Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 7
.pdfJúyriktey, júytkiyseń, ara ashasań, Azanda kórsem keshke saǵınaman, Bar baylıǵım bolsań sen ne qılaman. Adamlardıń balları bes jasınan, Aqıl tınıq tuyana, bir hasıl jan. Úlkendi kishireytip qoyǵanday tap, Sózleri tasqa naǵıs oyǵanday tap. Al sen bolsań on jasta ońalmadıń, Ya úgit-násiyattı bir almadıń!»
456 Barlıǵı anajanım qaladı eken,
Quyashtan ózge nárse janadı eken. Kókrekte, bawır da para bolıp,
On jasqa deyin ǵana bala bolıp. Oyında, tamasha da qalıp ketti, Arzıw menen úmitler janıp ketti. Arbaǵa meshew etip qosılǵanda, Sonda bir júrek-bawrıń osılǵanda. «Balalıqta nesip etpedi-aw!» dep, Ókinip turǵanıńdı esleymen kóp.
457
«Allaǵa men ásiy bop kettimbeken, Keshirilmes gúnalar ettimbeken. Balamdı erte bastan erjettirip, Júrmedi shaddı-qorram oynap-kúlip. «Aqlıń enbedi!» dep, kóp ayttım ba? Ásige ketken bolsam Astaǵfirulla! Keshir sen, keshiregór Párwardigar! «Jalǵızdıń jarı Quday!» degen de bar. Saqlaygór onı óziń panayıńda,
Tómen etpe hesh waqta júzin, rayında!» 458
Men deyip ózińdi bir oylamadıń,
Janǵa egew salıp kóp qıynaǵanıń. Mennen erte ayrılıp qalajaqtay. Aqır-zaman, qıyamet bolajaqtay. Nege sonsha ıntıǵıp, talpınasań, Quwanıp otırasań bir qarasam. Terlep, tepship shay iship otqanıma, Úlkenlerdey jambas taslap jatqanıma. Qaymaqqa sók jibitip qoyar ediń, Men jeyip, toyıwın sen toyar ediń.
459 Oqıwdan kelesala arba jegip,
«Apa xosh bol keshke deyin» deyip. Tústen keyin oqısam tań sáhárde, Ketkennen keler edim tús máhálde. Kóldiń barlıǵın orıp kelgendey tap, Arbada, eshekte, men de sharshap. Qozǵalıwǵa shamada kelmey qalıp. Báribir kók papkanı qolǵa alıp. Oqıwǵa zorǵa, zorǵa ilesemen.
Óziń menen sóylespey, tillesemen. 460
Keshte shúńkildesip ekew ǵana, Erte jatıp turamız, sáhár tańda. Sóytpesek sıyır ashtan qalıp qoyar, Ol biz ushın oǵada bir ayıp bolar. Shańaraqtıń shadlıǵı, toqlıǵıda, Halımızdıń barlıǵı, joqlıǵıda, Mańlayda jalǵız sıyır bolǵannan soń, Jolımız gedir-budır tastay bir toń. Gá súrnigip, gá qaǵılıp keleberdik, Táǵdirde barın birge kóreberdik.
461
Ne degen qanaatshıl, sabırlısań, Bilmedim barmeken senińdey bir jan? Bar baylıǵıń men edim qolıńdaǵı, Úyińdegi, dúzińdegi, jolıńdaǵı. Ulıwma ońıńda da, túsińde de, Erteli-kesh etken hár bir isińde de. Alladan keyin meni oylar ediń, Teńewi joq qanday jan, ózi nediń? Bastan-ayaq úlbirep turıwıńdı,
Qalay táriyp etermen bunday sındı. 462
Sınıńda, sımbatıńda pitip qalǵan, Kókte sholpan shıraydı sennen alǵan. Erteli-kesh qaraydı, tabınadı, Talpınadı, ıntıǵadı, saǵınadı. Mártebe juldızlarǵa teń bolsada,
Hár bir sóziń dártlerge em bolsada. Nege sonsha tómenshik bolaberdiń? «Ullı hámde muxaddes tek Jer!» dediń. Sóytip kelip jerińe tabınasań, Óyteberip, óyteberip náqılasań?
