Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 1
.pdfDanaları aqıl berip otırdı, Ójetleri onnan sayın qutırdı, Qasıp-qasıp jiberip kep qotırdı, Qan sorǵalap, baratırǵan adamlar.
«Bárimiz bir adamnıń balasımız, Dúnyanıń tirenishi, panasımız, Bir-birimizdiń kóz qarasımız», Deyin nalıp, baratırǵan adamlar.
«Dúnya deyip juwıramız-jelemiz, Kóz ashqalı tóbelesip kelemiz, Ómir qısqa urıspay-aq ólemiz», Násiyatlap, baratırǵan adamlar.
Bári-bir násiyattan juwmaq shıqpadı,
Qulaq gereń, kókrek soqır, uqpadı,
Túnde mıltıq uslap jatıp uyıqladı,
Mıltıq uslap, baratırǵan adamlar.
Jawızlıq túr-túrin oylayıp taptı,
Bastı dúńke aǵashqa qoyıp shaptı,
Qoldı qanǵa juwıp ház etip jattı,
Qan iyisi biyhal qılǵan adamlar.
Mıltıq penen ullı apat baslandı,
Jaslı kózler onnan beter jaslandı,
Oqlar dárya qılıp, aǵızıp qandı,
Qanlı dárya tolqıp aqqan adamlar.
«Qara mıltıq múshkil eken» dedi olar,
«Haqı bunıń pushka eken» dedi olar,
Toptı sóytip arbaǵa sap keldi olar, Adam izlep, baratırǵan adamlar.
«Mıltıqtay birimlep atıp atpaysań, Nıshanaǵa onsha alıp atpaysań, On adamdı birden qırıp taslaysań», Qanǵa jerip, baratırǵan adamlar.
Adam násli, adam náslin joyıwdı, Mıńsan eki tásil oylap qoyıptı, Bastı qoyıp, tabanınan soyıwdı,
121
Qanday baslar oylap tapqan adamlar.
Qan kórmese jatalmadı zańǵarlar,
Qanǵa jerip, qan kúsegen adamlar,
Alqımlardan buwıp turdı kóp darlar, Dar aldında zar jılaǵan adamlar.
Qan tambaǵan jer qalmadı dúnyada, Neshe mıń jıl qast etildi bul janǵa, Ushan teńizleriń boyalıp qanǵa, Mıń-mıńlap ummanǵa batqan adamlar.
Shiyrin janǵa qansha jaza tabıldı,
Ósek-ótirik, náhaq jala jabıldı, Haqıyqat bar degen olla yalǵandı, Haqıyqattan qol kótergen adamlar.
Ásir sayın jańalıqlar ashıldı, Alımlarıń, jańalıqlar basıldı, Otqa órtep, salbıratıp asıldı, Sıbaǵasın berip turǵan adamlar.
Milliard jıllar ashılmaǵan juldızdı, Mıń tanap suw astındaǵı qundızdı, Ómir jarasıǵı ul menen qızdı, Bárin tawıp baratırǵan adamlar.
Hayranlar qalasań aqıl-oyına, Perishteler ashıq salǵan jayına, Qoyan sútin aldıradı toyına, Tolıp-tasıp, baratırǵan adamlar.
Kúnnen qúdretli kúshi bar onıń, Bir-birinde bárhá isi bar onıń, Biraq, bir-birinde óshi bar onıń,
Qırıp-joyıp, baratırǵan adamlar.
Jini túsip, ilimpazǵa, shayırǵa,
Shayır tiler «xalqımnan hesh ayırma», Xalqı baylap onı náhán qayıńǵa,
Shayırını otta jaqqan adamlar,
Júz jılda bir keler Gippokratlar, Adamzat dóretken dúrdana atlar,
122
Ózlerin ózleri náhaqtan sotlar,
Náhaqtan otlarda janǵan adamlar.
Bir Elena shaxzadaxan sebepli, Troyanda on jıl urıslar ketti,
Menelaydı opasızlar jer etti,
Arın qanı menen juwǵan adamlar.
Qarań, bir qatınnıń xalıqqa jábirin,
Qıyanetlik islep, aldap ol erin,
Nápsi janǵan otqa salar deyberiń, Nápsin hesh tıyaalmaǵan adamlar.
Nápsi degen bálelerge shatılıp, Ommaqazan atar qarap otırıp, Keter sorlı dúnya deyip atılıp, Kózi ashıq baratırǵan adamlar.
Otız gúmis teńge ushın Yaxuda, Isa payǵamberdi sattı dushpanǵa,
Isanı shegelep, bánt qılıp xachqa,
Pulına payǵamber satqan adamlar.
