Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 7

Minedi ǵayratqa, minedi kúshke,

Sen bolsań qorqınısh joq oǵan heshte, Qaytama, kókregi, kewili ósip, Polattan qaytpaǵan almastay kesip. Belge belbew yańlı quwatsań bizge, Tilimde sánemseń, zıyasań kózge. «Kalimashaadad»tan keyin ózińdi, Qaraqalpaq hayalı dep, sózimdi, Baslayman, solqıldap denemde qanda, Mennen baxıtlı jan bolmaydı sonda.

409

Demek sen meniń barlıǵım, baxtım, Basımda tajımsań, altınnan taxtım. Men seni ne ushın súyemen jannan, Teberik, muxaddes bolıp tursa nan, Shıǵıstan shashırap atıp tursa tań, Denede amanat bolıp tursa jan, Birinshi wáziypam, maqsetim meniń, Hásterli ar menen namısıń seniń. Kóz qarashıǵımday qorǵarman onı, Hayaldı ardaqlaw babamnıń jolı.

410

Hayaldı ardaqlaw babamnıń jolı, Kóklerge kótergen kiyeli qolı, Jannan áziz kórgen topıraǵın, elin, Ne ushın qorǵaǵan Watanın, elin? Sebebi sen barsań onıń ishinde, Ruxtay qollap onı ońı, túsinde. Qaytpas qara etip, ósirgen óziń, Bilmeymen sózdi eki etken geziń. Sabır, shıdam, mártlik penen batırlıq, Qanıńa qarısqan márdana xalıq.

411

Sen sonday xılıqtı ósiregn Ana! Aqıl-parasatta teńi joq dara. Turısıń teberik, turqıń hasıldur, Júzińde perishte, iyman basımdur. Sóz tabalmaspan sın hám sımbatqa, Táriypiń sıymaydı, dástanǵa, xatqa. Súwretshiler súwretińdi salıwǵa, Sen arqalı danqın kókke jayıwǵa, Arzıw menen, úmit penen júredi, Biraq haslan salalmasın biledi.

412

Ol qalay saladı sendey sulıwdı, Jeti qat aspanda baratqan quwdı. Afrodito yańlı kelbetiń ózge, Qádemiń qásterli, súrmedur kózge. Jayran júrisleriń, qóziń quralay,

Hesh kimde bolmaǵan sendegi shıray. Ábizamzam yańlı móldir, tınıqsań, Qumırıday biyhazar hám sınıqsań.

Ne bolsa barlıǵın kóksińe jaylap, Júreseń elińdi, xalqıńdı oylap.

413

Sen júrseń shól ishre suw izlep dilgir, Máslikten kóp jerde adamlar házir. Birewler múddásin pitkerip atır, Sulıwlar jarısın ótkerip atır.

Adam tábiyatı, minezi qızıq, Ushı joq kelebe, arqanday úzik. Basına mıń túrli qıyal keledi, Erteli-kesh juwıradı, jeledi.

Eń keyninde sánemlerdi, qızlardı, Ájiwalap, biy lipas báygige saldı.

414

Gózzalıq degendi sennen úyrensin, Qanday jarıs bolsa, qáne bir kelsin. Dúnyanıń kún kórmegen xanımları, Batıstıń aq bilek Madonnaları, Sonda seni kórip namıstan ólip, Hám de táwbe etip, insapqa kelip. Jalańash denesin jasırıp qashar,

«Sulıwım!» dep, seniń ayaǵıń qushar. Seni ulıǵlaǵan miynetiń, xalqıń, Muxaddes úrp-ádet, dástúriń, saltıń.

415

Sen júrseń dúnyaǵa amanlıq tilep, Adamlar ayqasıp, biri-birin jep. Qolǵa qasarısıp qural almaqta,

Saw baslarǵa sawda, záwlim salmaqta. Balalar adamzat náslin náletlep, «Paraxat kúnler bir bolarmeken?» dep, Mıńlap, mıńlap, mıńlap nabıt bolmaqta, Qıyamet qayım ba, ya álamat pa?

Men hayran qalaman adam násline, Qashan, qaywaq ener eken esine.

