánjel, qan tógiwler az bolsa. Gúl jamılıp atsa jáhánniń júzi, Bolmasa hesh jerde, tankanıń izi. Bolmasa hesh jerde, atom degen zat, Tariyxta, arxivta qalsa bolıp xat. Keleshek áwlatlar, zúriyatlar endi, Kórmese hesh qural-jaraq degendi. Ayda on tórinen dolanıp tursa, Kókte juldızlar oyın-zawıq qursa.

200

Bolmasa ádawat, giyne hám qaslıq, Bolmasa dúnyada apat hám ashlıq. Ólmese tuwılmay atıp balalar, Búlinbese, qıyramasa qalalar.

Kamkadze degen máńgi joq bolıp, Qastlıq oylaǵannıń gúlleri solıp. Basına mıńda bir báleler jawıp,

Qan qaqsap qalsa ol Qudaydan tawıp. Qane endi haqlıq náhaq ústinen, Bolıp tursa edi barqulla óktem.

201 Adamnıń ármanı ada bolmaydı,

Árman iske aspay kewil tolmaydı. Bulda bir niyet-ǵoy, maqset-ǵoy jaqsı, Tınıshlıq insannıń kewliniń naqshı. Tınıshlıq joq jerde baxıtlar qara, Júrekler jaradur, bawırlar para. Dúnya jaralǵanlı insandı, insan,

Jaǵadı, shaladı, shıǵaradı jan. Iyttey ırıldasıp, qasqırday mudam, Ǵajısıp, qırılısıp keledi adam.

202

Adamǵa eń ullı baylıq dúnyada, Ǵubarsız, girshiksiz hám hasılzada. Kóktiń kóksindegi juldızlar yańlı, Alamoynaq duwtar, tillalı tarlı. Qumırı quslardıń inaqlıǵınday, Tańnıń samalınday, móldir shıǵınday. Asıwda aspannıń sheksizligindey, Tuńǵıyıq okean teńsizligindey.

Eń ullı baxıt hám mártebe, dáwlet, Doslıqdur biz ushın biybaha ziynet.

203 «Biybaha» deyip te onıń sıpatın, Qádirler, qásterler qúdiretli atın. Tolıq tumlı-tusın táriyplew qıyın,

Bilmeymiz ele biz húrmetin, sıyın. Biybaha ǵáziyne hám ol gózzalıq, Qanday teńew tapsań, etedi tarlıq. Insan kóksindegi iláhiy bir kúsh, Jaqsı niyet ele islenbegen is. Dúnyada hesh nárse ornın basalmas, Misli Kaabadaǵı sol muxaddes tas.

204

Dúnya adamlardıń doslıǵı menen, Kewildiń keńligi, xoshlıǵı menen. Hám ol adamlardıń qolǵa qolların, Bergenin, salǵanın doslıq jolların. Kórip qulshınadı, jasarıp, jaynap, Quyashtı qutlıqlap, quwanıp, oynap. Kóksinde insandı ardaqlap, saqlap. Hár bir qádeminde abaylap, baqlap. Insanǵa insanlar etpese qastlıq. Tekte tileri bir tınıshlıq, doslıq.

205

«Bir kún daw menen jánjel bolǵan jerde,

Írısqı nesiybe keter qırq kúnde. » Al endi on jıllap, jigirma jıllap, Urıstan, jánjelden jılap hám sıqlap. Otırǵan ellerdiń xalqınıń halı, Iyekten shıqpaǵan tekte bir janı, Hesh bir taqatı joq otırıp, jatıp, Kóziniń aldında balasın atıp.

Qan quyıp ketedi qaralı úyge,

Hesh kimdi salmaǵan bunıńday kúyge. 206

Sonda ózli-ózin ózleri qırıp, Mańlayın qaralap, saqları sınıp. Párwanaday urıp, janlardı otqa, Qaslıq oylap, keleshekke, zúriyatqa.

Maqset nám-nishansız bolıp ketiw me? Kúfirlikte iymansız bop ótiw me? Túsinbedim insanlardıń zatına,

Ǵayrıtábiy sóz aytıwǵa atıńa. Qorqaman Alladan keyingi ullı, Bolamanba deyip gúnákar gúlli.

207

Iyman, insap, hújdan bolmaǵan jerde, Daw-jánjeldiń izi úzilmes kúnde.

Bir qotır baspaǵıń úlken padanı, Búldiredi órden ıqqa shabadı. Adamnıńda sonday qırshańqıları, Insaptan, iymannan joq bir arları. Búldirer, qıyratar, awılın, elin, Bes pulǵa satadı tuwılǵan jerin. Kózine qan tolıp, dúnya jolında, Ókireń qaǵadı ońı, solında.

