Qaraqalpaq tilindegi antonimiya qubılısı

XOJANOV SHARAPATDIN

QARAQALPAQ TILINDEGI ANTONIMIYA QUBÍLÍSÍ

NÓKIS

2017

2

Antonimiya qubılısınıń qaraqalpaq til biliminde arnawlı izertlenbewi, bul qubılıstıń tyurkologiyada hám ulıwma til biliminde de ele tolıq sheshilmegen tárepleriniń bar bolıwı tańlanǵan temanı

máselelerine juwap beriwge háreket etken.

Kitaptan ilimiy xızmetkerler, izleniwshiler, studentler hám magistrantlar keńnen paydalanıwı múmkin.

Ilimiy redaktor M.Qudaybergenov – filologiya ilimleriniń doktorı, professor.

Pikir bildiriwshiler:

1. Sh.Abdinazimov – filologiya ilimleriniń doktorı, professor. 2. Q.Paxratdinov – filologiya ilimleriniń kandidatı, docent.

3

KIRISIW

Tildiń jámiyette atqaratuǵın xızmeti biybaha. Qáliplesken dástúrler boyınsha, tilge adamlardıń bir-biri menen qarım-qatnasın iske asıratuǵın qural, -dep anıqlama beriw keń en jayǵan. Bul anıqlama tildiń jámiyetlik qubılıs bolıwına, jámiyette jasawına hám jámiyet talaplarına baylanıslı sanlıq hám sapalıq jaqtan ózgerislerge ushırawına, sonıń menen jámiyettiń tilsiz bolmawına baylanıslı. Tildiń qarım-qatnastı iske asırıw xızmeti menen birge onıń adam oyın jarıqqa shıǵarıw, oydı rawajlandırıw, dúnyatanıw, bilim hám tájiriybelerdi toplaw, saqlaw hám keleshek áwladlarǵa jetkerip beriw, bay ruwxıy mádeniyattı qáliplestiriw sıyaqlı xızmetleri de iske asadı. Tildiń usınday xızmetleri nátiyjesinde jámiyet dúzilip, materiallıq

hám mádeniy baylıqlar toplanadı.

Ózbekistan Respublikası Birinshi Prezidenti I.A.Karimov tildiń jámiyetlik turmıstaǵı, adam ómirindegi xızmetlerin esapqa alıp: «…ózlikti ańlaw, milliy sana hám oylawdıń dálili, áwladlar arasında ruwxıy-aǵartıwshılıq baylanıslılıq til arqalı payda boladı. Barlıq jaqsı pazıyletler insan júregine áwele, ana háyyiwi, ana tiliniń biytákirar gózzallıǵı menen sińedi. Ana tili – bul millettiń ruwxı esaplanadı»,1 -degen pikirdi bildiredi. Bul pikirde tildiń oylaw menen baylanısı, insannıń ruwxıy dúnyasınıń rawajlanıwındaǵı tildiń xızmeti, til hám millet túsinikleri dál anıqlanǵan. Solay eken, hár qanday xalıq, millet wákilleri ushın óz ana tilin rawajlandırıwǵa, jámiyetlik xızmetin keńeytiwge, tazalıǵın saqlawǵa háreket etiwi kerek.

Qaraqalpaq tili qaraqalpaq xalqınıń milliy tili sıpatında xalıq turmısı menen birge rawajlanıp, búgin óziniń jetilisken ádebiy til normalarına, keń stilistikalıq múmkinshiliklerine iye boldı. Onıń seslik dúzilisin, sózlik quramın, grammatikalıq qurılısın, tariyxın, dialektlik sistemasın úyreniw boyınsha kóp izertlewler alıp barıldı. Búgingi kúni qaraqalpaq til bilimi tyurkologiyada belgili orınǵa iye boldı. Biraq jetiskenlikler menen bir qatarda qaraqalpaq til biliminde ele arnawlı izertlenbegen máseleler de bar. Solardıń biri retinde qaraqalpaq tilindegi antonimiya qubılısın, sózlik quramdaǵı antonimlerdi kórsetiw múmkin.

Antonimler – hár qanday tildiń leksikasında belgili orındı iyeleytuǵın leksika-semantikalıq kategoriya. Sonlıqtan olar haqqında baslawısh klasslardan baslap-aq túsinikler berile baslaydı.

juwmaq shıqpawı kerek. Eń dáslep E.Berdimuratovtıń «Házirgi zaman qaraqalpaq tiliniń leksikologiyası» miynetnde antonimlerge keń

1 Karimov I.A. Yuksak manaviyat – engilmas kuch. – Toshkent.: «Manaviyat», 2008. – B.83.

4

tallanǵan hám olardan ilimiy juwmaqlar islengen.

