Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 4

Almasa shay qonbaǵan,

Eki dúnya ońbaydı.

Aqqa qara japqanlar,

Kóz máshshiyip otqanlar,

Arın pulǵa satqanlar,

Eki dúnya ońbaydı.

Bolmasa bir diyanat,

Etse bárhá qıyanat,

Insanıylıq joq sıpat,

Eki dúnya ońbaydı.

Sırǵıya bir sum bolǵan, Ájinedey gúm bolǵan, Hámeldarǵa qul bolǵan, Eki dúnya ońbaydı.

Hámel baxıt degenler,

Taban jalap júrgenler,

Mánsap deyip ólgenler,

Eki dúnya ońbaydı.

Ónip-óser jasıńda, Dáwlet bolsa basıńda, Nápsi ábden ashılsa, Eki dúnya ońbaydı.

Táwellege júrmese,

Tekte alsa, bermese,

Insapqa bir kelmese,

Eki dúnya ońbaydı.

Mıń jıllıq bir baylarǵa,

Teńlesiwge aylarǵa,

Onıńday baq qaylarda,

Eki dúnya ońbaydı.

Yarı-dostın kúnlese,

31

Tuwrı joldan júrmese,

Dos qádirin bilmese,

Eki dúnya ońbaydı.

Kewildi pák tutpasa, Top ayırıp shıqpasa, Túske deyin uyqılasa, Ómir Alla ońbaydı.

Eń birinshi Allasın,

Hámde Mákke-Kábasın,

Sıylamasa anasın,

Eki dúnya ońbaydı.

Jáyxun sen kóp sóyleyseń, Ádillik dep shólleyseń, Axırın xesh bilmeyseń, Ele kópler ońbaydı.

ARǴÍSÍNDA AL ENDI…

28-III-2009j.

Araq ishseń baslarıń awıradı qaraǵım, Erteńine aytshı bir, qanday iske jaradıń? Otırǵızıp ketkendey, awısh yańlı, áwmeser, Bir aytılǵan sózlerdi jáne qayttan soradıń.

Eń birinshi den sawlıq qárep bolıp qaladı, Kózǵanańdı máshsheytip, tánde jandı aladı, Qay jerlerge ózińdi qoyarǵa jer tabalmay, Suwdan alıp otlarǵa, ottan suwǵa saladı.

Manawsırap, malbırap adam bolmay qalasań, Tiriley-aq, lawlaǵan dozaqlarda janasań, Qolda hárne barıńnan, abıraydan ayrılıp, Mańlayıńa mushlap kep, ókineseń, nalasań.

Alıp hayal mazasın, ballarıńdı shuwlatıp, Tuwısqan hám tuwǵanıń, ata-anań jılatıp,

32

Taza bolǵan jillidey eserlenip, wayraqlap, Bir appattı isleyseń júreklerdi suwlatıp.

Óz baxtıńa ózińniń, qara baylap atqanıń, Shala jansar halıńda mınaw mine jatqanıń, Barlıǵıda hesh gáp-aw bara bersin jayına, Óz asıńa ózińniń záhár qatıp atqanıń.

Ul-qızlarıń dártińnen bas kóterip júralmay, Miyrim menen shapaat ákesinen kóralmay, «Ax!»-degende dártleri jerden kókke ulasar,

Júripti olar ilájsız tiriley-aq ólalmay.

Sonsha nege iymanıń, insabıńdı berdiń sen? Barlıq zattan zıyada sonı aǵla kórdiń sen, Shańaraqtı shaypaltıp, búldireseń kúni-tún, Qara qulqın jolında segbir tartıp óldiń sen.

Áke menen shesheńe qan jutqızıp atırsań, Din-iymanǵa turmastay, jállat yańlı qatılsań, Bileseńbe ózińdi, jámiyette ornıńdı, Jaramsız bir gúndedey, górtilekseń, paqırsan.

