Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 4
.pdfKórmedim senińdey qara qulqınǵa, Hárne qolda barın, iymanın satqan.
***
Qansha aytqan menen báribir saǵan, Hesh bolmasa mına sózime ınan,
«Górimde tigine turmayman!»-deseń,
Ákeńniń ǵarǵısın almaǵıl jaman.
Endi ǵarǵamawdıń ilajı joqday,
Azabıń ótpekte nishterdey, oqtay,
Ákeń túwe, anań bergen aq sútin, Jalǵız shórek penen aldıńba aqlay?
***
Sennen olar ne kórdim dep ketedi,
Jábir-japań aqıretke jetedi, Hesh bolmasa óleriniń aldında, Insapqa bir keleqoysań netedi.
Olar sennen nan, suw tilep atqan joq, Ishpey adam usap júrseń kewli toq, Al sen bolsań zikr salıp porxanday,
Júregine qadap atsań mıń san oq.
***
Kózmonshaqtay ballarıńa qarasa, Kúni-túni zarlap, sıqlap jılasa,
Eń birinshi ózim qarsı turar em, Seni eger birew adam sanasa.
Hayal sorlı tiriley-aq ólejaq, Qanday jábir-sútem bolsa kónejaq,
«Eriń haywan!»-degen sózge namıstan, Ájelinen janın burın berejaq.
***
Iship alıp ózgege hám ózińe, Azap berip, sóz erteseń izińe, Senidaǵı «Jámiettiń aǵzası!»,
Dep aytıwǵa ar etemen ózime.
Ay júzine túsken qara daqtaysań,
111
Barlardıń ishinde haslan yoqtaysań, Jámietten, shańaraqtan ayrılıp, Eleberin diwana bop haqlaysań.
***
Kimlerge keń, kimlerge tar degendey, Birewler bir tırnaqqa zar degendey,
Kókte iyeń masayratıp qoymaydı,
Almaqtıń bermegi bar degendey.
Saǵan dúnya keń ashılıp turǵanda,
Kemisiń joq qızıń menen uldanda, Mańlayǵa bir, jerdi mushlap otırma,
Baǵıń qazan urıp, gúliń solǵanda.
***
«Áke násiyatın almaǵan adam,
Óz basına júrgen ahmaq bir nadan!», Dewden ózge sózde tappay otırman, Kewildi qaldırdıń, oǵırı jaman.
Ata-anań halı ashınarlı dım, Qalmadı kórki hám sıyqı menen sın, Bárinen beteri ata-anańnıń,
Kózińe kórinip turǵanıǵı jin.
***
Araq áke-shesheń menen qas etti, Júrekti miyrimsiz qara tas etti, Bunnan artıq jaza barma dúnyada, Duyım jurtqa masqaralap, nas etti.
Ákeń ǵarǵamay-aq qurıp baratsań, Aylanıstan shıqqan eski manatsań, Eleberin kórgilikti kóreseń, Kábaalarıń, ata-anań jılatsań.
***
Ózi jırtıq kiyip, yarım ishkende,
Seniń ushın suwǵa, otqa túskende, «Toydırǵannıń saqalına!»-degendey, Ne báleler basqa saldıń bul kúnde.
112
Sennen ózge táshwishide qalmadı, Derler nalıp «Amanatın almadı!», Olar qorıqpas ájelinen, táǵdirden, Senen ótken Ázirayıl bolmadı.
***
Óz qolın ózleri kesip alalmay, Emin-erkin bas kóterip júralmay,
Áke-sheshe júzlerine shirkew bop, Sen masayrap júrseń eske bir almay.
Jerdiń jarıǵınan shıqpaǵan hesh kim, Dúnyanıń uzaǵı bar joǵı bes kún, Áke-shesheń hesh gáp óz qádirińdi, Bilmeyin baratsań, árwak penen kim.
***
Bul zaman qıyamet, ájep zamandur,
Ne etseń qaytarı qatań, bir zańdur, «Qus uyada kórgenlerin isleydi!»,
Degen naqıl atam zamannan bardur.
