Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 4

Qalmaǵan túr menen sıyqı sıyaqtan, Adam sira ólmeydi eken araqtan, Hayal sorlı zar eńirep jılaydı, «Bálelerge qaldım!»-deyip qayaqtan.

Házir mine sarras bir ay bolıp tur,

Kúnde jánjel, kúnde sógis, urha-ur, Tek shıqpaǵan jan qalıp tur gewdede,

Azanlı kesh tawsılmadı daw hám jır.

Araq dese shiyrın jannan keshedi, Erte menen turıp alıp ishedi,

Bas ushında bolmay qalsa araǵı, Bir basına axırzaman túsedi.

Qırıp-joyıp «araq tap!»-dep baqırar, Awzın aran yańlı ashıp axırar, Kózine qan tolıp diń-diń sekirip, Jili yańlı árwaqların shaqırar.

Mine endi shalajansar halında,

Jiyealmaydı ózi ası, nanında,

Basqa kelgen baqtı bilmey bul sorlı,

Ózi satıp aldı dártti haǵında.

Áp-ániydey hámelide bar edi, Duwtarǵa jarasıq tilla tar edi, Tepse temir úzetuǵın palwanday,

Qatardaǵı júk qaldırmas nar edi.

Endi mine mına ahwalın qara,

Kózleri mónteńler júregi jara, Onnan anaǵurlım jaqsıraq shıǵar,

Áke-sheshesi joq jetim bir bala.

Densawlıqtıń belgilengen shegi bar, Onıńda aq penen qara jaǵı bar,

«Qádirin bil qáste bolmastan burın!»

61

Degen xalıqtıń danalıǵı taǵı bar.

On giramm nikatin attı óltirer,

Júz gramm araq pildi jilli eter,

Seniń ishkeniń júz mıń bir pildi,

Sóz joq til tarttırmay basına jeter.

Bul bir oyda, qıyalda joq halmedi? Táǵdiriń sonshelli axu-zarmedi? Insap, iyman degen zattan burınnan,

Iyneniń ushınday girttay barmedi?

Táwellege ómir Alla kelmediń,

Dos penen dushpannıń parqın bilmediń, Bir adamǵa Alla baq, dáwlet berse, Sende shaxzadalar yańlı órlediń.

Biraq baq dáwletti araq dep bildiń,

Más bolıp jurtlardı mazaqlap, kúldiń, Bilmediń qádirin ata-ananıń, Sıylamay, tıńlamay iyt bolıp úrdiń.

Qaysı miniń, qay ayıbıń aytayın,

Barma sóz eterlik ılayıq jayıń,

Tiriler ishinde kórmeymen seni,

Nelerden qarılǵan eken ılayıń.

ARAQXOR

13-VII-2009j.

Áwel ha, sen shermende masqarasań araqxor. Ya óli emes, ya tiri tasqarasań araqxor.

Barıp turǵan górtilek ishqarasań araqxor. Kóringenge kúlki bop, nasǵanasań araqxor. Duyım jurttıń aldında júzqarasań araqxor.

Nápsiń ushın janıńnan keshiwgede qayılsań. Qulqıń deyip jınayat islewgede tayınsań. Bilseń óziń júrgen bir diywanasań, sayılsań.

62

Óleseńbe ayına jalǵız iret ayılsań. Qatar-qurbı ishinde awarasań araqxor.

Seni endi hesh nárse qızıqtırıp atqan joq.

Seniń yańlı qanına záhár-zaqqım qatqan joq. Óz janına qast etip tunqıyıyqqa batqan joq.

Arı-menen namısın besh pul ushın satqan joq.

Júrek-bawrı ezilgen mıń parasań araqxor.

Ul-qızlarıń shuwlatıp oyqan qurıp atırsań. Awzıńnan ot atılar aydarxaday axırsań. Wádesi joq, ıqrarı jez ókshe bir qatınsań. Ubıjıqtay qorqınısh, biydáwlet bir baqılsań. Ata-anań baxtına mıń qarasań araqxoor.

Olardı sen tirilley óltiripte boldıń-aw. Awızlarına qanların keltiripte boldıń-aw. Iytler yańlı talap kep hám úripte boldıń-aw.