Aqıl menen násiyat kele qılar bolǵanda, Sen usaǵan axmaqlar bolmas edi yalǵanda, Arǵısında al endi, girttay bolsa namıs-ar,

Otırmaydı shayırıń wazlar aytıp bul manda.

Ayamaspan 03-IV-2009j.

Meniń dushpanlarım ábden barshılıq, Eter olar jatsa-tursa tarshılıq, Qorqpayman jawday jawlap kelsede,

Mıń bolsada meniń ushın azshılıq.

Iytler úre berer kárwan ótpekte, Zalım óz basına ózi jetpekte, Jala jawıp, taban jalap kún kórer,

Dárti ishke sıymay, jábir shekpekte.

33

Hayranlar qalaman qılwalarına,

Qanaat etpeydi hárne barına,

Kóktiń tiregimen deyip oylaydı,

Górtilek, biyshara usı halına.

Kók tiregi ele hesh kim bolmadı,

Bolaman degenniń otı janbadı,

Bir Iláxtan ózge qúdiret joǵın,

Bilmegenler, biydáwletler ońbadı.

Bular hesh gáp ájiwa bir árwaqlar, Máp ushın qaranı aq deyip jaqlar,

Bulardı dushpan dep esaplamayman,

Óz-ózinen bir kún sınadı saqlar.

Jan pida etermen xalqıma, elge,

Kindik qanım tamǵan tuwılǵan jerge,

Meniń qas dushpanım, xalqım dushpanı,

Ayamaspan sonı binay ómirde.

YARATQAN JAZASÍN BERGENDUR QASHSHAN

05-IV-2009j.

«Temuriylerdiń qábirlerin ashıp (1941j. 22iyun) olardıń ruxların shırqıratıw, burınǵı sovet basshılarınıń alıp barǵan sıyasatınıń bir kórinisi. Olar ushın xesh qanday maqsetli nárse joq edi. Olar xesh qanday ekilenbey muqaddes kitaplardı otqa jaqtı, qábirlerden denelerdi qazıp aldı. Xalıqlardı óz tamırlarınan ajratıp, mańqurt (máńgúr) todalarǵa aylantırıwdı hám aqıbetinde ózleride usı sıyasatlarınıń qurbanı boldı. Olardıń da deneleri qábirlerden qábirlerge kóship júrdi. Ayırımlarına qábirde nesip etpedi».

Ámiriddin Berdimuratov

«Xalıqtan qupıya saqlanǵan sır» Ámiwdárya jurnalı. 1997j. 7-8 sanlar. Qudaydan qorqpaǵan mángúr, malǵunlar,

Ámirdiń qábirin ne ushın ashqan? Partiya kópegi, sadıq bul qullar,

Insaptı, iymandı ayaqqa basqan.

Jawızlıqta Shınǵısxannan ótkenler,

34

Qanxorlıqta muradına jetkenler, Gór Ámirdi alǵaw-dalǵaw etkenler, Júrekler jaralǵan deyseńbe tastan.

Stalin basında turǵan partiya,

Tárip jetpes onıń xaslı zaddına, Onnan zalımlıqtıń túri qalmadı? Qudayın umıtıp háddinen asqan.

Saqıpquranıma málel bergen jan, Sol kúni erteden atpay atıp tań, Gúlli álem boldı-aw sonda qızıl qan, Apattıń sebebin bilmedi haslan.

Jerler oshaq boldı aspan morısı,

Qırıldı musılman, kápir, orısı, Ot ishinde qalıp jerdiń jarısı,

Gáptiń tórkinin men aytsam bir bastan.

Joldas bolǵan árwaq penen jin menen,

Júrgen bárhá ayıp penen min menen, Oynap olar muqaddes bir din menen,

Xalıqqa jawızlıq islegen qastan.

«Qábirlerge tiymeń!»-deyip qariyalar, Ashar waqta muńlı ses penen zarlar, Itibarǵa almay kelgen ol janlar,

Górlerdi qıyratıp, shetinen ashqan.