463
Keyin bilsem jer degen dúnya eken, Dúnya degen turısı topıraq degen. Júmle-jáhán jaratılıs yadrosı. Jismi-janıń, deneńde qan da usı. Ekenin sen arqalı bilip aldım, Páhim, payqasıńa hayran qaldım. Áwelhá Jaratıwshım Qádir Haqtı! Sen súygen, qádirlegen topıraqtı.
Men qalay qádirlemey, qorǵamaspan, Ullı zat joq, men ushın onnan haslan.
464
Dúnyada men eki adamnan qarızdar, Biri anam, biri xalqım mádatkar. Ana qarızın óteyalmay qaldım men, Ayralıqta, hijran ishire jandım men. Sonnan berli bawır para, kewil zar, Dúnya degen iskenjedey eken tar.
Onıń qısımınan shıqpas bir bende, Bolmaydı azabı, jábiri kende. Tárezi pállesi oynap turadı, Haqqıńdı jer, óz mápine uradı.
465
«Qırman tayın waqta bermey samalın, Samal bolsa tayın qılmay qırmanın!» Ájiniyaz aytqan yańlı «Ármanlı» Qúdireti kúshli, kúyli, pármanlı. Turmas tásellege, baqpas halıńa, Qıynap egew salıp, shiyrin janıńa. Biri jetse, biri jetpey atadı,
Jer asıńa záhár-zaqqım qatadı. Sonıńday opasız lolı bul dúnya, Azap-uqubetke tolı bul dúnya.
466 Balanı anaǵa ahu-zar etken,
Bizge keń jáhándi sonsha tar etken. Al kettimde awıp-talıp jetkende, Sol bir kúnler umıt bolıp ketkende. Ananıń qádirin endi ańlayıp, Kelgende baxıtta, ǵayıptan tayıp, Jáne qisumetin kórsetip bizge, Kewiller qańırap, qalǵanday dúzde. Záhár aralasqan pallı bul dúnya, Perdesiz, tiyeksiz tarlı bul dúnya.
467
Sonday azapları, qısıwmeti bar, Jolları barqulla gedir, budır jar. Bir jaǵı aq bolsa, bir jaǵı qara,
Hayranlar qalaman «Yapırmay bala!» Nege dúnyanı usılay jaratqan?
Bir qolın, bir qolǵa mútáj, qaratqan. Tórt túlegi say, ármansız adamdı, Dúnya hesh kórmegen onday bir jandı. Ázeliy usınday zańlı bul dúnya, Bárinen aybatlı, patlı bul dúnya.
468
Dúnyanıń keynine jetpegen hesh kim, Ol sızǵan sızıqtan ótpegen hesh kim. Barlıǵın sheneydi, ólshep kóredi, Táǵdirde ne bolsa sonı beredi. Kimlerdi kórmegen, kimnen qalmaǵan, Bárin bir shetinen áste jalmaǵan. Qansha dáwran súrseń uzaǵı bes kún, Sını-sınbatına túsinbes hesh kim, Adam Ata menen jaslı bul dúnya, Aydarha sıpatlı baslı bul dúnya.
469
Bul sonday jorǵadur suwday aǵılar, Keshe-kúndiz segbir tartıp sabılar. Búrgittey biyiklep ushadı kókke,
Qúsh-qúdirette teńi joq ókte. Náziklikte gúldey, búlbúldey mısal, Arıw júzindegi qara, noqat qal. Kóriner kózińe zeb-ziynet bolıp, Baxıt qusı bolıp, turadı qonıp. Júrseń jeteginde, jılawıńda ol, Qıylı, qıylı qılwa, qılmısları mol.
470
Kókte juldız bolıp jilwalanadı, Birde pútin bolsa, birde sınadı. Birde arıw yańlı dolanadı ol, Birde aqırı joq, qıńır-qıysıq jol. Birde shegarasız sheksiz aspanday,
Birde arba yańlı meshew qosqanday. Júgin tarta almay baratqan eshek, Ásige ketemiz usılay desek.
Usılay demeske tabılmas shara, Táriypi joq ózge, ayrıqsha dara.
