Shawdirbay Seytov -Igbal soqpaqlari

Dunyaǵa sen de bir gerbish,

Ketigin tap ta bar qalan...

(Abay Qunanbaev)

ÁSSALAM, ÁDIWLIM!

Kórmegeli kóp aydıń júzi boldı. Biraq men sensiz jasaǵanım joq, Maqset. Júris-turısıńdı, háreketqıymılıńdı júregimnen kórip, kóz aldıma keltirdim de otırdım, qaǵazǵa sóytip saldım. Bizge kóbinese, akterdıń wazıypası júklenedi, bir seniń emes, dos-yaranlarıńnıń rolinde atqarıp otırdım. Wapalı yar bolıp súydim, buzıq kelinshektiń buzıqlıǵın isledim. Bunıń bári: «adam nesi menen sulıw?“ — degen sorawǵa juwap beriwim ushın kerek edi. Kózimizdi kóbinese, sırtqı sulıwlıq qamastırıp, kewlimizdi júdetedi. ǵoy. Sonı jazdım.

Ózińniń xabarıń bar, jas adamnıń ómirden, muxabbetten, ózinen ózin ózi izlewin «Íǵbal soqpaqları» povestimizde gáp etken edik, biraq ondaǵı baslı sawal: «sulıwlıq qayda? Mudamı jawrap júretuǵın, barlıq ruwxın súwretshilikke arnap jibergen isengish súwretshi Murat sulıw ma, «suw perisi» atanǵan Miyrigúl sulıw ma? degen átiraplarda boldı. Biz studentlerden xatlar aldıq. Óziń de jazdıń. Nátiyjesi, gorizonttı keńeytiwge alıp keldi. Biraq, bul ol povest emes, povestey shamalı paydalanılǵanı ıras. Ata kásibine, tuwılǵan topıraqqa mexir - muxabbat bunda imkaniyatınsha keńnen berilgen boldı. Biraq, bunı: «sharwashılıq jóninde roman eken» dep te oqımawıńdı sorayman. Ondaǵı problema óz aldına. Bundaǵı aytılajaq nárse seniń ómiriń arqalı joralarıńdaǵı minez-qulıqtıń qáliplesiwi, baxıttı izlew, sulıwlıq, adamnıń ómirdegi miynettegi, orını, muxabbet, adamgershilik halındaǵı oylardan asıp túspeydi. Bunı aytpaǵanımızda da bolatuǵın edi, biraq, geybirewlerdiń miyzam tárezisi qátelenip kete me dep te qorqaman. — Geypara isengishler álle kimlerdiń ájep táwir gáplerine erip kete beredi. Aytılǵandı durıs túsinse ne jaqsı, túsinbese, biziń ruwxımızdı túsiriwge bar. Biraq, seni túsinbeydi dep qırap otırǵan joqpan, ideyanı astarlap beriwim kerek edi, saqlıq etemen dep, patlıytıp bergenim ushın keshirim sorap atırǵanım ǵoy. Taǵı ne aytayın saǵan? «Íǵbal soqpaqların» oqıp aytqan keńesleriń ushın raxmet. Mınaw romanımdı házir «iyneden shıǵarıp» saǵan usınıp otırman. Waqıt xám ózińnen ádil sudyanı ele kórgenim joq. Burınǵısha qalıs pikir aytaman deseń, kúni burın alǵısımdı tayarlap qoyaman. Ómirińe qosqanım, alǵanım, artıq-aspay siltegenim joq. Ayttım ǵoy, tek bolǵanı rolińde oynap berdim, qalay oynadım, onı óziń kórerseń. Tıńlap otır, taǵı da sen bolıp gápimdi baslayman.

Duway sálem menen

Seyitov Shawdırbay.

21-may, 1971-jıl Nókis.

Hay-hay, tuwılǵan jerdiń samalı-ay! Bunıń ráháti óz aldına-aw, bolmasa biz xızmet etken jaqtıń samalı da usınday samal ǵoy.

