T.Qaypbergenov Qaraqalpaq qizi

Tólepbergen

Qayıpbergenov

Qaraqalpaq qızı

Minezi qápelimde ózgeretuǵın Záripbay búgin hár qashanǵısınan da ashıwlı keyipte asúydegi hayalı Sánemge kelip:

-Úydi bosatasań ba? Joq pa? - dedi birden.

-Aǵası, qoya qoysa endi! Ústime-aq ákel. Qarshaday qızım menen qayda baraman?

-Sen albaslı turǵanda bul úyge kim keledi? Kim?!

-Sol ákeletuǵın qızıńa ózim-aq barayın, meni qańǵırtpasań bolar, shabazım!

-Qoysańa! Seniń menen baltamtap aytısıp otırıwǵa waqtım joq! - dep bay ergenektiń qaptalında súyewli turǵan belsaptı aldı.

Dalada oynap júrgen on bir, on eki jaslardaǵı qızı Jumagúl úydegi póstek sabaǵanday sartıldıǵa qosıla "aǵası, óltirdiń ǵoy, úh-h-h... Ah Jumagg... g..." dep bólinip-bólinip, sozıla semgen seske janı titirkenip, asıǵıp juwırıp kirip kiyatır edi, kók ǵazna maqpal taqıyasınıń erneginen ashılǵan kóknardıń qızıl gúlindey pópeginen qara úydiń óttey sarı ıs basqan mańlayshası ilip qaldı. Qız taqıyasına qaramastan, bası esik betke qarap sulap, awzı-murnınan zirek-zirek qan josıp atırǵan anasın kórip, zárresi ushıwı menen bara qushaqladı. Dárriw ústindegi qızıl ala shatırash kóyleginiń etegin ayırıp jiberip, anasınıń eki eziwinen sorǵalap atırǵan qandı sıyırıp, basın tańdı. Sóytti de ósh alatuǵın adamday úlken otawǵa kirdi. Ákesi júdá bir inabatlı is pitirgendey mardıyıp, biraq betinen qanı qashıp haplıqqan túrinde otawǵa kelip janbaslap atır edi.

-Apamdı óltiripseń ǵoy, aǵa! - dep ústine súrine jıǵılǵan qızın iri qolları menen esik betke túyip jiberdi:

-Qarańdı batırsań-á! Kórdiń be, mushtay bolıp mınawsınıń biyhayasın! - Ol tımsırayıwı menen gúbirlenip tikeydi. - Atanı sıylamay, jalańbas júriwine qara, eshkimardıń!..

Záripbay sóylenip-sóylenip shıǵıp ketken soń, Jumagúl qaytadan turıp, anası jatırǵan asúyge juwırdı. Sánem kimniń kelip, kimniń ketkenin biliw túwe, ayaq-qolın jıynawǵa da hálsiz. Óli shıray enip, shalqasınan jatır. Jumagúl onı qushaqlap, tórge jatqızbaqshı bolıp kórgen menen, jansız dene jas qızǵa awırlıq etti.

-Apam óldi!!!

7

Shıńǵırǵan ashshı dawısqa qońsı-qobalar há demey-aq jıynaldı. Olar es-tússiz jatırǵan Sánemge ayanıshlı túrler menen kóz jasların sıpırıp, baydıń sırtınan sóginip atır edi, sonıń arasında awıldaǵı mektep mollanı ertip kelgen Záripbaydıń ózin kórip, tım-tırıs boldı. Adırayısıp qalǵanlarǵa molla kewil awdarmay, kirgen páti menen melle shapanınıńjırmıshınan uslap, ayaq-qolın jónlestirip, betine aq jawılǵan hayaldı jelpiy berdi:

-Súf-súf! Qash páleket. Qash!...

-Heshqanday árwaq joq, tayaqtan bolǵan, - dedi turǵanlardıń birewi onı jaqtırmay. Molla sóylemesten júresine otırıp, Sánemniń betin sálpál ashıp kórip, jáne "túf-tuf" dep dem sala berdi. Onıń tissiz awzınan shıqqan nasıbaydıń suwı aralas sarı túpirik kózine tamdı ma, Sánem kirpiklerin qıbırlatıp, qasın kerdi. Ishinen: "Ólip qalıp qunı túspese bolar edi" dep zárresi ushıp turǵan baydıń túsine azǵantay qan juwırıp, qaptal betke shıǵıp otırdı.

-Qánekey, molleke, bizlerdi ajırastır. Basqa nárse kerek emes.

Ákesi anda-sanda dúzden pátlenip kelip, úyge zobalań turǵızıp "sen qashan qarańdı batırasań!" dep Sánemge kiylikken menen ata-anası ajırasadı dep Jumagúl haslan oylamaǵan. Óytkeni, bul olar arasındaǵı bir kúnlik sawda emes, Jumagúl esin bilgeli usı qıyqańshılıq bárha bar. Usınday jaǵdayda ol áste-aqırın úyden shıǵıp ketip, jánjel basılǵannan keyin keletuǵın edi. Al búgingi waqıya onıń úmitin úzgen sıyaqlı! Bul ne degen sumlıq! Jaman áke jezdeden de jaman degen usı shıǵar!.. Jańa ǵana boy tiklep, ata-ana qádirin biletuǵın bolıp kiyatırǵan qızdıń bosasıp turǵan jas júregin áke sózi seńge tiredi:

-Aǵa, ırasıń ba, seniń?! Búytseń apam menen men de ketemen, onda! - dedi qız jılamsırap.

-Ho, ho! Mınawsı da aybat etetuǵın bolıp kiyatır maǵan. Kórdiń be, xalayıq! Barsań-á! - depbay qolın bir siltedi. - Meniń qız keselim joq! Bar, ketseń atamnıń ayaq ushına, joǵal! Qarańızdı batırıń! - Baydıń qabaǵı úyilgen menen jıynalǵanlarǵa sır bermew maqsetindekúldi. - Wa-ha-ha!

-Erli-zayıptıń arasına esi ketken túsedi degen, Záripbay inim, - dedi molla oǵan. - Men házir ayırıp jibersem, sizler bir-birińizdi qıymay jáne qosılsańız!

-Molleke, ayırıń!

-Es-aqılın jıynaǵan soń Sánemdi tıńlap kóreyik, ne der eken, - dedi jáne birew.8

-Ayıra ber, ayıra ber.Sózim sóz. Endi anasına, qızına da reyimim kelse atamnıń tóli emespen! - dep ol jıynalǵanlarǵa burıldı. - Qáne, sizler úydi bosatıńlar. Xojalıǵıma aralasıp ne jumısıńız bar!

