Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 7
.pdfSonda da balanı qaldırmay izden, Háreket, qıymılın qaldırmay kózen. Túnlerde oqıydı, qaytalar bala, Kóp zattı úyrendi házreti ata!»
85
«Bárekella inim, jazdırma haslan, Quran oqıp bárhá kewildi xoshlań. Kimde kim Qurannan sabaqlar alsa, Qamsıqsa, sharshasa, talıqsa, talsa. Belge mádet bolıp, kózi ashılar, Dushpanları ayaǵına basılar.
Ibliste qasına jolamas heshte, Oqıwdı tárk etpe erteli, keshte. Hámiyshe aldında ústin bolasań, Jurtlar alallmaǵan sıydı alasań!»
86
Dep, qarıy atamnıń basınan sıypap, Kewlime Jábrayıl kelgen yańlı tap. 1 Alladan waqıy ketirgen yańlı,
Sorawǵa kelgendey jaǵdaydı, haldı. Kewlim dárya yańlı tasqınlap aqtı, Inam etip maǵan dáwlet hám baxtı. Kókte párwáz etip baratqan mısal, Táriypi joq, tatlı, lázzetli bir hal, Jeti qat aspandı aylanıp, ushıp, Júrgendeymen aydı, juldızdı qushıp.
1. Jábirayıl perishte Payǵambarımızǵa Alladan waqıy jetkerip turǵan. 87
Olardıń kewiline hayran qalasań, Sóz benen jetkeriw qıyın orasan. Jazdıń tańlarınday ǵubarsız, ashıq, Barqulla tómenshik, barqulla basıq. Ókpe, giyne, ádawattan awlaqta, Tek ǵana baylanǵan jalǵız bir Haqqa, Sonıń xızmetinde, sonıń jolında, Quranı Kárimi bárhá qolında. Sonnan nárlenedi, sonnan nur alar, Ózi de quyashtay nur shashıp turar.
88
Olardıń kewili juldızlı aspan, Shegi, shegarası joqdur hesh haslan. Galaktika yańlı keń bir mákandur,
Muǵdarsız, esapsız, tawsılmas kándur. Bir ǵálet sóz sóylep kórmegen hesh waq, Iláhiyda minez, boyında árwaq.
Ne boların aldın boljap biledi, Aytqanı ǵáletsiz tuwra keledi. Kewildi qaldırmaw qastı-ǵárezi,
Janǵa jábir etken bolmaǵan gezi. 89
Naǵız mómin degen usılar shıǵar, Bastan-ayaǵına namıs penen ar.
Hújdanı bulaqtıń taza suwınday, Qıyalı kók teńiz hám de quwınday. Tilinde sánesi mayday jaǵadı, Júzleri múláyım, gúldey baǵadı. Kórgende qulı bop ketkiń keledi, Ómir boyı xızmet etkiń keledi. Úlbirep, sawdırap turǵan bir janlar, Duwtarǵa tartılǵan tillalı tarlar.
90 Bir-birin kórmese saǵınar edi,
Ushrasqanda tógilip, aǵılar edi. Yalǵan, ósek, ǵiybat penen isi joq, Olar ushın dúnya kóshpey qalǵan oq. Eger qarıy dúnya-malǵa qızǵanda, Nápsine jol berip, qolın sozǵanda. Shirime bay bolıp, keter edi ol,
Bir ómir qayǵısız óter edi ol. Buwat-buwat aqsha, gires-gires nan, Qoy-eshki, qara mal, aytsań jetpes san.
91
Qarıy almas edi aqsha, tıyınnan, Jarlı-jaqıbaylar kún kórip sonnan. Ústindegi jırtıq shapannan basqa, Kiyim-kenshegi joq hasıldan hasla. Jayı tań qalarlıq emes, ábiger, Dúnya dese-soqır, qulaq edi ker. Ash-áptada, jalańashlar, jarllılar, Áwliyede túnep, sonı panalar. Imperiyada, jalańqaya, haramlar, Sıpırıp-sıyırıp keter qarańlar.