471
Báribir pal yańlı tatlı bul dúnya, Teńi joq sıpatlı, zatlı bul dúnya. Usınday álemde jasap atırmız, Tek te Yaratqanǵa ayan halımız.
Mańlayda ne barın bilmeydi bende, Mashqala, táshwishi bolmaydı kende. Táǵdir sınaqları miytindey qattı, Ańlamay qalasań qádir-qımbattı. Tiride ólmeytuǵınday kóremiz, Ólgennen soń ahlar shegip júremiz.
472
Meniń de ármanım ishime sıymas, Kóreberer, kóneberer eken bas. Ana degen ayawlı, ardaqlı zat, Ekenin keyin bilip, tappay taqat. «Ne ushın tirisinde sıylamadım? Bala kewlim, óledi dep oylamadım. Al sen bolsań barlıǵın bilip júrdiń, Bilseń de bilmegendey kúlip júrdiń, Aytpadıń awırıwdıń kelgeninde, Qádirine jetermedim bilgenimde.
473
Bul bir mázi qurǵaq gáp, men oylasam, Qádir-qımbatıńa jetpeydi san.
Sen ózi teńewi joq qanday jansań? Hayalsań Haq jolında júrgen jaysań. «Nur taratıwshı!» deydi, hayal zatın, Ardaqlı hám muxaddes ana atıń. Ózińe ılayıq ul bolaman dep, Táshwish penen júrgende ǵamımdı jep. Túsimde kórgen yańlı keteberdiń, Keteberip, keteberip neter ediń!
474
Tań atıp terezemdi ashqanımda, Jaz jeli kókirekti qushqanında. Aspanda tóńkerilip turǵan qazan, Malbırap, mawjırap turǵan azan. Sıra bir bunday tańdı kórmep edim, Kórsemde itibar bir bermep edim. Quslar birden dúrligip ushqanında, Kewlim de dárya yańlı tasqanında. Eleslep kóz aldımnan óteberdiń, Quslardıń qanatında keteberdiń.
475
Sen júrip ketken jollar gúzar boldı, Qańırap qalǵan jaylar bazar boldı. Biraqta al kettimde, qol jetkende, Jeter-jetpes kemtarlıqlar ótkende.
Ázelden mańlayǵa bir jazǵanıma,
Úmit penen qolımdı sozǵanımda, Ketkeniń men ushın dım azar boldı, Shawqımsız, qarıydarsız bazar boldı. Kewlim bir alaǵada bolaberer, Júrek-bawır ot bolıp janaberer.
476 Kúnlerim ırıl-tırıl ótip atır, Kún batıp, tańlarım atıp atır,
Kewildiń hesh ilhamı, yoshı da joq, Hesh bir zattıń payızı, xoshıda joq. Qulaǵına urılǵan tanadayman, Giya óspegen miyday, daladayman. Úlesten qurı alaqan qalǵandayın, Ótmishler ótirik, eles, yalǵandayın. Oylayman sensiz ishken aslarıma, Táǵdirdiń óz záhárin qatqanıma.
477
Men ushın óliwge de tayın ediń, Sonday bir miynetke de qayım ediń. Janıńdı jábir-japaǵa kóndirip, Perzent ushın belińdi short sındırıp. Tal yańlı mayısıp qalıp ediń. Baramytuǵın barımǵa barıp ediń.
Sonda da «Balam!» dep, juwırdıń-aw, Juwırdıń-aw jer tanabın quwırdıń-aw. Ózińdi bir tárepke qoydıńdaǵı,
Men ushın tuwıldıń-aw, gáptiń haǵı. 478
Seniń bergen mehirdi ballarıma, Jaqın-juwıq tuwısqan janlarıma. Emirenip, entigip bersem qane, Olardan sonday mehir kórsem qane. Onday mehir dúnyaǵa kelermeken? Kóp ármanlap, aq shegip júrermeken. Ananıń ullılıǵın, danalıǵın, Kóplerden ańlı, kámil sanalıǵın.
Jas janım kesh túsindi, ańǵarmadı, Kókirek máńgi, baqıy muń bop qaldı.
