Filosofiya, etika, estetika, logika
.pdf
Ekinshi bir gruppa alımlardıń pikiri boyınsha, «insan» túsinigin tek ǵana
unamlı qásiyetler menen baylanıstırıw orınsız boladı. Sebebi hár |
bir |
|||||
adamdı insan dep |
qabıllawımız |
tiyis. |
ǴVsyakiy |
|||
chelovek yavlyaetsyalichnostyu, no ne u vsyakogo cheloveka chertı, na |
||||||
osnovanii kotorıx mı sudim |
o |
nem |
kak |
o |
lichnosti, |
|
razvitı odinakovoǴ |
(Anufriev |
E. Socialnıy status i aktivnost lichnosti. M. |
||||
1990. S. 83). |
|
|
|
|
|
|
II. Jámiyet hám insan. Adam demokratiyalıq jámiyettiń eń joqarǵı maqseti |
||||||
sıpatında |
|
|
|
|
|
|
Pikirlesiwge shaqıratuǵın sorawlar: |
|
|||
1. |
Jetik insandı qáliplestiiwdiń hám rawajlandırıwdıń tiykarǵı jaǵdayları |
|||
hám faktorları qandayW |
|
|
||
2. |
Insannıń |
erkinligi |
hám juwapkershiligi, |
huqıqları |
|
hám minneteleri máselesi. |
|
|
|
3.Házirgi dáwirdegi insannıń, kollektivtiń hám jámiyettiń óz-ara qatnas máselesine ulıwma sıpatlama beriń.
4.Insannıń hám jámiyettiń mápleri arasında garmoniyanıń bolıwı múmkin
beW
Diskussiya ushın berilgen problema: Tubalawshılıq dáwirinde qáliplesken
ózgeshe tiptegi insan haqqında aytıwǵa boladı maW (Mojno li govorit o osobom tipe lichnosti zastoynogo perioda.) Tubalawshılıq dáwirinde juwapkershilikti óz moynına almaytuǵın, jámiyetke nemquraydı qatnas jasawshı, passivlilikti kórsetiwshi h.t.b. qásiyetlerge iye adamlar qáliplesken deytuǵın pikirlerdi ǵalaba xabar qurallarında kóriwge boladı. Usı pikirlerge tiykarlanǵan halda tubalawshılıq dáwirindegi insannıń tipi haqqında aytıwǵa boladı ma. Juwabıńızdı keń túrde sıpatlawǵa háreket etiń. Sizlerdiń pikirińizshe, házirgi zaman jasları sanasında bunday tiptegi adamnıń belgilerin kóriwge boladı maW
Jámiyetimizde bolıp atırǵan ózgerislerdiń tamashagóyi yamasa aktiv qatnasıwshısı bolıw máselesi bizlerdiń hár birimizdiń sanamızda qanday dárejede orın alǵanW
III. Ruwhıy mádeniyat hám adam
Pikirlesiwge shaqıratuǵın sorawlar:
1.Ne ushın ideologiya ruwhıy mádeniyattıń yadrosı sıpatında alıp qaraladıW Siyasiy mádeniyat degenimiz neW
2. |
Biziń |
jámiyetimizde |
ruwhıy |
mádeniyattıń |
rawajlanıw |
tendenciyaların analizleń. |
|
|
|
||
3. |
Sizlerdiń |
pikirińizshe, |
sizlerdiń |
kollektivińizdiń |
ruwhıy |
ómirin jetilistiriw máselelerin sheshiwde jaslardıń roli neden ibaratW |
|
||||
Praktikalıq tapsırmalar:
Sizlerdiń rayonlarıńızdıń territoriyasında jaylasqan klublardıń, stadionlardıń, mádeniyat úyleriniń qollanılıwın analizleń. Olardıń iskerligin aktivlestiriwshi, olardı qollanıwdıń effektivliligin asırıwshı usınıslardı islep shıǵıń.
122
Student gruppasınıń aǵzalarınıń bos waqıtınıń strukturasın analizleń. Bos waqıttı mazmunlı qollanıw múmkinshiliklerin analizleń.
Ózlerińizdiń rayonlarıńızdaǵı jaylasqan tariyxıy-mádeniy esteliklerdiń jaǵdayın analizleń.