Jan qoyıwǵa jay tappay hám búlipte boldıń-aw. Tuwısqan hám tuwǵanǵa biyganasań araqxor.

Bileseńbe hayalıń záhár jutıp otqanın. Eń birinshi shańaraq jábir kórip atqanın. Perzentleriń janına zulımlıǵıń batqanın. Eken betiń túyeniń tabanınanda qalıń. Irip-shirip atırǵan hám jarasań araqxor.

Saǵan deyip dárini shet ellerden aldırdıq. Jawırnıńa neshe ret «torpedo» da saldırdıq. «Táwir boldı!»-deyip kep qoylar saylap soydırdıq. Bizler endi sharshadıq, bizler endi boldırdıq.

Al sen sonday jansebil, masqarasań araqxor.

Aytqan gáp bir qulaqqa kirmeytuǵın neseń sen? Ne qıladı keleshek ǵamın jurttay jeseń sen. Insap penen iymandı bilmeytuǵın ekenseń. Qılmıslarıń bir kúni basar qattı eńseńnen.

Jáyxun aytar awara, satparasań araqxor.

63

NÁSHEBENT

14-VII-2009j.

Ózi kóksin qol menen kesken sorlı náshebent. Eki dúnya ot ishre pisken sorlı náshebent. Adam emes mal ara ósken sorlı náshebent. Ata-ana kókeyin tesken sorlı náshebent. Tiriley-aq dozaqqa túsken sorlı náshebent.

Iyt terisi senińdey jirkenishli bolmas-aw. Aydarxada, jın-jıpır qorqınıshlı bolmas-aw. Táǵdir degen bunshenli ókinishli bolmas-aw. Ne kórdim dep keteseń bir kúnshenli bolmas-aw. Tiriley-aq dozaqqa túsken sorlı náshebent.

Kókte Quday barlıǵın, ózińdi de umıttıń. Insan bolıp tuwıllǵan, gezińdi de umıttıń.

«Ana»-degen muqaddes sózińdi de umıttıń.

Aqıbeti, keyinin, izińdi de umıttıń. Tiriley-aq dozaqqa túsken sorlı náshebent.

Ata-ana kóplerge kereksiz bop qalǵanıń.

Óziń soyıp ózińdi qanǵa qolıń malǵanıń.

Áyne gúller shaǵında sharshap, hálsiz talǵanıń. Ishten shıqpas dárt boldı baxtıqara bolǵanıń. Tiriley-aq dozaqqa túsken sorlı náshebent.

Neshe márte qanıńdı tazalapta atırmız. Biyúmit bir, biydáwlet, bádduwa bir baqılsız. Ayaq-qolı matawlı, tiri jansız, paxırsız. «Búkirdi gór dúzeter!»-degen dana naqılsız. Tiriley-aq dozaqqa túsken sorlı náshebent.

Juqa jerge shıqqan, bir shıyqan yańlı bát zatsań. Mıńbir márte aytılǵan orınlanbas bir antsań. Bas ayaǵı belgisiz oqıp bolmas bir xatsań.

Gúllemesten úzilgen, quwrap qalǵan bir nartsań. Tiriley-aq dozaqqa túsken sorlı náshebent.

Jáyxun sonsha «Inim!»-dep mıń jalınıp atsada.

64

Ákeń sorlı sen deyip qolda barın satsada.

Anań paxır «ax» shegip, qayǵı-ǵamda otsada. Táwbege bir kelmediń qanǵa záhár qatsada. Tiriley-aq dozaqqa túsken sorlı náshebent.

YARATQANNAN JASÍRÍN BIR IS BOLMAS

20-VII-2009j.

Hiylelik, ǵılaplıq isleymen deme, Yaratqannan jasırın bir is bolmas. Qılmıs islep onı gezneymen deme, Yaratqannan jasırın bir is bolmas.

Hesh kim bilmedi dep para almaǵıl,

Óz janıńdı óziń otqa salmaǵıl, Ayrılmastay bálelerge qalmaǵıl, Yaratqannan jasırın bir is bolmas.

Jigit bolsań haǵın sóyle, tuwrı júr, Doslarıń bolmasın axmaq, máńgúr, gil, Haqlıqtı, páklikti ármanım dep bil, Yaratqannan jasırın bir is bolmas.