Bulardan basqa qaraqalpaq tiliniń antonimleri M.Qudaybergenovtıń maqalalarında izertlendi2 hám T.Bashirov penen birlikte antonimlerdiń qısqasha sózligi dúzildi. M.Qudaybergenovtıń «Berdaq - sóz zergeri» maqalasında qaraqalpaq ádebiyatı klassigi Berdaq babamızdıń shıǵarmalarında jumsalǵan antonim sózler, olardıń qollanıw ózgeshelikleri, emocionallıq-ekspressivlik tásirdi kúsheytip beriwde antonimlerdiń xızmeti sóz etilgen. Al, «Qaraqalpaq tilindegi antonimler» maqalasında qaraqalpaq tilindegi antonimiya qubılısı, olardıń sóz shaqaplarına qatnası, qurılısı máseleleri úyrenilgen. Qaraqalpaq tilindegi antonimiya qubılısı boyınsha qaraqalpaq til bilimindegi eń tiykarǵı miynet M.Qudaybergenov, T.Bashirovlar tárepinen dóretilgen «Qaraqalpaq tili antonimleriniń qısqasha sózligi» miyneti bolıp esaplanadı. Bul sózlik búgingi kúnge shekem qaraqalpaq til bilimindegi antonimiya mashqalasına arnalǵan eń tiykarǵı miynet esaplanadı.

Qaraqalpaq tilindegi antonimlerdiń sinonimler menen baylanısı máselesin úyreniwge arnalǵan A.Bekbergenovtıń arnawlı maqalası hám onıń «Qaraqalpaq tiliniń stilistikası» miynetinde qaraqalpaq ádebiy tilindegi antonimlerdiń payda bolıwında sinonimlerdiń xızmetin,

sinonimlerdiń grammatikalıq, strukturalıq hám leksika-semantikalıq ózgeshelikleri» miynetinde, sinonimlerdiń antonimler menen baylanısı izertlengen.4

1Berdimuratov E. Házirgi zaman qaraqalpaq tiliniń leksikologiyası. –Nókis: 1968; Ádebiy tildiń funkcionallıq stilleriniń rawajlanıwı menen qaraqalpaq leksikasınıń rawajlanıwı.

–Nókis: «Qaraqalpaqstan», 1973. –B.147-152.

2Qudaybergenov M. 1). Berdaq – sóz zergeri (antonimler haqqında). //«Árman» gazetası. 1992-jıl, aprel; 2). Qaraqalpaq tilinde antonimler. //QMU jas ilimpazları hám qánigeleriniń V ilimiyteoriyalıq konferenciyasınıń materialları. –Nókis: 1993.–B.31-33; 3). Qaraqalpaq tili antonimleriniń qısqasha sózligi. –Nókis.: «Bilim», 1995.

3Bekbergenov A. Sinonimler hám antonimler. //Qaraqalpaq tili boyınsha izertlewler. –Nókis.:

«Qaraqalpaqstan», 1971. –B.114-132; Qaraqalpaq tiliniń stilistikası. –Nókis.: «Qaraqalpaqstan», 1990.

–B.26-27.

4 Qálenderov M. Qaraqalpaq tilindegi sinonimlerdiń grammatikalıq, strukturalıq hám leksikasemantikalıq ózgeshelikleri –Nókis.: «Qaraqalpaqstan», 1989.

5

Olar haqqında házirshe ulıwma túsinikler berilgen. Sonıń menen antonimlerdiń jınıslıq máni menen baylanısı, yaǵnıy jınıslıq máni bildiriwshi sózlerdiń antonimlik jubay dúze alıw yamasa dúze almawı, antonimlerdiń bir túbirge hár túrli qosımtalardıń qosılıwı menen jasalıwı yamasa jasalmawı, antonimlerdiń túrlerin ajıratıw principleri tyurkologiyada óz sheshimin tolıq tappay kiyatır. Bulardan juwmaq shıǵarıp házirgi qaraqalpaq tilindegi antonimlerdi monografiyalıq kólemde izertlew eń áhmiyetli máselelerdiń biri dep oylaymız. Onı izertlew antonimlerdi oqıtıwda, sózlik quramdaǵı semantikalıq qubılıslardı anıqlawda úlken teoriyalıq hám ámeliy áhmiyetke iye boladı. Sonday-aq, onıń juwmaqları antonimler boyınsha

1 Nasırov D., Dospanov O., Bekbergenov A., Saytov D. Qaraqalpaq ádebiyatı klassikleri shıǵarmalarınıń tili (Jiyen jıraw, Kúnxoja, Ájiniyaz, Berdaq, Ótesh, Omar hám A.Musaev shıǵarmalarınıń materialları boyınsha). – Nókis.: «Bilim», 1995. –B.83-84.