208

Insan degen atqa isnet keltirip, Jazıqlını, jazıqsızdı óltirip. Óz-ózine ot qoyadı, jaǵadı. Bir-birine dozaq ishre baǵadı. Túsinde, ońında ottıń ishinde, Júredi jalmawız, bádbaq pishinde. Eki ayaq adam sıpat bir nárse, Júregi jarılar kim eger kórse. Insanǵa jaraspas sıyqı-sıpatı, Onıńday maqluqtıń qurısın atı.

209

Men eger tınıshlıq haqta sóylesem, Tańnıń atıp, kún batqanın bilmespen. Paraxatshılıq dep órtendim, jandım, Bul haqta kóp aytıp, waqıttı aldım. Dástannıń maqseti ayqın ázelden,

Múlt ketken jer bolsa oqıwshım bizden, Keshirgil, ádiwli, ardaqlım óziń,

Men ushın nızamdur hár aytqan sóziń. Qayaqqa baraman nızamnan shıǵıp,

Minnetim bilermen, júrermen uǵıp. 210

Jatsam-tursam oylayman men sen haqta, Qáwenderim, qádirdanım joq basqa. Alladan keyingi súyener tawım,

Sen bolsań jolamas dushpanım, jawım. Kózdiń qarashıǵı yańlı qásterlep, Alaqanǵa salıp, abaylap, serlep. Kóklerge kóterip, maqtap gey waqta, Mıń qatle shúkirlik etip men Haqqa. Tóbem kókke jetip óziń barına, Sherikseń, abıray, namıs-arıma.

211

«Xalıq tárezi» degenlerge qayılman, El ıshqında júrgen dárwish sayılman. Óziń ayırasań qaranı, aqtı,

Ózińnen ádil bir tóreshi yoqtı. Jel jaǵımnıń panası tek ózińsen, Tilimniń sánesi, dástan sózimseń. Qıyalıń, niyetiń kókiregińnen, Kóriner, peyiliń jáhán yańlı keń.

Sen maǵan qúdiretli, quwatlı qorǵan, Sen bolsań oqıwshım máńgige barman.

212

Qanshelli daw-jánjel, ǵawǵa basımda, Aqıl uǵras kelmes jala rasında. Górsawat, górtilek, loxet birewler, Ishkirne, kúnshiller, kózi girewler. Poeziya ne ekenin bilmegen,

Kókrek qurǵur hesh nárseni ilmegen. Ájiwa, áljuwaz, ubıjıq mısal, Sıyqı-sıpatına táriyp joq bir hal.

Sen maǵan qúdiretli quwatlı qorǵan,

Sen bolsań oqıwshım men máńgi barman. 213

Qorǵap meni sonday jala-dóhmetten, Qanday qúdiretli ádilseń netken. Bileseń biymaza, biyiymanlardı, Qul bolıp, abıray jıynaǵanlardı. Taban jalap, jaramsaqlıq etkenler, Arsızlıqta muradına jetkenler. Barlıǵı esapta xat penen qalem.

«Hawlıqpa shayırım dúnya degen keń!» Deyip kep, táselle berip turasań, Sózińde ǵálet joq, oylap qarasam.

214

Bileseń kimniń qanday ekenin, Júzine aytasań artıǵın, kemin. Bileseń kim shayır, kim shayırsımaq, Tánhá seniń bahań durıs hám de haq. Bileseń bilimsiz biydáwletlerdi, Biyúmit, biynıshan, málǵun ótkendi.

Bileseń arlını, arsızdı óziń, Bolmaǵan hesh waqta aljasqan geziń. Sonlıqtan ózińe Alladan keyin, Tájimler etemen, bergil bir zeyin.

215

Ardaqlım, arzıwlım ózińseń meniń, Mańlayda shámshiraq kózimseń meniń. Tilde sánem, hárne qolda barımsań, Jismi-janım, namısımsań, arımsań. Sennen basqa panam, qáwenderim joq, Óziń barda bárhá kewillerim toq. Sonıńday sawlatlı, sawatlı zatsań, Kóksime mórlengen muxaddes xatsań. Barlıǵım, baylıǵım, mártebem, baxtım, Basımda tajımsań, altınnan taxtım.

216

Gey bir dóretiwshi biri-brine,

Gór qazar, tas atar kún ara, kúnde. Mısalǵa Aybekke ómiri boyı, Uyǵın degen shayır duzaqlar qoydı. Jala-dóhmet jawdı, kózin ashtırmay, Arqayın bir erkin qadem bastırmay.