92
Biraq bul tawsıllmas nawaday mısal, Quyadı, turadı aytıp bolmas hal. Alaman aǵılar Qudaydıń kúni, Qarıydıń qarlıqpas dawısı, úni. Qúdiret, kúsh-quwat bergen beline, Súyenedi Qudayına, eline.
Atamdı kórmese shaqırıp alıp, «Kelmey kettiń» deyip, renjip, nalıp. Bir kúni «Óteke, tús kórip shıqtım, Bir qolaysız ahwal boların uqtım.
93
Kewilim ala-ǵada hesh nárse sıymas, Tań sáhárden berli ǵawlap turar bas. Tilimde sánege aylanbay qaldı, Jıyılǵan alaman hayranlar qaldı. Búgin be, erteń be boları sózsiz,
Bul túsim ketpeydi haslan bir izsiz. Bunıdaǵı kewilim sezip turıptı, Hásiret, qayǵı, muń ezip turıptı. Ya saǵan, ya maǵan bir is boladı, Esten shıqpas waqıya bop qaladı. »
94
«Taqsır qayǵı etpe dúnya degen keń, Yaratqan aldında bendeleri teń. Ózinen kelse hesh sharamız yoqdur, Pármani nishterdur, nayzadur, oqdur. Barlıq apatlardıń ilajın ózi,
Tabadı, bolmas hesh jańılǵan gezi. Jábirkesh tárepte ekeni sózsiz, Etilgen gúnalar ketpeydi izsiz. Men de sezdim bunı álle qashan-aq,
Qollawshı, biliwshi tek te jalǵız Haq!» 95
Ekewi de bul jaǵdaydıń boların, Birewden renjip, kewil qaların. Aldınan ańǵardı, sezdi kewiller, Sóytip áste-áste ótpekte kúnler.
Atam da, qaryı da únsiz kútpekte. Quranı Kárimdi qatım etpek te. Sol kún jetip keldi, balaman onda, Aqıl tolıspaǵan, shalaman onda. Atam bildirmedi neniń bolǵanın, Kewliniń qabarıp, qattı qalǵanın.
96
Keyin barlastırıp, keyin ańǵarsaq, Úlken bir jıyında ájiwa, árwaq. Baylıqtan kózine may pitip ketken, Tákabbır, menmenlik shegine jetken. Gónede imam ba, kátip pe, bir zat, Nápsi oqpan yańlı, aytsań álamat. Atamdı mensinbey bir zat deyipti, Dawıstı kóterip, qattı keyipti.
Sonda men kórgenmen káramat isti, Sol kúngi waqıya esime tústi.
97
Úyde atam menen erte turamız, Tańda táwbe etip, qullıq qılamız.
Onnan soń mal-halǵa qarap baslaymız, Ókpe-giyne bolsa alıp taslaymız. Kewil girshiksiz bir, ǵubarsız aspan, Atam keshegini umıtqan qashshan. Bir waqta dálbirep birew kiyatır, Qádemin hár jerden basıp hám batıl, Kele-sala sorlı jerge quladı, Entigip-entigip, qullıq qıladı.
98
«Óteke bawırım keshirgil meni, Kewlińdi qabartıp, renjittim seni. Sen ketkenińnen soń qulazıp dúzdey, Mıń márte «Alla, Alla!»lap úzbey. Jalınıp atırman Yaratqan Haqqa, Ibadatlarımdı shıǵardı joqqa. Qaytama qaltıratpa tiyip janıma,
Záhár aralastı tánde qanıma.
Túni menen kirpik ayqaspay hárgiz, Kóz aldımnan haslan ketpedińiz siz.
99
Óteke, bawırım keshirgil meni, Kewlińdi qabartıp, renjittim seni. Tańnıń aldı kózim ilingen waqta, Shorshıp oyandım men, ushqanday oqqa. Túsimde árwaq pa, iláhiy kúsh pe,
Ya bir maǵan kelgen apat pa, is pe. Tıp-tınıq kók suwǵa battım da kettim, Oyanıp mıń márte táwbeler ettim. Jeti áwliyege jeti mal ayttım, Keshirgil, keshirgil, raydan qayttım.