-Onda úsh talaq haram de! - dedi molla bayǵa.

-Úsh talaq túwe, úsh júz talaq haram! - dedi bay ornınan turıwı menen jáne qolın sermep.

-Boldı, boldı. Úsh talaq deseń jetkilikli.

Waqıya tús mezgilinde bolǵan edi. Kún awmay-aq baydıń esiginde júrgen bir diyqan ógiz jegilgen arbanı úydiń aldına kese tarttı.

Bay hámmesin jámlep, burınnan tayarlap qoysa kerek. Jumagúldiń ıqtıyarına qaramastan eki jigit Sánemdi kóterip arbaǵa saldı hám awıldıń kún shıǵar shetindegi bir ılashıqqa aparıp túsirdi. Ómiriniń ishinde óli kórmegen qız anasın ólgen eken, endi áwliyege aparatuǵın shıǵar dep pámlegen edi, góne ılashıqqa ákelingenin kórip "apamdı aǵamnıń taslaǵanı usı eken" - dep, ılashıqtıń tórine eplep jatqarılǵan anasınıń bas ushında, óksip-óksip jılaw menen otırıp qaldı. Állen waqıtta barıp solıǵın basıp, isip ketken kózlerin uwqalap: "Túsim emespeken? Túsinde jılaǵan, ońında quwanadı deytuǵın edi, túsim bolǵay" dep birmezgilde payda bolǵan oyqanǵa isenbey, ján-jaǵına qarap edi, ılashıqta qazan-tabaq, qumǵan, bir qabaq bar. Kún biraz jelemik ayaz edi. Anasın tońıp qalar degen oy menen ol ot jaǵıp, qumandı otqa qoydı.

Gewgimlete baǵanaǵı molla kirip keldi. Kúni menen jalǵız ózi ne qıların bilmey, albırapotırǵan qızǵa onıń keliwi súyew kórinip, mollaǵa bolǵan ashıwın umıttı. Ornınan tura sala daladan otın ákeldi.

-Qızım, apań qalay?

-Bilmeymen, óziń kór, ata.

-Júregi soǵıp atır. Inshalla, hesh gáp bolmas, qızım. Búgin sizlerdi shıǵarıp jiberip,ákeń maqsetin orınladı.

-Ne maqseti bar eken?

-Áy, qızım, sen bilmeyseń be? Ózińdey ǵana qız ákeldi.

Jumagúldiń beti surlanıp ketti. Anasın esitip qoymadı ma eken degen qáwip penen betineúńilip edi, ol túk sezbeydi, uzınına túsken bayaǵı qálpinde.

-Qızım, mıń aytsań da qostar degen ǵoy. Biyshara ákeń mına Sánem kelindi biyiyman ólip qalmasın dep meni jiberdi. Kúni menen keleyin desem, toyınıń ánjamınan shıǵa almadım,qızım!

-Onday ákeniń ózi biyiyman ólsin, ata!

-Óydeme, qızım. Bul dúnya degen yalǵanshı dúnya! Mıń jaman bolsa da ol ákeń. Anań ólseonıń

qolına barmay qayda barasań! - Mollanıń bası qaltıldap, iyegin sıypadı. 9

-Apam ólmegey qudayım!

-Bendeniń de aytqanı bola berse...

Molla Sánemniń bas ushına shıǵıp awzın jıbırlatıp, bir nárselerdi tez-tez oqıy basladı. Soń Sánem jáne bir qıbırlap, qayazıǵan erinlerin jıbırlatıp edi, molla onıńjamılıp atırǵan kórpesiniń jırtıǵınan bir qısım paxtanı úzip alıp, qumandaǵı suwdan azmaz quydı da, ernine súykeledi. Sóytip, eger anası "suw" dep ayta qoysa, jıldam suw beriw kerekligin, soǵan shekem paxta menen awzına suw tamızıp otırıwdıń zárúrliginqızǵa zinhar tapsırıp, ózi ketip qaldı.

* * *

Toydıń sáwselesi eki kúnge sozıldı. Awıl arası kisnesken atlı. Topar-topar qızjigitler atkónshek betke baratırsa, jáne bir toparları qaytıp, uwdır-juwdır bolıp júr.Jumagúl ara-tura dalaǵa shıǵıp, bul kóriniske kóz jibergen sayın taǵı balalıǵı tutıp, oynap ketkisi kelip turadı da, anasın qıymay ılashıǵına qaytıp kiredi.

Azanda molla jáne bir xabar alıp ketti. Qońsıları bolsa sawasında kelip-ketip atır. Sońǵı kelgen eki kempir ele otır. Jumagúldiń jalǵız ziyneti ot jaǵıw. Onnan basqa kelgenlerge kel-ket dewdiń de mánisin bile bermeydi. Qońsı-qobaları qızdıń jaslıǵın

esapqa alıp heshteńe desispeydi. Sadaǵań keteyin, el el dá! Kelgenler qurı kelip atırǵan joq. Birewleri nan, ekinshileri pisken as, sók ákelip berip ketedi. Mınaw kempirlerdiń birewi ákelgen chaynekke Jumagúl chay demledi. Olar óz ara sóylesiwde.

-Záripbaydıń júzi nárestege túspes. Kamalǵa kelip kiyatırǵan mınaday ayaq-qolı jep-jeńil qızın jetim qılǵanı, sirá ońbas!

-Alǵanı usı qızdan sál-aq ǵaw qusaydı, - dep ekinshi kempir basın qaltıldatıp otırdı.

-Alǵanı da ilaya ońbas. Birewdiń qatıqtay uyıǵan xojalıǵın buzıp.

-Áy, sheshejan-ay, - dedi qaltańbas kempir. - Ol biysharada ne jazıq bar deyseń. Kúshi baradamlar ne qılmaydı. Bir jaǵında óziń barsań, qırq jıldıń berjaǵında basım usılay qaltıldaydı. Nesin aytasań, bul zamanda qaraqalpaqtıń qızınıń kóretuǵını usı.

Kempirler burın basların quray almay júrgendey bir chaynek chaydı bir kese menenalmasıp iship, ara-tura ıńırsıǵan Sánemge kóz taslap, sóylesiwin dawam ete berdi.

Jumagúl olardıń qanday qıyın jaǵdaylardı aytıp otırǵanına qaramastan eki qolın iyegine tirep, otqa abınıp, jalınnıń qızǵınına eki betiniń alması bótekedey qızarıpotır.