Waxid Zaxid, Mirmuxsin hám Omarov, 1 Jazdı arzalardı kúyip hám janıp.

Tuwrı Moskvaǵa dáste-dástelep, «Aybek xalıq dushpan» dep jazdı kep.

1. 1950-jıllar Ózbekstan jazıwshılar awqamınıń baslıǵı Uyǵın basshılıǵında Melchikov, Sheverdin, Aydın, Mirmuxsin, Vaxid Zaxidov, Baxadır Omarov degen adamlar Aybektiń «Nawayı» hám «Altın vodiydan shabadalar» romanın kritikalaydı, ózine milletshil degen jala jabadı. Baxadır Omarov «Nawayı» romanı haqqındaǵı sın maqalasında «Toǵambek atta turıp qımız sıpqardı» degendi «sıpqardı sózi tuwısqan xalıqlarda jaman sóz dep jala jabadı.

217

Biraqta Moskva Aybekti qorǵap, Fadeev Aybektiń gúnalardan sap. Ekenin orayǵa uqtırıp turdı,

Aybek dushpanların jambastan urdı, Ishi qara, arzagóyler ǵárezi, Jala-dóhmet, ǵáremetdur hár sózi. «Nawayı» ǵa tis-tırnaqlap asılıp, Ókireń qaǵıp, ókpeleri osılıp. Gazetalarına izli-izinen,

Maqalalar berdi, «podvallar»ǵa keń. 1 1. Gazetanıń ishki eki betiniń tómeni «podval» dep ataladı.

218 «Nawayı obrazı ideyal, jalǵan,

Háziret ómirde onday bolmaǵan. Bastan-ayaǵına ótirik, mıljıń, Sonlıqtan bizler aytpaqtamız sın. Jaslar oqıwına bolmaydı bunı, Mánis, maǵanasız kómpek sóz qurı. «Sıpqardı» degen sóz tuwısqanlarda, Jaman máni berer ańlap bir qara.

Qollanǵan sózleri árre hám tárre, Roman dewge bolmas bunı ómirde. »

219

Dep, júrgende sorlı jalańqayalar, Mańlayı ashılmay qalǵan qaralar. Roman mámleketlik sıylıqtı alıp, Analar ókinishten, órtenip, janıp. Basın tasqa urıp, bawırın jerge, Berip, kirealmay tiriley górge. Hal-jaǵdayın bilmey sorlı, yapırmay! Tawǵa kesek atıp sındıra almay, Ólejazlap qaldı hásiretten, dártten, Tań atpas esleseń tariyxtı ótken.

220

Keyin olar «Nawayı» dan shetlesip, Ájiynedey, isharwaqtay ótlesip. «Wadiydan shabadalar» ǵa asıldı. 1 Kúnshillikten júrek-bawır osıldı. «Romanda túye haqta sóz bolǵan, Aytqanınıń bári ótirik, yalǵan. Dáwir texnika, mashina zamanı, Eski kúndi kúser, jazıwshı janı. Túye degen házir bizge ne kerek? Onı da romanǵa kirgizip hálek».

1. Faktler Z. Nasirovanıń «Aybegim meniń» kitabınan alındı. 221

Sorlılar sorına sorpa tógilip, Bawır para, qabırǵalar sógilip. Aybekti qulatıw qıyınǵa túsip, Ne islerin bilmey porsıqtay isip. Said Axmad, Shayxzadaǵa asıldı, Shúkurılla, Shuxrattı tas qıldı. Námártler buqqıshlap tasadan attı. Qamatıp kewiller qararlar taptı. Biyshara, biygúna jipa-jiksizden, Uzaq Sibr jaqqa súrginge ketken.

222

Bir kúni partiya májlisin ashıp, Kewiller dáryaday máwij urıp, tasıp. Aybekti shaqırıp alıp Uyǵunıń, Berip qoyıw ushın sıbaǵa, sıyın. Qasına azıwlı kópekler jıynap,

Shiyrin jandı sonsha egewlep, qıynap. Mıń túrli tásilin tawıp jalanıń,

Qarsı turıp pármanına Allanıń. Beldi buwıp, dóhmet jolına ótti, Aqırı naysaplar maqsetke jetti.

223

«Milletshilseń, partiyadan ósheseseń!» «Hawlıqpa awzıńa qarap sóyle sen, Aqılǵa juwırtıp, oylan bir ret,

Aybek milletshil! Bul qandayın dóhmet!»