Diskussiya ushın beriletuǵın problema: Házirgi kúni adamlar arasında tómendegishe pikir keń tarqalǵan: Jaslar arasında ómirdiń maqseti retinde tek ǵana materiallıq baylıqqa umtılıw alıp qaralatuǵın adamlar qatlamı bar. Ruwxıy jaqtan bay, mazmunlı ómirge umtılıp jasaw ushın, sizlerdiń pikirińizshe, jaslarǵa ne kesent beredi. Ruwhıy jaqtan bay ómir degenimiz neW
Keleshek áwladtı tárbiyalawda tariyxıy sananı qáliplestiriw úlken áhmiyetke iye. Házirgi kúni adamlardı burın esitpegen materiallar menen tanıstırıwshı hár qıylı dóretpelerdi kóriwge boladı. Olardıń ayrımları burınǵı dáwirdiń unamsız betlerin ashıp beriw menen de baylanıslı. Bul haqqında pikir júrgizgende ayrım adamlar bunday materiallardıń keleshek áwladtı tárbiyalaw processine payda alıp kelmeytuǵınlıǵın, olardıń waqıttıń ótiwi menen unamsız aqıbetlerge alıp keletuǵınlıǵın aytadı. Al ayrımları bolsa, biziń tariyxımız haqqında bar haqıyqattıń ashıq aydın sáwleleniwin talap etedi hám olardıń pikirinshe. tariyxqa bunday túrdegi qatnas tariyxıy processtiń durıs túsiniliwine alıp keledi. Sizlerdiń pikirińizshe, jaslarda tariyxıy sananı qáliplestiriwde biziń tariyxımızdıń Ǵaq betlerinǴ ashıwshı materiallardıń rolin qalay bahalawımız tiyis. Hár qıylı táreplerdiń argumentlerin kórip shıǵıń.
Sonıń menen birge óz betinshe jumısqa bekitilgen tema boyınsha referat jumısın tayarlaw menen de ámelge asırılıw múmkin.
Referat ushın temalar tómendegishe belgilenediÚ
á.Adam hám jámiyet.
ǵ.Adamnıń ruwhıy turmısı. q. Adamnıń jámiyettegi ornı.
ń. Filosofiyada adam, individ hám jeke adam túsinikleri. ó. Antropologiya. (inson haqqındaǵi ilim).
ú. Adam jámiyet rawajlanıwınıń maqseti sıpatında. w. Adam óndiriwshi kúsh sıpatında.
h. Adam civilizaciyalıq rawajlanıwdıń kriteriyası sıpatında. 9. Adam hám tolerantlıq.
á0. Jámiyet rawajlanıwında adam faktorı. h.t.b.
Referat tayarlawdıń tiykarǵı qaǵıydası tómendegishe: Tema
belgilengennen soń, - plan dúziw;
123
-temaǵa baylanıslı ádebiyatlardı izertlew, zárúrli rejelerdi konspekt etiw, kerek qaǵazlarǵa túsiriw;
-bul qaǵazlardı plan boyınsha gruppalarǵa bóliw hám olardı bólek
papkalarǵa jıynaw;
Ádebiyatlar: Teyyar de Sharden P. Fenomen cheloveka. M. 1987. Gumilev L. Etnogenez i biosfera Zemli. M. 1992.
Krapivenskiy S. Socialnaya filosofiya. M. 1998.
Kabulova M., Iskandarova B. Falsafada inson muammosi. T. 1995. Ochilov S. Mustaqillik manaviyati va tarbiya masalalari. T.
1995.
Tulenov J., Gafurov Z. Mustaqillik va milliy tiklanish. T.
1996. |
|
|
|
Maqset: bunday baǵdardaǵı |
jumıs |
studentlerde |
hár qıylı |
ádebiyatlardı berilgen tapsırmalar tiykarında analizlew qábiletin, kritikalıq erkin oylawdı payda etedi hám rawajlandıradı, berilgen problema boyınsha bar pikirlerdi argumentlestirilgen tiykarda dálillew uqıplılıǵın, tájiriybesin qáliplestiredi.
Jumıstıń orınlanıw múddeti: 30 yanvarǵa shekem studentler esse jumısların tapsırıwı shárt.