Kempirler ketkennen soń, Sánem jáne biytaqat bola basladı. Tilin shıǵarıp bir nárselerdi aytqısı keledi. Sóyley almaydı. Anasınıń túr-túsinen Jumagúl shorshınıpketip, jańaǵı kempirlerdi qaytadan shaqırıp keliwge shıǵa bergeni, attan túsip atırǵanadamdı kórip quwanǵannan baqırıp jiberdi:

-Yasha, dayım keldi!!!

Qızınıń dawısın ańǵarǵan Sánem basın esik betke burǵanda, moynınıń tamırları duwtardıń tarınday shertilip, jumıq kózleriniń perdesi serpildi. Túnerip atırǵanqabaǵı biraz ashılıp, álle nárselerden úmitlengendey nursız kózleri esikke qaray súzildi. Qansız eki eziwinde kúlkiniń izi kórindi. Anasınıń bul keypin kórgen qızdayısınıń kelgenine ábden quwandı.

-Apańa ne boldı? - dep soradı.

-Aǵam urıp-urıp usı jerge ekewimizdi ákelip tasladı.10

Ol basın tómen alıp oylanıp qaldı. Dayısınan qanday da bir járdem kútip, Jumagúlonıń betine tigilip qarawda. Al aǵasınıń kelgenin sezgen Sánemniń nursız kózleri jawtańlap "aman-saw júrseń be" degendey, basın qıymıldatadı.

Tóreniyaz chay ishiwge qaramadı. Sánemge jaqın bir dizelep otırıp, onıń bilegin sıypap,tamır soǵıwın bayqadı. Soń Jumagúlge ım qaǵıp, dalaǵa shıqtı.

-Qaraǵım, - dedi izinen kelgen Jumagúlge sıbırlap. - Apań ólse qorqpaysań ba?

-Way-way, qorqaman, dayı, - dep qız jılap jiberdi.

-Jılama, ózim úyge áketip jańa-jańa kiyim áperemen.Qız

jubanbadı.

-Jiyenim, bir nárse aytayın. Kisige aytpaysań ba? - dedi ol Jumagúldi qasına jaqınlatıp. - Apańnıń táwir bolatuǵın túri joq. Sen meniń kelgenimdi adam bendegesezdirme, yaqshı ma?

-Nege, dayı?

-Apańnıń awzına kópshik taslap qoya bereyik.

-Onda demigip ólip qalmay ma?

-Sonnan keyin baydan payımızdı alıp, qun óndiremiz. Sen urıp óltirdiń dep baydıń kópmalın sıpırıp alıp, seni ózim áketemen. Úyde bola bereseń. Onnan basqa baydan ósh alıwdıń ilajı joq, qaraǵım. Dayısınıń ne aytpaqshı ekenin túsingen qız:

-Ket-ket, - dep Tóreniyazdı qos qollap iyterip, dawısınıń barınsha jılap, ılashıqqa kirdi. Izin ala

Tóreniyaz keldi. Dayısınıń túr-túsin jaman kórip, qız anasınıń qasınanqaytıp qozǵalmadı. Al Tóreniyaz ári-beri otırıp, bir neshe mártebe ım qaǵıp, qızdı aytqanına kóndiriwge urınıp baqqan menen, nan pispeytuǵının bilip, sırım áshkara bolmastan burın keteyin degen qáwip penen, qarındası menen de tillese almay shıǵıp ketti.

* * *

Sánem sol jatıstan úsh aydıń júzin kórgen soń barıp bas kóterdi. Oǵan shekem qońsıqobalar kún sayın kelip, qızǵa bar tapqan keńesin aytıp, kimisi tamaq pisirip ákelip, kimisi kirin juwıp, qarasıp turdı. Tóreniyaz da anda-sanda ala ǵarǵaday kórinedi. Biraqhár kelgende jiyenine "bayaǵını apańa bildirip júrme" dep jalınıp ketedi. Jumagúl onıń sózin ishine sıydırıp baǵıp edi, apası biraz es-túsin jıynap, beti bermaǵan qaraǵan soń aytpawǵa shıday almadı. Tuwısqan aǵasınıń jamanlıq oylaǵanın esitken

Sánem hár kelgen sayın sol qılwasın Tóreniyazdıń betine baspaqshı bolıp turadı da, jáneúndemey "tek ósh alıw ushın oylaǵan shıǵar" dep óz-ózin jubatadı.

Gúzde qasaqana qıraw erte túsip, awıldıń eginleri pispey, elde qıtkershilik baslanıwǵaqaradı. Onıń ústine bıyılǵı qıs ta orasan suwıq keldi. Sánemler ılashıǵınıń átirapına eki qatar qamıs tutıp, ishin uyaday etip alǵan menen óz waqtında tamaq tawıp ishiw qıyınlıqqa tústi. Qońsıları burınǵıday awısqan-súyiskenin ákeliw túwe, óz kúnlerin zorǵa kóriwge qaradı. "Úyden bólek shıǵarǵan menen eldiń dástúrin etip, bay eńbolmasa mına qızın kóriwge kelip turar, járdem berer" degen Sánemniń qıyalı da iske aspadı. Tamaq tabıw kún sayın awırlastı. Sonda da ol ózliginen baydıń esigine barıp haqı aytıspadı.

11

Endigi jaǵında tórkinge barıwdan basqa jol joq. Bir kúni Sánem qıdırıp kelgen aǵasınausı pikirin aytıp edi:

-Óz kúnimizdi zorǵa kórip otırǵanda, sen qalay sıyasań? Onıń ústine, qarındası qaytıp kelipti degen attı orta jasqa kelgende qalay kóteremen, - dedi áptadalıqqa túsken qarındasınan qáytkende qashıp qutılıwdıń esabın tappay, birotala kelmey qoyayın dese, tuwısqanı menen urıspay, keyispey alshaq túsipti degen xalıqtıń nasaq sózi bolarman dep,ne qıların bilmey júrgen Tóreniyaz. Sóytip bul oǵan ullı sıltaw bolıp óksheni sol kótergennen, bul úyge qádemin izep baspadı.

-Bularǵa tuwısqan emes, dúnya kerek eken, - dep biyshara Sánem sarsıla-sarsıla, kúnde bir waq, jatar aldında barmaǵın shaynap ókinetuǵın boldı. - Meni biyiyman bayǵa mal-dúnya ushın satqan aǵam aqır sońında malǵa óter jerim bolmaǵan soń bezdi mennen.