2 Abdinazimov Sh. Lingvofolkloristika. –Nókis.: QMU. 2015. –B.90-92; Berdaq shıǵarmalarınıń tili. – Toshkent.: «Fan», 2006. –B.210-212.

6

tolıq sózlikler dúziwde, leksikologiya tarawı boyınsha sabaqlıqlar menen oqıw qollanbalar islewde belgili xızmet atqara aladı dep isenemiz.

A.Qıpshaqbaevanıń, qırǵız til biliminde B.Usubalievtiń, túrkmen til biliminde B.Bayjanovtıń, qaraqalpaq til biliminde E.Berdimuratov, A.Bekbergenov, Sh.Abdinazimov, M.Qudaybergenovlardıń miynetleri teoriyalıq baza xızmetin atqardı hám olardıń jumıslarındaǵı izertlew

sistemalıq metod tiykarında úyreniwge arnalǵan. Polisemiya, antonimiya, sinonimiya bir sistemanıń elementleri sıpatında oppoziciyalıq qatnasta analizlendi. Antonimiya qubılısınıń tildiń tek leksika-semantikalıq yarusına ǵana tiyisli emes, al fonetika-fonologiyalıq, morfologiyalıq,

sistemalıq izertlewge keń jol ashadı.

Ilimiy izertlewdiń juwmaqları ámeliy jaqtan úlken áhmiyetke iye. Onnan qaraqalpaq tiliniń leksikologiyası boyınsha sabaqlıqlar, oqıw hám metodikalıq qollanbalar dúziw múmkin. Sonday-aq joqarı oqıw orınlarında qaraqalpaq tili hám ádebiyatı boyınsha bolajaq qánigeler ushın «Qaraqalpaq tiliniń teoriyalıq leksikologiyası», «Qaraqalpaq tilinlegi antonimiya qubılısı» boyınsha arnawlı kurslar oqıtıwdı shólkemlestiriwge de boladı. Jumıs qaraqalpaq tiliniń qısqasha antonimler, sinonimler sózliklerin dúziwde de óziniń paydasın tiygiziwi sózsiz.

7

I BAP. ANTONIMIYANÍŃ TEORIYALÍQ MASHQALALARÍ

I.1. Antonimiya qubılısınıń logika-filosofiyalıq tiykarları

Adamzat jámiyetiniń rawajlanıw tariyxında álemniń jaratılısı, galaktikadaǵı jer sharı hám onıń jubayı ay qalay jaratılǵan, ne ushın jıldıń yarımı suwıq boladı, ne ushın yarımı ıssı boladı, ne ushın sutkanıń yarımı qarańǵı, yarımı jaqtı, bizdi qorshaǵan ortalıqtaǵı ne ushın ayırım predmetler qattı, ayırım predmetler jumsaq, ne ushın tómende jer sharı jaylasqan, joqarıda aspan deneleri ornalasqan, eń dáslepki jaratılǵan adam da erkek hám hayal jınısınıń birliginen payda boldı, ne ushın adamlar jaqsı hám jaman adamlarǵa ajıraladı, jaqsılıq hám jamanlıq túsinikleri, dos-dushpan, aqıllı-aqılsız túsinikleri oyshıllardı uzaq dáwirlerden berli oylandırıp, qızıqtırıp kelmekte. Haqıyqatında da, qarap tursań bul dúnya qarama-qarsılıqlardıń birliginen ibarat. Dúnya jaratılǵanlı berli bul qarama-qarsılıqlar ortasında gúres dawam etip kelmekte.