Awıl jolınıń tozańı da eki jıl ishinde meni saǵınıp qalǵanday murınımnıń, qulaqlarımnıń tesigine shekem qaldırmay atır. Kewilimniń kóterińkiliginen be, men ózimdi shańnıń emes, toda-toda aqsha bulıttıń arasında ushıp kiyatırǵanǵa megzetemen.

Qasında Nazlı otırǵanǵa ma, Sársenbay traktorshı duwı-sıyıńdı tıńlar emes. Ózi

de bayaǵıda, men ketpesten burın-aq maqtaǵandı táwir kóretuǵın, esheyinde jayparaxat aydasa da qızlardıń qasınan quyıldırıp ótetuǵın bala edi ǵoy. Endi, mártligin Nazlıǵa kórsetpesin be, axırı. Kabinanıń aynasınan gá jelkesi, gá, jawırını kórinip-kórinip ketedi. Bazıda-bazda Nazlıbiykeniń qızıl shalǵıshı jelp-jelp

etedi.

Ómir degen-á, biz ketkende erinleri túrilgen, kishkene ǵana jumalaq, qara qız edi. Demniń arasında boyǵa tartıp, omırawları qayqayınqırap, bul jamanǵa shekem anawmınaw traktorshılardı jeliktirip qalǵanı. Chemodanım telejkanıń ishinde álle qashshan ılaǵıp ketti. Rayon orayınan shıqqanda qırshılmaslıǵı ushın ıqtıyat bolıp-

aq baǵıp edim. Endi, chemodan emes, jaqlawǵa asılıp, ózimniń bir jerimniń qırshılmaǵanıń tilep kiyatırman.

Ele bayaǵı jol, bunnan eki jıl burınǵı jol. Jańarǵan dımı joq. Xızmet etken jaǵımda qıs qattı kelip, usınday bir sharwashılıq sovxozına qora soǵıwǵa barǵanbız. Sonda álhábbiz degenmen. Hátte alıs-alıs brigadalar, birli-yarım jaylawlarına da aparatuǵın jollar muzday kóp-kómbek asfalt. Keshe poezda kiyatırıp, Taxtakópirli bir balaǵa «oyaqlar sonday» dep edim, pay, jinimdi tırıstırdı-aw. «Oyaqlardıń nesine salıstırasań, Rossiya!» deydi. Biraq, qaraqalpaqta «úlken úyge ne kerek bolsa, kishkene úyge de sol kerek» degen naqıl bar. Usı naqıl házir, mına mashaqatlı, qazǵanaq jolda esime túsip kiyatır.

Ózimdi saǵındırǵan joldı búytip miney beriwim de uyat-aw, qayteyin, mına Sársenbayı túspegir dım jaǵdaysız aydaǵannan soń aytıp atırmandaǵı, bolmasa, jol ayıplı emes. Jolda ózlerimiz qıydırıp ótken talay-talay traktorlar qorıqpaytuǵın

qosıqtı aytıp, jayparaxat-aq aydap kiyatır. Bul bolsa, «mashinaǵa jarısaman» dep zor berip, telejkadaǵı bizdi mákkeniń badıraǵınday shorshıta beredi.

Waqtı-waqtı ózime qarap atırǵan Nazlınıń aynaǵa tirelgen támpish murının, jıltıraǵan kózin kórip qalaman. Álle bir ımlaǵanday boladı, ne dep kiyatırǵanın «shortım» bilsin. Bir qolımdı jaqlawdan jazdırıp, barmaqlarımdı qıbırlataman da qoyaman hám ol arman qaraǵan soń, taǵı átiraptı sharlayman. Sol jaǵımda náhán bir shoqalaq qum qalıp baratır.

Qalay aydasa solay aydasın, Sársenbay bizdi sovxoz orayına tez jetkerdi. Kabinadan ırǵıp túsip:

−Qalay, sawsap qalǵan joqpısań, soldat? dedi kúlip. Nazlı da sóylep qaldı:

−Soldat ta sawsaymeken, urıs joq, qaǵıs joq.

Men jerge túsip, ústi-basımnıń shańın qaǵıp aldım.

−Ketpeydi, may topıraq ǵoy, — dedi Nazlı. — Anaw qudıqta muzday suw bar.

−Barıp juwınarmızdaǵı. Jetkerip taslamaysań ba, slushay?

