Filosofiya, etika, estetika, logika

haqıyqatqa umtılıw. Alımnıń dúnyaqarası hám ilimniń keleshegi probleması. Ózbekstanda «ilim metodologiyasınıń» úyreniliwi hám áhmiyeti.

XX ásirdegi ilimiy-texnikalıq revolyuciya hám ulıwmainsanıy problemalar. XXI ásirde dúnya hám Ózbekstanda ilim hám jámiyetti insanpárwarlastırıw hám demokratiyalastırıw processi. Jámiyet turmısında ilimniń ornı hám áhmiyetiniń artıp barıwı.

Ózbekstan ilimi, onıń shólkemlestiriw sistemaları, ilimiy birge islesiwdi, mektepler hám ilimdi shólkemlestiriwdi formaları. Ilimde tradiciyalar hám jańalanıw. Ilim - pán tiykarların iyelew-mánewiy kamalat dáregi.

13- tema. Házirgi zamannıń ǵalabalıq problemaları hám olarǵa filosofiyalıq analiz.

(2 saat)

Adamzat keleshegin belgilengen eń ústin jónelis, process hám mashqalalar. Jáhán rawajlanıwınıń jaqın hám uzaq keleshegin ilimiy boljaw

rawajlanıwdıń házirgi dáwir hám onıń ózine xas ózgeshelikleri. Xalıqaralıq integraciya processi hám universal texnologiyalar. Ulıwmainsanıy problemalar, olardıń tiykarǵı jónelis hám kórinis tabıw ózgeshelikleri. Ulıwmainsanıy problemalardı hal qılıw jolları hám imkaniyatı. Jáhán hám Ózbekstan XXI ásirde: qáwipsizlikke tahdid, turaqlılıq shártleri hám rawajlanıw kepillikleri. XXIásir baslarında Ózbekstan rawajlanıwınıń tiykarǵı jónelis hám ózgeshelikleri.

Respublikamız tábiyatı hám onı asırap-abaylaw mashqalaları. Aral boyı ekonomikası hám mámlekttiń tábiyatın saqlawda insan juwapkershiligi. Salamat áwlad ushın háreket hám Ózbekstan insan salamatlıǵına itibar. Mánewiy barkamal áwladtı tárbiyalaw wazıypaları. Ulıwmainsanıy problemalardı úyreniwdiń tárbiyalıq áhmiyeti.

14- tema. Ózbekstan Respublikası ǵárezsizliginiń filosofiyalıq problemaları.

(2 saat)

Jáhán civilizaciyasınıń házirgi dáwiri hám rawajlanǵan mámleketler turmısı. Ózbekstannıń keleshegi hám ǵárezsizligin bekkemlew processi. Ǵárezsiz hám erkin rawajlanıw jáhán civilizaciyasına qosılıw jolı.

Ózbekstanda jáhán tariyxın úyreniwge civilizaciyalıq qatnasıwdıń

22

Respublikanıń jáhán civilizaciyasına qosılıwınıń tiykarǵı baǵdarları. Ózbekstandaǵı ekonomikalıq reformalar. Ekonomika salasında

Ózbekstannıń jáhán civilizaciyasınıń quramlas bólegine aylanıw imkaniyatı hám perspektivaları. Ekonomikalıq plyuralizm hám bazar qatnasları-civilizaciya belgisi.

XXIásirde Ózbekstannıń civilizaciyalanǵan rawajlanıwınıń ózgeshelikleri. Ózbekstanda qurılıp atırǵan jámiyet, onıń tiykarǵı principleri, ústinlikke iye jónelisleri. Mánewiy barkamal áwlad-ullı keleshekti dóretiwshi.

ETIKA

1-tema. Etika pániniń predmeti. Moraldıń mánisi, funkciyaları hám principleri. (4-saat)

Etika –moraldıń payda bolıwın, mánisin, rawajlanıwın hám insannıń shańaraqta hám jámiyettegi ádep-ikramlıq qatnasıqların úyrenetuǵın ilim ekenligi «etika», «moral», «ádep ikramlıq» terminleriniń kelip shıǵıwı mánisi hám olardı izertlewdiń áhmiyeti. Etikanıń úsh bólegi: empirikalıq (súwretlew), teoriyalıq – filosofiyalıq, normativlik.