416

Sen júrseń bawırıń Chechendi oylap, Ya Yaratqan olar bir-birin qıynap. Bala ákesine qast bolıp atır,

Óz qanına ózi qol juwıp otır. «Birew óldi» dese, ashlıqtan, oqtan, Taza kelin yańlı júzigin joytqan. Qabırǵań qayısıp qıylanasań kep,

«Insap ber insanǵa, Párwardigar!» dep. Allaǵa jalınıp, jalbarıp atsań,

Tınıshlıq súyiwshi qandayın zatsań? 417

Saǵan qalsa, qala, awıl, aymaqta, Túslikte, batısta ol shıǵıs jaqta. Qullası tutası menen dúnyada, Jábir-japa, zuǵım bolmasa janǵa. Qoy ústinde torǵay jumalap atsa,

Balalar pal jeyip, jipekte jatsa. Uyqısın buzbasa ǵayrı dawıslar, Sayrasa búlbúller, sharq ursa quslar. Ananıń bawrında bolsa balası, Jaynap jatsa qırı menen dalası.

418

Jaynap jatsa qırı menen dalası, Bolmasa adamnıń hayyar, alası. Bolmasa nákáslik, bolmasa peslik, Bolmasa biydáwlet, bolmasa qastlıq, Bolmasa shaytannan sabaq alǵanlar, Abıray, namıstan jurday bolǵanlar. Bolmasa bombalar, bolmasa qural, Bolsa bir aqılǵa uǵras kelmes hal. Bul panıy, biyopa, yalǵanshı dúnya, Urıssız, jánjelsiz tınısh bir tursa.

419

Seniń nietleriń, maqsetiń maǵan, Alaqanda yańlı, ázelden ayan, Anam tımsalında seni kóremen, Aytpasań da ármanıńdı bilemen. Sendegi árman da, arzıw da jalǵız, Qan tógispek haslan bolmasa hárgiz, Qaraqalpaq hayalları ázelden,

Tınıshlıq súyiwshi mómin bop kelgen. Anamda hár kúni bes waq namazda, Xalqına amanlıq tiler hár tańda.

420

Ol kúnler esimde xat penen qálem, Táriypi joq, sonday ájáyıp álem. Sebebi qasımda anam bar edi, Qara nanlarımda shiyrin, pal edi. Barlı, joqlı edi biziń halımız, Birde pútin bolsaq, birde jarımız. Men ele kishkene on jas waqtımda, Balalıqtıń áyne altın taxtında, Otqanda ákeden ayırılıp jetim, Bawırdı paralap, nalalar ettim.

421

Ákem de dúnyaǵa hesh hirs qoymaǵan, Insaptı, iymandı, dindi joymaǵan. Jáhániń ǵarqálláziy bolıp atsa,

Aylana dógeregi janıp atsa. Shájdeden basın hesh almas edi ol, Ibadat, namazdan talmas edi ol. Miynetsiz nan tabıw degendi haslan, Oyına almaǵan, ázeliy, bastan.

Sonda da kem emes edik hesh kimnen, Jetip atır edi, dúnya degen keń.

422

Áke degen shańaraqtıń tiregi, Ekenin jas janım sońınan bildi.

Ol barda qoralar sıyırǵa, qoyǵa, Tolı edi, tarıǵıw degen hesh oyda, Joq edi. nanımız jartı boların, Biri jetse, biri jetpey qaların,

Bilmedim, oyıma kelmes edi hesh, Bunı aytıwdaǵı endi bolar kesh. Barlıǵı yazmıshqa baradı eken, Ótmishte, tariyzta qaladı eken.

423

Barına shúkirlik etip ekewmiz, Erteli kesh miynet etip kelgenbiz.

«Oqıwdan qalma!» dep, anam men ushın, Jumsadı jigerin, jumsadı kúshin.

Sol kúnlerdi búginligi oylasam, Tamırda solqıldap, taqat bermey qan. Ana ullılıǵın aytıp turadı,

Kewlimdi yoshtırıp, baytıp turadı. Ózin bılay qoyaberip men ushın, Jasaǵanın bilmegenmen ne ushın?