Sársenbay, tap bir ruxsat soraǵan adamday Nazlıǵa qaradı. Ol tap Sársenbayǵa pármanı júretuǵın adamday:

− Jetkermey kórsin! dep qoydı.

−Barmasam, úydiń ishi qorqadı. Sársenbay iri tislerin kórsetip kúldi de:

−Dayıńnıń shúyinshisin alıp qaytpay jinim bar ma? dedi.

−Biraq, azanlı berli ishime dán tuqımı túsken joq. Birneme ǵawzanıp alayın.

Anaw asxana, dep asxanaǵa iyegin sozdı da traktorın óshiriwge qolaylastı.

Kún batqanı menen ele jaqtı edi. Awxatlanatuǵın bolsaq, juwınıp alıwım kerek edi, Sarsenbay: «taǵı kómemen, bári bir, háleklenbey-aq qoy» dep, qılmadı.

Awıl arasında bılay-bılay júrgen adam sirá kórine bermeydi. Ananday jerde kinoteatrdıń dvijogi dúkildeydi, men ketkende salıp atır edi, teatr pitken ekendaǵı. Biraq, onıń da dógereginde birli-yarım mayda baladan basqa kórinbeydi.

Eki jıl udayı shawqımlı qalaǵa úyrenip qalǵan meni awıldıń mına óli tınıshlıǵı ájeplendireyin dedi. Keńseniń aldınan ótip turǵan bir kóshe, onıń, da oyaq-buyaǵına eki-úsh júz adım atlasań sańqıyıp shıǵa bereseń. Sklad-psklad, garajparajdıń bári usı kósheniń boyında. Basqa kóshedegiler gási shengel menen, gási qada menen qorshalǵan háwli-xáremler. Eki jıldan bergi jańalıq - hár úydiń tóbesine televizor antennası háńkiyipti. Keńseniń aynası jaltıraydı, ele adam bolsa kerek. «Awxatlanıp bolıp kirip shıqqan shep bolmaydı» dep oylap qoydım ishimnen.

Biraq, baqtımızǵa, asxana jabıq shıqtı. Sársenbaydıń bir nárse ǵawzanbay shıǵatuǵın ıńǵayın sezbedim. Ańqayǵan qapısınan jaqtı shıǵıp turǵan jaydı nusqap:

−Dúkan ashıq, -dedi.

−Suxoy paek penen qalaysań, soldat?

−Jaylawǵa jetkendey shamań joq pa?

−Joq! Hesh sıypalamaysız, bunıń úseytip kesip sóyleytuǵının burınnan bilemen. Ári-beri mirátke buqpaǵan Nazlı burımınıń ushı jerge tiyip, meniń chemodanımnıń ústinde otırıp qaldıdaǵı, men tım-tırıs izine ere berdim. Sóylemey kiyatır, únsiz.

Tap, álle bir nársege ashıwlıday bir gezde artına qaramastan sawal tasladı:

—Qaysında boldıń, soldat?

—Stroybatta. ..

—Himm, ásker bola almapsańdaǵı onda!

—Áne, kórmegen adam stroybattı solay deydi. Onıń mashaqatın óz kózi menen kórse eken-aw.

—Jigitiń tankist bolıp qaytıp edi. Men kelsem, sen ketip qalıpsań. Bizlerdiń partiyamızǵa zamenge barǵansań ǵoy. Himm, jaraydı, jaraydı, kórispegenimizge tórt jıl bolıptı. Júz—júzden. . . otmechat etip, haa. ..

Sársenbay da bir shiyshe ákelip uslattı. Jańabay taǵı taqsımlay basladı. Ádepki stakan kewilimdi kótere baslaǵan edi, mınawısı dizemdi uyıǵıp baratır ma, qalayqalay? Ash júrekke ishkendiki shıǵar. Qalay da kókiregim hallaslap baratır. Mına jigitlerge bir shiyshe ápergim de kelip turadı, biraq, qaltamda eki ǵana manatım bar.

Ózine sozılǵan stakandı alıw ornına Sársenbay qolın kólegeyledi:

—Ruldemen, bolmaydı...

