Shawdirbay Seytov -Igbal soqpaqlari

Mine, biz usı ójirede jasap atırmız. Beri shıǵarda qalaǵa barsam, ómirimde úlken bir ózgeris bolatuǵınday kórinip atır edi. Biraq, ele hesh nárseniń ózgergenin kórgenim joq. Talap úyrenip atırman, kir juwıwdı, awqat pisiriwdi úyrenip atırman.

Murat taǵı bir jıl boydaq júrse, asxanaǵa bas aspaz bolmaǵanı menen tete aspaz bolǵanday shama bar. Ózi palawdı uqshatıp pisiredi eken. Ustazdan shákirt ozıp, biz onnan da ótkerińkirip berdik. Ádepki kúnleri oqlawımız bolmay, gúrtikti araq shiyshe menen jayıp júrdik. Soń bizge arnap, Murat oqlaw jondırıp ákeldi, buǵan da kuwanıp qaldım. Írıl-tırıl ómir degen usınday bolatuǵın bolsa, ótip atır, quwanıwımız da, qapalanıwımız da sál nársege, bolmasa, adam oqlawǵa da quwanar ma? Qayteseń, ońısıqqa bul da kerek. Qoldan kelse, men de mayda maqsetti oylayjaq emespen, biraq, iri maqsettiń ne ekenin de bilmeymen.

Murat «on-on bes kún qıdır, bul qala degen, bılay-bılay shıǵıp tur. Kinoǵa bar, teatrlardı kór. Jumısqa soń kirerseń», dedidaǵı: «Ǵaz qaytatuǵın waqıt boldı. Men «Ǵazlar qaytıp bardtır» degenimdi naturadan pitkerip qaytaman. Soń muzeyge bes júzge ısırıp jiberemen», — dep, Gúmiskólge ketip qaldı. Házir óziniń de belgili jumısı joq. Gazetadan, kitaptan zakaz alıp, súwret saladı da jal haqısın qolıma uslatıp, «endi osnovnoy, tvorcheskiy jumısıma qarayman» dep, basqa súwretke aylanısıp ketedi. «Ǵazlar qaytıp baratır»ı sonday jumıs bolsa kerek. Usı birewin

kóp aylanshıqlap júr.

Murat ketken aqshamı, mına jayda men de hawlıǵıp shıqtım. Ishinde shpionı bar bir kitap oqıp atırıp uyqılap ketippen. Adamlar shpiondı emes, «qashqın! Satqın! dep, ǵawırlasıp, meni quwıp júr eken. Birewleri gózeydi, eńsem jıbırlap kelip

buǵaman. Shorshınıp oyanıp ketsem, túsim eken. Taǵı kózim ilinse kerek, bir qara ǵunanǵa aylanıp ketippen, birdeyine usınday patıratlı túslerdi kóre beremen! Úyirden qashıp baratır ekenmen, shalǵıshı basınan túsip qalǵan, shashlarının órimleri samal menen qopırap ketken Nazlı atın dúbirletip kelip, moyınıma qurıq

salıp, mıqshıyıp tartıp atırekendaǵı, dem jetispey buwlıǵıp oyandım. Usınday da tús bola ma eken, qalǵan jaǵında jastıqqa basımdı qoyǵanım joq, taǵı da seriyalı tús kórip, qan sorpa bolıp jatırǵansha shpionı bar kitaptı oqıǵandı maqul kórdim. Tań da jaqın edi.

Sonsha jayda bir ózimmen: Burın keńislikke úyrenip qalǵan kewil keńislikti tiley beredi. Abaylap júrmesem mına qalanıń ishinen bir nárselerdi sındırıp alatuǵındayman. Jayǵa kirsem, onnan beter qısılaman. Jeńil-jelpi kiyim menen sırtqa shıǵayın deseń, qayda barasań. Úshinshi etajdıń aynasınan sırtqa qarap ári turaman, beri turaman. Kúnde kórip júrgen bir nárse: qarama-qarsı balkonlarǵa jayılǵan saǵıyralardıń diz kiyimleri, kórpeshe, jórgekler, ele birinshi etajǵa da sayasın salıp úlgermegen terekler. Kúnde kóretuǵınım usı. Búginde sonı kórdim, erteń de, arǵı kúni de... Men hátte, endi neshe aydan sonǵı kúnlerim qalay óte jaq, bunı da biletuǵın edim. Gileń bir usaslıq, usas kúnler, zeriktirip jiberedi. Kókiregim háwlirip, bir tamasha bolıp atırǵanday qalaǵa ketemen. Bir jol, bir kóshe, bári maǵan

yad. Bir bazar. Gósh ochered, nan dúkan, kartoshka, kapusta, piyaz alıw... Taǵı bayaǵı jol, qalalıq baǵdıń ortasınan ótetuǵın, mudamı aqpay turatuǵın fontannıń qasındaǵı

jol... Úshinshi etajǵa órmelew, taǵı eki kátli jay, bayaǵı diywaldan maǵan baqırayısıp turǵan altı qız...

Qalalılar sonshama jol júrip, azap shegip, qaydaǵı bir Gúmiskól jaqlarǵa nege maevkaǵa shıǵıp júredi, birinshi mártebe búgin azanda sonı oylanıp kórdim de: «xvatit, — dedim orısshalap. — Jumıs tawıp alıwım kerek. Jarılıp ólemen mına turıstan!»

Juwınıp-artınıp, ústi-basımdı utyuglep, ayaq kiyimlerdi de jıltıratıp, kóshege shıqtım.