Kórmedi ǵoy deyip qıyanet etpe,

Allańdı umıtıp asqınlap ketpe,

Menmenliktińde shegine jetpe,

Yaratqannan jasırın bir is bolmas.

Eń birinshi jámáátke kerek bol,

Shańaraqqa sayabanlı terek bol,

Ashqa, jalańashqa azıq shórek bol,

Yaratqannan jasırın bir is bolmas.

Kewlińe gúdik sap, ǵálet oylama, Óz janıńdı óziń sóytip qıynama, Mánsap deyip hámeldardı sıylama, Yaratqannan jasırın bir is bolmas.

Hár demiń, qádemiń kórip turıptı, Ishki sezimińdi bilip turıptı,

65

Írısqı-nesiybeńdi berip turıptı, Yaratqannan jasırın bir is bolmas.

Ǵayrı-tábiyiy zatqa mayıl bolmaǵıl, Nápsiń ushın antqa qayıl bolmaǵıl, Dúnyanıń jolında sayıl bolmaǵıl, Yaratqannan jasırın bir is bolmas.

Birewdi mısqıllap sırtınan kúlme, Keyin axmaq bolıp uyalıp júrme, Sır qalmas ashılmas binay ómirde, Yaratqannan jasırın bir is bolmas.

Eń birinshi ata-anań sıylaǵıl, Jolında janıńdı ábden qıynaǵıl, Olardan gizneyip dúnya jıymaǵıl, Yaratqannan jasırın bir is bolmas.

Kewiliń shoshqa gúrkesi bolmasın, Isiń zúryadıńnıń kesi bolmasın, Zúryadıń hám adam pesi bolmasın, Yaratqannan jasırın bir is bolmas.

Sonlıqtan kewlińde haqlıq tursın tek, Júrgen jerge jaqsılıq tuqımın sep, Ózińnen ózgege etpegil sen ep, Yaratqannan jasırın bir is bolmas.

TILEK

20-VII-2009j.

Jatsam-tursam Biyrubardan tilegim, Jaladan, dóhmetten aman saqlaǵıl,

Támem joq baylıqtan miynetsiz tegin,

Názerińnen qaldırmaǵıl, baqlaǵıl.

Názerińde bolsam kewilim xoshdur,

Júrgen jerim shadlıq, qosıqdur, yoshdur, Neshe jasasamda kewilim yashdur,

Mómin qulıń panayıńda saqlaǵıl.

66

Rábbim ázel jaratıwshım ózińseń, Álem ara taratıwshım ózińseń, Din Islamǵa qaratıwshım ózińseń, Názerińnen qaldırmaǵıl baqlaǵıl.

Aspan áleminde, jerdiń júzinde, Quyashtıń kelbeti, juldız kózinde, Biyligi, tetigi tánha ózińde,

Mómin qulıń panayıńda saqlaǵıl.

Men sira ózińniń bendeń, qulıńman, Waqıpsań ázeley gúllan sırıńnan, Ketpesin móminniń isi qırınnan, Mómin qılıń panayıńda saqlaǵıl.

On segizmıń álemdi sen qurıpsań, Dúnyanıń xojası tánha ulıqsań, Iláhim sen kókregimde turıpsań, Mómin qulıń panayıńda saqlaǵıl.

Birinshi haramnan awlaq etegór,

Nanım hadal pákize, aq etegór, Hámiyshe qádemim quwnaq etegór, Názerińnen qaldırmaǵıl, baqlaǵıl.

Biymáwrit, biyorın qapa etpegil,

Yarı-dosqa, elge japa etpegil, Hayal ornı iytti opa etpegil,

Mómin qulıń panayıńda saqlaǵıl.

Dúnya dep nápsiniń jolında júrgen, Basın alıp ketken tuwılǵan elden, Awlaq et sonıńday bále-bátterden, Názerińnen qaldırmaǵıl, baqlaǵıl.

Qullası ózińnen ózge panam joq, Basta aqıl-huwshım basqa sanam joq,

Qorǵanıshım sennen ózge qalam joq,

67

Mómin qulıń panayıńda saqlaǵıl.

MIYMANDUR

26-VII-2009j. Belgilidur ázel bastan,

Adam adamǵa miymandur. Oylap tabılǵanday qastan, Adam adamǵa miymandur.