—Rulde bolsań, ishpe. Kayda barmaqshısań?

—Sársenbay iyegi menen meni nusqap:

—«Qoltıq kólge» aparıp taslawım kerek, — dedi. — Traktordıń qasında Qaypannıń qızı da kútip otır.

—Him, — Jańabay oylanıp qaldı.

—Maǵan bir oy kelip tur. Kimniń balasısań, ol jerde?

—Haytmurattıń.

Dayımnıń atın ayttım. Álle-qashshan Berlinniń berregireginde súyegi sipse bolǵan ákemniń atın aytqanım menen, ǵarrılar bolmasa, jaslar bile bermeytuǵın edi. Anamız ólgende altı jasar edim. Murat bolsa, mennen ya bes, ya altı jas úlken. Sonnan beri dayımnıń qolındamız. Endi, Haytmurat dayımdı ákem demey kimdi ákem deyin. Jańabay birden quwanıp ketti:

— Ho, Haytmurat atanıń jiyenimen dese! Siziń úyde kóp boldım. «Áskerlikte bir jiyenim bar, sol kelip, mına maldı baǵıssa hesh shopanǵa pay bermeymen» dey beretuǵın edi. Sol sen ekenseń ǵoy. Davay, jigitler, Haytmurat atamnıń qoyın jep qaytamız. Jumıs waqtına shekem garajǵa kelsek boldıdaǵı!

Gellesi ǵuwlap turǵanlardıń hámmesi birden maqullay qoydı. Men de hesh nárse dey almadım. Biraq, awızımnan iyisin shıǵarmay barıwım kerek edi. Bolmasa dayım: «seni áskerlikke barıp, adam bolıp keledi desek, bul ne, diyirmannıń tartqıshınday bılǵańlap kelisiń?» dep keyiwi, keyimegeni menen de ishinen solay oylap, irenjiwi múmkin edi. Mınaw Jańabaydıń da pátin jaman kórip turman, degen menen, birew úyine baraman» dese bas shayqaw qaraqalpaqqa jat dástúr. Sonlıqtan da únsiz kóndim. Kóndim deymen-aw, kónemen be, joq pa, sirá, bunımdı da soraǵan adam bolmadı. Jigitler bara sala traktordıń jaqlawına jarmastı. Ádettegishe, Nazlı totıday bolıp kabinaǵa

qondı. Traktor shirenip júrip ketti.

Báhárdiń aqırǵı ayı bolıwına qaramastan bulıt dep bulıt emes, ashıq dep, ashıq emes, tap teńizlerde kún ara bolıp turatuǵın, dumannan suyıqlaw, puwǵa megzes buwaldır. Túslikke shamalasqan tolǵan ay mısalı bir kúlde qalǵan manattay dóńgelenip, emeski nurın shashadı. Biraq, átiraptı ayqın kóriwge, hátte jitirimge kóz jiberiwge de bolatuǵın edi.

Biz kólge jetemen degenshe burqıldaǵan, shańǵıtlı joldan júrdik. Hámmemiz birden jaqlawǵa asılıp, kózlerimizdi tastay jumıp kiyatırmız. Hesh kim «illá» dep, awız ashqan joqpız, shań kirmesligi ushın erinlerimizdi qımıp alǵanbız. Ulpadan da mayda may topıraqtıń tozańı tanawıma ashqıltımlaw iyis berip kiyatır. Jaylawǵa jem aparǵan, sút alıp qaytqan mashinalar, traktorlar aqırasın shıǵarıp ketken joldı Qutanlı kóldiń ultanına túskende túwestik. Kózlerimiz de, láplerimiz de ashıldı. Kópten beri kórmegen qızıl jıńǵıldıń iyisi tanawıma eplep-eplep kele basladı.

Jaman jolda ózine ózi zor berip kiyatırǵan traktordıń da dawısı pitegene páseydi. Onıń esesine jigitler shaǵlasıp berdi. Aytıwlarına qaraǵanda bıyıl qıs qarlı, báhár jawın-shashınlı kelgenlikten jaylawlar ottan jalshıp qalǵan qusaydı.