479
Bul usınday ármanlı dáwran eken, Kelgen soń ketiw Haqtan párman eken. Xesh kimge moyın iymes bir qúdiret, Perzent ómirinde jalǵız iret.
Anadan ayrılǵanda zarlar eken,
Ol ushın onnan basqa ne bar eken? Ana menen balanıń janı birew, Kókirekte júregi, qanı birew. Ullılıǵın bilmeyde qalamız-aw, Jarım-jartı, shalaǵay balamz-aw.
480
Jarım-jartı shalaǵay, balamız-aw, Jetilerme aqıl-oy, sanamız-aw. Jetilip, erjetip biz ketsekdaǵı. Talay sın-sınaqlardan ótsekdaǵı. Umıtıp ketemiz-aw anamızdı, Oylaymız hayal menen balamızdı. Ol sonıńday shıdamlı, tózimlime? Sır sandıǵı júzinde, kózindeme?
Uǵadı ol, sezinedi sondadaǵı, Renjimes, nalımas, gáptiń haǵı.
481 Barlıǵın keshiredi, kóteredi, Óziń de bir oylaǵıl, jeter endi.
Perzent deyip janıńdı qıynay berme, Onı tap ákeń yańlı sıylay berme. Bergil endi bizlerge gezekti sen, Beldi bekkem buwıp, túrip alıp jeń. Ayaǵımdı qolǵa alıp juwırayın, Juwırayın, jer tanabın quwırayın. Bir tańdaǵı uyqıńdı ótew ushın, Júmle jáhán ziyneti, jetpes kúshim.
482
Men sonday ázzimen aldıńda ana, Kóp aytıp mazańdı aldımba ana.
Mıń túrli ǵalma-ǵal, táshwish waǵında, Ruwhıń kelip ketip tańnıń aldında. Ǵáplet uyqısında qaldımba ana, Ármanda, hijranda jandım ba ana.
Sen meniń oyımda, kewlimdeseń, Alladan keyingi qúdiretim sen. Kalimashadatımnan keyin seni, Umıtsam táwbe ettim, keshir meni.
483
Búgin men tań atqansha otırsamda, Ǵázzeldi, muxammesti qatırsamda. Biraqta sen tuwralı jazalmadım, Hawlıǵaman, ózimshe hayran qaldım. Buwat-buwat qosıqlar jazǵanlarım.
Jarıslarda, aytısta ozǵanlarım. Barlıǵıda ótirik, yalǵan yańlı, Qol jetpes, biyiktegi árman yańlı.
Jazarman dep oylayman sóz basında, Jazalmayman, qorqaman-aw rasında.
484
Ele seniń turqıńdı, álpetińdi, Máriyam pishim, peshanań kelbetińdi. Perishtedey páp-pákize turǵanıńdı, Semruǵday sawlatlı sımbatıńdı. Bastan-ayaq úlbirep, úpelektey,
Janlı janǵa hazarsız gúbelektey. Qarılǵashtay táń sáhár shırlaǵanıń, Shiyrin jandı qıyqalap qıynaǵanıń, Tún boyı muzlı besik tayanǵanıń, Jer-kókten hám ózgeden ayanǵanıń.
485
Ele hesh birew ayrıqsha jazalmadı, Jazbayın kewil sira tózalmadı. Táriypińe xat penen qalem jetpes, Ullılıqta ózińnen bende ótpes. Ay-hay atıń ardaqlı Ana degen, Bilmeydi eken sonı bala degen. Bir ómirge turadı dep oylaydı, Shoqlıǵın, erkeligin bir qoymaydı. Bilmedi qádirińdi bala janım. Oylasam ot ishinde qalar tánim.
486
Oylasam ot ishinde qalar tánim,
Sen ekenseń dáwletim, sawlat, sánim. Shańaraqtıń uytqısı, bereketi,
Ákeniń de, balanıń da bawır, eti. Qońsı-qobalardıń janı ediń, Tuwısqan-tuwǵanlardıń qanı ediń. Aqlıqlardı jer menen kókke qıymay, Alaqanda aymalap júrdiń ay-hay! Al adam menen adam ekenimdi, Kewil qurǵur keshirek, keyin bildi.