Etikanıń ilimler sistemasındaǵı ornı, onıń zamanagóy pánler menen baylanısı: etika hám filosofiya, etika hám estetika, etika hám psixologiya. Etika hám dintanıw, etika hám ekologiya, etika hám pedagogika, etika hám siyasat.

Milliy ǵárezsizligimizdi bekkemlewde etikanıń jámiyettiń sociallıq – ruwxıy turmısındaǵı ornı.

Patriot , milletsúygish, adamgershilikli, haq kewilli, hadal shaxstı zamanagóy jetik insandı tárbiyalaw hám XXI -ásirde dúnya júzilik keńislikte etosferanı (etikalıq ortalıqtı jaratıwǵa xızmet etiw etika pániniń eń aktual wazıypaları ekenligi.

Moraldıń tek insanǵa ǵana berilgen ruxıy qásiyet ekenligi. Adamzat tariyxındaǵı eń dáslepki ádep-ikramlıq qaǵıydalarınıń payda bolıwı hám jetilisip barıwı.

Moraldıń regulyativlik funkciyası, yaǵnıy onıń adamlardıń isháreketlerin tártiplestiriwshisi sıpatında. Huqıqıy hám adminstrativlik tártiplestiriwden ózgesheligi. Morallıq sana hám ádepikramlıq qatnasıqları. Morallıq sana túsinikleriniń (jaqsılıq, jamanlıq, miynet h.t.b) normativlik-bahalawshı xarakteri. Ádep-ikramlıq ideallar, principler, normalar hám bahalıqlar, úrp-ádetler, hám tradiciyalardıń, sezimler hám jigerdiń morallıq sanadaǵı ornı hám ádep-ikramlıq iskerlikke tásiri.

2-tema. Etikalıq táliymatlardıń rawajlanıwınıń tiykarǵı basqıshları.(2- saat)

Áyyemgi Shıǵıs etikalıq oy-pikirdiń besigi sıpatında Shumer, Babıl (Vabilon) hám áyyemgi Mısrdaǵı etikalıq kóz-qaravslar. «Avesto»

23

-Turan hám Iran xalıqlarınıń ádep-ikramlıq qáde-qaǵıydalarınıń jıyındısı sıpatında. Áyyemgi Hindstan hám Qıtaydaǵı etikalıq kóz-qaraslar; buddidizm

etikası; daosizm etikalıq táliymatı; Konfuciy táliymatınıń ózine tán tárepleri. Áyyemgi dáwirdegi klassikalıq etika. Áyyemgi Greciya oyshılları Sokrat,

Platon, Aristoteldiń etikalıq kóz-qarasları. Epikurdıń etikalıq táliymatı. Áyyemgi Rim etikası (Tit Lukreciy Kar, Seneka, Epiktet). Áyyemgi dúnya etikasınıń áhmiyeti.

Orta ásirlik musılman Shıǵıs etikasındaǵı negizgi baǵdarlardıń payda bolıwı: diniy-hádislik ádep-ikramlıq (Al Buxariy, At Termiziy), filosofiyalıq etikalıq táliymatlar (Farabiy, Ar Raziy, Ibn Sina. Ibn Rusid), sufizmniń (tasavvuf) tiykarınan moral filosofiyası ekenligi (Ǵazzaliy, Rumi). Temur hám Temuriyler dáwiri etikalıq kóz-qarasları: naqshbandiya hám jomartlıq sufizm tariqatlarında ádep –ikramlıq máseleleri (Nawayı, Jámiy. Kashifiy). Davaniydiń etikalıq táliymatı.

«Qalila hám Dimna» «Qutadǵu bilik», «Qabusnama», «Gulistan», «Báhárstan»h.t.b. pándnamalardıń etika tariyxında tutqan ornı.