Atı kól bolǵanı menen álle qashshan putanı bezgen Qutanlınıń ultanı tap-taqır edi. Jerdi ajırıqtay torlap alǵan maymaq qamıstıń tamırın tisli traktor bolmasa, shinalı kólik buza almaydı, Jolımız usı kárada táwir-aq ónetuǵın qusaǵan. Túnde júrip kórgen biledi, qara shekshektiń shurıldısı jıldam júrgen kóliklige aqshamları qızıq bolıp esitiledi. Tap bir, hesh nápes almastan, izin úzbesten miliciya úshpelegi shertilip turǵanday. Kólik toqtasa, bunday emes, shurıldı úzilip-úzilip, hár jerden, hár jerden esitiledi. Júrseń taǵı burınǵıday.

Jańabay xalınıń kelgeninshe «Jaman shıǵanaq» namasına «Kólge qash» degen qosıqtı ayttı da:

— Maqset, — dedi arqamnan qaǵıp. — Kólden shıqpastan burın, qosıǵıń bolsa aytıp qal. Kólden shıqqannan soń taǵı awız asha almay qalamız.

Kókiregin eki stakan araq, awıl-elge aman quwısqanımnıń quwanıshı hallaslatıp kiyatırǵan maǵan kóp táwelleniń keregi joq edi. Qalaberdi, ayta qoysam, mına otırǵan jańa tanıslarımnıń hámmesin tańlandıra alatuǵınımdı da bilemen, Aqırı, qosıqtı

jaman aytpaymızdaǵı! Meniń ózimniń qosıǵım bar. Oynap-ósken dos-yaranlarımnan, tuwılǵan awılımnan alısta bul qosıqtı kútá kóp aytqanman. Sawasında Qaraqalpaqstanlı tórt balanıń bası qosılsa, usı qosıqtı dawıs qosıp bir aytpay tarqaspaytuǵınbız. Dım bilmegenimiz, murınımızdan ıńıldap otıramız. Gimnasterkamnıń joqarǵı ilgeklerin jazdırıp, házir de aytayın dep atırǵanım sol

qosıq.

—Basla, — dedi Jańabay qulaǵıma baqırıp. — Kópten beri qaraqalpaqsha qosıqtı aytıp ta, esitip te kórgen joq shıǵarsań?

—Nege? —dedim qulaǵına, ájeplenip. — Aytqanda qanday!

Ol taǵı bir nárse dey jaq edi, men kókiregimdi kóldiń kók, shóptiń iyisi aralas hawasına toltırıp alıp, qosıqtı baslap jiberdim!

Arzıw áyler kewilimiz óz yurtımızǵa barǵalı, Yarıw-doslar hám qádirdan bilen birge Yúrgeli, Radım áyle-e paatshahım, elge jetker, sen meni-i, Ya-aa iláhım, elimdi-i kórer kúnler barmeke-en?.

Barmeke-en, barmeke-en, eldi kórer kúnler ba-armeken, ba-armeke-een?... '

Men ózimdi bir maydan áskerlikte júrgendey, taw bawrındaǵı alaǵula gúllerge kómilip, jora-joldas- larımdı uyıtıp otırǵanday sezinip qaldım. Kóz aldıma jawınger joldaslarım eleslep turdı. Saǵınısh hámme waqıtta saǵınısh. Bul qosıq Biruniden be, Kegeyliden be, biziń doslarımızdıń bárine qádirli edi. Biziń ushın Ziywar qosıq jazıp bergendey, bizlerdiń ózinen bir neshshe jıllardan son dúnyaǵa kelip, ata mákanımızdı saǵınǵanda aytatuǵınımızdı bilip arnap jazǵanday edi.

Qosıqtı házirgi telejkada kiyatırǵan awıllaslarım da jaqsı biledi eken. Qayırmasına kelgende basların ırǵasıp:

«Barmekeen, barmeken, eldi kórer kúnler barmekeen!» desip, shulǵınısıp otırdı. Ay nurına kómilgen kóldiń ultanında traktor adamlardı emes, bir telejka qosıqtı, bir telejka saǵınıshtı tiyep zımırar edi.

Shaǵal máslik penen joldı óndirip taslappız.