Men hesh qashan hesh jerden jumıs sorap kórgen bala emes edim. Sovxozda «mınanı isle» dep ózleri aytadı. Islemeseń de, prikazıń bolmasa da bir jaǵıń sharwa bolǵannan

soń malǵa aynalısasań. Mısalı, maldan ayırılǵan kúnleri de Meńlibay aǵaǵa kómeklesip júrdim, bári bir, shopan atım qalǵan joq edi. Ataq qalmasa mende tek usı kúnleri ǵana qalǵan joq. Máselemkiden, kishkentayımda «emshektegi bala», soń oyın balası, onnan keyin, «janbas muǵallimniń oqıwshısı», «buzaw baǵıwshı» «jılqıman», «soldat», «shopan» degen atlarım bar edidaǵı, házir hámmesinen jurday edim. Endi taǵı bir ataq tawıp alıw ushın jumıs qıdırıp kóshege shıqqanım bolmasa, jumıs emes, nan soraytuǵınday, hesh keńsege barıwǵa betim shıdamadı.

Kioskadan gazeta aldım da, baǵdıń ortasındaǵı alamısh skameykadaǵı gúrjisin oynatıp otırǵan bir kempirdiń qasına shóktim. Aldı menen, álbette, daǵazanı oqıymandaǵı. Institut kafedra baslıqlıǵına docent, professor kerek dep, konkurs járiyatlaptı.

Ol kúni ót daqpadı. Keshqurın jańa shpionı bar kitaptı qolıma alabergenim, qaraqalpaqshadan basqa qosıqlardıń bárin aytıp bolıp, Nókis radiosı daǵaza xabarlardı. Men kúyewdiń iyisin sezgen ǵarrı qızday quwanıp qaldım. Nesi bar, kásiptiń jamanı joq! Ózimdi generaldıń lampasınday lampası bar, shfeycardıń kiyiminde elesletip kórdim. Murat kelgennen soń jumıs tawıp islep atırǵanıma maqtanbaqshıman.

Jalma-jan azańǵı halqastı ǵawzanıp, mintazday bolıp kiyindim. Aqırı, shveycar degen adamlardıń ishteyin baylamaytuǵın, mintazday adam bolıwı kerek ǵoy. Onıń ústine «tanımaǵan jerde ton sıylı» degen bar, direktor da boy sınıńa qaraydı. Bul qala degen, ashıq-jabıǵıńa qaramay jalpıldap júre beretuǵın jaylaw emes.

Ekinshi etajǵa sırǵıy bergenimde tap búgin, men joqta Murat keletuǵınday, ózim shveycarlıqta turıp qalatuǵınday kórine berdi. Sırǵıp, úshinshi etajǵa qaytadan órmeledim. Biziń qapıǵa qarama-qarsı qapıda Iskender ata degen jasaytuǵın edi. Atı—Aleksandr, qońısılar onı Iskender deydi eken, bizler de solay dewge ádetlengenbiz. Kempiri menen turadı, oǵırı ǵarrı. Siyasattan, tariyxtan sóylegende awızıńdı ashıp qalasań. Burın menshivekler partiyasında bolǵanın, bir jıynalısta Lenin menen tartısqanın jasırmay ayta beredi, Bir tutam saqalın tutamlap otırıp, «prosto, glupost!» deydi sońınan. Óziniń «batpaqqa kóp batpay ertelew tazalanǵanına» shúkir etedi. Magadanda bir balası bar eken, ózin kórgenim joq. Súwreti bar. Qızı Leningrad universititiniń docenti deydi. Mına ekewi de pensioner, hesh kimniń járdemisiz-aq jaqsı jasaydı. Giltti soǵan qaldırıp kettim. Ǵarrıǵa «shveycarlıq qalay?» dep aytqım kelip te turdı, aytpadım. Ele aldı ma, almadı ma, kim bilsin.

Restorannıń esiginen kiriwden alpısınshı shaqalarǵa asılıp qalǵan qaq sheke jaltır bas bir ǵarrı epeleklep aldıma juwırıp shıqtı:

— Keliń, balam, keliń, qaraqalpaqsha awqattan basqasınıń, bári bar ...

Awqatlanadı degen ǵoy, jumıs islewge kelgenimdi qaydan bilsin.

Aldı menen kózim ǵarrınıń ústi-basın tintinip ketti: sarı lampaslı ... Soń, keleshekte jumıs isleytuǵın orınıma kózimniń qarashıǵın jumalattım: qıylı-qıylı

bas kiyimler qıstırılǵan qatar-qatar vıshelka, pısıldawıqlı odekolon shiyshe,

Tbilisidiń tabaqları ...

Direktordı soradım. Kún shıǵardaǵı qapını nusqadı:

—Anaw «irektor» degen jazıwı bar jay, balam. «D» sın bir onbaǵan piyanlar miliciya kelemen degenshe sındırıp ketti ...

—Him, jaqsı jigit, awqatımız unamadı ma? — Qasnaqtıń ústinen qaradı da: — Qulaǵım sizde?—dedi. Neden baslarımdı bilmey:

—Radiodan shaqırǵan ekensiz ...

—Shaqırǵan joqpız, daǵazaladıq, — dep dúzetti ol hám qáleminiń ushı menen qarsısındaǵı stolǵa iyek artqan kreslonı nusqadı.