Ol qalay etken menen de óz kúyinishin, óz qara basındaǵı qıyınshılıqlardı qızınabildirmewge tırısıp baqtı.

Qáytip tamaq tabıw kerek? Kisi esigine qol jayıp barıp kórmegen. Bunday qılıq penenata-babası shuǵıllansa sirá. Ǵárip jolı qaysısań dep denleriniń sawlıǵına másirip, kúshi jetken jumıslardı isley beretuǵınlardıń áwladı. Jumıs tabıla qoysa ne jaqsı.Usı awılda Záripbaydan basqa qolı juqnalı, esigine adam jallaǵanday xojalıqlar joqtıń qasında.

Sánem bir-eki kúnge shekem oylanıw menen jattı.

Bir jol bar, diywanashılıq! Islep kórmegen kárdi islew ne degen awır. Usınnan basqa joljoq ekenin túsinse de, Sánem basqa jol izlep kóredi, heshqanday imkaniyat tabılmaydı. Há seni, erkek bolar ma edi. Xiywa jolı qaydasań dep basın alıp, talap izlep keter edi. Mine bunı, ata kásibi dese boladı. Óz ákesiniń Xiywadan talap islep, qaytıp kelip úylengenin anasınan esitkeni jáne esine keldi. Jigit aǵası Tóreniyazdıń da sol jolǵa túseyin dep turǵanında Sánem erjetip, awır miynetten qutqarıp, alaqanına pul bolıp túsip, qorasınamal bolıp kirgen edi. Mine, sol Sánemniń endi keregi joq!

Úyge ashlıqtıń aralasıwı Sánemdi tuwısqannan ayırıp qoymay, kelinshek bolıp túsken el-elattan, abısın-ajınnan, qádir bilis qáyin, qaynaǵadan ayırıw aldında. Ol qansha oylaǵan menen tamaq ishiwdiń zárúrligi ornınan turǵızbay qoymaydı. Qanday bolsa da ashtan ólmewi zárúr. Ne islew kerek?! Sońǵı eki-úsh ayda aq aralasa baslaǵan basın sıypap olay-bulay oylanıp kórdi. Endigi jol tilenshilik! Góne kóyleginiń jeńlerin biriktiripshekiyne tikti, baw taqtı. Awısqanına qızı ushın da bir shekiyne tikti.

12

Birim-birim moyınlarına asınıp kórip edi, jemxor attıń tumsıǵınan shıǵarıp jiberiptósine túsirgen dorbasınday salbıraǵanın ózleri ańǵarmadı. Ana ózinikin qoya berip, qızınıń moynına asınǵan shekiyneniń oyaq-buyaǵına qarap edi: "óybey, sorımay!" dep qaytadan jazdırıp-aq aldı: "Búytkenshe ashtan-aq óleyin! Ne degen sumlıq. Usı dorba menen tamaq izleymiz be?"

Jáne bir kún jattı. Awıl arasında júrip qayır soraǵanlardıń da sanı artıp kún sayın bunıń esigine de úsh-tórtewi kelip ketetuǵın edi. El gezgen ózindey adamlardı kórgen sońba yamasa ashlıq jeńgenlikten be, tamaq ushın el gezgenliginiń ar emesligin moyınladı. "Diywananıń beti qırq esikke barǵan soń ashıladı" degen, "qudayım tezirek jumıs islewdiń ireti tabılǵay" dep Sánem shekiyneleriniń tesigi barı-joǵın jáne bir kózden ótkergen soń, haq jolı qaysısań dep qızın ertip ılashıǵınan shıqtı. Qıs naqolay kelgensoń úyinde dártke asqanday shúberek bolsa kiyimleriniń jırtıǵın qoymay jamap, un salatuǵın sırtı júnli jalǵız shanashın sótip, qızınıń hám óziniń ayaǵına sharıq tigip

alǵan edi. Qalay qarap júriw, qaysı baǵdarǵa bet alıw kerek. Áne, olar usını bilmeydi. Hár tárepke burıldı. Kimdikine barardıń esabın tappaydı. Tanıs adamlarǵa qol jayıw kútá namıslı sıyaqlı. Esik aldında qazıqtay qaqayısıp qurı turǵanda suwıq jalap ápsherlerin quwırıp baratır. Demde-aq Jumagúldiń júzleri quwarıp ketti. Endi irkiliptura beriw múmkin emes. Ishi ash ana menen qızınıń ústindegi jamaw-jamaw sırmaqların etine taǵı da jaqınlasıwǵa májbúrlegen ızǵırıq boran, basına qulaqlı qızıl toppı kiygen qızdı ana qoltıǵına tıǵıp, zirdekletiwi menen Sánemniń halaqasın awzına bastırıp, elinen ayırdı.

Awıldıń kúnshıǵıs jaǵı ádewir jerge shekem dalańlıq edi. Mine, usı dalańlıqtıń ortasın qaq ayırǵan gúzar jol menen, zúrááti jıynalǵan keń atızlıqta qalǵan qos qaraqshıday kóz ushında kórinip Sánem menen qızı Jumagúl ásten-ásten adım atlap eldenshıǵıp baratır. Bular awıldan shıǵıp baratırsa, solar tárizli jáne birewler usı awılǵabet alǵan. Shamalǵa qalsha qarap jasawraǵan kózlerin onıń tusına kelgende bir sıpırıp óte berdi. Kesken torańǵıldıń basına ilinip qalǵan qańbaqtay úlken shógirmesi shamal menen dirildegen bir kisi aq tal hasasınıń bir ushın on eki-on úsh jaslardaǵı jalań ayaq balaǵa uslatıp, ekinshi ushın ózi tutıp kiyatır.

-Áy, kelin bala, elińiz toqshılıq pa? - dedi ol Sánemler tusına kelgende irkilip turıp.Biraq olardan juwap ala almaǵan soń óz-ózinen: "Bul zamanda áptadalıqqa ushıramaǵan el bar ma eken qudayım?" dep gúbirlenip kete berdi. Onıń gúbirlisi Sánemniń qulaǵına da shalınǵan edi, keyin qaytqan menen paydası ne, jaqsı iyt ólimtigin awlaqqa taslaydı, olólse de Záripbaydıń elinde ólmewi tiyis.