Ákeńdi-shesheńdi qorlaǵanıńdı, Ómirdi oyınshıqtay oynaǵanıńdı, Balań erteń aldıńa bir keltirer, Aytıp júzge, ahmaq, ońbaǵanıńdı.
***
Sen haqta dástanda, sózde tawsılmas, Pitpegir degen bir malǵun boldıń hás,
Shańaraq tap-taqır qulqınnan ótti, Kóreberer, kóneberer eken bas.
Jańasha, eskishe emletip atır,
Tırıspayday bále ekenseń aqır, Saǵan ketken dári-dármaq penen al,
Jaqsı bolar edi alapes qotır.
***
Nege jirkenishli paqır bop qaldıń? Qazan, pıshaq yańlı topır bop qaldıń, Bir qulqınnan basqa tiler, maqset joq, Ne ushın bayǵustay baqıl bop qaldıń?
113
Sheshimin tabalmay aqılım hayran,
Bawırlar paradur, júrekler giryan, Kamikadze yańlı partlaysań bir kún, Tumlı-tusıń etip, gúl-opat wayran.
***
Kamikadze belge baylap partlaǵısh, Din iymandı bilmes dońız bir naǵız, Óz janına ózi qast etip júrer,
Sende sonday bolıp tursań jalmawız.
Óz janıńa qast etpegen ne qaldı, Dizden dimar, kózden nurıńdı aldı, Kamikadzelerden on ese jaman,
Dártińnen áwladıń, zaw-zaddıń jandı.
***
Sen haqqıńda tuwaraman sózimdi, Kórgim kelmes álpetińdi, júzińdi, Qazandı mıń márte taplaǵan menen, Aǵarmasın kópler jańa túsindi.
Sóytip senen qol kóterdi barlıǵı, Mańlayıńa máskúnemniń jarlıǵı, Basılǵanı úlken túwe ballardıń, Jeri-kókke sıymas óksik, qorlıǵı.
***
Nalıma iláji bolar báriniń, Hárne kúni óte berer tiriniń,
Aytpasańda ayan nárse burınnan, Tek sharası tabılmaydı óliniń.
Urınbaǵan maqul kózsiz jan-jaqqa, Jetemen ǵoy dep joqarı bir taxqa, Jaqsı niet arzuw bolsa kewilde,
Jetpeyin qalmaysań qay waq , bir waqta.
***
Generallıq arzıw etpegen soldat, Jarısta, tartısta bolaberer mat,
114
05-XII-2008.
Kewil qurǵır partaw jatqan bir dala,
Tárbiyaǵa qaray berer zúráát.
Onı kókte Alla menen baylaysań, Bendeligiń, móminligiń joymaysań, Báygide birinshi, jarısta aǵla,
Mat eteseń Fishirdi de oynasań.
***
Insannıń almastay tawı bolmaydı, Eleberin ashılmay sır qalmaydı, Sholpanǵada shatır tigip bir kúni, Shaddı-qoram quwanıshın toylaydı.
Bul baxıtqa jetiw ushın biraqta, Insap, iyman bolıw kerek bul jaqta, Sholpan túwe, qoyılǵanda qırǵınlar, Qol jetpegen juldız qalmas ol waqta.
***
Ele jerdi kele etip alayıq, Oǵan sira is ettikpe ılayıq?
Tumlı-tusın tesip mıń para ettik,
Ońǵa, solǵa názer salıp qarayıq.
Jersiz sira kúni barma insannıń? Ol tiykarı hawa, suw menen nanıń,
Teń salmaqlıq degen qashan boladı,
Juwabı, sheshimi barma bul zańnıń.
***
Tawsılmastay, kemeymestey zat bolmas,
Ólshener hátteki tawlardaǵı tas, Okean suwınıń mólsher shegi bar,
Esapsız, sanaqsız hesh nárse qalmas.
Bizler házir esap berip atırmız, Teńizden ayrılǵan sorlı, paqırmız,
Ámiwdi mıń para, mıń tarmaq etip,
Shólde qalǵan balıq, dánsiz daqılmız.
***
115
16-XII-2008.