Men úy túwe sovxozdıń direkciyasında ushıraspaytuǵın kresloga kómildim. Ol endi meni qıylı-qıylı sawallarǵa tuta basladı. Qaydan kelgenimdi, nege ǵana kele qoyǵanımdı, pasportımnıń, hayalımnıń barı joǵın bilip aldıdaǵı; «qáne, túrgep turshe?» dedi. Men túrgelip turdım. Ol kostyum pishetuǵın, neshe metr tawar ketetuǵının

bilgisi kelgen mashınshıday kózi menen basımnan ayaq ushıma shekem, ayaq ushımnan basıma shekem bir sızıp óttirde:

— Jaraydı, — dedi ırazı bolıp. — Otıra ber. Bizge ózińdey—birden «sen»ge ótkenin abayladım: — aybatlı, tawdan oyıp alǵanday jigit kerek. Ózińde murın da táwir-aq bar eken, — dep kúldi, meniń murınımnıń buǵan ne keregi boldı, hayranman.

—Mınaw bir shalımız jaramay atır. Keshe ǵana bir piyanlarǵa qapımnıń jazıwın gúlopat etkizdi. Jaramaydı, xesh nársege jaramaydı, shal ǵoy, isten qalǵan shal... Biraq, júdá bir ádepli kisi. Shveycar degenge, júdá bir ádepli adam kerek. Bul jumısta kishipeyillilik, minezdiń jatıqlıǵı baslı másele. «Mineziń jatıq bolsa, ishkeniń qatıq...» Jańa esikti qaqpay kirdiń, jabannıń balasısan ǵoy, shaqır-shı, ana shaldı ...

Direktorımızdıń birinshi buyrıǵın bárjay etip, shaldı shaqırıp keldim. Qos tanawının qaq ortasında bir elidey aq murtı bar, murnınıń júni de aǵarıp, ketken, baǵanaǵı jaltır bas shveycar esiktiń awzında únsiz, sál jımıyıńqırap, Chexovtıń chinovniklerindey, xızmet kútip turdı. Direktor ádep oǵan qarap jıllı shıray bildirdi: soń kúldi, onnan keyin barıp; «jolıńız bolıp qaldı, Xojabek Bessarin, ornıńızǵa mına mamonttay jigit keldi, raxmet sizge. Endi pensiyańızdı alıp, arzanı jaza bermey, pákize dem alıp jata beriń», dep kúlip, qutlıqladı. «Endi arza jazbayman, bastan ótkenlerimdi kitap etip jazaman“ dep kúlip atır ol da. Mújilgen sarı tislerin kórsetip, ǵarrı keyininen maǵan úńildi. Men onıń, tıp-tıqır basındaǵı tamırlarına shekem kórip turdım. Meni ornına ılayıq kórmey tur ma, ol da meniń tula boyımdı sholıp shıqtı, «Sendey waǵımda men mine degen partizan edim, Shaydakovta ... Gápiniń artın aytpay, awızın basıp kúldi. Selkildep kúldi, poshaqqa túyilgen eshkidey basın silkip kúldi. Bárinen de sol battı maǵan. Shıǵıp ketiwge uyaldım.

Qullası, aradan bir-eki saat ótti me, ótpedi me, ekewimiz is alıstıq. Ǵarrınıń tozıǵı jetken sarı lampaslı, odekolon ańqıǵan formasın kiyip atırǵanımda jawırını qaqırap kele jazladı. Sonday tar edi ol maǵan. Direktor: «Házirshe epley tur, jańasın tiktirip beremen», dedi.

Tústen keyingi tegin katletten soń, biziń shveycarlıq ómir baslandı. Esikten kirip kelgenniń júzinen burın basına qarayman. Direktordıń baǵanaǵı pándiw-násiyhatı

bar, onısızda ózim onsha doǵal jigit emespen. Kúlip aytpasam da kiyatırǵanlarǵa «keliń», dep qoyaman. Úsh-tórt adamǵa aytqannan keyin, onsha qısınbaytuǵın da bolıp aldım. Biraq, men «keliń» dep, kókiregime qolımdı qoysam, adamlar maǵan bir túrli bolıp qaraǵanday boladı. Dárriw abaylay qoydım, biziń mirát, biziń intonaciya ash bolıp kiyatırǵanlarǵa buyrıqtay bolıp esitiledi eken. Bufet jaqtan: «Dawısıńdı

ózgert, jetkeninshe baqıra beretuǵın bul jaylaw emes», degen ses shıqtı. Bufet penen sheshinetuǵın jerdi perde bólip turatuǵın edi. Mına dawıstı birewdiń dawısına shıramıtsam da kim ekenin bilgenim joq. Adamlardın bir sawasında shımıldıqtı túrsem: Maltabar, qádimgi Pirnazarov penen barıp, bizdi juwapqa tartıp ketetuǵın Maltabar! Bufet ashıp tur. Mına jaqtan adamlar sawlap, sóylesiwge waqıt bolmay qaldı. Solay juwırdım. Tasır-tasır shúberek etikler kirip kiyatır kirip kiyatır. Sharwa ekenin túri-túsinen-aq, sorı shıǵıp ketken jeken qalpaqlarınan-aq tanıp turman. Biraq, biziń sovxozdıń sharwaları emes.

Birinshi qádemim sátli bolıp shıqtı, Úyge pisken kotlet, gósh, bir buxanka nan alıp qayttım. Ishindegiler pitegene sóytip alısadı eken. Bizge de berdi, «alaǵoyǵa» berdi, tapqan soqır tıyınım joq. Shep emes, há? ...

***

Direktor apay nayatiy zor adam bolıp shıqtı. Bir ózi turadı eken. Jaqında barıp,

keshqurın, kómirin kirgizistim. Keshte jibermey, úyinde qondırıp shıqtı ...