Áyyemgi dáwirdiń oyshılları, jaratılıstıń tiykarında qaramaqarsılıq turadı, al ózin qorshaǵan ortalıqtıń rawajlanıwı tábiyiy qubılıslardıń ózgeriwine baylanıslı dep esaplaǵan. Máselen, Anaksimandr pútinliktiń qarama-qarsı ekige ajıralıwın kórsetip, dúnyanıń jaratılısı, adam hám haywanlardıń payda bolıwın túsindiredi. Ózlerin qorshaǵan ortalıqtaǵı turaqlı ózgerislerdi baqlap, ómir hám ólim, tuwılıw hám qazalanıw, dóretiw hám qıyratıw tábiyattıń

ulıwma ózgeriw nızamınıń elementleri dep esaplaǵan. Anaksimandr dúnyanıń tiykarında sheksiz belgisiz zat turadı, sonıń tiykarında kelesi rawajlanıw barısında «jıllı-suwıq», «qurǵaq-ızǵar» sıyaqlı dáslepki qarama-qarsılıq payda boladı.1 Yaǵnıy filosoftıń pikirinshe, pútinlik ózine qarama-qarsılıqtı jámlestiredi, olar bir túrdiń (pútinliktiń) ishindegi túrli sıńarları esaplanadı. Mısalı, túr ólshemi sutkadaǵı

waqıt bolsa, kún hám tún qarama-qarsılıǵı onıń túr elementi esaplanadı. Túr hám onıń elementleri tuwralı ideyanı Aristotel rawajlandıradı. Ol

dárejedegi háreket – ortasha tezlik – tez háreketleniw – kúshli tezlik –

1Istoriya antichnoy dialektiki. /Pod red. M.A.Dınnika. –Moskva.: «Mısl». 1972, –S.69.

2Aristotel. Metafizika. –Sankt-Peterburg.: «Aleteyya», 2002, –S.108.

8

zımıraw; muzday – suwıq – salqın – jıllı – ıssı – qaynaǵan. Sońǵı mısaldan sannan sapaǵa ótiw barısın kóriw múmkin, suwdıń halatındaǵı sanlıq ózgeriw aqırǵı sheginde sapalıq basqıshqa ózgeredi, yaǵnıy muz – parǵa aylanadı.

Sonday-aq, filosoflar qarama-qarsılıqtıń birliginiń mazmunın túsindiriw menen sheklenip qalmadı, olar arasındaǵı óz ara baylanıstı analizlewge umtıldı. Máselen, «ómir» hám «ólim» tek qarama-qarsılıq bolıp qalmastan, al óz ara tıǵız baylanıslı halat bolıp tabıladı. Gegel óziniń «Logika ilimi» miynetinde ádettegi sanada ajıralatuǵın zatlar bir-birine áhmiyetsizdey bolıp kórinedi. Al filosofiyalıq kóz-qarastan qaraǵanda, qarama-qarsılıqta áhmiyetsiz zattıń ózi bolıwı múmkin emes,

«qarama-qarsılıqta ayırmashılıq basqa zatqa qarama-qarsı qoyıwda emes, ózine-ózin qarsı qoyıwda kórinedi».1 Gegeldiń pikiri boyınsha qarama-

qarsılıqta bir predmet, ya qubılıs ekinshisin biykarlaydı, nátiyjede olar óz ara baylanısadı.

Adam sanasınıń obektiv dúnyanı sáwlelendiriwin logika ilimi úyrenedi. Logikalıq sózlikte qarama-qarsılıqqa dialektikalıq qaramaqarsılıqtıń bir tárepi sáwlelendiretuǵın kategoriya sıpatında anıqlama berilgen.2

I.Kant qarama-qarsılıq kategoriyasına estetikalıq kóz-qarastan da

hám kartinada ájayıp súwretleniwi múmkin, yaǵnıy qorshaǵan ortalıqtaǵı unamsız nárseler dóretiwshiniń kórkem dóretpesinde estetikalıq lázzet alatuǵın predmetke aylanıwı múmkin.3

Dúnyanıń qarama-qarsılıqlardan turatuǵını haqqında pikirler áyyemgi dáwirlerden baslap-aq ilimpazlarǵa belgili bolǵan. Áyyemgi dáwirdiń oyshıllarınıń biri Aristotel logikalıq kóz-qarastan qaramaqarsılıqtıń tórt tipin kórsetedi: «Tirishiliktegi zatlar menen qubılıslar qarama-qarsılıqlardan turatuǵının bári de moyınlaydı. Eń keminde baslama qarama-qarsılıqlardan ekenin bári de xabarlaydı. Aytayıq bul jerde birewler taq penen jupqa, basqaları jıllı menen suwıqqa, úshinshiler, sheklilik penen sheksizlikke, tórtinshiler qastıyanlıq penen muxabbatqa teńgeredi».4