Bahalanıw kriteriyası: maksimal ball – ú ball. Bul ball filosofiya páni boyınsha belgilengen shegaralıq baqlaw reytingisine qosıladı. Joqarı ball berilgen másele boyınsha alınǵan bilimlerdi óziniń poziciyasın túsindiriwge qollana alatuǵın, jańa kontekste ulıwmalastırıw uqıplılıǵına, dálillew qábiletine iye studentke qoyıladı (abstraktlik dáreje). Ortasha ball berilgen másele boyınsha tiykarǵı ideyalardı anıq túsingen hám olardı qollana biletuǵın, jaqsı argumentlestiriw qábiletine iye studentke qoyıladı (relyacion dáreje). Qanaatlandırarlı ball úyrenilgen koncepciyalardıń belgili aspektin túsingen, biraq olardı integraciyalawı tómen dárejede bolǵan studentke qoyıladı (multistrukturalıq yamasa unistrukturalıq dáreje). Tómen ball berilgen másele boyınsha bilimge, túsinikke iye emes studentke qoyıladı (predstrukturalıq dáreje).
124
№10 Tema: Házirgi zamannıń ǵalabalıq problemaları |
|
hám |
olarǵa |
|||||||
|
|
filosofiyalıq analiz.. |
|
|
|
|
||||
|
|
Tematikalıq lekciya |
|
|
|
|
||||
|
Toparı: 2-kurs Qaraqalpaq filologiyası Studentlerdiń |
|
||||||||
qabilet dárejesi: III-dáreje(evristikalıq) |
|
|
|
|
|
|||||
Oqıtıw waqtı: 2 saat |
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
||||||||
Oqıtıw |
sabaǵınıń |
1. XXI ásirdiń basındaǵı jer júzlik jaǵday. Adamzat |
||||||||
strukturası/ Lekciyanıń |
global problemalar aldında. |
|
|
|
||||||
2 Globallıq |
problemalar |
túsinigi. Globallıq |
||||||||
|
|
|||||||||
jobası |
|
problemalardıń klassifikaciyası. |
|
|
||||||
|
|
3. Aral apatshılıǵı globallıq problema sıpatında. |
||||||||
|
|
4. Globallıq problemalardı |
sheshiw jolında alıp |
|||||||
|
|
barılıp |
atırǵan isler hám onda Ózbekstan |
|||||||
|
|
Respublikasınıń poziciyası. |
|
|
|
|||||
|
|
|
||||||||
Oqıw sabaǵınıń maqseti: Globallıq problemalar haqqında bilimlerdi |
|
|||||||||
jetilistiriw. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pedagogikalıq wazıypaları: |
|
Oqıtıw háreketiniń nátiyjesi: |
|
|||||||
1. XXI ásir basında adamzat |
1. |
XXI |
|
ásir |
basında |
adamzat |
||||
jetiskenlikleri |
|
jetiskenlikleri hám problemaları haqqında |
||||||||
hám |
problemalarına ulıwma |
maglıwmat bere aladı. |
|
|
||||||
sholıw ótkeriw. |
|
2.Globallıq |
|
|
problemasına |
|||||
2.Globallıq |
problemasına |
anıqlamanıń mazmunın analizley aladı. |
||||||||
anıqlama beriw hám onı túsindiriw. |
3.Globallıq |
|
|
poblemalardıń |
||||||
3.Globallıq |
poblemalardıń |
klassifikaciyasın túsindirip beredi. |
||||||||
klassifikaciyasın usınıw. |
|
4.Aral apatshılıǵınıń global problema |
||||||||
4.Aral |
apatshılıǵınıń |
ekenligin dáliyley aladı. |
|
|
||||||
aqıbetleri |
haqqında |
bilimlerdi |
5.Aral |
apatshılıǵınıń |
kelip |
shıǵıw |
||||
tereńlestiriw. |
|
sebeplerin sanap beredi. |
|
|
||||||
5.Aral apatshılıǵınıń kelip shıǵıw |
6. Globallıq |
problemalardıń |
sheshemi |
|||||||
sebepleriniń analizin kórsetiw. |
boyınsha pikirlerdi kórsete aladı. |
|
||||||||
6.Globallıq problemalardıń 7. Aral apatshılıǵın sheshiw boyınsha
sheshemi |
boyınsha |
ulıwmalıq |
usınılıp atırǵan |
usınıslar haqkında |
juwmaqlar. |