Men ketkende fermashılar hár jerde tórt-bes úy bolıp otıratuǵın edi. Ádette, bunday fermalardıń arası eki-úsh shaqırımnan jaqın bolmaydı. Onnan jaqın bolsa, qashıp ketken buzawı bar ma, adasqan malı bar ma, biriniki birine aralasıp ketip, ayıra almay búlip qaladı.

Túnemeligine, úylerdiń túbine kelip qalǵanıńdı bir-aq bileseń. Sebebi, qara úyde ayna bolmaǵanlıqtan aynalı jayday shırasınıń jaqtısı alıstan jaltırap kórinbeydi. Ot jaǵıp, sırtqa qazan asıwǵa tobın domalatıp, básip júretuǵın qara qońız degen bále bar, qápelimde, halal asıńdı haramǵa shıǵaradı.

Bizler ay jaqtı bolǵanlıqtan, aldımızdaǵı úsh-tórt otawdı anadaydan-aq kórdik. Men «dayımlar usı jerge qonıslanıptı-aw» dep oylap edim. Sebebi, mına jaǵı «Qoltıq kólge» jaqın. Aydın usı káradan-aq jaltırap kórinip atır.

Traktor toqtaǵan waqta túsiwge qolaylasa bergen meni:

— Bul Qaypan aǵalardiki, sizikine ele júrińkireymiz, -dep, Jańabay irkip qaldı. Kórip turman, burınǵıday shoshańlamaydı, Nazlı qızlarǵa tán naz benen, salmaq penen kabinadan tústi:

— Mınaw biziń úy, nan awız tiyip shıǵıń, — dedi, qadimgi, jaǵımtallı ólpeń dawısı menen. Jigitlerdiń túskisi kele qoyǵan joq edi, «Qaypan aǵanıń qolınan alıp shıǵayın», dedim men. Men túskennen soń basqalar da tústi.

Úyiniń tusına biymezgil traktor kelip toqtaǵanǵa ma, úydegilerdiń aldı menen mayda balaları, soń eresekleri shiy esikti túrip, sırtqa shıǵıstı.

—Aǵa, Maqset kiyatır.

—Óydegen kim? degen Qaypan aǵanıń dawısı shıqtı. Nazlı bizlerden ozıńqıraǵan edi. Qaypan aǵanıń qápelimde esine tússem kerek:

—Haw, Xaytmurat aǵanıń Maqseti me? Apırmay, bala, dım jaqsı boldı-aw! — dep, traktorǵa júrdi. Bul waqıtta bizler ayaqlarımızdı tepsinip, ústilerimizdiń shańın

qaǵıp atır edik. Barıp, qolınan aldım.

—Way, bárekelláá, aman-esen elge quwıstıń ba, ǵoshshım? dep arqamnan qaqtı: Til, kózim tasqa, dırday jigit bolıpsań!

Shiy esik bes iret jelpinip, jigitler túwel kirip bolar bolmastan-aq Nazlınıń ájaǵası Qıyat kelip, apaq-shapaq bola qaldıq.

Jigitlerdiń otırmaytuǵının, tek ǵana nan awız tiyip shıǵatuǵının esitiwi de sol, «Haytmurat aǵanıń shúyinshisin alaman» dep, japaltań attı mine shaptı. Ishke baslap kirgeni menen Qaypan aǵanıń ózi tórlegen joq:

«Ketemenińiz qalay ballar-aw, men mınaw Maqsettiń qonaq asısın bere qoyayın dep edim», deydi qıyılıp.

—Bir qoydı pushtarlaw, sharwa ushın, qalalınıń qonaǵına tawıq soyǵanınan qıyın emes, hawwa, ǵoshshılarım, — dep qoyadı. Táwelleni, házir ǵana kirgen Qıyattıń hayalı Shınıgúl saldı:

—Ásker bala úyin saǵınıp kiyatırǵan ǵoy, eglemey-aq qoyayıqshı. Qonaq asısı bolsa jay-jaywat qıdırıp kelip jerdaǵı.