Olar kesh pesin shamasında bir biytanıs awılǵa jetti.13

Burın islep kórmegen kári bolǵanlıqtan ne qıların bilmey, qaysı úyge kirerdiń esabıntappay, el shetinde zirdeklesip biraz turdı. Jol júrgende onsha elestirmeytuǵın suwıq olardı kóp oylandırıp turǵızbay úylerdi tez-tez ańlawǵa májbúrledi. Shetirekke qonǵanbir ılashıqqa názer salsa, olardıń baxtına ılashıqtıń aldında iyti de joq eken.

Qızınıń basına beshpentiniń shalǵayın jawıp, suwıq penen qızarıp, tamırları shertilip ketken oń qolınıń alaqanın jayıp, ılashıqtıń esiginde turıp ásten ǵanasıbırladı. Soń-soń dawısı ashıla basladı.

-Qudayım, baxıtlarıń jatpaǵay! Bala-shaǵalarıńızdıń irátin kórgeysizler! Jas nárestemushın járdem berińler!

Ári kúnniń ayazlıǵı, ári ashlıq, ári kisi esigine qol jayıp qayır sorap kórmegen hayaldıńjılamsıraǵan dawısı ishten bir jas kelinshekti demde-aq shıǵardı. Kelinshek ernekleri ushıp, sınıp, kútá taslandısı shıqqan jelimli bir keseniń ishki betinen júweri alıp shıǵıp, Sánemniń moynına asınǵan dorbasına salıp, keyin básti. Sánem oǵan quwanıshın qáytip bildirerdiń esabın tappay:

-Qosılǵanıń menen qosa aǵar! - dep zorǵa ayttı hám qızınıń basınan bir sıypap, iyt joqpa degendey ján-jaqqa qaranıp kelesi úyge burıldı.

2

Jurt sóz qılatuǵın Ámiwdáryanıń "Erkin" atlı bir salası Porlı tawdıń qublasınan saǵaalıp, ózinshe

másirip aǵıp, bir neshe jıl eserlenip, aǵısı qalay burılǵısı kelse solay burıldı. Ójet dárya qanshama jillilenip, eki boyın jaylaǵan elatqa zerebesin úyirse de,suwı tartılıp óz "erkin"liginen erksiz ayırıla baslaǵanı tek sońǵı jıllar ǵana. Al bıyıl ishinen aqqan suw qudıq basındaǵı nawa túbinde qalǵan suwdı eske túsiredi.

Bul jaǵday diyqanshılıq etip otırǵan awılǵa jaman tásirin tiygizip, peyli tar dárya túbinen zırlap aqqan suwın tek qolı jetkenlerge berip, atızlarına kirdi. Jurtshılıq bıyılǵı báhárden ayrıqsha dámelenip, suw molayar dep ǵawqıldasıp júrgen edi. Olardıńǵawqıldısı qurı ǵawqıldı boldı da qaldı. "Erkin" dárya qansha sarań tartqanı menen tábiyat óz biyliginshe jasawın dawam etti.14

Mallar tóllep, sharwalardıń jumısı kóbeydi.

Basına qızıl tıslı, pilteli toppı kiygen, ústinde góne sırmaq qara gúpisi bar, beli jińishke kendir jip penen buwıwlı, kóylegi tobıǵına túsken, jalpaq betli, turpatlı qız,qolına tutqan aq tayaǵın beline salıp, qádimgi ata shopanlar sıyaqlı Erkin dáryasınıń jaǵasında zeńireyip tur. Quyash anıq túslikke tirelgende, onıń aldındaǵı baspaqları hár

jaqqa taray basladı. Janıwarlar shóllegen shıǵar dep oylaǵan qız aldındaǵı úlken alabaspaqtı qayırıp, Erkinniń suwına qaray bet aldırdı.

Endi ol kúnniń jelemigine qaramastan sırtqı gúpisin sheshe sala, suwǵa túsiwge májbúr.Óytpese aytqanına kónetuǵın qaysı baspaq?

Suwıq suwdan tiksinip turmastan kindiginen asqan suwda hár baspaqtı bir urıp, óldimazarda sırtqa aydap shıǵıp edi, soń iyegi-iyegine tiymey saqıldap, denesi qaljırap dirildedi. Quyashlamada keptirinip alayın dese, baspaqlar jáne tarap kete me dep seskenedi.

Mine, padashılıqta júrgen usı qız diywanashılıqtan qutılǵan Jumagúl edi. Bul padashılıq, sońǵı gezde Erkinniń boyındaǵı awılǵa sińisip, Qutımbaydıń xızmetine aralasqan Sánemniń "Jalǵız qızım barqulla sharıq iyiriw menen bir jerde sarıyı shıǵıpotıra bermesin, eń bolmasa boy jazıp shamallasın dep tapqan aqılı. Qayırqom ananıń zeynine tiyip kórmegen qız, baspaq baǵıwdıń búgingidey qıyın ekenligin esine keltirip te kórmesten, tek shamalda júrgenin máp bilip quwanǵan edi. Kerisinshe bul jumısı oǵan baydıń mal qorası ushın sheńgel tasıǵannan awır boldı. Azanda úyden shıqqalı bir túbirge súyenip otırıp dem almaǵanı bılay tursın, suwǵa túsip shıqqalı jılıǵan joq. Qaltıraǵanústine qaltıraydı. Ol usılayınsha ózi menen ózi bolıp 20-30 baspaqtıń anawsına bir, mınawsına bir juwırıp júrgende, ózine tanıs dawıstı esitip, jım-jırtlıqtaǵı toǵay ishin jańlatqan qayǵılı hawazǵa qulaq túrdi.

"Basımda erkim joq, kewlimde qayǵı, Jaqtı kúnler qashan tuwar, doslarım! Hasla kórmegendey kún menen aydı, Tıyılmadı kózden aqqan jaslarım.

Bir kún baxıt tańı atıp jahanǵa, Nur sáwlesin sebermeken maǵan da. Qoy ústinen torǵay jumalaǵanday,

Ádil zaman qashan bolar, doslarım?"

Dawıs semgen máhálde baspaqlar jáne shashawlana baslap edi, padashı qız juwıra bergeni "Jumagúl!" dep sozılıp shıqqan sesten qorqqanınan selk etip, júregin basa sala, burılıp qarasa, usı awılǵa kelgeli sırlas bolǵan qurdası kelip qalǵan eken.

15

-Óybey, Biybi, senbediń? Dawısıńdı megzetsem de, bunsha uzaqta Biybi ne qıladı depoylanıp tur edim, - dedi burılıp.