Islamǵa, insanǵa qarsı is etti, Jábir etten ótip, súyekke jetti, Ámir bası álle qaylarǵa ketti,

Bir qupıya sırǵa aylanǵan qashshan.

«Ámir altın menen kómilgen!»-deyip, «Qábir gáwhar, zerge bólengen!»-deyip, «Barlıǵı usılay jerlengen!»-deyip, Joqarı jaqlardan aytılǵan párman.

35

Shaxruxda górden úzip alındı, Bólek-bólek qutılarǵa salındı, Gúlli álem matamlarǵa qarıldı, Insap, iyman degen ázeliy qalǵan.

Muxammet Sultanıń, Miyran shaxıńda,

Kórgilik bar eken mańlay-baxtında, Til barmas aytıwǵa bular haqqında,

Táǵdirler jaralǵan eken-aw tastan.

Bulardıń da górin sawmaladı kep, «Esapsız dúnyaǵa jolıǵaman!»-dep, «Stalinge jaqsı kórinemen!»-dep, Muqaddes jaylardı ayaqqa basqan.

Ulıǵbek basıda alındı górden,

Kók gúrkirep nala keldi hám jerden,

Qarsı shıǵalmadı paytax bir elden, Kúni tómen edi esikte quldan.

Gerasimov degen suwretshi birew1.

Antropologlarıń kózleri girew, Suwretlerin saldı jawız, meńirew, Haqıyqatlıq degen bolmaǵan bastan.

Ámir Temut Taraǵay ulı edi, Párwárdigardıń mómin qulı edi, Ádalatlılıq penen ullı edi,

Islamdı quwatlap úlesin qosqan.

Ámir Temur, Shaxrux, Ulıǵbektiń de,

Miranshaxtıń, Sultan Muxammedtińde,

Basların Maskewge alıp ketken de,

Qarsı sóz aytıwǵa bolmaǵan xaslan.

Gáptiń tórkinine bergil bir zeyin, Patshama, puxara ólgennen keyin,

Húzirinde ol aqıretke deyin,

Górge qol urıwǵa bolmas hesh qashan.

36

Qol urǵan malǵunlar keyni ne boldı,

Stalin qańsılap, qor bolıp óldi,

Zalımlar shetinen sarǵaydı soldı,

Yaratqan jazasın bergendur qashshan.

Nahaqlıqqa qarsı gúres baslandı,

Kósemide górden alıp taslandı,

Haqıyqatlıq jeńip, kewil xoshlandı,

Qılmısına bola jazası bastan.

1. Gór Ámirdi ashıw boyınsha dúzilgen komissiya aǵzası, skulptor, M.M.Gerasimov Stalinge jek kórinip qalmayın dep bas súyekler boyınsha Ámirden baslap marxumlardıń suwretlerin salǵan. Hesh qaysısın haqıyqatlıqqa tuwrı kelmeytuǵın etip jawız, qanxor sıpatında salǵan.

INSAP, IYMAN ÓZIŃ BERGEYSEŃ

06-IV-2009j.

Gúlli álem jaratılısqa,

Búgin tańda tilek tileymen, Insaniyat, kógińde qusqa, Insap, iyman óziń bergeyseń.

Jaratıwshım óziń panam bol,

Aqıl-xuwshım, óziń sanam bol,

Qorǵanıshım óziń qalam bol,

Insap, iyman óziń bergeyseń.

Kókte juldız, ayıńa deyin,

Suwda qundız, sayıńa deyin,

Jienlerim, dayıma deyin,

Insap, iyman óziń bergeyseń.

Álem pútin bolıp turǵanda, Hár basqa bir baxıt qonǵanda, Jeter-jetpes bayıp ońǵayda, Insap, iyman óziń bergeyseń.