Men usı kúni oǵan xár tárepleme jaqsılap óner kórsetip berdim. Otırǵızıp qoyıp, palawdı ózim astım. Shekesin shappatlap otırıp jedi. «Óziń aspaz ekenseń ǵoy, — dedi. — Azǵana isley tur, aspazlıqqa ótkerip jibereyin», dep qayırxomlıq etip, aldastırıp-suwlastırıp, tańnan julqıp oyattı. Taǵı aldastırıp, taǵı jumıs isletti.

Kópten beri bel tiymegen, eki jaǵası biri-birine qosılıp ketken qarıqlarına shekem tazalap, azanda úyge uyqısırap qayttım. Bul kúni meniń smenam emes edi. Mátiyaqup degen bar.

Shveycarlıq kásip emes, al, aspazlıq mın aytsań da kásip. Sonı Muratqa aytsam, «óziń bil, qay qolaylısın isley ber» dedi de, asıǵıp ketip qaldı.

Áne, direktor, apay wáde bergen sol kúnnen baslap, awxattı úyde úyreniw ushın-aq

asatuǵın boldım. Qıyın ǵoy, birden aspaz etip jiberse ...

Biraq, bunday awxat asatuǵın kúnler de kóp bola bermeydi. Murat eki kúnnen bir kún úyde bolmaydı. Bir qızǵa qarap, «Shomılıp atırǵan suw perisi» degen súwret salıp atırman deydi. «Ol da bizlerdey adam emleytuǵın qız, qız bolǵanda da mınanday qız!» dep, maqtaydı. Sózlerinde kushtarlıq bar. Sol qız jóninde ıntıǵıp, emirenip sóyleydi. «Ózińniń gápiń bar, yashullı, — deymen. Bir jaǵı házil bolsa da bir jaǵı shınım: — ashıq bolıp qalma. Adamnıń sulıwlıǵı tek sırtqı shırayı menen ólshenbeydi, degeniń bar ǵoy».

— Oy-oy, bilemen ǵoy, inim,—dep basımnan tákibay aladı ol meniń. — Bilemen ǵoy, muhabbet jóninde kóringenge lekciya oqıp júrip, ózim qátelessem, onda maǵan da bir baqqan bále bar shıǵar! ...

Há — á, «baqqan bále bar» eken. Onı soń aytaman...

Sol suw periniń súwretin sala baslaǵalı biziń aylıqtan hám qaqqıshlap-quqqıshlap alıp ketetuǵın ádetti shıǵardı. Jaqında oǵırı pul kerek bolıp qalıp, jigitiń bir

qısınıp berdime de! Qısınǵanı sonshelli, diywaldaǵı súwretke jabıstı. Bunı hesh qashan satpayman dep júrip edi. Iskusstvo muzeyinen kelgen qatın dawıslı, basına

zerendey taqıya kiyip júretuǵın ǵarrı xudojnikti talay mártebe jalındırıpjalındırıp, qurıqol qaytarıp jibergen. Endi sol súwretin ózi aparıp bermekshi. Men qolına asıldım:

—Bul, tursın, yashullı. Jaqında aylıq boladı, shıdas soǵan shekem ...

—Maǵan keminde bes júz som pul kerek, ǵoshshım, pul kerek. Seniń aylıǵıń nasıbay pulı da bolmaydı...

—Nege, ... endi sonshama?

—Úylenejaqpan! ... Aytpasa, túsinbeyseń!

—Dayımnan ákelip bereyin! — dedim quwanıp — Úylenemiseń?!

—Dayım usı waqıtta shekem oqıttı, asıradı, saqladı. Endi uyat emes pe?!—dep, alaqanın ekshedi,— Onday sózdi awızıńa alma. Mına pulǵa ótetuǵın zatımız bar ...

—Áńgime, onda emes, yashullı,—dedim men de anıq qıynalǵanımdı bildirip. — Sen «Gúmıskóldi» satıp jibere jaqsań. Men kúnde kórip júrip edim. Bes júz somǵa alsa mınaw qızlarıńnıń bárin satıp jiber ...

—Onı almaydı ...

—Onda «Bayterek»ke de tiymey-aq qoy, dayımda on mıń manat aqsha sawılatuǵın jer tappay atır. Mınaw súwret ketse, meniń kewilimnen ata mákanım kóship ketkendey boladı!

Murat maǵan qattı ırazı bolǵan shıǵar dep oylap qaldım. Óziniń miynetiniń qadirin men quraqım jeńgemiz bile koyǵaydá!

— Áy, qalsın onda,—dep, Murat shıǵıp ketti. Endi ol búgin kelmeytuǵın edi. «Suw perisi» jaqta qonatuǵının aytpasa da bilemen.

Jigittiń qattı qısılıp turǵanın bildim. Ári úylenetuǵın bolsa. Usınday waqıtta qol-qabıs etpesem, tuwısqanlıǵım qayda?... Usı oy meni baslıq apaydikine basladı.

Bunnan sál ǵana burın bir tıma jawın jawıp alǵan. Terekler suwǵa túsip shıqqan qızday páp-pákize bolıp qalıptı, kiri-końı ketken.

Quptan túsip qalǵan edi. Apaydıń esigin tartınınkırap qaqtım.

— Kele beriń —degen dawısın esitip, esikti ashtım. — Maqset piseń, kel janım,

svetti jaq ...

Svetti jaǵıwımnan óshiriwim tez boldı. Apay divan kátte kindikliginen tómeniń gúlli jún odeyala menen jawıp, eki bilegin jelkesine taslap, jalańash jatır eken. Ash gúzedey top-tolı, appaq eki mámmesin birden kórgende albıraǵanımnan sheginshekley berippen.