Orta ásirlik Evropa etikası (Avgustin Blajennıy, Foma Akvinskiy). Evropadaǵı Oyanıw dáwirindegi etikalıq táliymatlar (Valla. Mak iavelli, Monten)

Jank dáwir etikasınıń tariyxıy mazmunı; racionalizm hám sensualizm baǵdarları (Spinoza, Lokk h.b.). Nemis klassikalıq etikası (Kant, Shelling, Gegel, Feyerbax h.b) hám onnan keyingi dáwirdegi tiykarǵı etikalıq táliymatlar: irracional baǵdardıń keń taralıyaı (Kont, Shopengauer. N icshe h.t.b)

XIX-ásirdiń aqırı hám XX -ásir baslarında rus klassikalıq etikasınıń payda bolıwı: L.Tolstoy hám F. Dostoevskiydiń etikalıq kózqarasları Vl.Solovev, N.Berdyaev hám basqa oyshıllardıń etikalıq táliymatları.

XX -ásirdegi tiykarǵı etikalıq táliymatları hám baǵdarlar. Psixoaniliz, ekzistencializm, sufizm etikası (Z.Freyd. E.Fromm. K.Yaspers, J-P.Sartr, M.Gandi, Muxammad Zaxid Qutqu h.t.b.)

ESTETIKA

1-tema. Estetika páni. Tiykarǵı estetikalıq kategoriyalar (2 saat)

1.Estetika ilim sıpatında. Estetika haqıyqatlıqtı estetikalıq meńgeriw tuwralı ilim. Estetika gózzallıqtıń izi iskusstvonıń mazmunı, negizin izertleydi. Estetikanıń tiykarǵı máselesi gózzallıqtıń izi adamnıń shınlıqqa qatnasınıń deregi haqqında.

2.Estetika ilimler sistemasında. Estetikanıń filosofiya, psixologiya, etika, sociologiya hám basqada ilimler menen baylanısı hám ayrıqsha ornı.

3.Erkin demokratiyalıq jámiyet rawajlanıwında estetikanıń ornı, onıń

insannıń estetikalıq mádeniyatın qáliplestiriwdegi hám

24

jámiyetlik turmıstıń barlıq tarawların ruwxıy bayıtıwdaǵı roli hám praktikalıq áhmiyeti.

2-tema. Iskusstvonıń mazmunı, jámiyettegi tutqan ornı. (2 saat)

Iskusstvobul shınlıqtı biliwdiń hám estetikalıq is-hárekettiń ayrıqsha forması. Iskusstvonıń mazmunı hám forması arasındaǵı baylanıslardıń dialektikası. Iskusstvonıń jámiyettegi tutqan ornı. Iskusstovnı klassifikaciyalaw negizleri. Iskusttvonıń túrleri hám janrları. Iskusstvonıń xalıqshılıǵı.

LOGIKA

1-tema: Logika iliminiń predmeti hám áhmiyeti. Oylaw-logika iliminiń úyreniw obekti.

Oydıń tiykarǵı belgileri. Oydı úyreniwge hár qıylı jantasıwlar. (2 saat)

Oydıń logikalıq formaları hám nızamları haqqında túsinik. Oy forması (logikalıq forma) túsinigi. Oy nızamı túsinigi. Oy nızamları tuwrı pikirlewdiń ayrıqsha principleri sıpatında. Pikirdiń shınlıǵı hám onıń forma tárepinen tuwrı qurılısı.

Logika pániniń predmeti. Logika-oydıń formaları hám nızamların úyreniwshi pán. Formal logikanıń predmeti hám strukturası, onıń dialektik logika hám matematika logika menen óz-ara baylanısı. Logika páni hám ilimiy biliw metodologiyası. Logika iliminiń teoriyalıq hám ámeliy áhmiyeti. Logika pániniń pikirlew mádeniyatın ósiriwdegi, sonday-aq erkin pikirlew kónlikpelerin qáliplestiriwdegi áhmiyeti. Logika iliminiń pán hám texnika rawajlanıwına tásiri. Logika iliminiń milliy hám ulıwmainsanıy qádriyatlardı ańlawda, milliy ideologiyanı jaratıwdaǵı áhmiyeti.