424

Jasaǵanın bilmegenmen ne ushın? Oqıwshım sen maǵan, oyıma túsin. Sharq urıp, dálirip júrip shayırıń, Keshirilmes, jalǵız meniń ayıbım. Anamdı táriyplep jaza almadım. Sol baxıtqa jetealmay qalǵanım. Qorqaman elede jazıwǵa onı, Musulmanshılıqtay awırdur jolı, Qádirli, qásterli teberik zattı, Qalay táriypleymen quranıy xattı.

425

Bul kúnimdi anama baǵıshlayman, Sóz kemtesin qatırıp naǵıshlayman. Degen bir niyet penen otıraman, Endi jazaqoysam qatıraman.

Biraq, suw tárk etken jaǵstayman, Qanattan qayırılǵan bir qustayman. Suwımdı, qanatımdı ańsap janım, Qalǵanday qulazıp kewilim jarım. Izleymen onı ońı, túslerimde, Tabalmay keri keter islerim de.

426

Qádem de, kewil de bári de jartı, Dáslebi kelisse bolmayın artı. Kóz jarajaq hayalday qıylanaman,

«Yaratqan bunday baxıt sıylamaǵan!» Deyip kep, keshe, kúndiz otıraman, Tańlarımdı uyqısız atıraman.

Báribir shıqpaydı bir ılayıq sóz, Kówiller qulazıp, bolmayın tóz. Ózimdi jer-kókke sıyǵızalmay, Júremen dirgillikte taqat bolmay.

427

Sonnan soń sıńsıp ushqan aqqıwlardan, Jılǵa-say, dárya-kól, aqqan suwlardan. Sorayman juwapsız qaladı bári, Altınnıń qıyqımınday sóz bop dári. Tabalmay, tańda turıp sholpan menen, Ońashada bir sáwbet qurǵım kelgen. Íntıǵaman, telezip, telmirip kep, «Ózińe teń keler zat bar ma bir?» dep. Sen kóktiń de, jerdiń de sholpanısań, Analardıń teńi joq tımsalısań.

428

Qısta ótip aylanıp báhár keldi, Qulan iyek ájáyıp sáhár keldi. Aspanǵa juldızlar kestesin taslap,

Ruwhımdı kóterip, kewlimdi xoshlap. Ámiwdey máwij urıp, tasıp endi, Mashq etip, jazatuǵın máhál keldi. Dep kelip, anajanım otıraman, Waspıńdı, táriypińdi qatıraman. Juldızlar kestesin shashıp alıp, Keyninde qalaman óksip, nalıp.

429

Tańdı sóytip juldızsız atıraman, Kewildi qayǵı-muńǵa batıraman. Qádirdanım qaǵaz hám qálemgede, Shegi joq biypayan bul álemgede. Qarayman-aw, narazı pishinde bir, Mánisi, mańızı joq kórindi gil. Qası joq, baldaǵı joq júzikteymen,

Girmewge kelmeytuǵın úzikteymen. Báygiden keyingi bir daladayman, Turǵını kóship ketken qaladayman.

430 Aqmaraldıń ıllaǵı qanday jaqsı, Onı aytsa aytsın tek jıraw, baqsı. Anasınıń keyninen mónteńletip, Shax penen kánizektey seyil etip. Baratqanın ala moynaq aǵıladı, Júytkúydi, jetkermey saǵımdaǵı.

Perdeler perde menen qosılǵanday, Júrekten qan sorǵalap, osılǵanday. Eńireyseń kózden jas shıqqpay atıp, Qalasań sulıwlıqtan tastay qatıp.

431

Qalasań sulıwlıqtan tastay qatıp, Almaǵay parasatsız birew atıp. Sol bir oy kókirekten ketpey arı, Ketpegeyda úzilip duwtar tarı. Tiyekte tursın tikke tayıp ketpey,

Aldınan hesh bir jánzat kesip ótpey. Torǵayda ál hawada shırlamasın,

Átshókte qayǵı-muńın jırlamasın. Pútkil dúnya kóz benen qulaq bolǵay, Sıńǵırlaǵan kóz monshaq, bulaq bolǵay.