— Kel beri, — kúldi. — Jabıspayman, ne qıladıáy, mınaw bala! ...

Ózińde bir túrli naz bar eken, qımtanınqırap, qımsınıńqırap bir qarap edi, azmaz jaǵımlıday kórinip ketti. Asıla jaq bolsa, tura qashatuǵın adamday esiktiń aldındaǵı gúrsige shóktim. Mennen jol bolsın soramadı:

— Jańaraqta parǵa túsip kelip edim, — dep qasın kerińkirep qoydı. Maǵan ırasında da onnan puw shıǵıp turǵanday sezildi. — Tumawradım ba, basım shıǵıp baratır. Ayaǵıńdı sheshtiń be?

—Jaq, men qaytaman ...

—Qaytasań ǵoy. Anaw perdeni jap. Svetti jaq, kim saǵan ya qaytpaysań» dep atır. Pás, natıq bala ekenseń ǵoy, aynalayın. Apası awırıp atırǵanda eń bolmasa bir chaynek ıssı suw qaynatıp bermeymeken...

Gáptiń arjaǵın tıńlaǵan joqpan. Ayaǵımdı sheship taslap, perdeni japtım da svetti jaqtım.

—Házir gazge chay qoyayın, soń aptekadan antibiotik ákelip beremen,—dep zińkildep baratırǵanımda:

—Shelekte mayek bar, aynalayın — dedi eglep.— Sonnan jigirmalaǵanın qaynatıp jiber. Sonnan soń bar ǵoy, chay demlemey-ak qoy, qara kofe bar. Sonı qaynatıp, sútsiz alıp kel. Tumawdıń emin ózim bilemen ǵoy, tek shamam kelmey atır ...

Bárin aytqanınday etip nelep ákeldim. Dóńgelek stoldıń ústine duzına shekem ákelip, mayegin qırshıp atırǵanımda, uyalıw joq, daǵı etiw joq, atlas shayı xalatın retuzshan, jaltırap turıp keyindi de:

—Jalǵızlıq hám janǵa batıp boldı-aw! — dep, gúrsinip kelip stolǵa otırdı. — Kel otır. Qara kofe den sawlıqqa jaqsı boladı. Biraq, adamnıń uyqısın qashırıp jiberedi. Kofeynikti beri ákel ...

—Ózim quyaman ǵoy, siz biymálel ...

—Sen basqa nárse quyasań. Anaw bufetke qol sozıp jibershi, arablardıń konyagi bar.

Bir ryumka alıp edim, «taǵı birewin al,—dedi.— Men de kóreyin. Pitegene terleter me eken». Men ryumkanı ózime emes, usı kisige alǵan edim. Bunımdı aytpadımdaǵı, jaltańlańkırap, taǵı qol sozdım.

Ekewimiz qarama-qarsı máyek penen konyaqtı urıp otırmız. Ol eki dizemniń arasına dizesin tıǵıp jiberip, sılqıldap kúle berdi, kúle berdi. Men hayran qalıp,

bir maydan kózimdi jıpılıqlattım. Jańaǵı konyak onısız da aq bozlaq hayalǵa qan teptirdi me, eki beti ashılǵan gúldey jaynap sala berdi. Írasında da awırǵan qusaydı, tirsegimdi dizesi kúydirip baratır. Azdan soń, hálsiz bir tok ótip atırǵanday dizemniń qaltırap otırǵanın bayqadım.

—On segizden jigirmaǵa shekem baylı boldım. Házir jigirma segizdemen. Qalay oylaysań, jekke bas hayalǵa jaslıq ómirin kúlge aynaldırıp jiberiw ańsat pa, óziń dım túsinbeytuǵın bala ekenseń ...

—Álbette, qıyın, — dedim men ózim segiz jıl baysız otırıp kórgen nasharday. Nege olay dedim, bilmeymen. Awızǵa túskeni sol.

Apaydıń ishteyi joqlaw eken. Awırǵan ǵoy, aqırı, mayektiń de on beslegenin duzǵa basıp dáken soqtırdı. Konyaq ta ishteydi ashıp jiberdi.

— Bunı da quyıwdı kelistire almadıń ǵoy,—dep, shiyshege qoldı sozdı apay. -- Námnaǵan jigitseń, ıras, murınlıdan kelgen ... Hayal adam menen jarısıp, ermeklegeniń ne ...

Sarı sızıqlı náhán «Maltabar stakanǵa» az tolmas etip quydı. Bizler, restorannıń xızmetkerleri bunday stakandı «Maltabar stakan» deytuǵın edik. Sebebi, Maltabar aǵay awızına vino da, konyakta aparmaydı. Ishse mudamı usınday stakan menen aq araq ǵana ishedi. Soǵan qarap, dálkekshil oficiant kelinsheklerdiń atap júrgeni, bolmasa

Maltabarsız-aq ol qadimgi eki júz grammlıq ǵoy. Ornınan túrgelip kelip, bılqıldaq bileginiń salmaǵın moynıma saldı da ekinshi qolı menen awızıma «Maltabar» dı tuttı. Men tisimdi suwırıp ala jaqtay awızımdı taysalaqlattım. Shúykeme alaqanı menen sharp ettirdi de:

— Búgin seni bir, bópemdey kórip erkelete jaqpan, — dedi kúlip,— iship jiber de ayaǵımdı uwqala. Zorǵa turman. Sóyt te qayta ber.