Olar ákesinde satada pulǵa,
Ol deyip qaramas qız benen ulǵa,
Dúnya adam ushın qurılǵan tor da, Tordan shıǵıp ketealmaǵan adamlar.
Bári bir jaqsılar kóp-aw, dúnyada, Azapqa shıdamay óldi Yaxuda, Satqındı ol hadal qanlar qoyama?
Haqıyqat jolında júrgen adamlar.
Kewilden-kewilge suwlar ishirip, Kewil sarayna gúller ósirip,
Tal shıbıqtay bir-birine esilip,
Tatıw bolıp batırǵan adamlar.
Kórmese birin-biri saǵınadı, Bir-birine qol qawsırıp tabınadı, Máwij urıp, dárya bolıp aǵıladı, Yoshıp-yoshıp, baratırǵan adamlar.
Gózzallıqtı, sulıwlıqtı súyedi,
123
Jarasıqlı, zer-zerbaraq kiyedi,
Bardamlısı jarlılarǵa kúledi,
Masqaralap, baratırǵan adamlar.
ALLADA ESAP BAR, ALLA JAŃÍLMAS
Zulqarnay zulpiqarın qolǵa alıp, Dúnyanıń jartısın aldı qan qılıp, Olda ketti ármanlı bir jan bolıp,
Árman menen baratırǵan adamlar.
Ólip baratırıp násiyat etti,
«Ármanım joq, biraq kóz toymay ketti, Meni kómer bolsańız egerde» depti, Shaxtı únsiz tıńlap turǵan adamlar.
«Adam qoyılmaǵan orınǵa jerleń, Aytqanǵa páhim áylep, sózlerdi serleń, Eger shaqırsańız men ún berermen», Úni óship, baratırǵan adamlar.
Shax salındı tórt ayaqlı tabıtqa,
Zárteń-záberteń ertlengen atqa,
Usamaydı Bayshubarǵa, Ǵıyratqa,
Hu-haq deyip, baratırǵan adamlar.
Adamlar patshasıni iyinge salıp,
Baratqanda láhát taman jol alıp,
Qol kepinnen shıǵıp, sálleńlep qalıp,
Hayran bolıp, turıp qalǵan adamlar.
Ne salsada alaqanı jabılmay,
Alqanǵa ılayıq zat tabılmay,
Tariyxta bolmaǵan bul apat qanday,
Dep eńirep, bozlap turǵan adamlar.
Oǵan altın, zer-zerbaraq salında, Jabılmadı, biraq ebi tabıldı, Topıraq saldı, barmaqları jabıldı,
«Ólsem-alsam» dep, atırǵan adamlar.
«Adam jerlenbegen jer» deyip usı,
Tańlandı, bir tawdıń eń biyik ushı,
124
«Jataber shaxım - dep - jazı hám qısı», Shaxın taslap baratırǵan adamlar.
Kúnler ótip keldi olar aylanıp, «Iskender!» dep baqırdı kep qıylanıp, Ses bermedi, qaldı olar oylanıp, Al-sal bolıp, hayran bolǵan adamlar.
Aqıllılar kóp bolǵan ǵoy hár waqta, Ot ishinde aman qalǵan ǵoy paxta, «Iskender Zulqarnay!» degen waqıtta,
«Lábbay!» juwabını alǵan adamlar.
«Iskender degende juwap bermediń,
Puxaralarıńdı kózge ilmediń, Kelgenimizdi sen bilip-bilmediń», Gór basında nala tartqan adamlar.
Sol waqıtta gúkirendi gór qayttan,
«Men sizge gápimniń haǵını aytsam, Mennen basqa jeti Iskender jatqan, Jer astında qabat-qabat adamlar.
Bir qarıs jer astı bıjnaǵan adam, Bunda bar shaxlarıń, puxarań, gadań,
Mennen burın ótken mıńda bir Baxram, Bastı basqa qoyıp jatqan adamlar.
Shúkir qılmay ol ǵaniymet kúnlerge, Dúnya - dep juwırıp kúndiz-túnlerde,
Láhát atlı eń keyingi jerlerge,
Qıyqıw salıp, baratırǵan adamlar.
Biriniń baxıtın birewi urlap, Arzımas nárseni júz jıllap dawlap,
Keynińde ax shegip, qaladı jawrap,
Awıp talıp, baratırǵan adamlar.
Dúnya menen tawılmastay kewildi,
Sóz benen tawıwdıń jolların bildi, Gásinde eńirep, gásinde kúldi, Kúlip jılap, baratırǵan adamlar.