-Sorama, balajan, - dep Biybi ján-jaǵınan arqan, balta taslaǵanday jer gózledi.

-Qudaydıń ózi adamǵa bir nárse berse, bir jaǵın kemis qılıp beredi deydi, sol raspadeymen.

-Newe ózi?

-Seniń shayırlıǵıńdı aytamandaǵı.

-Meniń aytıp júrgen qosıqlarımdı ózim shıǵarǵan dep oylaytuǵın qusaysań-aw. Bay-bay,balajan, heshqaysısı ózimdiki emes. Hárkimnen úyrenemen, kóbisin júdá jasımda úyrenip, yadlap alǵanman, biraq kúygennen kúy shıǵadı degen, bazda shayır bolıp ta qoya beredi kisi.

Jumagúl ózinen basqalardıń qalay qıyınshılıq kórip, onı qalayınsha umıtatuǵının da bilmeytuǵın edi. Jetim-jesirlerdiń basındaǵı awırmanlıqtı óziniń kún kóris jaǵdayı menen salıstıp ǵana túsinedi, al áke-sheshesi bar qız-jigitlerdi ómir boyı qayǵısız dep esaplaytuǵın ádeti. Sonıń ushın da ol Biybilerdiń turmıs keshiriwlerin kóz aldına pútkilley basqasha keltiretuǵın edi. Onıń áke-sheshesi bar. Sonlıqtan neni uwayım etip neden zar shegiwi múmkin. Tek kámbaǵalshılıq pa? Joq-á! Usıǵan qapalanıp bola ma? Bilektiń kúshi barında jumıs islew kerek. Quday tesken tamaqtıń ilajın quday tabadı, áytewir. Eń jamanı kisiden qorlıq sóz esitiw. Ákesi, aǵası bar qızlardı heshkim bassınıp, awır sóz ayta almaydı. Al Jumagúldi bazıbir nadanlar adam eken dese! Áyten mollaǵa shekem qoyarda qoymay onı ayttırıp júr. Jumagúl kóbinese usılayınsha oylap, adamlarǵa baha beretuǵın edi. Óziniń júrer jolı tar bolǵanlıqtan ba bunnan artıq oylawǵa oyı da jetpes.Biybiniń ne oylaspaqshı ekenine hám oǵan qalay keńes beriw kerekligin bilmey turǵanda, bir baspaq shetlep ketti.

Baspaqlar shashawlanıp ketken edi, shawıp ketip olardı toplap keldi.

-Al, endi ayt, qurdas, - dedi Jumagúl Biybiniń qasına kelip.

- Men qız bolıp qalǵan qusayman.

Jumagúldiń qayazıǵan qızıl erinleri jıbırlasıp kúlkiniń izi bilindi.

-Bilmey júrmediń.

-Qaydan bileyin? Keshe keshte Mańǵıt elatınan bir bay kelip, meni ayttırıp ketti.

-Ol kelgende sen barmediń?

-Qáydem áytewir, úyge shógirmeleri qazanday eki kisi kelip edi. Apamnan bular kim dep sorasam, saǵan kelgen kúyew dep sıbırladı.

16

-Sóytip ne qıldı?

-Meni beretuǵın bolıp, malın aytısıp, sársenbisin de kelisipti. - Biybiniń shımırı qızıl júzi kógis dónip, suwdaǵı súyrik túslep bolıp ketti. - Ózi bay bolǵan menen menińkórgenim ǵarrı kisi.

-Aǵań she? Qarsı turmap pa?

-Bári aǵamnıń tawıp júrgeni.

-Apańa aytpadıń ba?

-Ol sorlı ne qılsın? Aǵamnıń betine qaray almaydı.

Jumagúldiń shamalǵa jelbiregen tulımları astındaǵı qızǵısh jalpaq júzleri quwarıp,qanday da bir ızalanǵan keyipke kirdi. Qapılǵan zaman dep aytıwǵa az-aq qalıp turǵan menen, zamandı ayıplaytuǵın sheshenligi bolmaǵanlıqtan:

-Usı biz sorlılardı qálemegen adamına zorlap malǵa satıwdı kim shıǵardı eken, - dep kóz qarashıqları qozǵalmay eki qası jaqınlastı. - Bul tek qaraqalpaqtıń basında ma eken yamasa adam balasınıń gúlláni usınday ma eken?

-Qáydem bileyin, qurdasjan. Sonı bilgende úseytip júremiz be. Seniń menen oylasayındegende basqa birew menen qashıp kete bersem be eken deyjaqpan ǵoy!

Jumagúl qaydan sheshim tapsın? Óz basındaǵı muńın kimge aytıp shaǵınarın bilmey zarı-giryan. Degen menen qatar-qurbı adam dep keńes sorap kelgende, óziń bil dep jiberiw de qıyın!...

-Óziń bil, Biybi. Seniń aldıńda qanday esik turǵanına meniń kózim jetsedaǵı? "Sháryar"daǵı

Ánjimge Záwreniń aytqanınday "Sen de mendey, men de sendey qup nashar"emespiz be? Ózińnen artıq aqıl mende ne jesin!

Ekewi alǵa qaray júrip, baspaqlardı bir jerge toplap kelgen soń da, jartıwlı keńesealmadı. Erkindáryanıń arǵı jaǵında Porlı tawdan basqa el barın Jumagúl bilmeytuǵın edi. Biybi qaytqannan soń kóp waqıt ótpey-aq arǵı jaǵadan eki atlı kórindi. Ol qorqıp bir túppáskeltek torańǵıldı panalap qarap edi, kiyatırǵanlardıń ekewi de mıltıqlı. Olar qasaqana Jumagúlge qaray tuppa-tuwrı ǵars-ǵars jortıp kiyatır. Qos atlı jaǵaǵa kelip, atların aydawı menen suwdı keship ótetuǵın bolǵan gezde, Jumagúldiń júregi qanasına sıymay dúrs-dúrs ete qaldı. Qaytadan muzlı suwǵa túsip shıqqanday, iyegi iyegine tiymey qalsh-qalsh etedi.

17

Qayda tasalanıw? Eger alısıraqtan pana izlese, baspaǵı túspegirler bas-basına ketpey me?Jolawshılar dáryanı onıń tusınan kesip ótti.

-Haw, men erkek balama desem, mınaw qız ǵoy, - dedi aldındaǵı murtlas atınıń júwenintartıp. - Maylı jilik jolda jata beredi eken-aw!