487
Onda da sen arqalı bilip aldım, Páhim-payqasıńa hayran qaldım. «Adamlardan jıraqlap ketegórme, Ásiy bolıp, menmenlik etegórme. Allańdı umtıpta júrmegil haslan, Janlı jániwarǵa bolmaǵıl qas jan. Insandı Islam menen iymanıńday, Qádirlegil, qásterli miymanıńday, Jabbardıń jerdegi ol jáhángiri, Hám álemniń tutqası, qızıl gúli.
488 Aqılıńda, oyıńda eliń bolsın,
Qorǵaǵanıń Watanıń, jeriń bolsın.
Uran etip uǵındır ullarıńa, Qarıstırǵıl qanıńa, jırlarıńa.
Suwıq, selki xoshamed sózden qashqıl, Onıń ushın jańadan jáhán ashqıl. Súyseń onı súyegór janıń menen, Jazsań onı jazagór qanıń menen.
Ol qúdireti kúshliden keyin oǵan, Keshe-kúndiz júginip júrgil mudam!»
489
Deyip kep, emirenip, egitildiń, Aspannıń óresindey tirek bildiń, Biz jasap turǵan usı galaktika, On bes milliard juldız bárin jıysa,
Dúnya degen shegi joq, shegarasız, Qarawsız qalǵan duwtar tiyek, tarsız. Túsinip te, shertip te bolmas onı,
Sır sınaǵı belgisiz, jumbaq jolı. Esap-sansız ilimde ashılıw bar, Báribir dúnya degen eken-aw tar.
490
On bes milliard juldız sıyǵan jáhán, Bolmas bunday bipayan hám de náhán. Jáne on bes milliard galaktika,
Bar desedii pikir et, oylap qara. Bul bir qamır ushınan pátirdey zat, Tórkinin bilebermes adamıyzat. Qúdirettiń úlkeni basqa jaqta. Qatań esap-sanaq bar Qádir Haqta. Júz milliard galaktika bolsadaǵı,
Insanǵa tarlıq eter gáptiń haǵı. 491
«Alla!» dep, Allań menen sóylestiń sen, «Balam qalsın, alsań tayın mine men!» Qansha juldız jer astına kómildi,
Bawır para, qabılǵalar sógildi. Bul dúnya iyneniń bir tesigindey, Kendir jip muqiyatlap esilgendey.
Jerdiń kún túspeytuǵın bólegindey. Olpı-solpı hayaldıń elegindey, Umıtılıp qalǵan bir teńge yańlı, Túńligi joq jarqabaq, qapes, tardı.
492 Dúnya keń degeni ótirik ana,
Bawır bir ketpegey sótilip ana. Aytıwǵa til barmas jaǵdayın, jayın, Úshinen kóringen ayawlı ayıń.
On tórtinde turmadı jetilip ana, Bir bala izine ermey, bir bala.
Zarı-giryan bolıp sıymay jer-kókke, Jer sıypap qurı qol qalǵanda jekke. Ási bolıp háddinen bir aspadıń, Jaqsı niyet, úmit penen jasadıń.
493 Isendiń ishki bir tuyǵılarıńa, Ele alda jarıq kúnler barına.
Isendiń iymanday, Islam, Quranday, Qádirlep, qasterlep teberik nanday, Úmitler úzilmey, niyetti páklep,
«Ya Jabbar názerden qaldırmaǵıl!» dep, Isendiń Iyeńniń márhamatına,
Til tiygizbey birligine, atına. Tileseń Táńrińnen tiler ediń sen, Biynıshan qalmasıń biler ediń sen.
494 Ápiwayı, jaydarı bir shańaraq,
Basına baq qonıp, parlap shámshiraq. Alla tilegińdi qabıl etkende,
Arzıw etken kúnlerińe jetkende.
«Úyiń shadı-qorram, bazar bolsın!» dep, «Dáwlet bası, izi nurǵa tolsın!» dep. Bazargúldi Biyrubarıń bergendi, Bunday quwanıshtı dúnya kórgenbe. Ekewńiz de qanat baylap ushqansız, Kókte juldızlardı, aydı qushqansız.