Meniń bul jerden, konyaq túwe uw iship bolsa da tezirek ketkim keldi. Stakandı qaǵıp saldım. Awızıma bir mayekti duzǵa basıp, ózi asattıp jiberdi. Lobıyaǵa túyilgen tawıqtay moyınımdı sozıp awızımdı ashıp, qılǵınıp-qılǵınıp jutıp jiberdim.

Divan káttiń ústinde aq maralday kerilip atırǵan direktor apay: «Qızımet bolmasın, janım, ayaǵımdı bir uwqalap ket» deydi. Dawısında álle qanday bir dirildi bar. Jańaǵı konyaq gelleni ǵúwlattı ma, bilmedim. Betim ashılayın degen edi. Ayaq ushına barıp, tabanın uwqalay baslaǵanımda: «qıtıǵım keledi, joqarılaw» dedi. Svet janıp tur, aldımda «hay-hay, qollarıńnıń jaǵımlısın-ay», dep, jarqıpap atır.

— Endi mına palwan súyegimniń tusların bas, sınıp baratır...

Men kóterilip-basılıp atırǵan omırawına taman qolımdı ısıra bergenimde ózimniń álle nege entigip otırǵanımdı sezdim. Qapelimde neniń ne ekenin bilmey qaldım. Apay qapsıra qushaqlap alıp kaptalına awnatıp tasladı da betimnen shorpıldatıp súye berdi, súye berdi ...

Tan atqansha kirpikli kózim ayqasqan joq. Mınaw qara kofe degeniń ırasında da uyqılatpaydı eken. Azanda erte kiyindim, erte kiyindim de apayǵa buyımımdı ayttım. Ol hesh oylanbastan-aq bir pachka beslikti zıńıp jiberdi. Muńlı.

— Tapqan waqtıńda bererseń — dedi maǵan. — Biraq, bul tún hesh qashan esten de shıqpasın, tisten de shıqpasın. Muhabbetten, ómirden óz ornın taba almaǵan beybaq apańnıń tilegi sol, sennen. Waqtı-waqtı kelip tur. Úrke bermey-aq qoy. Seniń teńiń emesligimdi bilemen ǵoy, — degen sózlerin ári ayap, ári uyalıp tıńladım da shıǵıp kettim.

Esikti ashsam qay waqıtta kelgenin bilmeymen, Murat pánkiyip uyıqlap atırǵan eken. Gúrsiniń arqalıǵına balaǵınıń jeńiniń ushları kırılǵan kostyumın áshirepi qılıp, taqlastırıp ǵana qoyıptı. Óziniń kiyimleri de tozıwǵa qaraptı-aw!. «Klassika dóretemen» dep, ya dóretken klassikası joq ... Ya aylıqlı jumısı joq, meni ne dep ákeldi eken sovxozdan? ... «Martin Iden bolmaqshı» degen mısqıllı oy jılt ete qaldı. «Men restoranda islemesem ne qılar edi?»

Jazıw stolınıń ústine betine aq jabılǵan náhán ramka diywalǵa súyendirilip koyılǵan eken. Men onıń «Shomılıp atırǵan suw perisi» ekenin bildim. Ashıp kóriw ushın jantasa bergenim:

—Kimseń? — dedi birden oyanıp ketken Murat. — Ha, Maqset, senbiseń? Qayda qondıń? ... Aytpay-aq qoy, jas jigitten soramas bolar. «Suw perisi ...» úyge keldi.

—Súwretiniń kelgenin kórip turman ǵoy ...

—Ózi de keledi jaqında!—dep, kewillenip turgeldi. — Hayaldan, ǵoshshım, bir, baxıtım bar jigit shıǵarman deymen. «Jaqsı hayal jigittiń baxıtı» degen ǵoy, burınǵılar.

Oydaǵıday bir is pitirse úseytip kewillenetuǵın kóp sóylewge meyillenetuǵın edi. Súwretiniń oydaǵıday pitkenine gúmanım qalmadı.

—Adamdı qanday sulıw baxıtlı etedi eken, bala...

—Onnansha «súwretti ashıp kóreyin» dep qoysesh! Men bir juwınıp keleyin. Asha

ber.

Meni, álbette, jeńgemizdiń qanday adam ekenligi ıntıqtıradı ǵoy. Birden ashıp jibersem júregim jarılıp ketetuǵınday ádep astınan túrdim. Kózime kópirip kelip appaq ayaqtı iyttey jalap atırǵan tolqın, tawıqtıń kózińdey dóńgelengen mayda

kebiklerge shekem, tınıq suwdıń astındaǵı qońır tartqan qum, quyash penen jaǵada jıltıldasqan qum qılawlarına shekem kórip aldım. «Molodeń, Murat!—dep orısshalap qoydım ishimnen. — Usınday názikliklerge shekem ilip alıw sheberdiń isi». Maǵan solay kórinedi, biraq, qanigelerdiń qalay deytuǵının bilmeymen.

Soń, kókiregim dúrsildep, tap bir urlıq nárseni kórip atırǵanday kem-kemnen aqyatı jaǵalap joqarılay berdim, joqarılay berdim, qara plavkanıń tusına kelgende hawlıǵıńkırap óttim. Qopıraǵan uzın shashlar mayısqan qıpsha belge xorda jasap bókseden tómen jayılıp qala berdidaǵı, biz názerdi joqarı jıljıta berdik. Qara

atlas levshiktegi dirildegen siyneniń tusında biz hám kózdiń qarashıǵın dirildetip, jutınıp aldıq. Qattılaw seripsem, aq súptiń epkini menen «perini» oyatıp alatuǵınday eplep ǵana betin túrip qoydım. Sóytip bolıp, gúrsige keldim de suwıq, demimdi alıp, otırdım, otırdım da aymaladım, ash názerim menen bolajaq kishemniń suw tamshıları ak gúlge túsken shıqtay jıltırasqan appaq denesin, jalańash denesin

aymalay berdim, aymalay berdim, pay, aynaladım-aw! … Qapelimde ózimnen ózim uyalıp kettim.