-Jas qız ǵoy, - dedi ekinshisi. Onıń sózi Jumagúlge kútá unaǵan menen júreginiń dúrsildisi ele basılmaǵan edi. Aldındaǵı qara kisi: "Nashardı shógirme menen urǵandajıǵılmasa boldı" degende, qızdıń eki dizesinen dimarı ketip jıǵıla jazladı.

-Bunıń ózi esi awma birew me deymen, - dedi jáne sol murtlas.

-Kettik, qayta jolımızǵa kesapatı tiyer. Maqsetler iske assa bundaylardıń neshewinqusharsań,

Táke! Ayda atıńdı!

Olar atlarına bir-birden qamshını tartıp-tartıp jiberdi. Jumagúl bul hádiyseniń ońıekenin de, túsi ekenin de bilmey, olardıń qarası shókkenshe izlerinen elerip qarap: "Usınday atqa mingen el aǵaları bizlerdi qorlaǵanda, jaman-jawtikleriniń biz qusaǵan jetim-jesirlerdi jep qoymaǵanına sáddaq, - dedi gúbirlenip, - búytip júrip masqara bolǵansha tezirek birewdiń qosın jetelegenim de abzal!" Erte namazlıger baspaqların aydap Jumagúl awılǵa qayttı. Atlılardan qorqqanı ele basılmaǵan. Sonlıqtan kúni menen sharshaǵanın, suwǵa túsip tońǵanın, baltırların shóp

tırnap azap shekkenin esine keltiriw ornına baspaqlardı jorttırıp izinen ózi óńkeńlewmenen boldı. Ol kúni menen kók quwalaǵan baspaqlardıń izinen qurı erip júre berip, awıldan qansha alıslap ketkenin bilmegen eken. Ana sıyırlar buzawların joytıp móńiresip, awıl arası ulı-shuwda qumǵuwıt bolıp atırǵanınıń ústine keldi. Baydıń

hayalı shawıldawı menen aldına shıqtı.

- Bul ne qatın?! Toǵaydaǵı joralarıń jibermedi me?

Say-súyegin sırqıratıp jibergen sózlerge qayırıp heshteńe ayta almay, analarına jantasqan buzawlardıń hár qaysısına bir juwırıp, óldim azarda ayırıp bayladı. Birkúnde-aq padashılıqta kórgen qorlıǵın, baydıń hayalınan esitken azapların anasına aytqansha shıdamay, júregi háwlirip kiyatırǵan qız úyinde baxıtsız bir jaǵday moy bergeniniń ústine keldi: qısı menen jarılıp-jarılıp turǵan pechi qulap, anası onıńqap-qara keseklerin dalaǵa shıǵarıp atır eken.

18

Endi keshki ottı qayaqqa jaǵıp, tamaqtı qayda pisiriw kerek? Dalaǵa ot jaǵıwǵa kún ele jılıp ketpegen. Bir-birine tutasıp ketken qıslawda dalaǵa ot shıǵarsań, elden ayrılıw qáwpi taǵı bar, yaki awıldı ot aladı yaki el bolıp izińe túsip kóshirip jiberedi. Jumagúlqapalanıp otırǵan anasın kórip kúni menengi oylarınan jıraqlandı. Ǵárip ana qızınıńshırayınan-aq kókiregindegisin uqtı.

-Qapa bolma, qızım, - dedi ol qızın jubatqısı kelip. - Arbanıń jaman jeri jaman jergekelgende sınadı degen. Bul waqıtta otımız óre janbay tur. Sonnan soń bári de usılay bolaberedi. Abzalı, endi ashtan ólsek te, baspaq baqqandı qoya ǵoy. Seniń baspaq baǵıwıńnan úyimizge dáwlet kiretuǵın bolǵanda, mına pech sınbas edi.

-Apa, qáydem bileyin.

-Shıraǵım, quday tesken qulqınnıń ilajı bolar. Seniń keshikkenińe báybisheniń

namazlıgerde aytqan sózleri ele qulaǵımdı gúwildetip otır.

Jumagúl bunnan artıq sózge kelmey, góne sandıqtıń ústindegi dastıqtı bawırına taslap,dus tómenine quladı.

Anası basqa isin qoyıp, qızınıń qasına otıra sala onıń qızıl jıńǵıldıń kómirindeyqara, besten tallap órgenlikten hár qaysısınıń eni bir súyem qos burımın sıypadı.

-Shıraǵım-aw, shashıń ne degen qalıń!

-Apa, shıranı jaǵıp jiber, - dedi qız dawısı tarǵıllanıp.

Sánem shútik shıraǵa shırpı shaǵıp bastı. Sóytti de qızın ash bolıp otırma degen oymenen qońsısınıń úyinen jıldam bir chaynek chay demlep keldi.

- Má, shıraǵım, iship al!

Qatıp qalǵan nandı dásturxanǵa qoyıp, bir chaynek chaydı ekewi bólisip iship jattı.

-Azanda birewge ońlatıp alarmız, - dep gúbirlendi ana, únsiz jatırǵan qızın pechhaqqında oylap atırma degen pám menen.

-Pechtiń ilajı bolar, apa, - dep Jumagúl oyınıń izin aytpay, qaltırap edi, kempirbilgenshe asıqtı:

-Nege mánisiń joq, shıraǵım? Awırǵanıń joq pa? Yamasa kún simer bolıp qaldıń ba?

Jumagúl atlılardıń jolıqqanın jasırıp, tek Biybi menen ǵana sóyleskenin birimlepaytıp, sóziniń aqırın "men de sonday birewge satılıp ketemen be" degen astar menen juwmaqladı.

- Hesh qapa bolma, shıraǵım. Kózimniń tirisinde haqlap ketsem de seni jılatatuǵın jerge jibermeymen. Bay adamı qurısın. "Bir bay menen bir jarlı quda bolsa, qaydan quda boldım dep zorǵa júredi". Seni bayǵa berip ózimdi hám seni kúnlik dárejege túsirgenshe, ash qarnım, tınısh qulaǵım jaqsı. Óz teńińe ózimdey jarlıǵa qosaman. Quday baxıt bersin. Baylıq degen qoldıń kiri. Bay jarlı bolıw, jarlınıń bayıwı, táájip emes. Bay ákeńe tiyip men ne qayır kórdim? Malına súyenip, aqıbetinde qańǵırttı. Hátteki, mal alǵan tuwısqanlarım jerkendi mennen.