495
Tórt jıldan keyin bir jáne quwanısh, Tap-taqır, joq jerden tapqanday tabıs. Isanıń anası Biybi Máriyamday, Kaabadaǵı Káwsar, Ábizámzámday. Sútten de aq, suwdan taza bolsın dep, Baq qusı aylanıp jáne qonsın dep. Millet maqtanıshı, eldiń baxıtı, Saltanat, sawlatı, altın taxıtı. Kórgenler tańlanıp háwes etkendey, Sozsa qolı kókke, ayǵa jetkendey.
496 Biybi atlı ullı analarına,
Biybi Máriyam, Biybi Patpa zatına. Usasın ruwhı mádet bolıp júrgey, Analar anası baxıtın bergey. Kórinsin kelbeti qaraqalpaqtıń, Qızı bolsın eldiń, bir Qádir Haqtıń.
Muxammed Mustafa úmmeti bolsın, Hatiysha ananıń kelbeti bolsın.
Nur taratıwshı bolsın Fatimaday, On tórtten kórinip, tursın ol ayday.
497
Degen niyet penen tolǵanıp, tasıp, Qálbińdi jalǵız bir Iyemge ashıp. Biybiraba deyip qoyǵansań ismin, Ótepbergen atlı mómin bir kisiń. Seniń aytqanıńnan, seniń peylińnen, Aqıl-zakawatıń ótkir zeynińnen. Quwanǵannan kókke atıp malaqay,
Jurt qollap, quwatlap deyip kep «Hay-hay!» Arıslanday aybat, jolbarıs júrek. ,
Bolsın elge baxıt, maqtanısh, tilek! 498
«Jaqsı tilek, yarım ırıs» degen bar, Jarlıǵa Jabbarıń bolıp mádatkar. Jábirayılday qollap ózlerińizdi, Qabıl etip tilek, sózlerińizdi.
Úyińde, qorańda bolmasadaǵı, Arshań hasıl zatqa tolmasadaǵı. Kewlińniń keńligi, niyetiń ushın, Etken ibadatıń, ziynetiń ushın. Mıń mallı baylardan joqarı etti, Sozssańız qolıńız kóklerge jetti.
499 Ózgelerden Ózine dım jaqınsız, Quran súreleri yańlı hasılsız.
«Patiya» dan baslap, «An-nas» qa shekem, 1 Dúnyanıń bir tutas tulǵasımeken?
Sizler de men ushın usınday ullı,
Bar baylıǵım sheksiz dúnyamsań, gúlli. Mıń márte shúkirlik etip atırman,
Siz arqalı men de oǵan jaqınman. Óziniń qulı bolıw ne degen baxıt, Sonıń ózi sawlat, saltanat, taxt.
1. Quranı Kárimniń birinshi súresinen aqırǵı súresi názerde tutılmaqta. 500
Qullıǵın umıtıp ketkenler de bar, Mal-dúnya ıshqında ótkenler de bar. Kesiri keyingi zúriyat, násiline, Kósher, ońǵa emes, shepke, hákisine. Aylanıp, opat bolǵanlar qansha. Múkkesinen ketip, dúnyaǵa sonsha. Kózine kórinbey aq penen qara, Bolıw ushın jurttan joqarı, dara. Hámiyshe qolların haramǵa malıp, Qaladı keyninde ókinip, nalıp.
501
Sonda da bir táwbe etpegenine, Esapsız mal-dúnya jetpegenine. Ya Tawfıyıq! Hayran qaladı kisi. Usınday eken da dúnyanıń isi.
Qurdımday, oqpanday harlap tartadı, Sol jaǵı janıńa qattı batadı.
Altın -gáwháleri asıp atsa da, Malı pada-pada bolıp jatsa da. Úsir, pitir bermes hasla eginnen,
Maldan zakat degendi hesh bilmegen. 502
Hadaldıń, haramnıń parqın bir bilmes, Suńǵaqtay sup-sulıw, Qas-kirpikli pes. Nápsiden jaralǵan bastan-ayaǵı,