37

Teńiziń, taw-tasıńa deyin, Qariyalar, jasıńa deyin, Din-Islamǵa qasıńa deyin, Insap, iyman óziń bergeyseń.

Tar peyilli, insan bolmaǵay, On gúlinen biri solmaǵay, Biri-birin demep qollaǵay, Insap, iyman óziń bergeyseń.

Tańdı óz waqtında attırıp, Túndi óz waqtında battırıp, Urıs otın jerge jat qılıp, Insap, iyman óziń bergeyseń.

On segiz mıń álem erkińde, Iláhiy qudiret kórkińde, Bendelerińe sen hár kúnde, Insap, iyman óziń bergeyseń.

Sen arqalı piter islerim, Sen araqalı ener eslerim, Sen arqalı shıqqan tislerim,

Insap, iyman óziń bergeyseń.

Pármánıńnıń jemisimen men,

Márhámatıń, inayatıń keń,

Eń birinshi «Mómin qulım!»-deń, Insap, iyman óziń bergeyseń.

Jaratılıs, insan iyesi, Toq eteri, sózdiń júyesi, Bir-birine tiymey kiyesi,

Insap, iyman óziń bergeyseń.

Shaytanǵa hay bergeyseń óziń, Jayma-shuwaq etiń jer júzin, Bul tilegim haqıyqıy sózim, Insap, iyman óziń bergeyseń.

38

Ot jaǵıwdı qumar etkenge, Jawızlıq shegine jetkenge,

Ózińdi umıtıp ketkenge, Insap, iyman óziń bergeyseń.

TÍNÍSHÍŃA JÚR JASÚLKEN

12-IV-2009j.

«Araq iship qoydım búgin!», Dedi maǵan bir jasúlken. Deyin dep em «Óshsin úniń!», Átteń bolıp tur jasúlken.

Jas jetpisten ótkennen soń, Dizden dimar ketkennen soń,

Aqlıqqada jetkennen soń, Óziń oylap kór jasúlken.

Mına otırısıńa baq,

Kóz mólerip, salbırap jaq,

Urıp ketken yańlı árwaq,

Nápsińe hay ber jas úlken.

Kempirdiń alıp mazasın,

Dıńǵırlap awırtıp basın,

Tógip hám kóziniń jasın,

Endi tınısh júr jasúlken.

Aranday kep aqırasań, Kelinlerge baqırasań,

Búytebeirp ne qılasań? «Baqırawıq!»-der jasúlken.

Qılwalarıń túrli-túrli,

Bolmaw kerek kópke kúlki,

Seniń hár bir isiń úlgi,

Bolıw kerek, kór jasúlken.

39

Óziń sharshap sawsap tursań,

Janǵa jábir jáne qılsań, Bas awırıwǵada ursań, Araq janıń jer jasúlken.

Ómir boyı ishipseń-aw,

Sol dep jannan keshipseń-aw, Otqa tiri túsipseń-aw, Aytqan sózge er jasúlken.

«Araq iship qoydım!»-deyseń, Mırıwlap kep mıyım jeyseń, Esik, terezesiz úyseń,

Sózge kewil ber jasúlken.

«Jullıq, kelte jeń!»-deyinbe?

Aytqıl «Duzıń kem!»-deyinbe?

«Ólgen menen teń!»-deyinbe?

Óziń oylap kór jasúlken.

Is etpediń sira ońlı,

Sóziń joq sira bir jónli,

Qalıp atır kóptiń kewli,

Nápsińe hay ber jas úlken.

Endi sózim tuwaraman,

Bolsa eger aqıl hám ań,

Kerek bolsa bul shıyrın jan,

Tınıshıńa júr jasúlken.

Búgin zorlap alǵan malıń

13-IV-2009j.

Búgin zolap alǵan malıń, Qay waq, bir waq qaytadı bir. Sonda málim bolar halıń, Atqa nálet aytadı bir.

Nápsińe ábden berilip, Kópke merez bop kórinip,

40