2-tema: Túsinik hám oy-pikir oydıń logikalıq formaları sıpatında. (2 saat)

Túsinik-predmetlerdiń ulıwma, ayrıqsha belgilerin sáwlelendiriwshi logikalıq forma. Predmetlerdiń ulıwma hám jeke, ayrıqsha hám ayrıqsha emes belgileri. Predmetler klası haqqında. Túsiniklerdi qáliplestiriwshi logikalıq usıllar: analiz, sintez, salıstırıw, abstrakciyalaw, ulıwmalastırıw hám t.b. Túsiniktiń mazmunıpredmetlerdiń ayrıqsha belgilerin ańlatıwshı logikalık usıl. Túsiniklerdiń kólemi. Túsiniklerdiń túrleri: jeke hám ulıwma, abstrakt hám konkret, jaqsı hám unamsız h..t.b.

Túsinikler ortasındaǵı qatnasıqlar. Túsinikler kólemi ústinde ámeller: qosıw, kóbeytiriw, toltırıw.

Túsiniklerdi shegaralaw hám ulıwmalastırıw. Túsiniklerge anıqlama beriw (definiciya) diń maqseti hám dúzilisi.

Túsiniklerdi bóliw. Túsiniklerdi klassifikaciyalaw.

25

№1 Tema: Filosofiya, onıń predmeti hám jámiyettegi roli

Kirisiw lekciyası Toparı: 2-kurs Qaraqalpaq filologiyası fakulteti.

Studentlerdiń qabilet dárejesi: I-dáreje(oqıwshılıq)

Oqıtıw waqtı: 2 saat

27

Texnologiyalıq karta

28

Qosımshalar

№1 Qosımsha

Filosofiya páni boyınsha reyting qadaǵalawın ótkiziw formaları, ballardıń bólistiriliwi Pán boyınsha: ulıwma-142 saat

Lekciya –32 saat Ámeliy46 saat

Óz betinshe jumıs64 saat Pánniń ulıwma balı:-100 ball

Қ

з бeтиншe ысларға

бeрил

29

№1 ШҚ философия Ӛз бeтиншe жумыс

ШҚ

№2 ШҚ

Тeст,жазба жумыс,сораў жуўап

Eskertiw: Filosofiya páni boyınsha alıp barılatuǵın óz betinshe jumıslardıń reyting baxalau balları tikkeley ShQ ǵa qosıp jazıladı. 3- semestrde ótiletuǵın filosofiya páninen óz betinshe jumısqa ajratılǵan ball 10 baldı quraydı xám 5 ball test, jazba, auızeki x.t.b. formalarında ótkerilip filosofiya boyınsha ótkeriletuǵın ShQ ǵa qosılıp jazıladı (oqıtıushı tárepinen óz betinshe jumıslardı ótkeriu formaları erkin tańlau xuquqına iye). Etika, estetika, logika pánleri boyınsha ótkeriletuǵın óz betinshe jumıslardıń balları tikkeley №3 AQǵa qosıp jazıladı.

30

№ 2 Qosımsha

1.Karimov.I.A. Ózbekstannıń óziniń jańalanıw hám rawajlanıw jolı.

H.1993.

2.Karimov.I.A. Ózbekstan XXI ásir bosaǵasında............ H. 1998

3.Karimov I.A. Joqarı mánawiyat – jeńilmes kúsh. T. 2008.

3.Raximov I. Falsafa. T. 1998

4.Seytov P.D. Filosofiyaǵa kirisiw. H. 1992

5.Osnovı filosofii. T., 1998

6.Golovanova.V.G. Kurs lekciy po «Osnovı filosofii».T.2000

7.Falsafa asoslari. T.2005

8.Kratkiy filosofskiy slovar M. 1998

9.A. Berdimuratova. Filosofiya. N.2007.

10.A. Berdimuratova. Filosofiya. I hám II bólim. N.2010.

10.Falsafa. Kisqacha izohli lwǵat. T.2004.

№3 Qosımsha

31