Antonimiya qubılısın izertlewdegi eń áhmiyetli wazıypalardıń biri

– qarama-qarsılıq túsinigin anıqlaw bolıp tabıladı. Sebebi ol antonimiya teoriyasındaǵı oraylıq túsinik. Filosofiyada qarama-qarsılıq eń tiykarǵı kategoriyalardıń biri esaplanadı, qarama-qarsılıqtıń rawajlanıwınıń bir basqıshı sıpatında qaraladı. Qarama-qarsılıq kategoriyasın izertlew máselesi logika iliminde shuǵıllanadı. Onda

1Gegel. Enciklopediya filosofskix nauk. T. I. Nauka logiki. –Moskva.: «Mısl», 1974, –S.279.

2Kondakov N.I. Logicheskiy slovar – spravochnik. 2-e izd., ispravlyu i dop. –Moskva.: «Nauka», 1975, –S.341.

3Kant I. Sochineniya v shesti tomax. –Moskva.: «Mısl», 1966, –S.328.

4Aristotel. Metafizika. –Moskva: 1934. –B.64 .

9

leksikalıq antonimlerdiń oppoziciyası logikalıq korrelyant sıpatında úyrenilip, túsiniklerdiń arasındaǵı kontrar hám kontradiktorlıq qatnaslar izertlenedi. Máselen: birdey lingvistikalıq tábiyatqa iye bolǵan aq, qara, qızıl, kók hám sarı sózlerin alıp qarayıq. Bul sózlerdiń hámmesi de bir sóz shaqabına – kelbetlikke qatnaslı bolıp, olar mánisi jaǵınan reńdi bildiriwshi sapalıq kelbetliklerge kiredi. Olardıń ishinde tek aq hám qara sózleri óz ara antonimlik qatnasqa túse aladı. Mısalı: Shashıń qara, betiń appaq (Berdaq). Onıń aldında aq sharshı jayılǵan. … Al qaptalında góne qara korzina (A.Abdiev).

Antonimler izertlengen miynetlerdiń kópshiliginde olardıń sapalıq máni bildiretuǵın sózler arasında bolatuǵınlıǵı hám bul antonimlerdiń tiykarǵı qásiyeti ekenligi aytıladı. Bul pikirge tiykarınan qosılıwǵa boladı. Haqıyqatında da, antonimler sózdiń basqa mánilik toparlarına qaraǵanda sapalıq máni ańlatatuǵın sózler arasında ushırasadı. Degen menen, joqarıda keltirilgen kók hám sarı sózleri sapalıq máni bildirip turǵanı menen bir-birine antonim bola almaydı. Bunı túsindiriw ushın formal logikanıń nızamların, dialektikanıń qarama-qarsılıqlardıń birligi hám gúresi nızamın, onıń mazmunın ashıp beriwshi kategoriyalardıń biri qarsılıq haqqında túsiniklerge iye bolıw kerek. Óytkeni, sózler arasındaǵı antonimlerdiń payda bolıwı qarama-qarsılıqlardıń birligi hám gúresi nızamına barıp tireledi. «Hámme nárse bul nızamǵa boysınadı, sebebi barlıq nárseler óz ara baylanısqan qarama-qarsılıqlardan turadı. Nárselerge, processlerge tiyisli qarama-qarsılıqlar organikalıq jaqtan óz ara baylanısqan bolıp, dialektikalıq birlikte alıp qaraladı.1

Qarama-qarsılıq kategoriyası nemis filosofı I.Kanttıń antinomiya tuwralı táliymatında tereń úyrenildi. Kant sananıń materiallıq tábiyattan ǵárezsiz kategoriya ekenligin kórsetip, taza sanadaǵı qaramaqarsılıqlar – antinomiya tuwralı táliymatına tiykar saladı: «Sana materiallıq tábiyattan ǵárezsiz óz nızamları menen rawajlanadı».

«Antinomiya» termini arqalı filosofiyada ekewi de birdey durıs esaplanatuǵın kóz-qaraslar arasındaǵı qarama-qarsılıq túsiniledi.2

pikirlerin bildiredi. Tildiń ishki forması degen de mazmun, sırtqı forması degen de pikirdiń ses, morfema, sózler arqalı reallasatuǵını názerde tutıladı.