|
|
maǵlıwmat beriw. |
|
7. Aral |
apatshılıǵın |
sheshiw |
|
|
boyınsha usınılıp atırǵan usınıslar |
|
|
||
haqkında maǵlıwmat beriw. |
|
|
||
Oqıtıw usılları |
Tematikalıq lekciya, |
125
|
lekciya vizualizaciya |
|
|
Oqıtıw jumısın |
Frontal, individual |
shólkemlestiriw formaları |
|
Oqıtıw quralları |
Lekciya tekstleri, vizual materiallar, |
|
|
Oqıtıw sharayatları |
Video proektor menen támiynlengen |
|
auditoriya |
|
|
Monitoring hám bahalaw |
Test tapsırmaları. |
|
|
Texnologiyalıq karta
Jumıs basqıshları, |
|
|
|
Iskerliktiń mazmunı |
|
|
|
||
waqıt |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Oqıtıwshınıń |
|
|
|
Studenttiń |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Birinshi |
1.Temanıń ataması, |
jobası |
hám |
Tıńlaydı, |
|
|
|
||
basqısh. |
ádebiyatlar dizimi menen tanıstırıw |
Temanıń |
|
|
ataması, |
||||
Kirisiw |
(Qosımsha №1). |
|
|
|
jobası |
hám |
ayrım |
||
bólimi. (5 |
|
|
|
|
|
ádebiyatlar |
|
atamaların |
|
minut) |
|
|
|
|
|
jazıp |
aladı |
|
sorawlar |
|
|
|
|
|
|
beredi. |
|
|
|
Ekinshi basqısh. |
2.1.Jobada |
|
belgilengen |
Tıńlap, |
|
áhmiyetli |
|||
Tiykarǵı bólim. |
máselelerdi |
|
izbe-iz |
túsinik |
|
|
hám |
||
(55 minut) |
túsindiredi. (Qosımsha №2). |
|
anıqlamalardı konspektlep |
||||||
|
2.2 |
Studentlerdiń |
sorawlarına |
|
|
|
baradı, |
||
|
juwap beredi. |
|
|
|
sorawlar beredi. |
||||
Úshinshi |
3.1. |
Temanı |
juwmaqlaydı, |
eń |
Sorawlar beredi, jazıp |
||||
basqısh. |
tiykarǵı |
túsinik |
|
aladı sorawlar beredi. |
|||||
Juwmaqlawshı |
|
hám problemalarǵa |
|
|
|
|
|
||
bólim. |
|
dıqqattı qaratadı. |
|
|
|
|
|
|
|
(10 minut) |
3.2. Temanı bekkemlew ushın |
|
|
|
|
||||
|
testler tarqatadı. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(Qosımsha №3) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
126
Qosımshalar
№1 Qosımsha
Tema:.Házirgi zamannıń ǵalabalıq problemaları hám olarǵa
filosofiyalıq analiz. Jobası:
»1. XXI ásirdiń basındaǵı jer júzlik jaǵday. Adamzat global problemalar aldında.
»2 Globallıq problemalar túsinigi. Globallıq problemalardıń klassifikaciyası.
»3. Aral apatshılıǵı globallıq problema sıpatında.
»4. Globallıq problemalardı sheshiw jolında alıp barılıp atırǵan isler hám onda Ózbekstan Respublikasınıń poziciyası.
127
Temanı úyreniw ushın usınıs etiletuǵın ádebiyatlar dizimi:
•1. Karimov.I.A. Ózbekstan XXI ásir bosaǵasında ....... H. 1998
•2. Berdimuratova A.K. Filosofsko-metodologicheskiy analiz ekologicheskogo krizisa na poroge XXI veka (na materialax priaralya). Tashkent. Fan. 1999.
•3.Arab-Oglı.E.A. Obozrimoe budushee. Socialnıe posledstviya HTR`god 2000. M1986
•4.Abdiraxmanov.O. Aral moysovest moya. H 1991
•5.Karimov.T.K. Ijtimoiy taraqqiet va davrimizning jahonshumul muammolari. T. 1997.
•6.Shodimetov.Yu. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. T. 1994.
•7. Otabaev.P.T. Habiev.M. Inson va biosfera. T. 1995
•8. M.S.Salaxitdinov. Aral ham Aral boylarınıń mashqalaları. //Erkin Qaraqalpaqstan. 1992j.
•9. A.Glazovskiy. Aralskiy krizis: prichinı vozniknoveniya i puti vıxoda. M.,1990
128
№2 Qosımsha
129
130
131