almay, malların tapsırıptı da dayımnıń «qabırǵasın qayıstırıp», qalaǵa kóship ketipti. Házir monshada zavxoz ba, ya ot jaǵa ma, áytewir, sonday bir jumısta isleytuǵın kórinedi; Men onıń kóship ketkenin dayımnıń qáte-qáte etip, «. . . Baymurat ta malın bizge taslap kóshti, sirá bul jurt maldı kim baǵadı dep oyladı eken? Maldı taslap

qashqannan góre qatıq ishpey, gósh jemey otırsa eken-aw, tuwe!. ..» dep, ashıwlanıp, latınsha jazǵan xatınan bildim. Anaw kúni kirip shıǵıwǵa da bolatuǵın edi, traktordıń ireti kelip qalǵannan soń, «qalmay-aq qoyayın, qayta bereyin», dedim. Endi, sonıkine qıdırmasam, basqa jan ashırdıń da onsha ireti joq edi. Biraq, onıkine atlı

jetiw qıyın. Qalaberdi, kelgenime eki kún bolmay atırıp-aq Meńlibay aǵa jumıs táme etip, qaraydı. Aytpaydı, aytpaǵanı menen, únsiz uqtırıp qoydı. Attı ertlep atırǵanımda qasıma kelip:

—Áskerlikke bir shopan alınsa, inim, jalǵızım ketkennen keyin kórmeymen. Sonsha malı moyınǵa shógip qala beredi. Sırttan hesh kim kelip baqpaydı,— dep nalındı. — Bul jurt shopan bolǵandı qoyǵan.

—Men bir áskeriy esaptan ótip keleyin, ózimiz baǵamız, dedim, jalınbasınan burın aytıp qalǵandı maqul kórip.

Meńlibay aǵa quwanǵanınan soylaq tisin kórsetip kúldi:

—Sóyt, bereket tap, ǵoshshım. Tap, usı, áskerlikten bir bala kelse, jalǵızım kelgennen keyin kórmeymen.

—Keter bolsań, zımıra. Túske qalsań, bileseń ǵoy, jaylawdıń sona degen jawı bar, dep qıstastırdı dayım. — Ízıldawıq kóligińniń mazasın aladı.

Men júrip kettim. Qıdırıwǵa emes, álbette. Birinshi jumısım awılkeńeske barıp, esaptan ótip qoyıwım kerek. Soń, basshılarǵa bir kóriniwim tiyis, ne der eken, «dayıńnıń malın bólip alıp baǵa ber», dey me, ya basqa jumısı bar ma, oyaǵın ózleri ayta berer.

Temirkóktiń tonı pás bolǵanı menen, qulqı maǵan unadı. Bilip kiyatırman, seyisine tússe, báygege shabatuǵın da túri bar. Taza tutılıp minilgen attay, sál nárseden setem ala bermeydi. Shımqorlıǵın dayım aytıp bergen. Biraq, qamshını súymeytuǵın jılqı ekenligin ózim abaylap kiyatırman. Adımı da keń.

Sovxozǵa tal túste jettim. Xámme túski chayǵa shıǵıp ketse kerek, bılay-bılay júrgen adam kórinbedi. Awılkeńestiń keńsesininiń aldına jete bergenimde:

—Maqset, - dedi birew. Men artıma qaramastan burın-aq Jańabaydıń dawısın tanıdım.

—Pútkilley ózgerip ketipseńǵo, keshe mundirde úp-úlken kisidey kórinip atır ediń. Soldatlar mudamı eresek adamday bolıp kórine beredi-aw. Júr úyge, chay ishemiz.

Qolında eki balıq konserva, yarım kiloday kolba¬sa bar eken. Attıń aldına túsip, tompańlap otırdı.

Attı telegraf aǵashına qańtarıp, ishkeriledik» Eki qat ójire, birewinde ózi boladıdaǵı, awızdaǵısı — kuxnyası. Elektr plitasına jańa bir házirde qoyıń ketse kerek, qalayı chaynegi zıńıldap, qaynaw aldında tur. Qolındaǵıların stoldın ústiye qoya berip:

—Mine, usı jerde jasap atırmız, - dedi. — Bul jaydı jaqında sovxoz berdi.

—Júdá jaqsı, — dedim men gúrsige otırıp. — Bir kónligip...