«Suw perisi» qoltıǵın kóterip, iri tolqınlı qap-qara shashların jelkelikten tutamtap turar edidaǵı, bul nárse beldi mayıstırıp, omırawdı kerilip turǵan aq quwdıń tósindey qayqaytıp, bir ájayıp túrge endirer edi. Kishkene gúmis qısqıshtı «jubqa dodaqlarına» qımıp turar edi. Qızǵanǵanday lápler eken. «Qaraqanıń bolsın. Murat! ... Kirip keldi:

—Qalay, unay ma?

—Óziń usınday sulıw etip salıp júrgen bolmasań, shep emes!

Murat jaǵın jaylawına jiberip kúldi. Onıń mına jayıqtay awızı «suw perisiniń» oymaqtay láple rin «hap» degende ... . Oyımdı Murat bóldi:

—Hesh xudojnik, ǵoshshım, adamdaǵı naǵız sulıwlıqtı xolostqa túsiralǵan emes! Jeńgeń, bunnan da sulıw, sulıw, kak mechta!—dep, orısshalap jiberdi «Shır aynalıp oynap keter me» dep edim. Jaq, óytpedi.

—Bunday jumıs ushın, bes júz som payǵazı berse. arzıydı! — dedim men hám bir pachka beslikti beshbentimniń qoyın qaltasınan shıǵarıp aldına tars ettirdim. Onıń kózleri dóńgelenip ketti.

—Tı chto! — dedi haplıǵıp. — Bankaǵa túskennen amanbısań!

—Ala ber, urlıq emes, biraq, qaydan alǵanımdı sorama...

Sonnan soń aradan bir háptedey-aq waqıt ótken shıǵar deymen. Keshqurın qara lótirege malınıp, trusisheń pol juwıp atır edim.

Esikke tayaw qoyılǵan eken. Legendi shalpıldatıp, birew qapını iyterip jiberdi. Jalt qaradım, Murat. Kúledi, sarı tislerin kórsetip kúledi. Qolın sermep jiberdi:

— Áy, tentek-ay, bar kiyin. Bileseń be, kim menen kelgenimdi?

Izindegi basqaltaqta órmelep kiyatırǵan mayda tıqıldını esitip órre turdım. Sonıń arasında Murattıń ıyıǵınan qız balanıń shırayı kórinip qaldı. Júregim lúpildep, ne qılarımdı bilsem qáne! «Suw perisi!» Birese, lágenge, birese dasmal qaltaǵa jarmasıp atırman. Qaysısın burın joq eterimdi bilmey sasqalaqlaǵanım ǵoy. Qarsı, esik jaqqa qarap-qarap qoyaman. Páp-pákize bolıp, kúlip tur. «Óteberiń, óteberiń, — dep atırman. — Házir kórmegendey etemen»

Murat shalpıldatıp ótip kettidaǵı, «suw perisi» ózim áskerlikte kórgen «Aq quwlar kóli»ndegi balerinaday etegin kóterip ótip, Murattıń dúzestirip qoyǵan gúrsisine jeńil párwaz benen barıp qondı da házir ǵana ǵayıp bolıp ketetuǵın elestey amanat ǵana otırdı. Usı otırǵanında «kish» deseń, úrkip ketetuǵın kepterge de usar edi. Trusishen bılay-bılay ótip júrip, sonı ańǵarıp qaldım.

Qollarımdı juwıp, kiyimlerimdi masterskoyǵa qoltıqlap kettim de kiyinip shıqtım. «Suw perisin» Murat biziń shveycarlıqtı ermeklep, sırtqı lıpasınan bóleklep atır eken.

—Tanıs, Mirochka, dedi uyań, tartınǵanday, ólpeń sóylep: — Meniń tentek tekem, Maqset—Qız mıyıǵınan kúlip qolın sozdı:

—Jaqsı jigit eken ...

—Jaman adam tuqımımızda joq, — dep qolın qıstım. Qolı tap bir buwını qurıp

qalǵanday, bıp-bılqıldaq. Meniń náhán alakanımda sobıqtay bolıp turdı.— Keshirersiz. Házir men hámmesin tayarlayman.

Ózimdi asqanaǵa urıp, áljapqıshtı, aspazdan sorap alǵan anaw basqa kiyetuǵınımdı kiyip aldım da awxattıń ánjamına kirisip kettim.

Ayaǵım ayaǵıma, qolım qolıma juwısıp atırǵan joq. Ertedegi Charli Chaplinniń kinolarınıń adamlarınday zırıldap júrmen.

Burın aytqan shıǵarman, deymen. Aspazlıqtan támeli bolǵalı, — «úyrenemen» dep júrip, pisirmegen awxatım qalmadı. Qanday túri bolsa da qantın shıǵarıp beremen.

— Keshirersiz, — dedim súlgini ıyıǵıma salıp kelip, basımdı zárre iyip. Burın bunday jılpıldaqlıǵım joq edi, mına shveycarlıq jaǵımpazlıqtıń, ja-aq, kishipeyilliktiń túrli túrine úyretip baratır: — Keshirersiz, ázizim, qanday awxat buyırasız?