432

Degen shiyrin qıyalda turǵanıńda, Baxıt qusı basıńa qonǵanında.

Kók gúrkirep, qara bult basıp keler, Qıyamettey topan suw tasıp keler. Jer-kókti jaypap-jaypap ketejaqtay, Tań sáhár, biymáwrit, atqan oqtay. Jaralıs, jarqabaqqa túsinbedim, Jetpeydi oǵan aqıl, kúshim meniń. Biyopa bul dúnyada ókinish, muń, Bir basqa esap-sansız eken-aw dım.

433

Men sonday mónteńlegen ılaq edim, Suw isher kózmonshaqtay bulaq edim. Suw ishiwge barǵanda tabalmadım, Zar-giryan bop, taw-tastı jaǵaladım. Sharq urıp, izleymen-aw deregi joq. Al jettimde, tosattan tiydime oq.

Men ushın shiyrin jandı qıynap ediń, Aqmaralım qay waqta qulap ediń? Kósh tartqan kárwan yańlı óteberdiń, Túsimde kórgen yańı keteberdiń.

434

Túsimde kórgen yańlı keteberdiń. Keteberip, keteberip neter ediń? Ayawlı Anajanım, Kaabam meniń, «Anańdı ardaqla!» dep, atam meniń. Zinharlap aytıp ketken násiyatın,

Oylamaǵan ekenmen onıń artın. Bala kewil kúni-tún oyın deyip, Sen bolsa otırasań uwayım jeyip. Men bolsa tún jarpında dálbireklep,

Úydi tawıp kelemen sharshap, eplep. 435

Sonda da bir awız baqırmaysań, Bastan-ayaq násiyat, naqıldaysań. Ilimpaz bir jańalıq ashajaqtay, Ashıp bolıp, túńilip qashajaqtay. Oylanasań, ıntıǵıp, telmireseń, Áwliyedey karamat keyin bilsem. Aldınnan bir apattı sezip ediń, Úndemey júrek-bawırım ezip ediń. Esikten sıǵalap kelip turǵanın, Sezbedi, bilmedi hesh bala janım.

436 Ákemizden ayrılıp qalarımdı, Táǵdir sıyın qatırıp alarımdı.

Sen sezip, men sezbey júrgenime, Orınsız, oyın-zawıq kúlgenime.

Ele bir ishim uwday ashıp meniń, Kewil xoshım, mánisim qashıp meniń. Otıraman oy túbine jetealmay,

Ya ılaǵıp, bas alıp ketealmay, Ózimdi qoyarǵa jay tabalmayman, Tiyegi joq, perdesiz bir tardayman.

437 Qızlarıńda ketti jaylı jayına, Ullı háwli, sarayda ekew ǵana.

Qalǵanbız, kóshtiń awır júgi menen, Arba gá baspa, gá shúyelip kelgen. Meshewleymiz mánzileden qalmayıq dep, Ózgelerge júz salıp barmayıq dep.

Bir sıyır kúnimizge jarap turdı, Birewler «Ne bolar?» dep qarap turdı. Biraqta Alla yar bop ekewmizge, Hesh waqta nalımadıq kúnimizge.

438

Biyrubar bizdi kókten kórip turdı, Nesiybeni tam-tamlap berip turdı. Shúkirlik eter edik tabılǵanǵa, Hazarsız bende edik hesh bir janǵa. Qarılǵashlar keledi hár báhárde, Ullı shawqım qumǵuwıt tań sáhárde, Oyanbayın deseń de oyatadı, Jubanbayın deseń de jubatadı. Sonday bir enisip ketken edik. Iláhiy bir baxıtqa jetken edik.