«Jumır tawdı gewlep, alıp tawıstı, Endi Qaratawǵa qaray awıstı, Qaratawıń Gimalaydıń qasında, Esletedi shımshıq degen bir qustı.
Gimalaydıdaǵı jutıp jiberer, Qarsılasın jıǵıp, utıp jiberer,
Tek bolǵanı kúshi jetpes nápsine, Aldında túlkidey zıtıp jiberer.
***
Jerdiń tózimindey tózim barmeken, Oǵan kókte bir Allası yarmeken,
Kún ara jarılıw, kún ara wayqan, Talayı, táǵdiri onsha tarmeken.
Jer táǵdiri biziń táǵdir emespe? Urıstan, jánjelden toydıq demespe? Keleshegi, zúryadlardı oylayıp, Insan degen insapqa bir kelmespe?
***
Insap, iyman degen Quranda qaldı, Tillerde, sózlerde uranda qaldı,
Qıyan-kesti, qırıp-joyıw muǵallaq, Atıw, jaǵıw, jarıw quralda qaldı.
Tis-tırnaqqa deyin qurallanǵan kep, Okeannıń arjaǵınnan «Neft!»-dep, Ayaq astı etip dinniń oshaǵın, Insapsız,iymansız kelip atır kóp.
***
Tırnaq astı kir aqtara basladı, Máptár qáwim biri-birin xoshladı, Atom túwe ońlı azıq-awqat joq,
Awǵan, Iragińdı taptap tasladı.
Qudaysızlar dep ataydı ondaydı, Dinsizde iyman hám insap bolmaydı, Adam Ata, Hawa Ene balları,
Nege bunsha biri-birin qorlaydı.
116
***
Bul sorawǵa juwap izlep hayranman, Bas qostım sheshilmes dawǵa qaylardan, Deyip kep, ózime-ózim kúyinip,
Basım qattı alǵaw-dalǵaw oylardan.
Kelebeniń ushın men ǵoy tappadım, Bilemen tek, nápsi degen ot-jalın,
Otız gúmisteńge ushın Yaxuda,1 Taqıyq, ayan Payǵambarın satqanın.
***
Yaxudanıń urpaqları qanshıqtay, Úsh tórt iret kóz jaradı jıl shıqpay, Ullı-shuda-qımǵuwıt bop ılıǵıp, Pil bolsada aylandırar urshıqtay.
Mápi ushın mıń bir hiyle isleydi, Iyt bop úrip, ayǵır bolıp kisneydi,
Jaratılıs, sıy hám izzet húrmetti, Tek bolǵanı dúnya menen ólsheydi.
***
- - .
Qashan, qay waq jaralǵanı dúnyanıń, Aqıl, oyı, kúshi jetpes insannıń,
Tek ol bir nárseni anıq biledi, Amanat ekenin bul shiyrin jannnıń.
Bilip turıp janǵa qaslıq etedi, Jaratılıs esten shıǵıp ketedi,
Ózi onnan trilion jıl soń kelip,
Oǵan zuǵım etpegende netedi.
***
Eger urıs bolmaǵanda dúnyada, Orın qalmas edi nızamǵa, zańǵa,
Zaman hámmege bir teńdey bolǵanda,
Zárúr emes meshit, shirkew, butxana.
Qoy ústinde torǵay jumalap atsa,
Bárhá jaqsılıqqa jaqsılıq qaytsa,
117
Alla jaǵasına asılıp ne bar Ibadatqa orın qalama aytsa
***
Jer júzi qıyralıp, ot alıp atsa, Bárhá jaqsılıqqa, jamanlıq qaytsa, Allaǵa jalınbay ilajiń qansha, Adamlar insanlıq sıpatın joytsa.
Tınısh-tatıw jasawǵa bir bolmayma Bul jer gúres ushın jaralǵan jayma
Qıyan kesti órtewdi bir qoymas pa, Jetsede jalınlı juldızǵa, ayǵa.
***
Atomdı taslaǵan Xirosimoǵa, Esten awıp qalǵan ushıwshı janda, Jerge qarayman dep sorlı kózinen, Ayrıla jazlaǵan sol waq, sol manda.