100
Sizlerdiń kewildi qaldırǵan adam, Takabbır, haslında aqılsız nadan. Men de tap sonıńday bolıp turıppan, Janıp turǵan otqa ózim urıppan. Mal-dúnya kózime kórinbes házir,
Bir máwrit waqtıńdı, bergil bir mezgil. Úyimnen as iship, pátiyań bergil, Qarıydı alıp bar gúl ústine gúl.
Kirsin bir úyime jánnettiń lebi, Gúnamnıń tabılmas basqa bir emi.
101
Men sorlı, men gewek, túsinip jettim, Kóksime túkirip, táwbeler ettim. Jırtıq shapan ishre qanday káramat. Saqlanǵan bilmedim, bolıń salamat. Óteke, maqsımjan mıń márte qullıq, Keshirgil, keshirgil, keshirgil, sındıq! Endi sira júzińe tik qarasam,
Sizdi eger ózimnen kem sanasam. Onda ásiy bende bolıp qalaman. Bir ómir bádduwa otta janaman!»
102
«Alla kózi dúziw bolsa jetedi, Maqsımjan nalıma bári ótedi. Maǵan sira maqtaw, marapat hesh te, Yadıńda tut sonı erteli, keshte. Kerek emes, hárgiz esińde saqla, Biraqta barlıq waq abayla, baqla. Biyjón, biyorın kewil qaldırsań, Allaǵa námaqul is etken birjan. Bolasań, baylıǵıń ózińe dostım, Ilimge, bilimge ne úles qostıń?
103 Meshitke túskendi alıp keteseń, Aqıl uǵras kelmes isti eteseń.
Qızıp, qızıl túlki-dúnyaǵa, malǵa, Qaramay ahwalǵa, jaǵdayǵa, jayǵa.
Móminlerge duwa jazıp bereseń, Jemegen, jırmaǵan kúniń óleseń. Tis-tırnaǵıń menen jabısıp aldıń, Kóplerdiń basına sawdalar saldıń. Islamdı, Qurandı qural etip sen, Bildim Allańdı umıtıp kettiń sen.
104
Kóplerdi miyaylan etip qoyıpsań, Tıyıqsız, pıshaqsız qıynap, soyıpsań, Jas qızdı ǵarrıǵa baylap bereseń, Májgúnge, ahmaqqa saylap bereseń. Birewdi, birewge ot penen suwday, Mıltıqlı mergendey, kóktegi quwday. Ózgeni kóralmay bárhá kúnlediń, Hadaldıń, haramnıń parqın bilmediń. Seniń bosaǵańnan atlaw biz ushın, Haramdur maqsımjan sen sonı túsin!»
105
«Qoydım Óteke, qoydım endi men, Sózime inanǵıl, pikir bergil sen. Sawatım duwaǵa jumsaǵan kúnim. Amanatın alsıń, óshsin bul únim. Úyimdi tazalap, háklep qoyaman, Qazan-tabaǵımdı páklep qoyaman. Haramnan qaldırmay jalǵız bir tiyin, Qariyǵa aparıp beremen búgin. Sizden bir ótinish, sizden bir tilek, Meni ózińizden etpeńiz bólek.
106
Men de talıbilim, men de maqsımman, Nápsime jol berdim durıs, haqqımnan. Menmenlikte etip júrgenim ras,
Házir alǵaw, dalǵaw táshwishli bul bas. Talay biygúna jandı sorlattım,
Bel buwardan balshıq, batpaqqa battım. Birewdi áwmeser, birewdi jilli, Etkenmen waqtında gúnadur gúlli.
Tap házir sazayın tartıp atırman, Ayrıldım al endi esten, aqıldan!»
107
«Búginiń bul hesh gáp erteńińdi ayt, Kúni-tún táwbe et, rayıńnan qayt. Alla jańılmaydı, Alla biledi,
Ilajın, sharasın ózi kóredi.
Bendeniń qolınan hesh nárse kelmes, Ózinen biyjuwap is bolmaydı hesh. Shaytan jeteginde ketken adamsań, Mal-únya jolında júrgen bir jansań. Nápsiń oqpan yańlı harlap tartadı, Kótermesedaǵı qosıp artadı!»