Waqıt degen tákapır zat,

Dawrıq salmay-aq paraxat,

Shetinen jutıp, álamat,

Adam adamǵa miymandur.

Adam kóp jasasa júz jıl,

Oylanıp jaqsı pikir qıl, Millyard jaslı juldız pútkil, Ol hám dúnyaǵa miymandur.

Gónergenler tozıp barar,

Námárt, nákas ozıp barar,

Peyiller dım azıp barar,

Adam adamǵa miymandur.

Jerdiń joldası ay desek,

Máńgi baqıy bir jay desek,

Qáte bolar bulay desek,

Ayıń jerińe mıymandur.

Dúnya tartılıs zańı bar,

Eskini jańa jańartar,

Alasa taw basında qar,

Qarıń tawıńa miymandur.

Ózgermey bir zatıń qalmas,

Túsin joytar altın, almas, Qara aqqa bárqulla qas, Biri-birine miymandur.

68

Meniń aytayın degenim, Bulardıń qasında kim ediń, Ǵániymetdur hár bir demiń, Dem hám gewdege miymandur.

Arpalıslı bir jay eken,

Jaratılıs solay eken,

Bas bilmes asaw tay eken,

Báygi alınar miymandur.

Insan insanǵa qas bolsa,

Bawrı miytindey tas bolsa,

Urısqa qushtar, ósh bolsa,

Nesin aytasań miymandur.

Gápti alıslardan qozǵap,

Otqan joqpan sizdi sınap,

Dúnya turar, ketpes qulap,

Ol qalar bizler miymandur.

Qas qaǵımlıq bir ómirde, Urıs-jánjel tawıp kúnde,

Zuǵım islep ana jerge,

Órter, órtener miymandur.

Bir minsiz etip jarattı,

Dúnyanı bizge qarattı,

Al bizler islep apattı,

Jarar, jarılar miymandur.

Tınısh jasawǵa bolmayma Insan urısqa toymayma,

Óz náslin ózi joymayma, Násil, násilge miymandur.

BIR JAS JIGITKE

07-VIII-2009j.

Qudaysız bir maqawdı pir tutıpsań ózińe, «Qulı bolıp ketermen!»-depseń hárbir sózine,

69

Girt juqtırǵıń kelmeydi basıp ótken izine,

Qayılsań sen «Baltun»-dep taban basa júzińe, Girttay páhim-prasat joqpa sira ózińde.

Hár sózin sen qádirlep janıń úzip berseńde, Bastan ayaq yadlayıp, dástan qılıp júrseńde, Shır-pır bolıp, jolında jan pida bop ólseńde, Seni sira mensinbes bar tapqanıń berseńde, Girttay páhim-prasat joqpa sira ózińde.

Onıń ishi jılannıń ordasınday bir bále, Sarı maydıń keyingi tortasınday bir bále,

Aytmatovtıń «Plaxa!»-jantasınday bir bále, 1 Baqa mákan kóllerdiń qolqasınday bir bále, Girttay páhim-prasat joqpa sira ózińde.

Qudaysızdı jaqlaǵan qudaysız bop qaladı, Qay waq bir waq Qudaydan sıbaǵasın aladı, Men bir seni pákize, deyip júrsem sanalı, Ekenseń ǵoy ońbaǵan, barıp turǵan qaralı, Girttay páhim-prasat joqpa sira ózińde.

Sen tiwe ol qudayǵa moyın iymes tákabır, Ol bizlerden shıqqan bir Abu Jáhil deyip bil,

Múshiriktey músindi etip júrgen quday, pir, Pátegine teńgermes berseńdaǵı qızıl gúl, Girttay páhim-prasat joqpa sira ózińde.

Óziń emes oǵan tek lawazımıń kerekdur, Isi menen lebizi dara-dara bólekdur,

Túri-túsi ájiwa ant urǵanday sónikdur,

Oǵan tekte keregi kerek waqta kólikdur, Girttay páhim-prasat joqpa sira ózińde.

Sizde eki ant urǵan óz dininen bezgendi, Óz waqtında Lenindi quday deyip sezgendi,

Solarǵa sen sonshelli úzeseń-aw óńmendi, Kerek dese bereseń shıǵarıpta jeńgeńdi, Girttay páhim-prasat joqpa sira ózińde.

70