439

Gey waqta túsip ketip palapanı, Uslawǵa bolmaydı qızıl shaxanı. Alaqanıńa alıp kep otırasań, Meni izlep, sharq urıp shaqırasań, Bir waqta álle qaydan jetip kelip, Apıl-tapıl barıp záńgi ákelip. Palapandı uyaǵa salıp qoysam, Otırasań kúlimlep, qarap oyshań. Sol bir seniń kelbetiń kókregime,

Máńgi baqıy basılǵan óshpes mórme? 440

Olarda shańaraq aǵzası edi, Jarmanıń ayranday mazası edi. Janımızdıń jartısı joqarıda, Turamızda, qaraymız hár bir tańda. «Túwelme palapanlar uyasında, Olar ózi neshew edi rasında?» Deyip kep, hár bir uya sanaladı, Dógerek, dash muqiyat qaraladı. Pıshıq degen gazzaptı jolatpaymız, Írım etip ózgeni qaratpaymız.

441

Palapanlar ushqansha bir qısım bop,

Qol tiyilmey qaladı asıq hám top. Oyında óz jayına qalıp ketti, Kewil xoshım, shadlıǵım alıp ketti. Barlıǵı atam barda boladı eken, Jetpesim, ortamda toladı eken.

Táǵdirdiń tar hám tayǵaq kóshesinde, Bilmeymen aydıń qay waq neshesinde. «Tań sáhár shınt uyqıda jatqanımda, Apa bir tús kórdim!» dep, aytpadımba?

442

Keńliktiń, kók gúmbezdiń ne ekenin, Sol kúnge deyin sira bilmep edim. Aspannıń túńligi bir alınǵanday. Tuńǵuyıq teńiz benen aspan qanday. Jeti qat arshı ála arjaǵında,

Mıńsan eki galaktika barjaǵında. Saǵımnıń qanatında ushıp júrdim, Juldızlar alaqanda qushıp júrdim. Túsimdi aytqanımda shorshıp kettiń, Hám ornıńnan túrgelip táwbe ettiń.

443

Ne sebep anajanım shorshıp kettiń Húreylenip nege bunsha qorqıp kettiń? Bawırıńnan birew meni alajaqtay, Sóytip tap aqır zaman bolajaqtay. Aspanda qulap jerge túsejazlap,

Gúlli álem ot ishinde qalıp mazlap. Kewlińe usılayınsha tuyıldıma? Ne edi qorqınıshpa, quwanıshpa? Keyninen kóp oylanıp otırdıń da,

«Túsińdi aytpa balam hesh adamǵa!» 444

Dediń de mańlayımnan súyip aldıń, Bawırıńa basıp meni oyǵa taldıń. Sonda bir ún shıǵarmay jılaǵanıń, Júregiń soǵıwınan sezip qaldım. Túsimdi jorıwǵa da júrek etpey,

Turdıń-aw, turdıń-aw bir hesh selk etpey. «Mańlayda shıraǵıń janadı eken, Jazǵanıń máńgi baqıy qaladı eken!»

Dey jaǵıń aytpasań da anıq edi, Kózińde tunjırap bir qalıp edi.

445

«Kewil qurǵur shoshqanıń gúrkesi-ǵoy, Oǵan sira túspeydi qandayın oy.

Men dáslep basqa zattı oylaǵanman, Keyin bilsem oylarım bári yalǵan. Yaratqan názerinen qalmaǵaysań, Denede amanat bolıp tursa jan.

El xızmetin islewden jalıqpa hesh, Xalqıń bolsın oyıńda erteli-kesh. Arshı Álaǵada xalıq kóterer,

Murat-maqsetkede xalıq jetkerer!» 446

Degen násiyatıńnan keyin ózim, Kóp tolǵanıp, oylanıp pikir ettim. Meniń sheksiz keńligim aspanımda, Dárya bolıp, máwij urıp tasqanımda. Ármanım el menen boladı eken, Jetpesim, ortamda toladı eken.

Eń dáslep xalıq desem kóz aldıma, Keleseń, eleslep ádiwli Ana. Newe ózi sizlerdi baylap turǵan,

Xabar tapqan bolǵan ba bul bir sırdan? 447

Jábirayıl, Payǵambar doslıǵınday, 1 Som polattan soǵılǵan qılısh qanday. Quyashtıń jerge nurın shashqanınday, Doslardıń dosqa qushaq ashqanınday. Qumırı juptısınday ayrılmaysız, Biyikke talpınasız, qayrılmaysız. Sizlerdi kóremen men shıń basında, Baratqanday bolasız rux qasında.