108
«Ózińiz jorıǵın, jol-joba kórset,
Men ushın Allaǵa ibadatlar et. Soraǵıl gúnamdı Iyemnen óziń, Qabuldur tilegiń, qabuldur sóziń. Miyrim-shapaatıń darıyǵ tutpaǵıl, Júziń burıp, janǵa jábir etpegil. Qarıy sira qapa bolıp atqandı, Úyde otırıp-aq bilip ahwaldı. Onnan da keshirim sorap qaytamn, Ne boldı, ne qıldı bárin aytaman!»
109 «Keshirimdi áwel Alladan sora, Talıbilim úlken maqsımsań jora. Gónede ornıń bar, atıń belgili, Bolsın hár bir isiń jurtqa úlgili. Buxarada ilim-bilim alǵansań, Ilimnen, bilimnen pitip qalǵansań. Sennen ibrat alıp, sennen úyrenip,
Passıq, nadan, nákaslardan jiyrenip. Júriwimiz kerek, siziń menen biz, Ádáwat, menmenlik bolmasın hárgiz.
110
Kewil kókte Alla menen baylanǵan, Kókrekke sayası bop jaylanǵan. Dúnyadaǵı hár bir insan, hár adam, Rábbim pármanınan, hasıldur nurdan. Jarattı ol bende etip ózine,
Quyash jilwaların berdi kózińe. Ábizamzamnan suwǵardı tisińdi, Aytqıl ańa ayǵıl etken isińdi. Basıńa baǵ-dáwlet, aqıl hám oydı, Júrekke altınnan taza qan quydı.
111
Jarattı quyashtı, juldızdı, jerdi, Álemniń tutqasın, biylikti berdi. Bendesinen ózge hesh kim, hesh zatqa, Hátte, hawa hám de suwǵa ya otqa, Iláhiyda qúdiret kúsh bermegen, Ózinen ózge jan sırın bilmegen.
Insan degen sonday sırlı bir jumbaq, Kókregine úńil, átirapqa baq. Milliard, milliard adam jerdiń júzinde, Alla orın alǵan hár bir kewilde.
112
Sonlıqtan til qatıp tiyiwge bolmas, Kóksiń qápesinde márjan bir almas. Ol kókten nur alıp jilwalanadı, Hám Allanıń sayası bop sanaldı. Siz tek meniń emes ózge kewilge, Tiyiwshi bolmaǵıl binay ómirde. Báriniń de esap-kitabı bardur,
Kimlerge keń dúnya, tarlarǵa tardur. Takabbırlıq etip qaldırsań kewil,
Sazayın tartasań sonı jaqsı bil!» 113
Mıń márte qullıq, táwbeler etip, Al kettimde zorǵa úyine jetip. Dus tómenine taslaǵan deydi, Tiri janǵa esik ashpaǵan deydi. Ibadatqada shaması kelmey, Tańnıń atqanın, batqanın bilmey.
Qan jılap, qan qusıp jatqanda maqsım, Halınan xabar almadı hesh kim. Bayaǵı biradar, tabaqlasları,
Hal sorap esikten izep baspadı. 114
Qam semiz, beti shıjıqtay kisi, Barlıǵı, barlıǵı Allanıń isi.
Onnan biyjuwap is bolmaydı hesh te, Táǵdirden kóreseń erteme, keshpe. Betlleri salbırap, qalta bop qaldı, Kózi shúńireyip, nurların aldı, Murnı qoqırayıp, qulaq ǵawqıyıp, Júzine ájimdi, jıyrıqtı jıyıp.
Adam kórgisiz bir ájiwa, árwaq, Bastan ushıp ketti dáwlet penen baq.
115
Qollar sal bolıp aytqanın etpes, Tili basqa bále ómirine kes. Bolǵanın tek jalǵız ózi biledi, Geyde óksip, óksip geyde kúledi. Eside kirerli, shıǵarlı bolıp, Kóksi qayǵı-muń, hásiretke tolıp. Awdarılıwǵa bir shaması jetpey, Waqıtlar jıljımay, jıl yańlı ótpey. Janǵa egew salıp, qıynaldı qattı. Allanı mıń márte qaytalap attı.