Ekewi birden kúlip jiberdi. Murattıń kúlkisi mádeniyatsızlaw, ǵarqıldańqırap shıqtıdaǵı, «perishteniki» sıńǵırlap ketti. Tap bir búlbil menen ǵarǵa jarısıp,

biri ǵarǵıldap, biri sayrap atırǵanday edi. Meniń «chutem» menen oynamań, yaman-á sezimtallı balaman!

—Atıńızdı ayta bereyin be? — Sıńǵırlı qoyılǵan menen, lábleri kúlip, sóyledi. Dawısı da dım pákize eken. — Ayta bereyin be?

—Ayta beriń, ayta beriń. Zamanagóy adamlarmız ǵoy ...

—Bizge qazan-tabaq awıstıratuǵın túrińiz joq ǵoy!

— Ja-aq, — dedim basımdı shayqap. Tek siz úyimizge jarasıq bolıp otırsańız boldı. Áyyemgi turk, parsı shayırları, naǵıshbántleri ózlerine ilham baǵıshlawı ushın jarasıqqa tawıs saqlaydı eken. Paydaǵa qashqanda tawıstan bir tawıq paydalı — dep atırman ábden. — Biraq anaw sulıw-dá, sulıwlıqtı payda ushın búldirip bolmaydı! — Ol kúle berdi, kúle berdi, nege kúlip otırǵanın bilmeymen. — Ayta beriń, ayta beriń. Mantı qazanım hám bar. Antrekot, bifshteks bolsa hám máyli. Teftel degenińizdi gúrishke awnatıp, jumalaqlap bere qoyaman. Ya palaw jegińiz kele me? ...

Azdan soń altın sızıklı bir lákkiniń ústine, ekinshi lákkini bastırıp ákelip, ashıp jibergenimde, puwı paroxodtıń puwınday burq ete qaldı. «Miynetim jeńil, baxıtlı qız ekenmen», dep kulip atır oyınlı shınlı Mirochka. Ekinshige palaw tarttım.

Xolodilnikke shama joq. Krannan suw jiberip salqınlatıp qoyǵan shampanımdı ákelip, altın jalatılǵan bokallarǵa quyıw ushın tıǵının pátikke taq etkizdim. Usınıń bári kózdi ashıp-jumǵansha bolıp atır.

Dásturxan jıynalǵannan keyin, biziń jataq jayımız problema boldı. Búl úyge ózimniń «lichnıy adam» ekenligimdi birinshi mártebe ańǵardım. Apaydıń úyine barıp jatıp kele qoyayın dep edim, negedur, tabanım tartpadı.

Qırmannıń basında jatatuǵın adamday, kórpe-tósegimdi shıyratıp alıp barıp, masterskoyǵa jattım. Eki jaydıń arası faner menen bólingen edi, olardıń gúńkildisi esitilgen sayın uyqım qashıp, apaydikine ketkim kele berdi, kele berdi, endi qolaysız...

Murattıń: «dayım, dayım ...» degen sózlerin kóp esittim.

Ol erteńine de, sońǵı kúni de ketpedi. Úshinshi kúni kát ákelip qurıp ala qoyayın dep, Murattan on altı manat sorasam «pul joq-deydi. «Úsh júz manatına jeńgene júzik aldıq, qası birilianttan. Írass, iskusstvo da naǵız! Eki júzine kiyim-kenshek! ...

— Záleli joq, — dedim kewillenip. — Oǵan sonday júzik jarasadı. Men aylıqqa

shekem, jerde-aq jatıp turaman ...

Erteń bazar degen kúni kishigirim toy jasaldı. Men toyǵa kelgen uzın shashlı, saqal murtlı jas xudojniklerden de onsha modnıy bolmasa da, sózleri modnıy jas shayırlardan da «suw perisin» qızǵanıp otırdım.

Embergen «Qos qumırı» haqqında qosıq oqıp tost kóterdi. Jaqsı eken. Maǵan qumırıǵa teńegeni unadı. Bul oǵırı wapadar qus. Biri ólip qalmasa, ekinshisi ózine jubay izlemeydi. Kózinshe óle qoysın, ólgenine isenbeydi, izley beredi, izley beredi. Muńlı ǵuǵırlı menen joqlap júrip izleydi, jılap júrip izleydi. Ábden kókiregi basılǵannan son ázinley bir jubayı ólgen muńlı menen muńlasıp tabısıtuǵın usı bir biymálel qustıń jaqsı kásiyetlerinen xabardar edim. Qosıq maǵan sonlıqtan unadı. Basqalardıń nege qol shappatlaǵanınan xabarım joq.

Bir ánteklik jeri, toyǵa dayım shaqırılmadı, dayım! Ádepki kúngi Murattıń «dayım, dayım» dep, nege túni menen gúńkildep shıqqanın sonda bildim. «Jay tar, ǵárejet az. Ózim bir-eki kitaptıń suwretine zakaz alıp, ushlıǵınan pitegene pul túsirdim. Ózim dástedey sabap iship otırǵanda ... dep, Murat gápimdi óre bastırmadı. «Biz aǵayin shaqırsaq, bunıń da aǵayinin shaqırıwımız kerek. Oǵan sarpay qayda! Balamısań óziń! Pákize, tórkinin shaqırǵan waqta, báriniń qorazın bir shaqırtıp, qudaları menen tanıstırıp jibere qoyamız. Sonı túsinseńo, haw!,.. menen pitti eregis. Degen menen, toy ózin ózi kóterip ketti. Kelgen jora-joldasınıń hesh qaysısı da qurı