Sóz berse sózinde turadı qattı,
125
Ar ushın ólimge tigedi bastı, Kewil alıw bolıp ǵárezi-qastı, Íntıǵısıp, baratırǵan adamlar.
Túsinip bolmaydı ishki sarayǵa, Jawahırma, alasatpa, ılayma? Sıylap-sıylap, qatırıp bir sabayma? Jumbaq bolıp, baratırǵan adamlar.
Asıńdı jep dasturxanǵa túkirip, Geyde zańǵar, gór ógizdey ókirip, Murının jıyırıp, jónsiz jekirip, Menmensinip, baratırǵan adamlar.
Sumlıqtıń mıń túrin oylap tabadı, Million-million shıǵınlardı jabadı, Al jettimde ayaǵıńnan shaladı, Jıǵıp-kúlip, baratırǵan adamlar.
Kópten beri qoldan qural túspedi, Birin-biri urıp-soǵıp, kúshledi, Zorı hálsizi moynınan túspedi, Mardıyısıp, baratırǵan adamlar.
Aǵashlardı baylap atanaq qılıp, Piramidalardı salǵan qatırıp, Ele aydan topıraq alar otırıp,
Aydı kemtip, baratırǵan adamlar.
Yadronı bólip-bólip jiberer,
Qıldı tal-tal tilip-tilip jiberer, Birin biri ilip-ilip jiberer, Ilinisip baratırǵan adamlar.
Biri qırıqqa deyin qatın aladı, Shiyrin jandı janǵan otqa saladı, Bir qatınıń qırq er menen boladı, Janın egip baratırǵan adamlar.
Aqıl uǵras kelmes sonday kúshi bar,
Qasqırday shaynaydı, almas tisi bar, Geyde adam, geyde haywan túsi bar,
Mıń qubılıp baratırǵan adamlar.
126
Kóz ashqalı tóbelesip keledi, Bir óneri - bas kesiwdi biledi,
Sóytip ájelinen burın óledi, Ádillikti górde tapqan adamlar.
Ol jaqtada ádillikler bar edi, Biraq, onıń jolı ábden tar edi,
Qanatın bárqulla sındırar edi, Sındırıwǵa qushtar bolǵan adamlar.
Jer júzin alǵanda nápsim toymadı, Ólgende tabıttan qol shıǵıp qaldı, Jurt shorshındı kórip bos alaqandı, Sonda da táwbeni qoyǵan adamlar.
Álemdi soraǵan shaxıń ne boldı? Keyninde kózleri topıraqqa toldı, Qarap, kóriń, mına bos alaqandı, Dúnya bastan-ayaq yalǵan adamlar.
Sol qollar qan tókti hám jawlap aldı,
«Alsam» deyip, jáne ıshqında jandı, Keyninde ashılıp, jalańash qaldı, Hirs qoysań keyini oyran adamlar.
Aqıl bolsań páhim áyle bul sózge, Topıraq alaqanǵa emes sol gezde, Salınǵanı edi toyımsız kózge, Kóz tek topıraqqa toyǵan adamlar.
Dep edim insanlar bir nárse uǵar,
Alaqandı kórip, oylanǵan shıǵar, Báribir shaladı, órteydi, jıǵar,
Dúnya basqa jetip atqan adamlar.
Men sizlerdiń isińizdi isledim, Asaw attay oqıranıp kisnedim, Jer júzini jawlap alǵan kisi edim,
Gúlim qazan urıp solǵan adamlar.
Kópti titretken shax bola turıp,
Ólimnen qorıqtım dińkeler qurıp, «Máńgi bulaq» izlep juwırıp júrip, Ájel qurıǵında qaldım adamlar.
127
Ólgenimnen keyin ústime meniń, Jáne júz mıń Iskenderdi ákeldiń, Ólikke qapladıń jáhánniń júzin, Miyrim bar degeni yalǵan adamlar.
Jáne mıń-mıńlaǵan Iskender keler,
Dúnya panıylıǵın usında biler,
Olarda jalańash, sıp-sıydam deyber,
Bárinen túńilip qaytqan adamlar.
Nápsi ot penen suwıńnan kúshli,
Qılıshtay ótkirdur, nayzaday ushlı,
Túsińde kórgen bir albaslı túsli,
Albaslınıń qulı bolǵan adamlar.
Qarın toysadaǵı kózi toymaydı, Iship-jeyip, jıyılıp bir bolmaydı,
«Ólsemdaǵı alsam» deyip oylaydı, Alıp ólip, baratırǵan adamlar.