Lá Ilahá Illallax! Kalimadan, Keyingi sánem de, sózim de saǵan!

1. Párwardigar Payǵambarımızǵa barlıq waqıylardı, Quran ayatların Jábirayıl perishte arqalı jiberip turǵan.

448

Sebebi ekewińiz bir denedeysiz, Teńiz ishre baratqan kemedeysiz. Tilla baldaq júziktiń gáwhar kózi, Eń muxaddes kitaptıń ayat, sózi. Et bolsańız birińiz, tırnaq biriń, Dárya desem birińdi, qırǵaq biriń. Jerdiń jalǵız joldası ay bar kókte, Ol tınımsız aylanar jer bir núkte.

Misli májnún Láylige talpınǵanday. Sizlerde bir-birińe ashıq sonday.

449

Men siziń qúdiretińdi aytalmayman, Ferdawsiy da, Jamiy da aytalmaǵan. Háziretler turǵanda kim bolıppan, Temir qanat qasında bir palapan. Sózge buzaw emizip bayıtıw qayda, Qúdiret tek kóktegi quyash-ayda. Farxattay taw qashap arna qazarman, «Xamsa» day atıńa dástan jazarman. Báribir táriypiń jetkeralmas, Kaabadaǵı qol jetpes muxaddes tas.

450 Yaratqannıń Rasulı Payǵambarım,

Musulmanshılıǵım hám din-iymanım. Onnan ótkerip aytqanı joq rasında, «Jánnet analar ayaǵı astında!»

Waspıńdı, táriypińdi berip ketken, Jánnetten ústin turǵan jansań netken. Jalǵızlıq jarasqan tek Yaratqanǵa, Qúdireti kúshliden soń óziń tánha, Onnan keyin muxaddes jerim birew, Qol qatılmas Watanım, elim birew.

451

Ádepten ańgódeklew, alańǵasar, Bolǵanman aldam, ǵaldam hám jaybasar. Oyınnan basqa zattı bilmes edim. Túnletpey úyge sira kelmes edim. Atamnıń mende hesh bir isi joqtay, Úyde sira men yańlı kisi joqtay.

Tań aldı kelsem de ol baqırmaydı, Hálek bolıp izlestirip, shaqırmaydı. Al sen bolsań mıń márte shıǵıp sırtqa, Jolımda júrer ediń, kúnde ımırtta.

452

«Pay apa ne qılasań izley berip?» Deyip kep baqıraman geyde keyip. Ústimniń shań tozańın artasań da, «Sonday ójet, ór kókirek balasań da, Sendey sira barmeken bul dúnyada, Dizde dimar qalmadı bul anańda. Sabaǵıńdı qay waqta tayarlaysań? Oyınnan basqa zatqa qayrılmaysań. Muǵalimiń kún ara baqıradı, Bileseń be ózi sen namıs ardı?

453

Men seni qanday úmit ne maqsette, Isenbey ózgelerge, jer hám kókke. Quwanıp, Qúdiretli Qudayıma, Shúkirlik etip bárhá udayına.

Eki qolım jaǵamda otıraman, Keshe-kúndiz tilegim, bolǵay aman! Qayda júrseń men seniń ishińdemen, Jatsam-tursam ońımda, túsimde sen.

Al sen bolsań anam bar dep oylamaysań, Bilmedim, túsinbedim bul qanday jan.

454

Lıqlıqqa turmaytuǵın neseń ózi? Qurı gáp, bolıp qalama anań sózi. Jurtlardıń ballarınday mintazday bop, Júrgenińdi ómirde kórgenim joq. Qaltań sira asıqtan bosamadı,

Uzaq kún láńki menen qasharmandı. Oynaysań ómirde bir sharshamaysań, Táy-táy basıp turǵannan, qarshadaydan. Qoldı bir siltetińde keteberdiń,

Jalt-jult etken saǵımday ótebenrdiń. 455

Men saǵan talpınaman, sen qashasań,