Alpıs jıldan aslam waqıt ótsede, Taslaǵan ushıwshı ólip ketsede, Umıtılıp, jazıları ná gúman, Insániyat, mıń bar táwbe etsede.
***
08-IV-2009j.
Qayılman úlkemniń tábiyatına,
Sóz jetpeydi haslı menen atına, Jer júzinde jánnet ishre bolsın dep, Inám etken qaraqalpaq xalqına.
Meni ol ózgeden ayırıp turar,
Jazıp bolmas, oqıp bolmas bir tumar, Ishinde sır saqlap atırǵan jáhán, Aytıń usınday jer jáne qayda bar? .
***
Bunıń qúdireti kúshi mınada,
Kókten jerge eń birinshi Atamda, Usı jerge qonıs basqan desedi,
Ashıq bolıp házireti Hawaǵa.
118
Sonnan soń tábiyat iyilmesin be? Laǵlıdan, atlastan kiyinbesin be? Adamzattıń eń birinshi atasın, Bawırına basıp súyinbesin be? .
***
Báhárin báhárdey etip bergen-aw,
Jazın oshaq kórigi dep bilgen-aw,
Gúz uzatılıp baratqan gózzal, Qısı qáhárinen shaytan ólgen-aw.
Iyesine usamasa eger mal, Haram óler usı sózdi eske al, Xalqıda bul jerdiń tábiyatınday, Biri aqsha júzdur, ekinshisi qal. .
***
Jalǵız bir tawı bar Qara taw degen, Qara degen kóp ishinde ǵaw degen,
«Qaraqalpaǵıńda kópten kúshli!»-dep,
Batına almaǵan dushpan, jaw degen.
Jan kózge kórinbes jeri turǵanda, Bas girewge turar eli turǵanda, Jer gúllenip, eli aman boladı, Qaraqalpaǵıńnıń eri turǵanda. .
***
Kóktegi ay menen quyashtay naǵız, Bizde dárya birew teńizde jalǵız, Tap sonday xalqınıń minez-qulqıda, Ant penen wádesin joytpaydı hárgiz.
Ant penen wádesi joytılǵan kúni, Óshti deyip bilgil qarakeń úni,
Wáde ıqırarın joytsa kimde kim, Patsha bolsadaǵı sanamas tiri.
09-IV-2009j.
Mańlayı ashılmay qalǵan qaralı, Bawırı paradur, júrek jaralı,
119
Bir jilli eserge baylap táǵdirin, Qan jutıp, kún sayın qurıp baradı.
Otırsa opaqtur, túrgelse sopaq, Bastan ayrılmadı mush penen toqpaq, Shıdamı eń sońǵı shekke jetkende,
Óliwgede kúshi jetpedi ey-ax!
***
Sóytip ırıl-tırıl kúnler ótpekte,
Jábir-japa maqamına jetpekte,
«Iyt yańlı qor bolıp júrgenshe!»-deyip, Hayal tayarlandı úyge ketpekke.
Eki nárestesin uslap qolına, Hayal tústi tórkininiń jolına, Jábirdiń japasın tartpaqta kúyew, Házir iytler jılar onıń halına. .
***
Qansha táwelleler ótinish boldı, Araǵa aqsaqal salıpta kórdi,
Et jarası pitip ketti qashshan-aq,
Kewildiń jarası máńgige qaldı.
«Bir ómirge baysız ótsemdaǵı!»-dep, «Sonsız ashtan ólip ketsemdaǵı!»-dep, Hayal hesh bir táwellege turmadı,
«Baqqa qara baylamayman taǵı!»-dep.
***
Anaw qoyday juwas bolıp qalıptı, Qarap júrip qara terge malındı, Mańlayǵa bir, jerdi mushlap kúni, tún,
Táwbe etip, Allaǵa kóp jalındı.
«Hár kimniń táwbesi qabıl etilmes, Hayaldı, balanı qorlaǵan bir pes, Deyip kókten saza kelip turıptı,
Táwbeleriń, ótinishiń endi kesh!».
***
Basta baxıt turǵanlıǵın bilmedi,
120