Sútxorlar bárqulla dúnya qastında, Ól deseń óledi onıń ıshqında, Namısın satadı zańǵar úsh pulǵa, Namıstan ayrılıp qalǵan adamlar.
Nákastiń kewili shoshqa gúrkesi, Hesh waq onıń suw kótermes sirkesi,
Gúmanlı júredi erteli-keshli, Iymannan ayırılıp qalǵan adamlar.
***
Bizde mınaday bir waqıya boldı, Esitip shaxıńda ǵázepke toldı, Insaplı wázirde joq eken ońlı, Deyip qattı oyǵa taldım adamlar.
Ózińiz bilesiz Shasuar atlı,
Wázirim bar edi júdá sawlatlı, Sózleri orınlı hám inabatlı, Sonlıqtan wázirge aldım adamlar.
Isenimge kirip aldı wázirim, Ǵazna biyligin de ózine berdim,
Men ózim el genzip saparda júrdim,
128
Arqam tawǵa súyep júrdim adamlar.
Sóyleskende pallar tamar tilinen,
Júrse gúller ónip shıǵar izinen, Nur shashılıp turar bárhá kózinen, Bárhá sonnan keńes aldım adamlar.
Patsha qollap turǵannan soń xot edi,
Ózinde bir janıp turǵan ot edi,
Qazı qalıp, tergewshi hám sot edi, Isenim bar degen yalǵan adamlar.
Qul satıwdı jáne satıp alıwdı, Gúnalını, gúnasızdı atıwdı, Oynas penen shırmatılıp jatıwdı, Bárin qolına alǵan adamlar.
Sırıńdı bilgen soń bastan-ayaqqa,
Tústim deyber shıǵalmastay duzaqqa, Iskender aldanıp sonday axmaqqa,
Gúldeyin sarǵayıp solǵan adamlar.
Sebebi ol meniń ullı wáziyrim,
Baǵ dáwlet tileymen hám kóp júrim, Onısız ótpedi quwanıshlı kún, Kórmesem saǵınıp qaldım adamlar.
Dushpanıńnıń áziz jaǵın biledi,
Ákeń bermegen keńesler beredi,
Qası-qabaǵıńa qarap júredi,
Sóz benen-aq janın alǵan adamlar.
Xaq kewilden, ákem yańlı isendim,
Alıslardan tilla sawǵa ákeldim, Qudaydan soń jaqın dostım dep júrdim, Dos bar degen yalǵan eken yaranlar.
Haywannıń alası sırtına shıǵar,
Adamnıń alası ishinde bolar, Ayaqtan shaladı, bir kúni jıǵar, Degendi keyninen uqtım adamlar.
«Batır ańqaw er gódegiń» usıda, Hiylelikti shıǵardı ol ushına,
129
Záhár jaǵıp attı oq jay ushına,
Kóp doslardan ayırılǵanman adamlar.
Aristotel birneshe ret uqtırdı, «Patsham oylan» deyip taǵneler qıldı,
«Qoyıńda Arastu bunday gúmandı», Dep kósemdi kóp qaytardım adamlar.
Qaptalımda júrip gór qazıp júrdi, Men joqta sırtımnan iyt bolıp úrdi, Jılısıp qoltıqqa jılan bop kirdi, Shaqqanında sezbey qaldım adamlar.
Ózi qoydı hákimińdi, biyińdi, Alabergen parań menen sıyıńdı, Mensinbegen xalqıń menen jıyıńdı,
Hádden asıp baratırǵan adamlar.
Patshalıqqa tuwısların jıynaptı,
Tuwıs emeslerin qattı qıynaptı,
Para berse aǵasınday sıylaptı,
Sıyda isi pitip qalǵan adamlar.
Qazını ákeldi Jalalabatdan,
Múptini qoyıptı atı Xirattan, Úrim putaǵıda kóp eken qurttan,
Qurttay ishten gewlep alǵan adamlar.
Barlıǵın ózi biylep, ózi tóslegen, Kewline ne kelse sonı islegen,
Bolmas onday górqaw, maqaw, pes degen,
Nápsine hújdanın satqan adamlar.
Qaznanı ózine bólek jıynadı,
Meniń jaqın-juwıǵımdı sıyladı,
Mákideyin eki ortada oynadı,
Meniń hayımdı alǵan adamlar.
Bir jıyındı wazı menen atqardı, Sóylegenge «axmaq» deyip oqtaldı, Hámmeden aqıllı, bilgish sanaldı, Góristanda sham bop janǵan adamlar.
Maǵan ótirik aytıp uw jalap keldi,
130