19

Ol eri jóninde sóylegende kózine jas almay qoymas edi. Bul saparı qalayda ózin márt tuttı. Ákesi tuwralı esitkende Jumagúldiń de bawırı erip sala berer edi. Ol da ákesineishinen nálet jawdırıp tımtırıs jattı.

3

Biybi uwıtın tawıp kelip Jumagúl menen sońǵı oylasqanında Sánem:

-Zamanı birdiń zarı bir, shıraqlarım. Hárkim talayına qayıl bolıwı dárkar, - depjubattı. Ol óz qızınday kóretuǵın Biybini aqıllandırıp, eń bolmasa óz basına túsken qısıwmetlerdi

aytpaqshı edi. "Jigit jeti kórim kóredi" deytuǵın edi, nashar jetpisinkóretuǵın shıǵar degen juwmaqqa keltirgen onıń ómir jolı ózinen keyingi jaslarǵa belgili sabaq. Biybipatpanıń qaysı áwladı Sánemnen mómin, til alǵısh, isker boladı deyseń? Aqıbeti nege ákeldi? Biybiniń de qorlanatuǵını sózsiz! Perzentiniń qor bolǵanın qaysı ana jaqsı kóredi?

Biybi Sánemniń nelerdi oylap, nelerdi bastan keshirip otırǵanına túsinbey, tek qurdasımenen ájik-gújik bolıp, keterinde:

-Qurdasjan, - dep Jumagúldi qushaqladı. - Endigi sársenbige ketemen. Quda qálese uzatıwtoyıma seni birinshi gezekte shaqıraman.

Mine, búgin sársenbi! Biybiniń toyına Jumagúl arnawlı shaqırılmaq túwe, biyxabar.

Jumagúl qoy boldı bolǵan shıǵar dep oylaǵan edi, hárkimniń sıbırlısınan hám sársenbi kúngi awıl arasında ornaǵan tártipten, qanday da bir toydıń sáwselesin bayqadı. Ol shaqırılmay qalǵanı ushın Biybiniń sırtınan ókpelep te kórdi. Soń "Biysharanıń erkineqaratqandı deyseń be" dep, ózin-ózi jubatıp, jurt arman-berman júrgen kewilli kúnde ózgekózge kórinbeyin dep dalaǵa da shıqpadı. Haqıyqatında ol usı toyǵa aralasıwǵa júdá qumar edi. Bunday waqıya óz basına dóneyin deptur. Sol ushın qız-jigit, kúyew, qudalar bas qosqan jerge barıp olardan ibrat alsa, qandayjaqsı. Óz-ózinen qınjılıwı menen bir-eki mártebe ah shekti, paydası ne? Soń oylanıp otırıp, shaqırılmaǵanına da quwandı, kiyip barǵanday sını dúziw kiyim kerek ǵoy.

Anasınıń góne-kóksi jegde, jawlıǵı bolsa da hesh gáp edi. Kisi jerkenbey kiygendeyleriniń bári basalay nan bolıp qulqınnan ótip ketkeni qashshan! Jaslıq qıyalkókiregin terbep erkine qoymaydı. Pármana ana qızınıń kókiregindegisin uǵıp otırǵanlıqtan oǵan:

-Hesh qapa bolma. Biziń de tańımız atıp, qolımızǵa qus qonar, - dep táselle beredi. Jatar bolmay-aq olar shútik shıranı óshire sala jatıwǵa qolaylasıp atır edi, birewasıǵıp-entigip kirdi:

-Sánem sheshe, qızıńız benen ekewińizdi bay aǵamdikine xızmet etiwge shaqırıp atır. Baydıń aq otawında qonaqlar tolı. Bay usı otawın tiktirgeli uwıq-keregesin, túńlik jambawların ıs basadı dep ot jaqqızbay qoyǵan edi, búgin ortadaǵı oshaqtı aylanıp gileńqızıl jıńǵıldıń tomarın úyip, alaqshındı erneklep, ǵıjlaǵan qozǵa mańlayın berip birewler janbaslap jatır. Jumagúl xızmet etiw ushın tap usı úyge kirgizildi. Shógirmesin qaptalına qoyǵan dápeńnen kelgen kisi taqıyashań. Jumagúl kelgen pátte sálemberip, esik bette júresine otırıp, olardan "amanbısań" alıw ushın kóz astınan qaraǵanda, taqıyalı kisiniń buwrıl bolıp aǵarǵan shashın ańladı: "Basına qıraw túsken usı adam kúyewmeken?" Qız tómen qaraw menen oshaqtaǵı shala janǵan tomarlardı qaǵıstırıp, birbirine qalastırdı.

20

Kóz astınan olarǵa qaradı. Qızdıń tanımaytuǵınları úshew. Buwrıl shashlı ortada. Onnantómenirek

otırǵan kisini kórgende Jumagúldiń eti juwlap, selk etkenin ózi sezbedi.

Birden turıp qashıwǵa qıyallanıp edi, biraq ózin zorǵa tuttı. Ol bayaǵı baspaq baqqan kúni kórgen atlılardıń biri qara murt! Usı kisi esine tússe, Jumagúldiń denesi dirildep, geyde túsinde hawlıǵıp shıǵatuǵın edi. Tún yarımında shorshıp oyanǵan qızın anası quwsúyek barmaqları menen sıypalap, neden qorqqanın sorasa da, hárgiz aytpas! Házir onı kórip "kúyew bala usı ma eken" dep oyladı. "Eger usı bolmasa, onda qudasha tawıp ber dep sorlını pánjesine almasa bolar edi". Onıń tap usınday qıyalǵa berilgenin túsingendey, anaw kisi qara murtların qolı menen birim-birim tegislep Jumagúlge kóz tasladı. Al qızbolsa, onnan sayın qıpsalanıp, kishireyip baratır. Xızmet etpey shıǵıp keteyin dese, birkelip qalǵan soń báne kerek. Qızdıń álle nárselerge qısınıp otırǵanın bayqap, onıń namısın qorǵaw maqsetinde me, úy iyesi Qutımbay kóterilip otırıp qonaqlarǵa qaradı:

- Sóytip Dúysenbay jora, aylanıp kelip bizge kúyew boldı-aw!

Baǵanadan beri kúyew balanıń qaysısı ekenin bayqamay otırǵan qız jáne kóz astınan qonaqlarǵa urlanıp sıǵaladı. Jumagúl bul otırǵanlardıń heshqaysısın Biybige ılayıqkórmese de, ortadaǵı kisini anıq kúyew eken dep pámledi...

4