116 Tilekler qabıl ya qabıl emesin,
Biz qaydan bilemiz, aytamız nesin. Qullası maqsımdı túrli jaǵınan, Albıratıp, túsirdi bir haǵınan. Tamaqtan tamshı suw ótpey de qaldı, Jaw jaǵadan, iytiń etekten aldı. Malların qutırǵan iyt tislep alıp, Birinen soń biri teńkeyip qalıp. Qorada sıp-sıydam boldı «há» demey, Bul kúnlerdi dushpanında kórmegey.
117
«Men Allaǵan nege jazdım eken!» dep, Iyegi kemseńlep, jılar eńkildep.
Hayalı shash jayıp, jerdi toqpaqlap, Iynine dorba sap, ketti ol haqlap. On altı jasında onı da maqsım, Aytarı joq, sira úyleri jansın.
Alǵan edi tásil menen duwalap, Keyninde duwaxan ózi boldı sap. Awzına suw tamızıwǵa bir bende, Tabılmadı jaqın-juwıq degende.
118 Kelgenler tańlanıp jaǵa usladı,
Anaw únsiz, kókregine mushladı. Júzine óliniń shırayı engen,
Ilaj joq táǵdirge, bárine kóngen. Bir jerge barǵanda ayrıqsha orın, Jarlı jaqıbayǵa qarap ol qırın.
Menmensip, kemsitip otırar edi, Nishterin ótkerip, batırar edi. Ózinen ózgeni adam sanamas, Anaw-mınaw dástúrxandı qálemes.
119 Ózine ayrıqsha asılıp qazan,
Tawıq shorpa menen quwırǵan sazan. Qullası bir ózi wázirdey, xanday, Qásterli, qádirli teberik nanday, Qolına qol tiygiziwge ıntıǵıp, Bardamlılar qonısh, qoltıqqa tıǵıp, «Háziret!» dep, sonday sıyladı onı, Házirettiń qızıp kem-kemnen jonı, Bende ekenligin bilmey qaladı. Qıńır-qıysıq iske qoldı uradı.
120
Sol imamıń irip-shirip joq boldı, Atam sózi júregine oq boldı.
Bul bir sebep shıǵar, bilmedim men hesh. Waqıya tórkinine túsingenmen kesh. Atam nege: «Kewil Alla sayası!» Degenine máni bershi, qarashı. Oylawımsha, pikirimshe, menińshe, Ózlerińde oy juwırtıp kórińse.
Kewil Yaratqannan sońǵı muxaddes, Dúnyada hesh bir zat oǵan teń kelmes. 121
Barlıǵı Yaratqan pármanıń menen, Biyjuwap is bolmas Iláhim sennen. Qolǵa tiken kirmes sennen juwapsız, Adam aqılı jetpes, qúdiret Zatsız. Kewlim ıntıǵadı, talpınar saǵan, Ózińdi umıtqan bárinen jaman.
Alla názerińnen qaldırma meni, Keshir bolsa eger múlt ketken jeri. Kewlime jáne de jaqınlaw keliń, Eń dáslep insaptı, iymandı beriń.
122
On segiz mıń álem Biyruwbarı-áy! Jáhánniń Jabbarı, kewlim tarı-áy! Qane bir bendeńe názeriń tasla,
Súyenerim, sıyınarım joq hasla. Óziń sen Iyem de, mádetkarım da, Kewlimniń tórinde namıs-arım da.
Bul qalpaq ózińniń mómin bir bendeń, Onıń panası joq ózge bir sennen.
Sen sahıysań, sen joqarı, sen jomart! Atıńdı mıń márte etemen qiraat!
123
Meniń jalǵız tilegim bar xalqımdı, Kópler qatarında abıraylı, sınlı. Etegór joqarı mártebe danqın,
Hárne qolda barım, baylıǵım xalqım. Onı jaratqansań jáhánde ózge, Artıqsha orın joq gáp penen sózge. Táriypin jazıwǵa mıńda bir shayır, Júrsede jolında, diywana, sayıl. Ílayıq sóz tappas, teńi joq nárse, Ózińnen keyingi qúdiret, kórse.