I.2. Til sistemasındaǵı antonimiyanıń ornı

Til biliminiń házirgi rawajlanıw basqıshında insan ómiriniń barlıq tarawlarınıń shegaraları keńeyip, áste-áste dúnyalıq keńislikke

1Berdimuratova A. Logika. –Nókis.: «Bilim», 2004. –B.101.

2«Antinomia» grek sózinen alınǵan «anti» - qarsı, «nomia» - nızam degendi bildiredi.

10

umtılıwı nátiyjesinde tildiń ishki qurılısın izertlew jetkiliksiz, al tildiń qurılısın kóp basqıshlı, hár qıylı aspektlerden analizlew hám

til qurallarınıń sóylew procesindegi xızmetin úyreniw menen birge,

tildi izertlewde lingvokulturologiyalıq, antropocentristlik, kommunikativ-pragmatikalıq qatnas talap etilmekte. Antonimiya boyınsha alıp barılǵan izertlew jumısları bul qubılıstıń kategoriyalıq belgilerin anıqlaw múmkinshiligin beredi, onıń payda bolıwındaǵı ekstralingvistikalıq hám lingvistikalıq sebeplerin kórsetip berdi. Antonimiya qubılısın logika-filosofiyalıq bayanlaw qarama-qarsılıqtıń

birligi hám gúres nızamınıń, dialektikanıń kóplegen mashqalaların túsiniw ushın tiykar boldı. Sózliklerdiń dúziliwinde metodologiyalıq negiz ham sózdiń leksika-semantikalıq bayıwın analizlew múmkinshiligin jarattı. Insannıń oylaw procesindegi qarama-qarsılıqtı ajıratıw hám bayanlaw tildegi antonimiyanıń sheklew, salıstırıw hám ulıwmalastırıw xızmetin anıqlawǵa imkaniyat jarattı.

Antonimiya qubılısı lingvistikalıq universaliyanıń eń áhmiyetli kórinisleriniń biri bolıp, ol hár qıylı tillerdiń semantikasintagmatikalıq sistemasınıń tiykarǵı ólshemlerinen esaplanadı. Antonimiyanıń tiykarında kontrast boyınsha associaciya turadı. Ol óziniń xarakteri boyınsha birdey predmet, qubılıs, háreket, san hám belgilerdiń qarama-qarsı mánili ayırmashılıǵın sáwlelendiredi. Antonimiya tildegi tiykarǵı qubılıslardıń biri bolǵanlıqtan ózine tán lingvistikalıq belgilerine iye. Sonlıqtan da til biliminde bul qubılıs

hár qıylı aspektlerden úyrenilmekte. Sońǵı waqıtları antonimlerdi izertlewde ulıwma tillik aspektten konkret sóylew procesindegi bul qubılıstı úyreniwge belgili dıqqat qaratılmaqta. «Semantikalıq maydan» (semanticheskoe pole) teoriyasınıń rawajlanıwı menen izertlewdiń predmeti jáne de keńeygenin kóremiz: konkret antonimiyalıq qatarlar, olardıń funkcional xızmeti analizlenbekte, antonimiya sinonimiya hám polisemiya qubılısları menen birlikte, kólemli semantikalıq birlikler túrinde, yaǵnıy sinonimlik-antonimlik bloklar túrinde úyrenilmekte. Sonıń nátiyjesinde antonimiyanıń óz aldına tillik qubılıs ekenligi anıqlandı. Solay etip, antonimlik lingvokulturologiyalıq kontentuumnıń barlıq birlikleriniń mánilik komponenti esaplanadı. Ol bir tárepten sózdiń leksika-semantikalıq bayıwınıń ayırıqsha túri sıpatında qatnassa, ekinshi tárepten, bizdi qorshaǵan obektiv dúnyadaǵı predmetler arasındaǵı qarama-qarsılıq hám ayırmashılıqtıń tildegi ózine tán sáwleleniwi bolıp tabıladı.

Joqarıda kórsetip ótilgen jaǵdaylar definaciyanı anıqlaw múmkinshiligin beredi: antonimler konkret sóylew situaciyasındaǵı óziniń semantikalıq mánisi boyınsha qarama-qarsı sózler; antonimlilik

– tekstte qarama-qarsı bolıw múmkinshiligin beretuǵın sózdiń semantikalıq múmkinshiligi, tildegi antonimiya – semantikalıq qatnas tipi, onda bir leksikalıq birliktiń semantikalıq mánisi ekinshi bir leksikalıq birliktiń semantikalıq mánisine sáykes kelmeydi; qarama-

11