124
Onıń qúdireti, kúshi ózińde, Názerińde, quranıńda, sózińde. Páklikte pákize sútten de aqdur. Sıyınarı jalǵız Yaratqan Haqdur. Kewli keńdur aspan yańlı shegi joq, Oǵan tiygen adamnıń hesh emi joq. Tiyiwge bolama, iláhiy zatqa, Jazıllmaǵan, oqılmaǵan bir hatqa, Temir qazıq juldız yańlı qol jetpes, Ózińnen ózgeniń pármanı ótpes.
125 Mıńlaǵan jıl burın ábigerlikte, Gerakl mısalı, mártlik, erlikte.
Teńi joq kúsh-ǵayrat berdiń ózine, Almastan ótkirlik berdiń sózine. Ómir boyı jerin qorǵap keledi, Watan deyip, jerim dep jan beredi. Bul xalıq jerin anam deyip súyedi. Jer ıshqında, el ıshqında kúyedi. Jeri jismi-janı, júregi onıń,
Ǵayrı el dep haslan ózgertpes jolın. 126
Tuwdı, pitti, kindik qanı tamǵan jer, «Bar baylıǵım, tánde janım Watan!» der. Ómir boyı dushpan menen alıstı,
Qarıs jerge taban jolda tartıstı. Basın tikti jalǵız Watan, el ushın, Jumsadı belinde quwatın, kúshin. Kózdiń qarashıǵı yańlı qásterlep, Bárqulla qıraǵı, hámiyshe serlep. Jolatpadı jawdı shegarasına, Tawap etip kóterdi ol basına.
127
Tawap etip kóterdi ol basına, Jolatpadı mańlayına, qasına. Sińip ketti ol ruwhına-qanına, Aylandı ol namısına-arına. Kókte quyash bolıp tigildi oǵan, Shájdege bas qoyıp júgindi oǵan.
«Alladan keyingi mádátkarım!» dep, Qayda júrse tek te sonıń ǵamın jep. «Watan! Watan! Watan!» deyip keledi, Sol deyip juwırıp, jortıp, jeledi.
128
Kindik qanım tamǵan Watanım usı, Kózimniń ráwshanı, baxtımnıń qusı. Kóp jábir-japalar kórgen xalıqpız, Házir bizler qırda qalǵan balıqpız.
Ya Jabbar jábirińe qoyma kóp bunsha, Biz bir shól ishire ósken bir ǵumsha. Qashan, qay waq maqseterge jetemiz, Suw bolmasa endi qayda ketemiz? Qane bir qalpaqqa názeriń tasla, Dáryama suw berip, kewlimdi xoshla.
129
Jayxundı Jábirayıl yańlı qollaǵıl, Kókten, jerden ábizamzam jollaǵıl. Ráhim áyep, suw jibergil sultanım, Suwǵa tolsın dárya, teńiz, ultanım. Toba! Deyik, asqınlasaq keshirgil, Xalıq atına isnet jetse óshirgil. Jasalma teńizler qurıp jol boyı, «Alsam, ólsem!» deyip jalǵız bir oyı.
Toǵaylardı jaǵıp, jerlerdi ashtı,
Suw tartılǵan sayın quwandı, yoshtı. 130
Sóytip keleshegi, ózi násline, Is etti hámiyshe teris, hákisine.
Suwdı tawsılmastay kán deyip bildi, «Abayla, únemle!» degenge kúldi. «Ámiwdi, Araldı qurıydı degen,
Ol sam-sam Qudaydıń márkini jegen!» Degenler de boldı burın waqtında, Ar-namıs, hújdannan qalmaǵan dımda. Paxta, salı deyip qurttı Araldı, Loxetler bilmedi ahwaldı, haldı.
131
«Egin egiw kerek Aral astına!» 1. Degenler de boldı xalıq qastına. Onda haya, onda uyat bolmaǵan, Onda ana, onda zúriyat bolmaǵan. Eger zúriyat bolsa Aral kerekdur, Aral aq sút bergen anań demekdur. Úlken lawazımda isleydi ózi, Naǵız el dushpanı, mánissiz sózi.